KAUHANYO 7

Kana ku Na ni Mufetuheli mwa Lapa?

1, 2. (a) Ki swanisezo ifi ya n’a file Jesu ya ku tunumeka ku sa sepahala kwa baeteleli ba bulapeli bwa Sijuda? (b) Ki sisupo sifi ka za ba ba mwa lilimo za ku lusa seo lu kona ku ituta kwa swanisezo ya Jesu?

 HA NE ku sa siyezi mazazi a sikai pili lifu la hae li si ka fita, Jesu n’a buzize sikwata sa baeteleli ba bulapeli bwa Sijuda puzo ye nyangumuna munahano. N’a ize: “Mo mu hupulela ki cwañi? Ne ku na ni mutu, ya na ni bana ba babeli; a taha ku wa pili, a li: Mwan’a ka, u y’o sebeza mwa simu ya ka ya veine kacenu. Yo a alaba, a li: Ha ni lati. Kono kwapili a baka, mi a ya. Kih’a ya ku wa bubeli, a mu bulelela taba i liñwi. Yo a alaba a li: Na ya  ­mulena; kono h’a si ka ya. Ku ba babeli, ya ezize s’a n’a lata ndat’ahe ki ufi?” Baeteleli ba Majuda ba alaba kuli: “Ki wa pili.”—Mateu 21:28-31.

² Jesu fa n’a tunumeka ku sa sepahala kwa baeteleli ba Sijuda. Ne ba swana sina mwana wa bubeli, ya n’a sepisize ku eza tato ya Mulimu mi cwale ha si ka taleleza sepiso ya hae. Kono bashemi ba bañata ba ka lemuha kuli swanisezo ya Jesu ne i tomile fa kutwisiso ye nde ya bupilo bwa mwa lubasi. Sina ha n’a bonisize hande, hañata ku t’ata ku ziba seo ba banca ba sweli ku nahana ni ku kona ku zibela cimo se ba ka eza. Yo munca n’a kana a tisa butata bo buñata mwahal’a lilimo za hae za ku lusa mi hamulaho n’a ka hula ku ba yo muhulu ya sepahala mwa ku lwala buikalabelo, ili ya kutekeha. Yeo ki nto ye swanelwa ku hupulwa ha ku buhisanwa butata bwa za bufetuheli bwa ba ba sa nonoboka.

MUFETUHELI KI YA CWAÑI?

3. Ki kabakalañi bashemi ha ba sa swaneli ku matukela fa ku atula kuli mwan’a bona ki mufetuheli?

³ Ka linako ze ñwi, ne mu kana mwa utwa ka za ba ba sa nonoboka ba ba fetuhela bashemi ba bona ka ku tala. Mina ka butu mane ne mu kana mu ziba lubasi lo luñwi m’o mwana ya sa nonoboka a bonahala ku sa konwa ku zamaiswa. Nihakulicwalo, haki nto ye bunolo kamita ku ziba ka za haiba mwanana ki mufetuheli luli. Fahalimu a seo, ku kona ku ba ko ku t’ata ku utwisisa libaka bana ba bañwi ha ba ba bafetuheli mi ba bañwi—nihaiba mwa lapa le li swana—ha ba bi bafetuheli. Haiba bashemi ba bona inge kuli yo muñwi wa bana ba bona u kana a sweli ku ba mufetuheli ya tezi, ki sifi se ba swanela ku eza? Ka ku alaba puzo yeo, pili lu na ni ku bulela ka za se si li mufetuheli.

4-6. (a) Mufetuheli ki mutu ya cwañi? (b) Ki sifi seo bashemi ba swanela ku hupula haiba mwan’a bona ya sa nonoboka a sa ipeyi ku utwa ka linako ze ñwi?

