1, 2. Kasi ŵapapi ŵangasanga nkhu ulongozgi wakulelera ŵana ŵawo?

 MUPAPI munyake wakayowoya kuti, ‘ŵana nchiharo cakufuma kwa Yehova.’ Wakayowoya mazgu agha pafupifupi vilimika 3,000 ivyo vyajumpha. (Salmo 127:3) Ndipo nadi, kuŵa mupapi nchawanangwa cakufuma kwa Ciuta. Nakuti pafupifupi ŵanthu wose ŵakutorana ŵali na cawanangwa ici. Ndipouli, padera pakuŵa ŵacimwemwe, ŵapapi ŵakumanyaso kuti kuŵa na ŵana ni mulimo ukuru comene.

² Ivi vili nthena cifukwa cakuti kulera ŵana ni mulimo wakusuzga comene mazuŵa ghano. Nangauli ni mulimo wakusuzga, ŵapapi ŵanandi ŵakucita makora, ndipo wamasalmo wakayowoya cifukwa cake wakati: “Kwambura kuti Yehova wakuzenga nyumba, awo ŵakuyizenga ŵakutokatoka waka.” (Salmo 127:1) Mulerenge makora ŵana ŵinu para mukulondezga ulongozgi uwo Yehova wakupeleka. Baibolo likuti: “Tamira mwa Yehova na mtima wako wose, ungeghamanga ku umanyi wako.” (Zintharika 3:5) Kasi muli wakunweka kulondezga ulongozgi wa Yehova apo mukwamba mulimo wa vilimika 20 wakulera mwana winu?

3. Kasi dada wali na mulimo wuli pa kulera ŵana?

³ Mu mbumba zinandi pa caru cose capasi, ŵanalume ŵakuwona mulimo wakusambizga ŵana kuŵa wa ŵanakazi. Mbunenesko kuti Baibolo likuyowoya kuti mulimo ukuru wa mwanalume nkhusanga vinthu vyakukhumbikwa mu mbumba. Likuyowoyaso kuti mwanalume  wali na milimo yinyake mu mbumba. “Nozga makora mulimo wako kuwaro, uvinozge vyose vyaku munda ndipo pamanyuma uzenge nyumba yako,” ndimo likuyowoyera Baibolo. (Zintharika 24:27) Kusambizga mwana ni mulimo wa dada na mama.—Zintharika 1:8, 9.

4. Cifukwa wuli tikwenera yayi kuwona ŵana ŵanalume kuŵa ŵakuzirwa kuluska ŵana ŵanakazi?

⁴ Kasi mukuŵawona wuli ŵana ŵinu? Malipoti ghakulongora kuti mu vyaru vyaku Asia “ŵapapi ŵakukondwa yayi para ŵababa mwana mwanakazi.” Ukhaliro uwu ucalipo mu vyaru vya ku Latin America, nanga ni mu mbumba za “ŵanthu ŵakusambira.” Kweni unenesko ngwakuti ŵana ŵanakazi kuti mbambura kuzirwa yayi. Yakobe, uyo wakaŵa dada wakumanyikwa comene mu nyengo zakale, wakayowoya kuti ŵana ŵake wose, kusazgapo ŵana ŵake ŵanakazi, kuti ‘mbana ŵane awo Ciuta wapa ine.’ (Genesis 33:1-5; 37:35) Mwakuyana waka, Yesu wakatumbika ‘ŵana’ wose (ŵasepuka na ŵasungwana) awo ŵakiza nawo kwa iyo. (Mateyu 19:13-15) Tili na cigomezgo cose kuti Yesu wakacita nthena kulondezga Yehova.—Duteronome 16:14.

