1, 2. U kogo rodzice powinni szukać pomocy w wychowywaniu dzieci?

„DZIECI są darem Pana [Jehowy, NW]” — oświadczył jakieś 3000 lat temu pewien przepełniony wdzięcznością ojciec (Psalm 127:3). Radość z przyjścia na świat dziecka rzeczywiście jest cenną nagrodą od Boga, dostępną dla większości małżeństw. Niemniej rodzice szybko się przekonują, że prócz przyjemności mają też obowiązki.

² W naszych czasach wychowywanie dzieci jest wyjątkowo trudnym zadaniem. Mimo to wielu rodziców z powodzeniem się z niego wywiązuje. Psalmista wyjaśnił pod natchnieniem, od czego to zależy: „Jeśli Pan domu nie zbuduje, próżno trudzą się ci, którzy go budują” (Psalm 127:1). Im ściślej zastosujecie się do wskazówek Jehowy, tym lepiej będziecie spełniać obowiązki rodzicielskie. Biblia powiada: „Zaufaj Panu z całego swojego serca i nie polegaj na własnym rozumie!” (Przypowieści 3:5). Wychowywanie dziecka to przedsięwzięcie zakrojone na 20 lat. Czy jesteś gotów przez ten czas słuchać rad Jehowy?

3. Jaka odpowiedzialność za wychowywanie dzieci spoczywa na ojcach?

³ W wielu domach na świecie mężczyźni uważają, iż wychowywanie dzieci to zajęcie dla kobiet. Prawdą  jest, że Słowo Boże wyznacza ojcu rolę głównego żywiciela rodziny. Jednakże mówi też o jego obowiązkach w domu. Czytamy: „Przyszykuj swą pracę na zewnątrz i przygotuj ją sobie w polu. Potem masz również budować swój dom” (Przysłów [Przypowieści] 24:27, NW). Według Boga ojciec i matka mają współpracować w wychowywaniu dzieci (Przypowieści 1:8, 9).

4. Dlaczego nie można uważać, że synowie są lepsi od córek?

⁴ Jak się zapatrujecie na swoje dzieci? Podobno w Azji „narodziny dziewczynki często wywołują niezadowolenie”. Słyszy się też, że tego rodzaju uprzedzenia utrzymują się w Ameryce Łacińskiej, i to nawet w „światlejszych rodzinach”. Ale przecież dziewczynki nie są gorszymi dziećmi. Kiedy starożytny patriarcha Jakub mówił o „dzieciach, którymi Bóg łaskawie [go] obdarzył”, miał na myśli całe swe potomstwo — łącznie z córkami narodzonymi do tamtej pory (1 Mojżeszowa 33:1-5; 37:35). Jezus błogosławił wszystkie przyprowadzone do niego „małe dzieci” — chłopców i dziewczynki (Mateusza 19:13-15). Możemy być pewni, że jego postępowanie odzwierciedlało pogląd Jehowy (5 Mojżeszowa 16:14).

5. Czym powinno się kierować małżeństwo podczas planowania liczebności rodziny?

⁵ Czy w waszym środowisku oczekuje się od kobiety, by urodziła jak najwięcej dzieci? W tej sprawie każde małżeństwo ma prawo do samodzielnego podejmowania decyzji. A jeśli rodziców nie stać na żywienie, ubieranie i kształcenie licznego potomstwa? Niewątpliwie muszą to wziąć pod uwagę, gdy planują wielkość rodziny. Czasami małżeństwa nie będące w stanie utrzymać wszystkich dzieci oddają niektóre krewnym. Czy taki zwyczaj jest godny polecenia? Bynajmniej. Poza tym wcale nie uwalnia rodziców od zobowiązań  względem dzieci. W Biblii czytamy: „Jeśli ktoś nie dba o swoich, a zwłaszcza o domowników, ten wiary się zaparł” (1 Tymoteusza 5:8). Odpowiedzialni rodzice starają się tak zaplanować liczebność rodziny, żeby należycie ‛zadbać o swoich’. Czy mogą w tym celu stosować antykoncepcję? To także zależy od nich, a jeśli się już na nią decydują, wybór środków również jest ich sprawą osobistą. „Każdy bowiem poniesie swój własny ciężar” (Galatów 6:5). Jednakże metody kontroli urodzeń będące jakąkolwiek formą aborcji naruszają zasady biblijne. U Jehowy Boga jest „źródło życia” (Psalm 36:10). Dlatego przerywanie życia już poczętego świadczy o rażącym braku szacunku wobec Jehowy i jest równoznaczne z morderstwem (2 Mojżeszowa 21:22, 23, Bg; Psalm 139:16, Bg; Jeremiasza 1:5).