⁴ Ka ku talusa fela ka bunolo, mufetuheli ki mutu y’o ka ku itatela ni ka ku sa cinca a sa ipeyi ku utwa kamba  ya hana ni ku lwanisa m’ata a tamaiso a’ pahami ni ku fita. Ka mo ku inezi fela, ‘bungulunde bu mwa pilu ya mwanana.’ (Liproverbia 22:15) Kacwalo bana kaufela ba lwanisa tamaiso ya bashemi kamba ya ba bañwi ka nako ye ñwi. Seo sihulu si cwalo mwahal’a nako ya ku hula kwa mubili ni maikuto ili ko ku bizwa nako ya ku lusa. Cinceho mwa bupilo bwa mutu ufi kamba ufi i ka tisa sineneketo, mi lilimo za ku lusa li ama licinceho ze ñata. Mwan’a mina ya sa nonoboka u sweli ku siya bwanana mi u kena mwa nzila ye liba kwa buhulu. Ka lona libaka leo, mwahal’a lilimo za ku lusa, bashemi ni bana ba bañwi ba fumana t’ata mwa ku sebelisana hamoho. Hañata bashemi ka sipepo ba lika ku liyehisa yona cinceho yeo, hailif’o ba ba sa nonoboka bona ba bata ku i akufisa.

⁵ Ya sa nonoboka ya li mufetuheli u hana ze ngiwa ki bashemi ba hae ku ba za butokwa. Nihakulicwalo, mu hupule kuli likezo ze sikai za ku sa ipeya ku utwa ha li bisi mutu mufetuheli. Mi ha ku amiwa kwa litaba za kwa moya, bana ba bañwi ne ba ka bonisa fela cisehelo ye si ye likani kamba mane ne ba si ke ba bonisa ni ye kana mwa niti ya Bibele, kono ne ba si ke ba ba bafetuheli. Ka ku ba mushemi, mu si ke mwa akufela ku atula mwan’a mina.

⁶ Kana lilimo za ku lusa za ba banca kaufela li tezi bufetuheli kwa tamaiso ya bashemi? Batili, kutokwa ni hanyinyani. Ka buniti fela, bupaki ne bu ka bonahala ku bonisa kuli ki ba ba sa nonoboka ba sikai fela ba ba bonisanga bufetuheli bo butuna bwa ba ba mwa lilimo za ku lusa. Niteñi, ku cwañi ka za mwanana ya fetuha ka muñañatoho ni ka ku sa cinca? Ki sika mañi se ne si kana sa tisa bona bufetuheli bo bu cwalo?

ZE TISA BUFETUHELI

7. Maino a busatani a kona ku kukueza cwañi mwana ku ba ­mufetuheli?

⁷ Nto ye tuna ye tisa bufetuheli ki maino a lifasi a busatani. “Lifasi kamukana li lapalezi mwatas’a ya maswe.”  (1 Joani 5:19) Lifasi le li mwa m’ata a Satani li tahisize mupilelo o holofaza w’o Bakreste ba na ni ku lwanisana ni ona. (Joani 17:15) Buñata bwa mupilelo w’o ki wa kashwau, o lubeta, ni o tezi likukuezo ze maswe ze ñata kacenu ku fita mwa linako za kwamulaho. (2 Timotea 3:1-5, 13) Haiba bashemi ba sa luti, ku lemusa, ni ku sileleza bana ba bona, ba banca ba kona ku eshulwa ka bunolo ki “moya o nz’o sebeza mwa bana ba ba ikanyisa.” (Maefese 2:2) Se si swalisani ni seo ki sineneketo ya balikani. Bibele i bulela kuli: “Ya twaelana ni matanya u ka utwa butuku.” (Liproverbia 13:20) Ka ku swana, ya ba hamoho ni bao ba ba tezi moya wa lifasi le ni yena u kana a kukuezwa ki moya w’o. Ba banca ba tokwa tuso ya kamita kuli ba kone ku itebuha kuli ku ipeya ku utwa likuka za silumeli ki ona mutomo wa nzila ye nde ka ku fitisisa ya ku pila ka yona.—Isaya 48:17, 18.

