1, 2. ¿Iman tayta-mamakunata yanapanqa wawankuta allinta uywanankupaq?

 YAQA kinsa waranqa wata ñawpaqtan huk tayta kusisqa nirqan: “[Jehová] Diospa qosqanmi wawakunaqa”, nispa (Salmo 127:3). Arí, wawakunaqa Diospa qosqanmi, chaymi ancha kusikuyta apamun. Ichaqa wawakunaq wiñasqanman hinan tayta-mamakuna reparanku wawankuta uyway sasa kasqanta.

² Kay tiempopi wawakunata uywaymi ichaqa aswan sasaraq. Chaywanpas askha tayta-mamakunan allinta wawankuta uywanku. ¿Iman paykunata yanaparqan? Salmistan kutichin: “Señor Dioschus wasita mana sayarichin chayqa, yanqapaqmi wasichaqkunaqa wasichan”, nispa (Salmo 127:1). Jehová Diospa nisqanta kasukuymi yanapawasun allin tayta-mama kananchispaq. Biblian nin: “Tukuy sonqoykiwan Señor Diosman hap’ipakuy, amataq qan kikiykiq yuyayniykimanqa k’askakuychu”, nispa (Proverbios 3:5). Chhaynaqa, ¿Jehová Diospa kamachikuyninkunaman hinachu wawanchiskunata uywasun?

3. Familiankupaqña llank’ananku chaypas, ¿imatawanmi taytakuna ruwananku?

³ Askha qosakunan ninku: “Wawakunataqa warmikunan yachachinanku”, nispa. Bibliaq nisqan hina qharikunaqa llank’anankun familiankuta uywanankupaq, ichaqa wasipipas hunt’anankun huk ruwaykunawan. Biblian nin: “Hawapi ruwanaykikunataraq ruwamuy,  chakra llank’anaykikunataraq llank’amuy, chaymantañan wasiykita sayarichinki”, nispa (Proverbios 24:27). Diosmi munan tayta-mamakuna wawankuman yachachinankuta (Proverbios 1:8, 9).

4. ¿Imaraykun qhari wawakunata warmi wawakunatapas kaqllata qhawarinanchis?

⁴ ¿Imaynatan qhawarinki wawaykikunata? Asia cheqaspis “warmi wawakuna mana allin qhawarisqa kanku”. Huk suyukunapipas chhaynatas warmi wawakunata qhawarinku “allin familiakunaña kanku” chaypas. Ichaqa tayta-mamakunan entiendenanku warmi wawakuna qhari wawakunawan kaqlla kasqankuta. Ñawpa tiempomanta Jacob taytapas qhari wawankunamanta warmi wawankunamantawanmi nirqan: ‘Diospa qowasqan wawakuna’, nispa (Génesis 33:1-5; 37:35). Jesuspas payman pusamusqanku ‘wawakunatan’ saminchaykurqan, qhariña warmiña karqanku chaypas (Mateo 19:13-15). Chay ruwasqanpin yachanchis Jehová Diospaq llapa wawakuna kaqlla kasqanta (Deuteronomio 16:14).

5. ¿Imatan warmi-qhari tapukunanku wawayoq kanankupaq?

⁵ Tiyasqayki llaqtapi, ¿askha wawayoqchu warmikuna kanku? Chhaynaña kanman chaypas sapanka casarasqa warmi-qharin qhawarinanku hayk’a wawayoq kanankutapas. Ichaqa tapukunankun: “¿Atisaqkuchu askha wawakunaman mikhuchiyta, p’achachiyta, educaytapas?” nispa. Wakin tayta-mamakunan wawankuta mana uywayta atispa familiankuman wakinta qopunku. ¿Allinchu chay kanman? Manan. Tayta-mamakunan wawankutaqa uywananku. Biblian nin: “Pipas ayllunta mana yuyarinchu, aswantaqa familianta mana uywanchu chayqa, cheqaq iñiymantan t’aqakapun, mana iñiyniyoq runamantapas aswan millayraqmi kapun”, nispa (1 Timoteo 5:8). Allin yuyayniyoq warmi-qhariqa ñawpaqmantan tanteakunanku hayk’a wawayoq  kaytapas, chhaynapi wawankuta allinta uywanankupaq. Chaypaq, ¿allinchu kanman mana wawayoq kanapaq controlachikuy? Chaytaqa qankunañan allinta yuyaykuspa qhawarinaykichis. Chaymantan Biblia nin: “Llapallanchismi Cristoq juzganan qayllapi rikhurisunchis, sapankanchis kawsashaspa allin kaqtapas mana allin kaqtapas ruwasqanchisman hina chaskinanchispaq”, nispa (2 Corintios 5:10). Ichaqa malparichiq pastillakunawan otaq imawanpas controlachikuyqa huchan. Jehová Diosmi ‘kawsayta paqarichiqqa’ (Salmo 36:9). Chaymi wiksapi wawata wañuchiyqa paypa kamachikusqan contrapi kashan, runa wañuchiy hinataqmi kanpas (Éxodo 21:22, 23; Jeremías 1:5).