6. Kiedy należy rozpocząć pouczanie dziecka?

⁶ Księga Przypowieści 22:6 zaleca: „Wychowuj chłopca odpowiednio do drogi, którą ma iść”. Kolejną ważną powinność rodzicielską stanowi więc pouczanie dzieci. Ale kiedy się do tego zabrać? Jak najszybciej. Apostoł Paweł wspomniał, iż Tymoteusz był szkolony ‛od lat niemowlęcych’ (BT) czy też „od najwcześniejszego dzieciństwa” (2 Tymoteusza 3:15). Greckie słowo użyte w tym miejscu może się odnosić do niemowlęcia, a nawet do dziecka jeszcze nie narodzonego (Łukasza 1:41, 44; Dzieje 7:18-20). Tymoteusz otrzymywał więc pouczenia już w bardzo młodym wieku, co było najzupełniej słuszne. Wczesne dzieciństwo idealnie się nadaje do rozpoczęcia szkolenia. Nawet maleńkie dziecko odczuwa głód wiedzy.

7. (a) Dlaczego to takie ważne, by oboje rodzice zadzierzgnęli z niemowlęciem bliską więź? (b) Co można powiedzieć o stosunkach łączących Jehowę z Jego jednorodzonym Synem?

 ⁷ Pewna matka opowiada: „Zakochałam się w swym maleństwie od pierwszego wejrzenia”. Podobnie reaguje większość kobiet. Ta piękna więź między matką a dzieckiem zacieśnia się po porodzie coraz bardziej, gdy oboje ze sobą przebywają. Umacnia ją też karmienie piersią (porównaj 1 Tesaloniczan 2:7). Kiedy matka pieści niemowlę i przemawia do niego, zaspokaja jego podstawowe potrzeby emocjonalne (porównaj Izajasza 66:12). A co z ojcem? On także powinien nawiązać z dzieckiem bliską więź. Przykład pod tym względem dał sam Jehowa. Jego jednorodzony Syn, przedstawiony w Księdze Przypowieści jako mądrość, tak opisuje łączące ich stosunki: „Pan stworzył mnie jako pierwociny swojego stworzenia, (...) byłam jego rozkoszą dzień w dzień” (Przypowieści 8:22, 30; Jana 1:14). Podobnie dobry ojciec już od narodzin dziecka stara się utrzymywać z nim ciepłą, serdeczną więź. „Okazuj mnóstwo czułości” — zachęca pewien ojciec. „Żadne dziecko jeszcze nie umarło od przytulania i pocałunków”.

8. Jak rodzice powinni od niemowlęctwa pobudzać rozwój umysłowy dziecka?

⁸ Ale niemowlę potrzebuje czegoś więcej. Od chwili przyjścia na świat jego mózg jest nastawiony na przyjmowanie i gromadzenie informacji, których podstawowym źródłem są rodzice. Zastanówmy się na przykład nad mową. Zdaniem naukowców rozwój zdolności mówienia i czytania „jest przypuszczalnie ściśle związany z najwcześniejszymi kontaktami rodziców z dzieckiem”. Od niemowlęctwa rozmawiajcie z dzieckiem i czytajcie mu. Wkrótce zechce was naśladować i ani się spostrzeżecie, jak przyjdzie wam  uczyć je czytania. Prawdopodobnie opanuje tę umiejętność jeszcze przed pójściem do szkoły. Okaże się to szczególnie przydatne, jeśli w waszym kraju brakuje nauczycieli, a klasy są przepełnione.