8. Ki miinelo ifi ye neikana ya isa kwa bufetuheli kwa neku la mwana?

⁸ Nto ye ñwi ye tisa bufetuheli neikana ya ba muinelo o mwa lapa. Sina ka mutala, haiba mushemi yo muñwi ki cakolwa, ya itusisa maswe milyani ye kola, kamba ki ya na ni mifilifili ku mushemi yo muñwi, mubonelo wa ya sa nonoboka wa bupilo u kona ku ba o kopami. Nihaiba mwa malapa a bonahala ku ba a si na misunga, bufetuheli ne bu kana bwa zuha muta mwana a ikutwa kuli bashemi ba hae ha ba mu isi pilu. Nihakulicwalo, bufetuheli bwa ba ba sa nonoboka ha bu tiswi ki likukuezo za kwande kamita. Bana ba bañwi ba fulalela ze ngiwa ku ba za butokwa ki bashemi ba bona ku si na taba ni ku ba ni bashemi ba ba sebelisa likuka za silumeli ni ku ba kundeka ka ku ba sileleza, ka sipimo se situna, kwa lifasi le li ba potolohile. Kabakalañi? Mwendi ki kabakala mutomo o muñwi wa butata bwa luna—ku sa petahala kwa butu. Paulusi n’a bulezi kuli: “Sibi . . . si keni mwa lifasi ka mutu a li muñwi [Adama], mi ka sibi ku keni lifu, kamukwaocwalo lifu li tile kwa batu kaufela kakuli ba ezize sibi kaufela.” (Maroma 5:12) Adama n’a li mufetuheli wa ­muitati,  mi n’a hozisize muinelo o maswe wo ku ba ba simuluha ku yena kaufela. Ba banca ba bañwi ba iketela fela ku ba bafetuheli, sina mwa n’a ezelize kukululu wa bona.

ELI YA TUHELELA MIINELO NI ROBOAMI WA LIKANISO

9. Ki miinelo ifi ye tulile tikanyo mwa ku hulisa bana ye neikana ya tahiseza mwana ku ba mufetuheli?

⁹ Nto ye ñwi hape ye isize kwa bufetuheli bwa ba ba sa nonoboka ki mubonelo o si ka itikanelela wa ku hulisa bana kwa neku la bashemi. (Makolose 3:21) Bashemi ba bañwi ba ba na ni tokomelo ki ba likaniso hahulu kwa bana ba bona mi ba ba kalimela ka ku tula tikanyo. Ba bañwi ba tuhelela miinelo kaufela, ili ku sa fa liketelelo ze ne li ka sileleza bana ba bona ba ba mwa lilimo za ku lusa ili ba ba si na yeloseli. Haki ko ku bunolo kamita ku eza ka buitikanelelo hande mwahal’a miinelo ye mibeli yeo ye tulile tikanyo. Mi bana ba ba fapana-fapana ba na ni butokwi bo bu fapana-fapana. Yo muñwi n’a kana a tokwa ku zamaiswa hahulu ku fita yo muñwi. Niteñi, mitala ye mibeli ya mwa Bibele i ka tusa ku bonisa lubeta lwa ku ba ya tula tikanyo mwa likaniso kamba kwa ku tuhelela miinelo.

10. Ki kabakalañi Eli, nihaike kuli mwendi n’a li muprisita yo ­muhulu ya sepahala, ha n’a si mushemi yo munde?

¹⁰ Muprisita yo muhulu wa mwa Isilaele wa kwaikale Eli n’a li ndate bana. N’a sebelize ka lilimo ze 40, ku si na kakanyo ili ka ku ziba hande Mulao wa Mulimu. Ku bonahala kuli Eli n’a peta ka busepahali misebezi ya hae ya kamita ya buprisita mi mane n’a kana a lutile ka ku tala Mulao wa Mulimu kwa bana ba hae, bo Hofini ni Finehasi. Nihakulicwalo, Eli n’a tuhelezi hahulu bana ba hae. Hofini ni Finehasi ne ba sebeza sina baprisita ba ba okamela sebelezo, kono ne ba li “bana ba ba maswe,” ba ne ba cisehezi fela ku kulisa litakazo za bona za lico ni za muzamao a maswe. Niteñi, ha ne ba ezize likezo ze swabisa mwa sibaka se si kenile, Eli n’a si na bundume bwa ku ba tulula fa buprisita bwa ku okamela sebelezo. N’a ba  file fela nyazo ye fokola. Ka ku tuhelela miinelo kwa hae, Eli n’a kutekile hahulu bana ba hae ku fita Mulimu. Ka seo, bana ba hae ne ba fetuhezi bulapeli bwa Jehova bo bu kenile mi lapa la Eli kaufela ne li ipumani mwa likayamana.—1 Samuele 2:12-17, 22-25, 29; 3:13, 14; 4:11-22.