5. Kasi ŵanthu ŵakutorana ŵakwenera kughanaghanira vici para ŵakudumbiskana za unandi wa ŵana awo ŵakukhumba?

⁵ Kasi mu cikaya cinu ŵanthu ŵakukhumba kuti ŵanakazi ŵababenge ŵana ŵanandi? Manyani kuti ŵanthu ŵakutorana ndiwo ŵakwenera kudumura unandi wa ŵana awo ŵakukhumba. Wuli usange ŵangakwaniska yayi kusanga cakurya, vyakuvwara, na kusambizga ŵana ŵanandi? Ŵakwenera kughanaghanira fundo izi peneapo ŵakudumbiskana unandi wa ŵana awo ŵakukhumba. Ŵapapi ŵanyake awo ŵakukwaniska yayi kupwelelera ŵana ŵawo, ŵakupempha ŵabali ŵawo kuti ŵawovwire kulera ŵana ŵawo ŵanyake. Kasi nchiwemi kucita nthena? Yayi. Kucita nthena kuti kucepeska mulimo wawo wakupwelelera ŵana ŵawo yayi. Ndipo Baibolo likuyowoya kuti: “Usange munthu yunji wakuleka kuŵaghanaghanira [kuŵapwelelera] ŵake na ŵake,  comenecomene ŵa mu nyumba yake, wali kukana cipulikano.” (1 Timote 5:8) Ŵapapi ŵamahara ŵakudumbiskana na kukolerana unandi wa ŵana awo ŵakukhumba mwakuti ŵapwelelere makora mbumba yawo. Kuti ŵaŵe na ŵana awo ŵangakwaniska kuŵapwelelera, kasi ŵangalondezga nthowa za kulera? Usange ŵanthu ŵakutorana ŵapulikana kulondezga nthowa ya kulera, ŵakwenera kusankha ŵekha nthowa ya kulera iyo ŵakukhumba, iyi ni nkhani yawo na yawo. Vili nthena cifukwa cakuti “munthu yose wati wayeghenge mphingo yake.” (Ŵagalatiya 6:5) Ndipouli, nthowa ya kulera iyo njakukhwaskana na kufumya nthumbo njakukolerana yayi na visambizgo vya mu Baibolo. Yehova Ciuta ndiyo “cisimi ca umoyo.” (Salmo 36:9) Mwantheura, kukoma umoyo uwo wamba waka, kukupeleka nchindi yayi kwa Yehova ndipo cikuyana waka na kukoma munthu.—Exodus 21:22, 23; Salmo 139:16; Yeremiya 1:5.

6. Mphawuli apo tikwenera kwamba kusambizga mwana?

⁶ “Lera mwana mu nthowa iyo wakwenera kwendamo,” ndimo likuyowoyera lemba la Zintharika 22:6. Kusambizga ŵana njimoza mwa nchito zikuru za ŵapapi. Kweni mphawuli apo ŵapapi ŵakwenera kwamba kusambizga mwana? Mwakutendekera comene. Mpositole Paulosi wakati Timote wakasambizgika kwamba ku “wanici.” (2 Timote 3:15) Lizgu la Cigiriki ilo liri kung’anamulika kuti mwanici pa lemba ili, lingang’anamura bonda panji mwana uyo wandababike. (Luka 1:41, 44; Milimo 7:18-20) Nadi pano, Timote wakamba kusambizgika wacali mwanici, ndipo ici cikaŵa cakwenelera. Cifukwa iyi ni nyengo yiwemi comene yakusambizgira mwana. Nanga ni mwana nayo wakunwekera kusambira.

7. (a) Cifukwa wuli nchakuzirwa kuti dada na mama ŵaŵe paubwezi na bonda wawo? (b) Kasi Yehova na Mwana wake ŵakaŵa paubwezi wa mtundu wuli?

⁷ Mama munyake wakayowoya kuti “nkhati namuwona  mwana wane kwa nyengo yakwamba, nkhamutemwa comene.” Ndimo ŵakucitiraso ŵamama ŵanandi. Ubwezi uwo ukuŵapo pakati pa mama na bonda ukukhora comene para ŵakucezga nayo pamanyuma pa kubabika kwake. Kweniso konkheska mwana kukovwira kuti ubwezi wawo uŵe wakukhora. (Yelezgerani na 1 Ŵatesalonika 2:7.) Kumunyenyenkha makoraghene mwana na kuyowoya nayo, nkhwakukhumbikwa kuti mama wapwelelere maghanoghano gha mwana. (Yelezgerani na Yesaya 66:12.) Kasi dada wakwenera kucita wuli? Nayo wakwenera kucezga na mwana wake muphya. Ciyelezgero ciwemi comene pa nkhani iyi ni Yehova. Mu buku la Zintharika, tikusambira za ubwezi uwo ukaŵapo pakati pa Yehova na Mwana wake. Mwana uyu wakati: ‘Yehova wakandilenga pakwamba milimo yake, zuŵa na zuŵa wakakondweskeka nane.’ (Zintharika 8:22, 30; Yohane 1:14) Mwakuyana waka, dada wacitemwa wakulimbikira kuŵa paubwezi na mwana wake para wababika waka. “Mutemwani comene,” wakayowoya nthena dada munyake. “Palije mwana uyo wali kufwapo cifukwa cakuti ŵapapi ŵake ŵakamutemwanga comene.”