9. O jakim najważniejszym celu muszą pamiętać rodzice?

⁹ Chrześcijańscy rodzice najbardziej troszczą się o zaspokajanie duchowych potrzeb dziecka (zobacz 5 Mojżeszową 8:3). Co chcą osiągnąć? Pragną mu pomóc ukształtować osobowość wzorowaną na Chrystusie, to znaczy przyoblec się w „nową osobowość” (Efezjan 4:24). W tym celu powinni zastosować odpowiednie materiały i odpowiednie metody.

10. Jakie przymioty powinny wypracowywać dzieci?

¹⁰ Jakość budynku w dużej mierze zależy od rodzaju użytych materiałów. Pisząc o najlepszych materiałach służących do budowania osobowości chrześcijańskiej, apostoł Paweł wymienił „złoto, srebro, drogocenne kamienie” (1 Koryntian 3:10-12). Wyobrażają one takie przymioty, jak wiara, mądrość, rozeznanie, lojalność, szacunek oraz serdeczne docenianie dla Jehowy i Jego praw (Psalm 19:8-12; Przypowieści 2:1-6; 3:13, 14). Jak rodzice mogą pomóc dzieciom rozwijać te cechy już od najmłodszych lat? Stosując się do pewnych wskazówek podanych dawno temu.

11. Jak izraelscy rodzice pomagali swym dzieciom kształtować zbożną osobowość?

¹¹ Zanim naród izraelski wkroczył do Ziemi Obiecanej, Jehowa krótko przedtem oświadczył ówczesnym rodzicom: „Niechaj słowa te, które Ja ci dziś nakazuję, będą w twoim sercu. Będziesz je wpajał w twoich synów i będziesz o nich mówił, przebywając w swoim domu, idąc drogą, kładąc się i wstając”  (5 Mojżeszowa 6:6, 7). A zatem ojciec i matka muszą dawać dziecku przykład, poświęcać mu czas, rozmawiać z nim i je uczyć.

12. Dlaczego niezbędny jest dobry przykład rodziców?

¹² Dawajcie przykład. Jehowa powiedział najpierw: „Niechaj słowa te (...) będą w twoim sercu”. Następnie dodał: „Będziesz je wpajał w twoich synów”. Zbożne przymioty muszą więc przede wszystkim zagościć w sercu ojca i matki. Rodzice mają kochać prawdę i nią żyć. Tylko wtedy zdołają dotrzeć do serca dziecka (Przypowieści 20:7). Dlaczego? Ponieważ dzieci żywiej reagują na to, co widzą, niż na to, co słyszą (Łukasza 6:40; 1 Koryntian 11:1).

13. Jak rodzice mogą naśladować Jezusa w poświęcaniu dzieciom czasu?

¹³ Poświęcajcie dziecku czas. Jehowa polecił izraelskim rodzicom: ‛Będziesz rozmawiał z dziećmi, przebywając w swoim domu i idąc drogą’. Oznacza to, że rodzice muszą znajdować dla dzieci czas — bez względu na to, jak bardzo są zajęci. Jezus najwyraźniej uważał, iż dzieci zasługują na okazywanie im zainteresowania. W końcowych dniach jego służby „ludzie zaczęli do niego przyprowadzać małe dzieci, żeby je dotknął”. Jak się wtedy zachował? ‛Brał dzieci w ramiona i zaczął je błogosławić’ (Marka 10:13, 16). Pomyśl tylko: upływały ostatnie godziny jego życia. Mimo to Jezus poświęcił tym dzieciom czas i uwagę. Cóż za piękny przykład!