11. Ki sifi seo bashemi ba kona ku ituta kwa mutala o fosahezi wa Eli?

¹¹ Bana ba Eli ne se ba hulile likezahalo zeo ha ne li ezahezi, kono taba yeo i koñomeka lubeta lwa ku sa fa kalimelo. (Mu bapanye Liproverbia 29:21.) Bashemi ba bañwi ne ba kana ba lyangana ka ku nahana kuli lilato ki ku tuhelela miinelo mutakafululele, ili ku palelwa ku toma ni ku tiisa milao ye utwahala hande, ye sa cinca-cinci, ni ye musa. Ba keshebisa ku sebelisa kalimelo ye lilato, mane nihaiba likuka za silumeli li lobiwa. Bakeñisa ku tuhelela miinelo mutakafululele ko ku cwalo, bana ba bona ba kana ba fita fa ku sa isa pilu kwa tamaiso ya bashemi kamba ifi kamba ifi ye ñwi.—Mu bapanye Muekelesia 8:11.

12. Ki mafosisa afi a n’a ezize Roboami mwa ku itusisa m’ata a ­tamaiso kwa hae?

¹² Roboami ki ya li mutala wa muinelo o muñwi o tulile tikanyo mwa ku sebelisa m’ata a tamaiso. N’a li mulena wa mafelelezo wa mubuso o si ka kauhana wa Isilaele, kono n’a si mulena yo munde. Roboami n’a yolile naha yeo batu ba yona ne ba zwafisizwe ki milwalo ye ne ba lwesizwe ki ndat’ahe, Salumoni. Kana Roboami n’a bonisize ku ba ni kutwisiso? Kutokwa. Sikwata sa bayemeli ba sicaba ha ne si mu kupile ku zwisa ye miñwi ya miinelo ye hatelela, n’a si ka utwa kelezo ye nde ya baelezi ba hae ba bahulu mi a laela kuli coko ya sicaba i biswe buima ni ku fita. Kalenalena ka hae ne ka tisize kuli masika a’ lishumi a kwa mutulo a kwenuhe, mi mubuso ne u abani ku eza ye mibeli.—1 Malena 12:1-21; 2 Makolonika 10:19.

13. Bashemi ba kona ku pima cwañi mafosisa a Roboami?

¹³ Bashemi ba kona ku ituta lituto ze ñwi za butokwa kwa taba ye mwa Bibele ya Roboami. Ba tokwa kuli ba  “bate [Jehova, NW]” ka tapelo ni ku tatuba mihulisezo ya bona ya bana ka ku itusisa likuka za Bibele. (Samu 105:4) “Ku hatelelwa fela ne ku kana kwa tahiseza ya butali k’u nga muhato ka bupulumuki,” ki mo i bulelela Muekelesia 7:7, NW. Maciñekelo a nahanilwe hande a fa ba ba mwa lilimo za ku lusa sibaka sa ku hula a nze a ba sileleza kwa kolofalo. Kono bana ha ba swaneli ku pila mwa muinelo o sa hakuluhi ni o fipeza kuli mane ba paleliswe ku tahisa sipimo se si utwahala sa ku ba ni buitingo ni buikolwiso ku bona bañi. Bashemi ha ba lika ka t’ata ku fita fa buitikanelelo mwahal’a ku fa tukuluho ye swanela ni maciñekelo a’ tiile ili a’ utwahala hande-nde, ba ba sa nonoboka ba bañata ha ba na ku ikutwa ku tengamela kwa bufetuheli.

KU TALELEZA BUTOKWI BO BU MUTOMO KU KONA KU TIBELA BUFETUHELI

14, 15. Bashemi ba swanela k’u nga cwañi ku hula kwa mwan’a bona?

¹⁴ Nihaike kuli bashemi ba wabelwa ku bona yo munca wa bona a nze a hula kwa mubili ku zwa kwa bumbu­tutu  ku ya kwa buhulu, ne ba kana ba ikutwa ku filikanyiwa mwan’a bona ya mwa lilimo za ku lusa ha kalisa ku zwa mwa ku itinga ku bona ku ya mwa ku itinga ku ili yena ko ku swanela. Mwahal’a yona nako yeo ya ku cinca, mu si ke mwa komoka haiba mwan’a mina ya sa nonoboka ka linako ze ñwi a bonahala ku ba ni muñañatoho kamba ku sa swalisana ni ba bañwi. Mu hupule kuli sikonkwani sa bashemi ba Sikreste si swanela ku ba sa ku hulisa Mukreste ya hulile, ya tomile hande, ni ya sepahala mwa ku lwala buikalabelo.—Mu bapanye 1 Makorinte 13:11; Maefese 4:13, 14.