8. Kasi ŵapapi ŵakwenera kucitaci kuti ŵasambizge ŵabonda para ŵababika waka?

⁸ Ŵabonda ŵakukhumba vinandi. Para ŵababika waka, wongo wawo ukuŵa wakunozgeka kusungilira vinthu vinandi, ndipo vinandi ivyo ŵakusunga ndivyo ŵapapi ŵawo ŵakuyowoya nawo. Mwaciyelezgero, ciyowoyero. Ŵanthu awo ŵakusanda vinthu ŵakuti, kuti mwana wasambire kuyowoya na kuŵazga makora, “vikuthemba pa ubwezi uwo ukuŵapo na ŵapapi ŵake apo wakaŵa bonda.” Yowoyani na mwana winu ndiposo muŵazgirani para wababika waka. Mukuluta kwa nyengo wazamukhumba kumulondezgani para mukuŵazga ndipo muzamuŵa kuti mukumusambizga kuŵazga. Nakuti wazamwamba kuŵazga pambere wandambe kusambira sukulu. Kucita nthena nkhwakovwira comene usange  mukukhala mu caru ico ŵasambizgi mbacoko kweniso mu makalasi mukuŵa ŵasambiri ŵanandi.

9. Nchinthu wuli cakuzirwa ico ŵapapi ŵakwenera kukumbuka?

⁹ Cinthu ico ŵapapi ŵakwenjerwa naco comene nkhupwelelera mwana wawo mwauzimu. (Wonani Duteronome 8:3.) Na cilato wuli? Kuti ŵawovwire mwana kuti waŵe na mikhaliro iyo Khristu wakaŵa nayo, ico cikung’anamura kuvwara ‘wunthu wuphya.’ (Ŵaefeso 4:24) Kuti ŵamovwire, ŵakwenera kumanya nthowa za kumupwelelera na kuzilondezga.

10. Kasi ni mikhaliro wuli iyo ŵana ŵakwenera kusambizgika?

¹⁰ Kuti nyumba yiŵe yakukhora, vyose vikuthemba pa vyakuzengera. Mpositole Paulosi wakayowoya za vyakuzengera wunthu wakuyana na Khristu ivyo ni ‘golide, siliva, na malibwe ghakuzirwa.’ (1 Ŵakorinte 3:10-12) Vyakuzengera ivi vikwimira mikhaliro nga ni cipulikano, vinjeru, umanyi, kugomezgeka, nchindi, na kutemwa Yehova na malango ghake. (Salmo 19:7-11; Zintharika 2:1-6; 3:13, 14) Kasi ŵapapi ŵangawovwira wuli ŵana ŵawo kwambira pa ubonda kuti ŵaŵe na mikhaliro iyi? Mwakulondezga nthowa ya kasambizgiro iyo yikambika mu nyengo zakale.

11. Kasi ŵapapi Ŵaciisrayeli ŵakawovwira wuli ŵana ŵawo kuti ŵaŵe na mikhaliro iyo yikukondweska Ciuta?

¹¹ Apo Ŵaisrayeli ŵakaŵa pafupi kunjira mu Caru ca Layizgano, Yehova wakaphalira ŵapapi kuti: ‘Mazgu agha nkhumuwuzgani muhanya uno ghakhalenge mu mitima yinu; ndipo muŵasambizge makora ŵana ŵinu, na kuyowoyeskana nawo para mukukhala mu nyumba zinu, na para mukwenda mu nthowa, na para mwagona pasi, na para mwawukapo.’ (Duteronome 6:6, 7) Nadi pano, ŵapapi ŵakwenera kulongora ciyelezgero ciwemi ku ŵana, kucezga nawo, kuyowoyeskana nawo ndiposo kuŵasambizga.