14. Dlaczego spędzanie z dzieckiem czasu przynosi rodzicom korzyści?

¹⁴ Rozmawiajcie z dzieckiem. Znajdowanie czasu dla dziecka bardzo wam ułatwi wymianę myśli. A im więcej będziecie z nim rozmawiać, tym lepiej będziecie mogli śledzić rozwój jego osobowości. Pamiętajcie jednak, że wymiana myśli nie polega na samym  mówieniu. „Musiałam opanować sztukę słuchania”, powiedziała pewna matka z Brazylii, „słuchania całym sercem”. Jej cierpliwość została nagrodzona, gdy syn zaczął się z nią dzielić swymi odczuciami.

15. O czym należy pamiętać, jeśli chodzi o rozrywkę?

¹⁵ Dzieciom potrzebny jest „czas śmiechu (...) i czas pląsów”, czyli wypoczynek (Kaznodziei 3:1, 4; Zachariasza 8:5). Odnoszą z niego dużo pożytku, jeśli towarzyszą im wtedy rodzice. Smutne to, ale w licznych domach jedyną rozrywkę stanowi oglądanie telewizji. Choć niektóre programy odprężają, wiele podważa zdrowe mierniki, a poza tym przesiadywanie  przed ekranem ogranicza wymianę myśli w rodzinie. Dlaczego więc nie mielibyście robić z dziećmi czegoś twórczego? Śpiewajcie, organizujcie wspólne gry, spotykajcie się z przyjaciółmi, zwiedzajcie ciekawe miejsca. Takie zajęcia sprzyjają swobodnym rozmowom.

16. Czego rodzice powinni uczyć swe dzieci o Jehowie i jak mają to robić?

¹⁶ Uczcie dziecko. „Będziesz je [te słowa] wpajał w twoich synów” — oznajmił Jehowa. Kontekst pokazuje, czego i jak uczyć. Najpierw powiedziano: „Będziesz (...) miłował Pana, Boga swego, z całego serca swego i z całej duszy swojej, i z całej siły swojej” (5 Mojżeszowa 6:5). Następnie polecono: ‛Te słowa będziesz wpajał’. Przekazujcie pouczenia, dzięki którym dziecko z całej duszy pokocha Jehowę i Jego prawa (porównaj Hebrajczyków 8:10). Słowo „wpajać” oznacza uczyć przez powtarzanie. A zatem Jehowa w gruncie rzeczy wskazuje, że jeśli chcecie pomóc dzieciom rozwinąć zbożną osobowość, przede wszystkim musicie często o Nim rozmawiać. Obejmuje to regularne studiowanie z nimi Biblii.

17. Co rodzice nieraz muszą rozbudzić w dziecku? Dlaczego?

¹⁷ Większość rodziców wie, iż zaszczepienie jakichś informacji w serce dziecka nie jest łatwe. Apostoł Piotr zachęcał współchrześcijan: „Jak nowo narodzone dzieciątka rozwińcie gorące pragnienie nie sfałszowanego mleka mającego związek ze słowem” (1 Piotra 2:2). Zwrot „rozwińcie gorące pragnienie” dowodzi, że wielu z natury nie łaknie pokarmu duchowego. Rodzice mogą być zmuszeni szukać sposobów na rozbudzenie w dziecku takiego pragnienia.

18. Do naśladowania jakich metod nauczania stosowanych przez Jezusa są zachęcani rodzice?

¹⁸ Jezus trafiał do serc za pomocą przykładów (Marka 13:34;  Łukasza 10:29-37). W nauczaniu dzieci metoda ta okazuje się szczególnie skuteczna. Wpajajcie im zasady biblijne za pomocą barwnych, ciekawych opowiadań, zaczerpniętych na przykład z książki Mój zbiór opowieści biblijnych. * Zlecajcie dzieciom różne zadania. Niech wykorzystują swą inwencję twórczą, rysując lub odgrywając sceny biblijne. Jezus posługiwał się też pytaniami (Mateusza 17:24-27). Naśladujcie go w tym podczas studium rodzinnego. Nie ograniczajcie się do przedstawiania praw Bożych, ale pytajcie: Dlaczego Jehowa nadał to prawo? Co nam da stosowanie się do niego? Co się stanie, gdy je zlekceważymy? Takie pytania pomogą dziecku samodzielnie wyciągać wnioski i dostrzec, że przykazania Boże są praktyczne i pożyteczne (5 Mojżeszowa 10:13).