¹⁵ Niha ku li ko ku t’ata, bashemi ba tokwa ku tuhela mukwa wa ku sa lumela kupo ifi kamba ifi ya mwan’a bona ya li mwa lilimo za ku lusa ili ya kuli a fumane  tukuluho ye ekelizwe. Ka nzila ye susueza hande, mwana u tokwa ku hula sina mutu ka buñwi. Ka mo ku inezi fela, banana ba bañwi ba ba sa nonoboka ba kalisa ku bonisa mubonelo wa sihulwanyani inze ba sa li banana luli. Sina ka mutala, Bibele i bulela ka za Mulena Josiasi ya n’a li yo munyinyani kuli: ‘A sa li mucaha [wa lilimo za buhulu ze 15], a kala ku bata Mulimu wa Davida.’ Yena mwanana ya n’a sa nonoboka ya zwile mubano y’o ka mo ku bonahalela fela n’a li mutu ka buñwi ya sepahala mwa ku lwala buikalabelo.—2 Makolonika 34:1-3.

16. Bana ha ba nze ba fiwa buikalabelo bo bu sweli ku ekezeha, ki sifi se ba swanela ku talimana ni sona?

¹⁶ Nihakulicwalo, tukuluho i zamaelela ni ku ikalabela. Kacwalo, mu lumeleze mwan’a mina ya s’a hula ku iponela ze tahiswa ki ze ñwi za likatulo ni likezo za hae. Sikuka se si li, “s’a cala mutu, ki sona s’a ka kutula,” sa sebeza ku ba ba sa nonoboka hamohocwalo ni ku ba bahulu. (Magalata 6:7) Bana ha ba koni ku kundekiwa ku ya ku ile. Kacwalo, ku cwañi haiba mwan’a mina u bata ku eza nto ye ñwi yeo ka ku tala i sa amuhelehi? Ka ku ba mushemi ya lwala hande buikalabelo, mu na ni ku bulela kuli, “Awa.” Mi, niha ne mu kana mwa talusa mabaka a ku hana k’o, ha ku na se si swanela ku cinca awa ya mina kuli i be ee. (Mu bapanye Mateu 5:37) Nihakulicwalo, mu like ku bulela kuli “Awa” ka ku wa pilu ni ka nzila ye musa, kakuli “kalabo ye bunolo i kuyula buhali.”—Liproverbia 15:1.

17. Ki bufi butokwi bo buñwi bwa ba ba sa nonoboka bo ba swanela ku taleleza bashemi?

¹⁷ Ba banca ba tokwa silelezo ya kalimelo ye sa cinca-cinci niha ba sa lumelelani ka bunolo ni likaniso ni milao yeo kamita. Kwa zwafisa haiba milao i cinciwa hañata-ñata, ka ku itinga ka mwa ikutwela mushemi ka nako yeo. Fahalimu a seo, haiba ba ba sa nonoboka ba amuhela susuezo ni tuso, ka mo li tokwahalela, mwa ku sebelisana ni maswabi kamba ku tokwa buikolwiso, ba ka kona ku hula ku fita fa ku tiya. Hape ba ba sa nonoboka ba itebuha ha  ba sepiwa ka libaka la kuli ba bonahalisize kuli ba sepahala.—Mu bapanye Isaya 35:3, 4; Luka 16:10; 19:17.

18. Ki lifi ze ñwi za liniti ze susueza ka za ba ba sa nonoboka?

¹⁸ Bashemi ba kona ku omba-ombiwa ki ku ziba kuli kozo, ku tokwa misunga, ni lilato ha li li teñi mwahal’a lapa, bana hañata ba eza zwelopili. (Maefese 4:31, 32; Jakobo 3:17, 18) Ee, ba banca ba bañata ba tulile nihaiba muinelo o maswe wa mwa lapa, ili ku zwa mwa mabasi a’ tezi bucakolwa, mifilifili, kamba kukuezo ye ñwi ye holofaza, mi ba hulile ku fita fa ku ba ba bahulu ba bande. Kacwalo, haiba mu tahisa lapa m’o bana ba mina ba ba sa nonoboka ba ikutwa ku ba ni silelezo mi ba ziba kuli ba ka latiwa, ku tabelwa, ni ku iswa pilu—niha ku ka ba kuli yona kemelo yeo i zamaelela ni likaniso ze utwahala ni kalimelo ye lumelelana ni likuka za mwa Mañolo—ba kona ku hula ku ba ba bahulu ba ba ka mi tabisa.—Mu bapanye Liproverbia 27:11.