6. ¿Hayk’aqmantapachan wawata yachachina?

⁶ Chaymantapas tayta-mamakunaqa wawankutan yachachinanku. Proverbios 22:6 texto nin: “Wawata yachachiy imaynatachus kawsananpaq”, nispa. ¿Hayk’aqmantapachan wawata yachachina? Wawachanmantapachan. Apóstol Pablon Timoteota nirqan: “Wawa kasqaykimantapachan” yachachisqa karqanki, nispa (2 Timoteo 3:15). Griego rimaymanta hamuq “wawa” nisqa simiqa chayllaraq naceq wawamantan otaq wiksallapiraq kashaq wawamantan rimashan (Lucas 1:41, 44; Hechos 7:18-20). Arí, Timoteotaqa wawa kasqanmantapachan yachachirqanku. Wawachanmantapacha yachachiyqa ancha allinpunin, chay tiempopin wawakunaqa imaymanata yachayta munanku.

7. a) ¿Imarayku taytapas mamapas munakuywan wawanman hukllachakunanku? b) ¿Imaynatan Jehová Dios sapan Churinwan kawsarqan?

⁷ Huk warmin nin: “Waway naceqtin hinan anchata munakurqani”, nispa. Yaqa llapa warmikunan chhaynata wawankuta munakunku. Chay munakuyqa sapa p’unchay kuska kasqankupin astawan yapakun. Ñuñusqan  tiempopitaq astawanraq hukllachakunku (tupachiy 1 Tesalonicenses 2:7). Chay tiempopi wawanta much’a-much’aykuspa sumaqta parlapayasqanmi wawaq allinninpaq kanqa (tupachiy Isaías 66:12). Taytapas hukllachakunanmi wawanwan. Jehová Dios kikinpunin chaytaqa yachachin. Proverbios qelqapin willan sapan Churinwan hukllachasqa kasqankumanta, Churinmi nin: “Señor Diosmi ruwayta qallarishaspa churawarqan, [...] sapa p’unchaymi payta kusichirqani”, nispa (Proverbios 8:22, 30; Juan 1:14). Chhaynatan allin taytapas wawanta nacesqanmantapacha munakunan. Huk taytan nin: “Tukuy sonqowan wawaykita munakuy, payqa manan wañurunqachu marq’arikuqtiyki much’aykuqtiykipas”, nispa.

8. ¿Imaynatan tayta-mamakuna wawankuta qhollachanmantapacha yachachinkuman?

⁸ Ichaqa manan chayllatachu wawakuna necesitan. Nacesqankumantapachan wawakunaq ñosqhonnin preparasqa kashan imaymanata yachanankupaq, chaymi tayta-mamakuna yanapananku. Chaypaq qhawarisun rimay yachasqankumanta. Yachayniyoq runakuna nisqan hina, wawakuna parlayta, leeyta yachanankupaqqa “tayta-mamakunan wawachanmantapacha rimapayananku”. Chayrayku qhollachanmantapacha wawaykita rimapayay qelqakunatapas leepuy. Manaraq leeyta yachachishaqtiykin payqa leeytaña munanqa. Yaqapaschá manaraq escuelaman rishaspa leeyta yachanqaña. Chayqa allinpunin kanqa tiyasqayki suyupi pisi profesorkuna kaqtin.

9. ¿Imata munaspan tayta-mamakuna wawankuman Diosmanta yachachinku?