19. Jakie ogromne korzyści odniosą dzieci, jeśli rodzice będą je wychowywać zgodnie z zasadami biblijnymi?

¹⁹ Jeżeli dajecie dobry przykład, poświęcacie dziecku czas, rozmawiacie z nim i uczycie je, to pomagacie mu od najmłodszych lat kształtować bliską, osobistą więź z Jehową Bogiem. Dzięki temu szczerze zapragnie zostać chrześcijaninem. Nawet w obliczu pokus i presji rówieśników będzie się starało trzymać zasad swej wiary. Stale więc rozwijajcie w nim docenianie dla tej bezcennej więzi (Przypowieści 27:11).

20. Czym jest karcenie i jak należy go udzielać?

²⁰ Karcenie to forma szkolenia korygująca umysł i serce. Dzieciom jest ono nieustannie potrzebne. Paweł radzi ojcom: „Wychowujcie [swe dzieci], karcąc je  i ukierunkowując ich umysły zgodnie z myślami Jehowy” (Efezjan 6:4). Rodzice powinni wzorem Jehowy karcić z miłością (Hebrajczyków 12:4-11). Skarcenie wypływające z miłości może polegać na porozmawianiu. Nakazano nam przecież ‛słuchać karcenia’ (Przysłów 8:33, NW). A jak powinno ono wyglądać?

21. O jakich zasadach powinni pamiętać rodzice podczas karcenia dzieci?

²¹ Niektórzy rodzice uważają, iż karcenie dzieci sprowadza się do gróźb, krzyku, a nawet zniewag. Tymczasem Paweł, poruszając tę kwestię, ostrzega: „Wy, ojcowie, nie drażnijcie swych dzieci” (Efezjan 6:4). Każdego chrześcijanina usilnie się zachęca, aby był „delikatny wobec wszystkich, (...) z łagodnością pouczający nieprzychylnie usposobionych” (2 Tymoteusza 2:24, 25). Chrześcijańscy rodzice dostrzegają co prawda znaczenie stanowczości, lecz podczas karcenia swych dzieci starają się pamiętać o powyższych wskazówkach. Niekiedy jednak słowa nie wystarczają i trzeba wymierzyć jakąś karę (Przypowieści 22:15).

22. Co trzeba pomóc zrozumieć dziecku, gdy ma być ukarane?

²² Każde dziecko wymaga innego rodzaju karcenia. Niektórych nie da się ‛poprawić samymi słowami’. Jeżeli od czasu do czasu za nieposłuszeństwo poniosą karę, może im to uratować życie (Przypowieści 17:10; 23:13, 14; 29:19). Niemniej dziecko powinno rozumieć, dlaczego jest karane. „Rózga i upomnienie udzielają mądrości” (Przysłów 29:15, NW; Joba 6:24). Ponadto trzeba przy tym zachowywać umiar. „Muszę (...) odpowiednio cię ukarać” — powiedział Jehowa do swego ludu (Jeremiasza 46:28b, NW). Biblia w żadnym wypadku nie zaleca, by w gniewie wymierzać dziecku dotkliwe kary cielesne, po których zostają  sińce, a nawet większe obrażenia (Przypowieści 16:32).

23. Z czego powinno zdawać sobie sprawę dziecko karane przez rodziców?

²³ Zanim Jehowa ostrzegł swój lud przed karą, powiedział: „Ty zatem się nie lękaj, (...) bo jestem z tobą” (Jeremiasza 46:28a, NW). Również rodzice odpowiednio karcący swe dziecko muszą dbać o to, by nie czuło się odtrącone (Kolosan 3:21). Powinno raczej zdawać sobie sprawę, iż zostało ukarane, ponieważ ojciec lub matka ‛jest z nim’ — jest po jego stronie.