BANA HA BA KENA MWA BUTATA

19. Hailif’o bashemi ba swanela ku luta mwana mwa nzila ya swanezi ku zamaya, ki buikalabelo bufi bwa na ni bona mwana?

¹⁹ Ka buniti fela ku uta hande ku na ni ku ama ko kutuna. Liproverbia 22:6 i bulela kuli: “Luta mwana nzila y’a swanezi ku zamaya, nih’a supala h’a na ku i keluha.” Niteñi, ku cwañi ka za bana ba ba na ni butata bo butuna ku si na taba ni kuli ba na ni bashemi ba bande? Kana seo sa konahala? Ee. Manzwi a lishitanguti leo a lukelwa ku utwisiswa ka ku beya mwa munahano litimana ze ñwi ze koñomeka buikalabelo bwa mwana bwa ku “utwa” ni ku latelela taelo ya bashemi. (Liproverbia 1:8) Mushemi hamohocwalo ni mwana ba lukela ku swalisana mwa ku sebelisa likuka za mwa Mañolo kuli ku be ni kutwano mwa lubasi. Haiba bashemi ni bana ba sa sebezi hamoho, ku ka ba ni butata.

20. Bana ha ba eza mafosisa kabakala ku tokwa nahanisiso, ki ufi o ne u ka ba muatumelelo o butali wa bashemi?

²⁰ Bashemi ba swanela k’u nga cwañi muhato mwana  ya sa nonoboka ha eza mafosisa ni ku kena mwa butata? Ki yona nako yeo, sihulu, yo munca a tokwa tuso. Haiba bashemi ba hupula kuli ba sebelisana ni yo munca ya si na yeloseli, ku ka ba bela hahulu bunolo ku lwanisa tengamo ya k’u nga muhato o tulile tikanyo. Paulusi n’a elelize ba ba hulile mwa puteho kuli: “Mutu h’a swelwi a eza mulatu, mina ba ba na ni Moya, mu mu kutise ka moya o musa.” (Magalata 6:1) Bashemi ba kona ku latelela ona muezezo o swana w’o ha ba sebelisana ni yo munca ya ezize mafosisa bakeñisa ku tokwa nahanisiso. Ha ba nze ba talusa ka ku utwahala hande libaka kezo ya hae ha ne i fosahezi ni ka mwa konela ku pima ku kutela mafosisa ao, bashemi ba swanela ku utwahaza hande kuli se si maswe ki muzamao o fosahezi, isiñi yo munca y’o.—Mu ­bapanye Juda 22, 23.

21. Ka ku latelela mutala wa puteho ya Sikreste, bashemi ba swanela ku nga cwañi muhato bana ba bona ha ne ba ka eza sibi se situna?

²¹ Ku cwañi haiba ku sa utwa kwa yo munca ki ko kutuna hahulu? Ha ku ba cwalo mwana y’o u tokwa tuso ye ipitezi ni ketelelo ya bucaziba. Silama sa puteho ha eza sibi se situna, u susuezwa ku baka ni ku atumela maeluda kuli ba mu tuse. (Jakobo 5:14-16) H’a baka, maeluda ba sebelisana ni yena kuli ba kutise sinca mayemo a hae a kwa moya. Mwa lubasi, buikalabelo bwa ku tusa ya sa nonoboka ya eza mafosisa bu kwa bashemi, nihaike kuli ne ba kana ba tokwa ku buhisana taba yeo ni maeluda. Ka buniti fela ha ba swaneli ku lika ku patela sitopa sa maeluda libi ze tuna lifi kamba lifi ze ezizwe ki yo muñwi wa bana ba bona.