⁹ Cristiano tayta-mamakunapaqqa wawankuman Diosmanta yachachiymi aswan allinqa (qhawariy Deuteronomio 8:3). ¿Imata munaspan chayta ruwanku? Wawanku allin cristiano kananta munaspan otaq ‘mosoq runawan [hina] p’achallikunankupaq’ (Efesios  4:24). Chaypaqqa wasita sayarichinapaq hinan allin materialkunata necesitakun, yachanataqmi chaykunawan imayna yanapayta.

10. ¿Ima sumaq kaykunatan wawakuna sonqonkupi wiñachinanku?

¹⁰ Hatun wasita allinta sayarichinapaqqa allin materialkunatan churana. Allin cristiano kanapaqpas allin materialkunatan necesitakun. Chaykunaqa kay sumaq kaykunan: iñiy, yachay, allin yuyaykuy, hunt’aq sonqo kay, Jehová Diosta munakuy, kamachikuyninkunata respetay ima (Salmo 19:7-11; Proverbios 2:1-6; 3:13, 14). Chaykunatan apóstol Pablo rikch’anachirqan ‘qoriwan, qolqewan, umiñakunawan’ ima (1 Corintios 3:10-12). ¿Imaynatan tayta-mamakuna wawankuta yanapankuman chay sumaq kaykunata sonqonkupi wiñachinankupaq? Chaypaqqa ñawpa tiempomantapacha qelqasqa yachachikuykunaman hinan yanapananku.

11. ¿Imaynatan Israel llaqtapi tayta-mamakuna wawankuta yanaparqanku Diosta servinankupaq?

¹¹ Israel llaqta manaraq Prometesqa Hallp’aman haykushaqtinmi Jehová Dios tayta-mamakunata nirqan: “Sonqoykichispi waqaychaychis tukuy kay kamachisqaykunata, yachachillaychispuni wawaykichiskunaman, chaykunamanta rimapayallaychispuni wasipi kashaspa, purishaspapas, hinallataq puñuykushaspa, hatarishaspapas”, nispa (Deuteronomio 6:6, 7). Chaymi tayta-mamakunaqa allin ejemplo kananku, wawankuq amigon kananku, wawankuwan parlananku, allin yachachiqtaq kanankupas.

12. ¿Imaraykun tayta-mamakuna ejemplonkuwan wawankuta yachachinanku?

¹² Allin ejemplo kay. Jehová Diosmi tayta-mamakunata nirqan: “[Ñawpaqtaqa] sonqoykichispi waqaychaychis tukuy kay kamachisqaykunata”, nispa. Nillarqantaq:  “Yachachillaychispuni wawaykichiskunaman”, nispa. Ñawpaqtaqa tayta-mamakunaq sonqonpin kanan tukuy sumaq kaykuna. Paykunan ñawpaqtaqa Diospa kamachikuyninta munakunanku chayman hinataqmi kawsanankupas. Chayllan wawankuq sonqonman chayaqta yachachinqaku (Proverbios 20:7). Wawakunaqa rikusqankutan astawan ruwanku manan uyarisqankutachu (Lucas 6:40; 1 Corintios 11:1).

13. ¿Imaynatan tayta-mamakuna Jesuspa ruwasqanta qatikunkuman?

¹³ Allin amigo kay. Jehová Diosmi Israel llaqtayoq tayta-mamakunata nirqan: “Wawaykichiskunaman, chaykunamanta rimapayallaychispuni wasipi kashaspa, purishaspapas”, nispa. Imaymana ruwanayoqña tayta-mamakuna kankuman chaypas, chay kamachikuyta hunt’anankupaqqa tiempotan t’aqananku wawankuwan kanankupaq. Jesuspas t’aqarqanmi tiemponta wawakunawan kananpaq. Wañupunanpaq tiempo pisillaña kashaqtinmi, huk kutin runakuna ‘wawakunata Jesuspa llamiykunanpaq pusamurqanku’. ¿Imatan ruwarqan? ‘Wawakunatan marq’arikurqan, paykuna pataman makinta churaykuspataq saminchaykurqan.’ (Marcos 10:13, 16.) Arí, wañupunanpaq pisillaña tiempo kasharqan chaypas, wawakunapaqmi tiemponta t’aqarqan. ¡Jesusqa allin ejemplotan qorqan!

14. ¿Imapaqmi allin kanqa wawaykipaq tiempo t’aqasqayki?