12. Cifukwa wuli nchakuzirwa kuti ŵapapi ŵalongore ciyelezgero ciwemi?

 ¹² Iŵani Ciyelezgero. Cakwamba Yehova wakayowoya kuti: ‘Mazgu agha . . . ghakhalenge mu mitima yinu.’ Ndiposo wakati: “Muŵasambizgenge makora ŵana ŵinu.” Fundo iyi yikulongora kuti ŵapapi ndiwo ŵakwenera kwamba kuŵa na mikhaliro iyo yikukondweska Ciuta. Ŵakwenera kutemwa unenesko na kuwulondezga. Pekha usange ŵakucita ntheura ndipo ŵangasambizga makora ŵana ŵawo. (Zintharika 20:7) Cifukwa wuli? Cifukwa nchakuti ŵana ŵakutolera luŵiro ivyo ŵakuwona kuluska ivyo ŵakupulika.—Luka 6:40; 1 Ŵakorinte 11:1.

13. Pakucezga na ŵana ŵawo, kasi ŵapapi ŵangalondezga wuli Yesu?

¹³ Cezgani nawo. Yehova wakaphalira ŵapapi mu Israyeli kuti: ‘Ŵayowoyenge na ŵana ŵawo para ŵakukhala mu nyumba zawo, na para ŵakwenda mu nthowa.’ Kucita nthena kukukhumbikwira kusanga nyengo nangauli ŵapapi ŵangaŵa ŵakutangwanika. Yesu wakawona kuti wakakhumbikwiranga nyengo yakuti wacezgenge na ŵana. Mu mazuŵa gha kuumaliro kwa uteŵeti ŵake, ‘ŵanthu ŵakizanga na ŵana kwa iyo mwakuti waŵakhwaske.’ Kasi Yesu wakacita nawo wuli? ‘Wakaŵika mawoko ghake pa iwo na kuŵatumbika.’ (Marko 10:13, 16) Awonani kuti kukakhala maora ghacoko waka kuti wakomeke. Nangauli vikaŵa nthena, wakasanga nyengo yakucezgera na ŵana. Ili ni sambiro liwemi comene ku ŵapapi!

14. Cifukwa wuli nchakovwira comene kuti ŵapapi ŵayowoyeskanenge na mwana wawo?

¹⁴ Yowoyani nawo. Kuŵa pamoza na mwana winu kukovwira kuti muyowoyeskanenge. Para mukuyowoya nayo nyengo na nyengo mumanyenge nkharo yake. Kumbukirani kuti kuyowoyeskana kukusazgapo vinandi. Mama munyake waku Brazil wakati, “Nkhalimbikiranga kuti nipulikizgenge, kupulikizga na mtima wane wose.” Cifukwa ca kuzizipizga, mwana wake wakamba kumuphalira vyakusingo kwake.

15. Kasi tikwenera kukumbuka vici pa nkhani ya kusanguruka?

 ¹⁵ Ŵana ŵakukhumbikwira “nyengo ya kuseka . . . nyengo ya kuvina,” na nyengo yakuseŵera. (Mupharazgi 3:1, 4; Zekariya 8:5) Para ŵapapi na ŵana ŵakusangwa pamoza cikuŵa cakukhozga comene. Nchacitima kuti mu mbumba zinyake kusanguruka nkhuwonelera waka TV. Nangauli mapulogiramu ghanyake gha pa TV ghangaŵa ghakukondweska, kweni ghanandi ghakuŵa ghawemi yayi, nakuti kuwonelera TV kukupangiska kuti ŵanthu ŵaleke kudumbiskana mu mbumba. Kasi mukusanguruka na vinthu vinyake pamoza na ŵana ŵinu? Nga ni kwimba, kuseŵera, kucezga na ŵabwezi, ndiposo kukawona malo ghakukondweska. Vyakusanguruska  vya nthena ivi vikovwira kuti ŵapapi na ŵana ŵadumbiskanenge.

16. Ni vinthu wuli vyakukhwaskana na Yehova ivyo ŵapapi ŵakwenera kusambizga ŵana ŵawo, ndipo ŵakwenera kuŵasambizga wuli?