24, 25. Przed jakim odrażającym zagrożeniem trzeba teraz chronić dzieci?

²⁴ Wielu dorosłych mile wspomina dzieciństwo. Kojarzy im się ono z błogim poczuciem bezpieczeństwa i przeświadczeniem, że w każdej sytuacji można liczyć na troskliwych rodziców. Ojciec i matka pragną, by ich pociechy tak właśnie się czuły. Jednakże  w dzisiejszym zdegenerowanym świecie trudniej niż kiedyś zapewnić dzieciom bezpieczeństwo.

²⁵ Jednym z odrażających zagrożeń, jakie narastają ostatnimi czasy, jest wykorzystywanie seksualne dzieci. W Malezji w ciągu dziesięciu lat liczba zgłoszonych przestępstw tego typu wzrosła czterokrotnie. W Niemczech każdego roku napastuje się 300 000 dzieci, a w pewnym kraju południowoamerykańskim — jak wynika z niedawnych badań — aż 9 000 000! Co gorsza, większość dzieci jest napastowana we własnym domu przez osoby, które są im znane i którym ufają. Rodzice powinni więc zapewnić dzieciom należytą ochronę. Jak mogą to zrobić?

26. Jakimi sposobami można chronić dziecko i jakim zabezpieczeniem okazuje się wiedza?

²⁶ Doświadczenie uczy, iż najbardziej narażone na wykorzystanie są dzieci słabo uświadomione. A zatem podstawowym środkiem zaradczym jest pouczanie ich od małego. Wiedza może uchronić „od drogi zła, od człowieka, który mówi przewrotnie” (Przypowieści 2:10-12). O jaką wiedzę tu chodzi? O znajomość zasad biblijnych, o poznanie, co jest pod względem moralnym dobre, a co złe. Poza tym dziecko powinno wiedzieć, że niektórzy dorośli postępują źle i że wcale nie musi ich posłuchać, gdy mu proponują coś nieprzyzwoitego (porównaj Daniela 1:4, 8; 3:16-18). Nie poprzestańcie na jednej rozmowie na ten temat. Jeżeli małe dziecko ma coś dobrze zapamiętać, na ogół trzeba mu to powtarzać. Kiedy jest już większe, kochający rodzice uszanują jego prawo do prywatności — ojciec córki, a matka syna — wyrabiając w nim poczucie tego, co przystoi. Oczywiście do najlepszych sposobów ochrony przed wykorzystaniem seksualnym należy ścisły nadzór rodziców.

27, 28. Kto zapewnia rodzicom najskuteczniejszą pomoc w wywiązywaniu się z trudnego zadania wychowywania dzieci?

²⁷ Kształtowanie dziecka od najwcześniejszego dzieciństwa jest prawdziwym wyzwaniem, ale chrześcijańscy rodzice nie muszą mu stawiać czoła sami. Kiedy żyjący w czasach sędziów Manoach usłyszał, że zostanie ojcem, poprosił Jehowę w modlitwie o wskazówki co do wychowywania dziecka i został wysłuchany (Sędziów 13:8, 12, 24).

²⁸ Podobnie dzisiaj wierzący rodzice mogą w modlitwach rozmawiać z Jehową o swych dzieciach. Wywiązywanie się z roli ojca lub matki to ciężka praca, ale wydaje wspaniałe owoce. Para chrześcijańskich rodziców z Hawajów mówi: „Masz 12 lat na osiągnięcie celu, bo potem zacznie się trudny okres dojrzewania. Ale jeśli usilnie się starasz wcielać w życie zasady biblijne, zbierzesz plon w postaci radości i spokoju, gdy dzieci ze szczerego serca zdecydują się służyć Jehowie” (Przypowieści 23:15, 16). Kiedy twoje dziecko poweźmie taką decyzję, ty także z przekonaniem zawołasz: ‛Dzieci są darem Jehowy’!