¹⁴ Wawaykiwan parlay. Wawaykipaq tiempo t’aqasqaykin yanapasunki paywan parlanaykipaq. Parlasqaykichispin astawan reparanki imayna runa kasqanta. Ichaqa wawaykiwan parlaspaqa manan qanllachu rimanayki. Brasil suyupi tiyaq warmin nin: “Kallpachakunaymi karqan tukuy sonqowan allin uyariq kanaypaq”, nispa. Tukuy sonqowan uyariq kasqanraykun wawan imachus sonqonpi kasqanta payman willakurqan.

15. ¿Imayna kusirikuykunatan maskhananchis?

 ¹⁵ Wawakunaqa necesitankun ‘asikuna tiempota [...] tusuna tiempotapas’ (Eclesiastés 3:1, 4; Zacarías 8:5). Wawakunawan kuska kusirikuyqa ancha allinmi. Wakin familiakunan ichaqa televisión qhawayllapi kusirikuyta tarinku. Allin programakunaña kan chaypas, yaqa llapanpin mana allin ruwaykuna rikukun, hinaspapas televisionta qhawaspaqa manañan familiapi parlarinkuchu. Chayraykun tayta-mamakunaqa wawakunapaq kusirikuykunata maskhananchis. Yaqapaschá takisunman, pukllasunman, amigokunawan lloqsisunman, otaq paseakuq risunman. Chaykunan yanapawasun familiantin parlarinapaq.

16. ¿Imatan wawakunaman yachachina? ¿Imaynatan chayta ruwana?

 ¹⁶ Allin yachachiq kay. Jehová Diosmi tayta-mamakunata nirqan: “[Kay simikunataqa] yachachillaychispuni wawaykichiskunaman”, nispa. ¿Imatan yachachina, imaynatan chayta ruwana? Ñawpaqtan yachachina ‘tukuy sonqonkuwan, tukuy almankuwan, tukuy kallpankupiwan’ Señor Dios munakuyta (Deuteronomio 6:5). Chaymantataq ‘[Diospa] kamachikuyninta yachachina’. Chaykunata yachasqanmi wawata yanapanqa Jehová Diosta kamachikuynintapas tukuy sonqonwan munakunanpaq (tupachiy Hebreos 8:10). “Yachachillaychispuni” nisqa simiqa yapa-yapamanta yachachiy ninanmi. Chaywanmi Jehová Dios tayta-mamakunata niwashanchis wawanchisman sapa kutilla paymanta rimapayanapaq, chhaynapi allin cristiano kananpaq. Chaypaqqa sapa semanan wawakunawan Bibliata estudiana.

17. ¿Imatan tayta-mamakuna wawankuq sonqonpi wiñachinanku? ¿Imarayku?

¹⁷ Yaqa llapa tayta-mamakunan yachanku wawankuq sonqonman chayaqta yachachiy sasa kasqanta. Apóstol Pedron cristianomasinkunata nirqan: “Chayllaraq nacesqa wawakuna hina Santo Espirituq qosqan mana chhaqrusqa lecheta anchatapuni munaychis”, nispa (1 Pedro 2:2). “Anchatapuni munaychis” nispa nisqanpin rikuchin mana llapa runakunachu Bibliamanta yachay munasqankuta. Chaymi tayta-mamakunaqa imaymananmanta wawankuman yachachinanku Diospa yachachikuyninta munakunankupaq.

18. ¿Imaynatan tayta-mamakuna wawankuta Jesús hina yachachinkuman?

¹⁸ Jesusqa rikch’anachiykunawanmi yachachirqan runakunaq sonqonman chayananpaq (Marcos 13:34; Lucas 10:29-37). Rikch’anachiywan wawakunata yachachiypas allinpunin. Diospa kamachikuyninkunata yachachiy  ñawpa tiempopi kawsaq runakunamanta willaspa. Chaypaq yanapachikuy “Bibliamanta willakuq libroy” nisqawan. * Chay tiempopipas kashawaqchis hinata willay. Willasqaykita atisqanman hina dibujachun otaq niy chay tiempopi ruwasqankuta hina ruwananpaq. Jesusqa tapukuykunawan iman runakunaman yachachirqan (Mateo 17:24-27). Qanpas chayta ruway familiantin Diosta yupaychanaykichis ch’isinta. Diospa kamachikuyninkunata yachachispan tapuwaq: “¿Imaraykun Jehová Dios kay kamachikuyta qowarqanchis? ¿Imaynapin tarikusun kasukuqtinchis? ¿Mana kasukusun chayri?” nispa. Chay tapuykunan wawakunata yuyaymanachinqa, yachanqakutaqmi Diospa kamachikuynin allinninkupaq kasqanta (Deuteronomio 10:13).