¹⁶ Ŵasambizgani. Yehova wakati: “Muŵasambizgenge makora [mazgu agha] ŵana ŵinu.” Lemba ili likulongora ivyo musambizgenge na umo musambizgirenge. Cakwamba, mukwenera ‘kutemwa Yehova Ciuta winu na mtima winu wose na umoyo winu wose na nkhongono zinu zose.’ (Duteronome 6:5) Pamanyuma pake, “mazgu agha . . . muŵasambizge makora.” Cilato ca kuŵasambizga nchakuti ŵatemwenge Yehova ndiposo malango ghake na umoyo wawo wose. (Yelezgerani na Ŵahebere 8:10.) Mazgu ghakuti “muŵasambizge makora” ghakung’anamura kuŵasambizga mwakuwerezgawerezga. Mwantheura Yehova wakumuphalirani kuti, cakwamba ico mukwenera kucita kuti muwovwire ŵana ŵinu kuti ŵaŵe na mikhaliro yiwemi nkhuŵaphalira za iye nyengo zose. Ici cikusazgapo kusambira nawo Baibolo nyengo zose.

17. Kasi ŵapapi ŵakwenera kumusambizga vici mwana wawo? Ndipo cifukwa wuli?

¹⁷ Ŵapapi ŵanandi ŵakumanya kuti kusambizga mwana nkhwakusuzga. Mpositole Petrosi wakaciska Ŵakhristu ŵanyake kuti: “Nga mbamjedu [ŵana] ŵakubabika sono, pukwani suru [mkaka] la mzimu.” (1 Petros 2:2) Mazgu ghakuti “pukwani” ghakusacizga kuti ŵanthu ŵanandi mwakawiro ŵakukhumba yayi kurya cakurya cauzimu. Ŵapapi ŵakwenera kusanga nthowa izo zingapangiska mwana kunwekera cakurya cauzimu.

18. Ni nthowa wuli zakasambizgiro za Yesu izo ŵapapi ŵakuciskika kulondezga?

¹⁸ Cifukwa cakuti Yesu wakayowoyanga viyelezgero pakusambizga, ŵanthu ŵakaconthekanga mtima. (Marko 13:34; Luka 10:29-37) Ŵana ŵakusanga canduro comene na kasambizgiro kanthena. Sambizgani fundo za mu Baibolo mwa kulongosora nkhani zakukondweska, mutepanji  izo zikusangika mu Buku Lane la Nkhani za mu Baibolo. a Ŵapani mpata wakuti nawo ŵayowoyengepo. Ŵaphalirani kuti ŵadindenge vyakucitika ivyo vili kulembeka mu Baibolo na kuyelezgera umo vikacitikira. Yesu wakafumbangaso mafumbo pakusambizga. (Mateyu 17:24-27) Citani nthena pa sambiro linu la mbumba. M’malo mwa kuŵaphalira waka dango la Ciuta, ŵafumbani mafumbo nga ni, cifukwa wuli Yehova wakatipa dango ili? Nchivici ico cicitikenge usange tililondezgenge? Usange tilondezgenge yayi, nchivici cingacitika? Mafumbo ghanthena ghakovwira ŵana kughanaghana na kuwona kuti malango gha Ciuta ngakovwira kweniso ngawemi.—Duteronome 10:13.

19. Usange ŵapapi ŵakulondezga fundo za mu Baibolo pakulera ŵana ŵawo, kasi ŵana ŵazamuŵa na mwaŵi wuli?

¹⁹ Mwa kulongora ciyelezgero ciwemi, kuŵa bwezi lake, kucezga nayo, na kumusambizga, mungawovwira mwana winu kuŵa paubwezi na Yehova Ciuta kwamba pa wanici. Ubwezi uwu uzamupangiska kuti mwana winu waŵe Mkhristu wacimwemwe. Wazamulimbikira kucita vinthu mwakuyana na cipulikano cake, nanga waŵe mu suzgo panji viyezgo. Nyengo zose movwirani kusungilira ubwezi wake wakuzirwa na Ciuta.—Zintharika 27:11.