22. Ka ku likanyisa Jehova, ki mubonelo ufi o ba ka lika ku ­buluka bashemi mwan’a bona ha n’a ka eza mafosisa a matuna?

²² Butata bo butuna bo bu ama bana ba mutu luli ki bo bu li tiko ye tuna. Ka ku katazeha mwa maikuto, bashemi ne ba kana ba ikutwa ku bata ku bemba mwana wa muipanguli y’o ka bunyemi; kono seo ne si kana sa mu halifisa fela. Mu hupule kuli nako ya kwapili ya ­mwanana  y’o neikana ya itinga ka mwa ngelwa mwahal’a nako ye t’ata yeo. Hape, mu hupule kuli Jehova n’a itukiselize ku swalela batu ba hae ha ne ba biukile ku se ne si lukile—ha ne ba ka baka fela. A mu utwe manzwi a hae a’ lilato a’ li: “A mu tahe, lu lukise litaba, ku bulela [Jehova, NW]. Libi za mina, niha li ka ba ze fubelu sina mali, li ka fetuha ze sweu sina litwa; mi niha li ka ba ze fubelu sina lizuku, li ka fetuha ze sweu sina boya bwa ngu.” (Isaya 1:18) Ki mutala o munde hakalo kwa bashemi!

23. Ha ba talimani ni libi ze tuna ze ezizwe ki yo muñwi wa bana ba bona, bashemi ba swanela k’u nga cwañi muhato, mi ki sifi se ba swanela ku pima?

²³ Kacwalo, mu like ku susueza muipanguli y’o kuli a cince nzila ya hae. Mu bate kelezo ye nde ku zwelela kwa bashemi ba ba na ni yeloseli ni maeluda ba mwa puteho. (Liproverbia 11:14) Mu si ke mwa lika k’u nga muhato ka kazatu ka ka tomile fa maikuto fela ni ku bulela kamba ku eza lika ze ne li ka tatafaliseza mwan’a mina ku kutela ku mina. Mu pime bunyemi ni buhali bo bu si na buiswalo. (Makolose 3:8) Mu si ke mwa zwafa kapili. (1 Makorinte 13:4, 7) Mu nze mu toile bumaswe, mu pime ku ba ya omelezi pilu ni ku bifela mwan’a mina. Sa butokwa ka ku fitisisa, bashemi ba swanela ku satalala ku fa mutala o munde ni ku buluka tumelo ya bona ku Mulimu inze i tiile.

KU SEBELISANA NI MUFETUHELI YA IKATULEZI KA KU TIYA

24. Ki muinelo ufi o’ swabisa o’ ba teñi ka linako ze ñwi mwa lubasi lwa Sikreste, mi mushemi u swanela k’u nga cwañi muhato?

²⁴ Mwa miinelo ye miñwi ku ba ko ku iponahaza hande kuli yo munca u fitile luli fa katulo ya ku fetuhela ni ku hana ka ku tala ze butokwa za Sikreste. Fo mamelelo i swanela ku cinca ni ku tomiwa fa ku buluka kamba ku yaha sinca bupilo bwa lubasi bwa ba ba siyala. Mu tokomele kuli mu si ke mwa libisa m’ata a mina kaufela ku mufetuheli, mi kacwalo ili ku keshebisa bana ba bañwi. Mwa sibaka sa ku lika ku patela ba bañwi ba ba mwa  ­lubasi butata b’o, mu buhisane taba yeo ni bona ku fita fa sipimo se si swanela mi ili ka nzila ye ba fa buikolwiso.—Mu bapanye Liproverbia 20:18.

25. (a) Ka ku latelela muezezo wa puteho ya Sikreste, bashemi ne ba ka eza cwañi haiba mwana a ba mufetuheli ya ikatulezi ka ku tiya? (b) Ki sifi se ba swanela ku hupula bashemi haiba yo muñwi wa bana ba bona a ba mufetuheli?

²⁵ Muapositola Joani n’a bulezi ka za mutu ya fita fa ku ba mufetuheli ya sa cinci mwa puteho kuli: “Mu si ke mwa mu amuhela mwa mandu a mina, mi mu si ke mwa mu lumelisa.” (2 Joani 10) Bashemi ne ba kana ba ikutwa kuli ki ko ku tokwahala ku ba ni mayemo a swana kwa neku la mwan’a bona tota haiba ki wa buhulu bwa ku ba ni litukelo za bayahi ba naha mi u fita fa ku ba mufetuheli ka ku tala. Nihaike kuli kezo ye cwalo neikana ya ba t’ata ni ye bonganisa munahano, ka linako ze ñwi ki ye tokwahala kwa neku la ku sileleza ba bañwi kaufela mwa lubasi. Bandu ya mina ba tokwa silelezo ni okamelo ya mina ye zwelapili. Kacwalo, mu zwelepili ku buluka maciñekelo a muzamao a bonisizwe hande, kono niteñi ili a musa. Mu ambolisane ni bana ba bañwi. Mu be ni cisehelo ku za mo ba ezeza kwa sikolo ni mwa puteho. Hape, mu ba zibise kuli nihaike ha mu lumelezi likezo za mwana wa mufetuheli, ha mu si ka mu toya. Mu atule likezo ze maswe mwa sibaka sa ku atula mwana. Bana ba Jakobo ba babeli ha ne ba tisize butata mwa lubasi bakeñisa kezo ya bona ye situhu, Jakobo n’a kutile buhali bwa bona bwa mifilifili, isiñi bana ka sibili.—Genese 34:1-31; 49:5-7.