19. ¿Imaynan wawakuna kanqaku Bibliaq nisqanman hina yachachiqtinchis?

¹⁹ Allin ejemplo kaspa, wawanchispa amigon kaspa, paykunawan parlaspa, allin yachachiq kaspa iman wawanchista yanapasun huch’uyninkumantapacha Jehová Diosman asuykunankupaq. Chaymi paykunata yanapanqa kusi sonqo cristianokuna kanankupaq. Escuelapi ima mana allin ruwaymanña tanqanqaku otaq ima sasachakuypiña tarikunqaku chaypas, kallpachakunqakun yachasqankuman hina kawsanankupaq. Chhaynaqa yanapashallasun wawanchista Jehová Dioswan allinpi kasqankuta valoranankupaq (Proverbios 27:11).

20. ¿Imataq wanachiyri? ¿Imatan ruwana wawakunata munakuywan wanachinapaq?

²⁰ Wanachiyqa yuyayninkumanta sonqonkumantawan mana allin ruwasqankuta qonqachinapaq yachachiymi. Chaytan wawakuna sapa kutin necesitanku.  Apóstol Pablon tayta-mamakunata yuyaycharqan: “Wawaykichista [...] kasuchikuspa uywaychis, Señormanta yachachispa”, nispa (Efesios 6:4). Tayta-mamakunaqa Jehová Dios hinan wawankuta munakuywan wanachinanku (Hebreos 12:4-11). Munakuywan wanachinapaqqa reparachinan mana allin ruwasqanta. Biblian nin: “Yachachikuyta [otaq wanachiyta] uyarikuychis”, nispa (Proverbios 8:33). ¿Imaynatan chayta ruwana?

21. ¿Ima kamachikuykunatan tayta-mamakuna yuyarinanku wawankuta wanachispa?

²¹ Wakin tayta-mamakunan wanachiy ninku: wawankuta phiñasqallaña rimapayasqankuta, k’arak simiwan k’amisqankuta, “kunanmi yachanki” nispa nisqankutawan. Wanachiymanta rimaspan apóstol Pablo nirqan: “Tayta-mamakuna, wawaykichista ama phiñachiychischu”, nispa (Efesios 6:4). Sapanka cristianon “llapapaq munakuyniyoq kanan, [...] pacienciayoqtaq kananpas kutipakuqkunata llamp’u sonqowan anyananpaq” (2 Timoteo 2:24, 25). Tayta-mamakunaqa wanachinankupunin wawankuta, ichaqa manan qonqanankuchu chay textopi nisqanta. Mayninpin ichaqa wakin wawakuna mana wanankuchu allinta reparachishaqtinchispas. Chhayna kaqtinqa hukniraymantañataqmi wanachina (Proverbios 22:15).

22. ¿Imatan wawa yachanan manaraq wanachisqa kashaspa?

²² Sapanka wawakunan hukniray kanku, chaymi sapankankupas hukniray wanachinata necesitanku. Wakin wawaqa “manan simillawanchu wanan”. Chhayna mana kasukuq wawataqa hukniraymantañataqmi wanachina wañuymanta qespichinapaq (Proverbios 17:10; 23:13, 14; 29:19). Ichaqa yachananmi imarayku wanachisqa kasqanta. Biblian nin: “Wanaykachiyqa anyaykuyqa wawatan yachachin”, nispa (Proverbios 29:15; Job 6:24). Hinaspapas manan sonqonta k’irinakamaqa wanachinachu. Jehová Diospas khaynatan llaqtanta nirqan: ‘Huchaykimantaqa muchuchisqaykipunin ahinapi  wananaykipaq’, nispa (Jeremías 46:28b). Sinchita phiñakuspa maqaypas soq’aypas wawatan k’irin, Bibliaq contranpitaqmi kanpas (Proverbios 16:32).

23. ¿Imatan wawa reparanan tayta-maman wanachiqtin?