20. Kasi cilango ni vici, ndipo cikwenera kupelekeka wuli?

²⁰ Cilango nkhusambizga uko kukunyololera maghanoghano na mtima. Ŵana ŵakukhumbikwira cilango panji visambizgo nyengo na nyengo. Paulosi wakaphalira ŵadada wose kuti ‘ŵalere [ŵana ŵawo] mu kulanga na mu kucenjezga kwa Fumu’ Yehova. (Ŵaefeso 6:4) Ŵapapi ŵakwenera kulanga ŵana ŵawo mwacitemwa, nga umo Yehova wakucitira. (Ŵahebere 12:4-11) Cilango ca kuzikika pa citemwa cingapelekeka mwakudumbiskana. Lekani tikuphalirika kuti ‘tipulikirenge visambizgo’  panji cilango. (Zintharika 8:33) Kasi cilango cikwenera kupelekeka wuli?

21. Kasi ni ulongozgi wuli uwo ŵapapi ŵakwenera kukumbukira para ŵakulanga ŵana ŵawo?

²¹ Ŵapapi ŵanyake ŵakughanaghana kuti kulanga ŵana kukusazgapo kuŵakalipira, kuŵanena na kuŵatuka. Ndipouli, pa nkhani iyi Paulosi wakacenjezga ŵapapi wakati: “Imwe, mwa ŵawiskewo mungatopolanga moyo ŵana ŵinu.” (Ŵaefeso 6:4) Ŵakhristu wose ŵakuciskika kuti ŵaŵe ‘ŵakuzika ku wose . . . ŵakulanga [kusambizga] na kuzika awo ŵakupindana nawo.’ (2 Timote 2:24, 25) Peneapo ŵapapi Ŵacikhristu ŵakumanya kuti ŵakwenera kulekelera yayi ŵana ŵawo, ŵakuyezgayezga kulondezga mazgu agha para ŵakuŵalanga. Nyengo zinyake kudumbiskana nawo nkhwakukwanira yayi, ŵangakhumbikwira cilango ca mtundu unyake.—Zintharika 22:15.

22. Usange mukukhumba kulanga mwana, kasi wakwenera kupulikiska vici?

²² Pakuti ŵana mbakupambana, antheura ŵakukhumbikwira cilango cakupambana. Ŵanyake ŵakusambizgika na mazgu pera cara. Ŵana ŵa nthena nchiwemi kuŵathyapula cifukwa ca kuleka kupulikira kwawo. Kucita nthena kungathaska umoyo wawo. (Zintharika 17:10; 23:13, 14; 29:19) Kweni ŵakwenera kupulikiska makora cifukwa ico mukuŵalangira. Cifukwa “nthimbo na nchenyo vikupa vinjeru.” (Zintharika 29:15; Job 6:24) Kweniso, cilango cikwenera kuŵa cakwenelera. ‘Nditi ndikweruzge kwakwenelera,’ wakati Yehova ku ŵanthu ŵake. (Yeremiya 46:28b) Baibolo likuzomerezga yayi kuthyapula panji kutimba comene ŵana cifukwa ca ukali, pakuti wangapwetekeka.—Zintharika 16:32.

23. Kasi mwana wakwenera kumanya vici para ŵapapi ŵakumulanga?

²³ Pambere Yehova wakaŵa wandalange ŵanthu ŵake, wakaŵaphalira kuti: ‘Mungopanga, cifukwa ndili namwe.’ (Yeremiya 46:28a) Mwakuyana waka, para ŵapapi ŵakulanga  mwana, ŵakwenera kumulanga mu nthowa yakuti waleke kujiwona kuŵa wambura kwenelera. (Ŵakolose 3:21) M’malo mwake, mwana wakwenera kumanya kuti ŵakumulanga cifukwa cakuti ŵakumutemwa.

24, 25. Kasi ŵana ŵakwenera kuvikilirika ku ukhaliro wuli uheni mazuŵa ghano?

²⁴ Ŵanthu ŵanandi para ŵaghanaghanira vya umoyo wawo apo ŵakaŵa ŵana, ŵakuyowoya kuti yikaŵa nyengo yakukondweska comene. Ŵakukumbukira umo ŵapapi ŵaŵo ŵakaŵatemweranga na kuŵavikilira. Ŵakaŵanga na cigomezgo kuti ŵapapi ŵawo ŵaŵavikilirenge ku ukhaliro wuliwose. Umu ndimo ŵapapi ŵakukhumbira kuti ŵana ŵawo ŵajipulikirenge, kweni kuvikilira ŵana mazuŵa ghano nkhwakusuzga kuluska mu nyengo zakale.

²⁵ Ukhaliro umoza uheni comene uwo ukucitika sono ni kugona ŵana. Mu caru ca Malaysia, malipoti  ghakulongora kuti kugona ŵana kwathandazgika comene mu vilimika 10 ivyo vyajumpha. Mu caru ca Germany ŵana pafupifupi 300,000 ŵakuŵagona cilimika cilicose. Peneapo mu caru cinyake ca ku South America, mwakuyana na kusanda uko kukacitika, ciŵelengero cikufika 9,000,000 pa cilimika! Nchacitima kuti ŵanandi ŵa ŵana aŵa, ŵakuŵagona mu nyumba zawo. Nakuti awo ŵakuŵagona ni ŵanthu awo ŵakuŵamanya makora na kuŵagomezga. Kweni ŵapapi ndiwo ŵakwenera kuvikilira comene ŵana ŵawo. Kasi ŵangaŵavikilira wuli?

26. Kasi ŵana ŵangavikilirika wuli, ndipo kumanya kungaŵawovwira wuli?

²⁶ Ukaboni ukulongora kuti ŵanthu awo ŵakugona ŵana, ŵakutemwa kugona ŵana awo ŵakumanya vinandi yayi vyakukhwaskana na kugonana. Nangauli vili nthena, mungavikilira ŵana ŵinu mwa kuŵasambizga kwambira apo ŵacali ŵacoko. Kumanya kungaŵathaska ku nthowa ya ŵaheni, awo mbakubendera mu kayowoyero. (Zintharika 2:10-12) Kumanya vici? Kumanya malango gha mu Baibolo gha makhaliro ghawemi na ghaheni. Kumanyaso kuti ŵanthu ŵanyake ŵalara msinkhu ŵakucita vinthu viheni nakuti mwana wakwenera kupulikira yayi para ŵakukhumba kuti ŵacite nayo vyauzeleza. (Yelezgerani na Daniel 1:4, 8; 3:16-18.) Yowoyani nawo nyengo zose. Ŵana ŵanandi ŵakukhumbikwira kuŵasambizga kanandi waka kuti ŵakumbukirenge makora. Para ŵakukura, dada wakwenera kucindika mwana wake msungwana, ntheura pera mama, mwana wake mwanalume. Kucita nthena kuzamupangiska kuti mwana wamanyenge ico nchakwenelera. Nadi pano, imwe ŵapapi ndimwe muli na mulimo ukuru wakuvikilira mwana winu.

27, 28. Kasi ni njani uyo wangawovwira ŵapapi para ŵali na suzgo ya kulera mwana?

²⁷ Kuyowoya unenesko, kusambizga mwana kwamba  pa ubonda nchakusuzga comene. Kweni ŵapapi awo Mbakhristu ŵakwenera kulimbana nayo ŵekha yayi suzgo iyi. Mu nyengo ya Ŵeruzgi, pakaŵa mwanalume munyake zina lake Manowa. Wakati wakamanya kuti waŵenge na mwana, wakafumba Yehova ulongozgi wa umo wazamumulelera. Yehova wakazgora malurombo ghake.—Ŵeruzgi 13:8, 12, 24.

²⁸ Ndimoso ŵakucitira ŵapapi ŵacikhristu mazuŵa ghano pakulera ŵana ŵawo, nawo ŵangayowoya na Yehova kwizira mu lurombo. Ni mulimo unonono kulera mwana, kweni pali vitumbiko vinandi. Mbumba yinyake ya ku Hawaii yikayowoya kuti: “Pakutora vilimika 12 vyakumusambizga pambere wandafike vilimika vyakusuzga ivyo vikwambira pa 13 mpaka 19. Kweni usange mwalimbikira comene kumusambizga malango gha mu Baibolo, yikuŵa nyengo yacimwemwe na mtende para ŵasankha kuteŵetera Yehova na mtima wose.” (Zintharika 23:15, 16) Para mwana winu wasankha kuteŵetera Yehova, namwe mukondwenge na kuyowoya kuti: ‘Ŵana nchiharo cakufuma kwa Yehova.’