²³ Llaqtanta manaraq wanachishaspan Jehová Dios paykunata nirqan: “Ama manchakuychu, qanwanmi ñoqaqa kashani”, nispa (Jeremías 46:28a). Tayta-mamakunapas manan manchachiq hinachu wawankuta wanachinanku (Colosenses 3:21). Aswanmi wawakunaqa reparananku munakuywan wanachisqa kasqankuta.

24, 25. ¿Imamantan tayta-mamakuna wawankuta cuidananku?

²⁴ Askha runakunan wawa kasqanku tiempopi kusisqa kawsarqanku. Imaña kaqtinpas paykunaqa manan imamantapas manchakuqkuchu tayta-mamanku munakuywan cuidasqanrayku. Llapa tayta-mamakunan munanku wawanku chhayna sientekunanta, ichaqa kay millay tiempopi wawakunata cuidayqa sasan.

 ²⁵ Kay qhepa watakunapin pachantinpi askha wawakuna violasqa kanku. Malaysia suyupin chunka watallapi nishu askha wawakuna violasqa karqanku. Alemania suyupipas sapa watanmi kinsa pachak waranqa wawakuna violasqa kanku, huk suyupitaq isqon millón wawakuna. Chay wawakunaqa yaqa llapankun wasinkupipuni chhayna abusasqa kanku reqsisqanku runakunataqmi chayta ruwanku, chayqa llakikunapaqmi. Chaymi tayta-mamakunaqa wawankuta allintapuni cuidananku. ¿Imaynatan chayta ruwankuman?

26. ¿Imakunamantan wawakunata yachachina mana abusasqa kanankupaq? ¿Imapin wawakunata yanapanqa yachasqanku?

²⁶ Qhari kayninmanta otaq warmi kayninmanta, warmi-qhari puñuymantawan mana yachaq wawakunan astawanqa abusasqa kanku. Chaymi tayta-mamakuna wawankuman huch’uychanmantapacha yachachinanku. Yachasqankun wawakunataqa ‘waqllisqata yuyaykuq runakunamanta qespichinqa’ (Proverbios 2:10-12). ¿Imakunamantan yachachinanku? Diospa kamachikuyninkunamanta, allin kaqmanta mana allin kaqmanta, millay runakunaq ruwasqankumanta, pipas paykunawan ima millaytapas ruwayta munaqtinku mana kasukunankumantawan (tupachiy Daniel 1:4, 8; 3:16-18). Chaykunataqa manan huk kutillatachu yachachinanku. Yaqa llapa wawakunan necesitanku yapa-yapamanta yuyarichinata. Wawaq wiñasqanman hinan tayta respetanan ususinpa sapanpi ruwanankunata, mamapas respetananmi qhari wawanpa sapanpi ruwanankunata, chaywanmi wawankuman yachachinqaku allin kaqta. Hinaspapas yachashanallankun wawanku maypi kasqanta ima ruwasqantapas, chaywanmi astawanqa wawankuta cuidanqaku abusasqa kananmanta.

27, 28. ¿Pin aswan allinta tayta-mamakunata yanapanman wawankuta uywanankupaq?

²⁷ Qhollachanmantapacha wawakunata uywayqa sasan, chaywanpas cristiano tayta-mamakunaqa manan sapankuchu tarikunku. Ñawpa tiempopi Manoa sutiyoq runan wawayoq kananta yachaspa wawanta uywananpaq Diospa yanapayninta mañakurqan. Jehová Diosqa uyarirqanmi mañakusqanta (Jueces 13:8, 12, 24).

²⁸ Kay tiempopi cristiano tayta-mamakunapas Jehová Diospa yanapaynintan mañakunanku wawankuta uywanankupaq. Tayta-mama kayqa sasan, ichaqa saminchasqan kanqaku. Hawai llaqtapi tiyaq tayta-maman llapa tayta-mamakunata nin: “Chunka iskayniyoq watan kashan wawaykiman imaymanata yachachinaykipaq, wayna sipas kapuqtinqa sasañan kanqa. Sichus Bibliaq nisqanman hina kallpachakunki wawaykita uywanaykipaq chayqa, anchatan kusikunki wawayki tukuy sonqowan Jehová Diosta servinanpaq decidikuqtin”, nispa (Proverbios 23:15, 16). Chhayna kaqtinqa ninkichá: “Señor Diospa qosqanmi wawakunaqa”, nispa.