26. Bashemi ba ba na ni tokomelo ba kona ku fumana kai ku omba-ombiwa muta yo muñwi wa bana ba bona a ba mufetuheli?

²⁶ Ne mu kana mwa ikutwa ku ba ni mulatu ka za se si ezahezi mwa lubasi lwa mina. Kono haiba mu ezize ka tapelo se ne mu kona kaufela, ili ku latelela kelezo ya Jehova ka mo ne mu konela kaufela, ha ku na tokwahala ya ku inyaza ka ku tokwa nahanisiso. Mu omba-ombiwe ki taba ya kuli ha ku na ya kona ku ba mushemi ya petehile, kono ne mu likile ka tokomelo ku ba mushemi yo  ­munde. (Mu bapanye Likezo 20:26) Ku ba ni mufetuheli wa ka ku tala mwa lubasi ki nto ye loba pilu, kono haiba seo si ka ezahala ku mina, mu ikolwise kuli Mulimu wa utwisisa mi ni kamuta ha na ku yubeka batanga ba hae ba ba na ni buipeyo. (Samu 27:10) Kacwalo mu ikatulele ku buluka lapa la mina li nze li li mapilelo a’ silelelizwe, a kwa moya kwa neku la bana bafi kamba bafi ba ba siyezi.

27. Ka ku hupula nguli ya mwana ya sa utwi, bashemi ba mwana wa mufetuheli ba kona ku sepa nto mañi kamita?

²⁷ Fahalimu a zeo, mu si ke mwa felelwa ki sepo ni kamuta. Buikatazo bwa mina bwa kwa makalelo mwa ku fa tuto ye swanela kwa nalulelule ne bu kana bwa ama pilu ya mwana y’o ya yembuluka ni ku mu kutisa mwa ku nahanisisa hande. (Muekelesia 11:6) Mabasi a sikai a Sikreste se a ipumani ku seo mu ipumani ku sona ni mina, mi ba bañwi ba boni bana ba bona ba ba sa utwi ba kuta, ka ku swana inge mo ne ku bezi ku ndate wa mwa nguli ya Jesu ya za mwana ya sa utwi. (Luka 15:11-32) Nto ye ­swana neikana ya ezahala ku mina.

LIKUKA ZE ZA MWA BIBELE LI KONA KU TUSA CWAÑI . . . BASHEMI KU TIBELA BUFETUHELI BO BUTUNA MWA LAPA?

Ha sa tusiwi, mwana u kona ku silafazwa ki moya wa lifasi.—Liproverbia 13:20; Maefese 2:2.

Bashemi ba tokwa ku ba ni buitikanelelo mwahal’a ku ba ni likaniso ze tulile tikanyo ni ku tuhelela fela miinelo.—Muekelesia 7:7; 8:11.

Muzamao o maswe u lukelwa ku talimwa, kono ili ka moya o musa.—Magalata 6:1.

Ba ba eza libi ze tuna ba kona ku ‘fola’ haiba ba baka ni ku amuhela tuso.—Jakobo 5:14-16.

[Lipuzo za Tuto]

[Mbokisi fa likepe 82]

MU LI AMBOLISANE

Ba ba mwa lilimo za ku lusa ba ka ipumana mwa ku honona ni lipilaelo ze zamaelela ni tukuluho ye ekezehile. Ne ba kana ba ikutwa ku tokwa buniti hande ka za buikoneli bwa bona bwa ku ipabalela mwa lifasi. Ki nto ye swana inge kuli ne ba lika ku zamaya mwa mukwakwa o telela. Mina ba banca, mu ambolisane ni bashemi ba mina ka za ze mu saba ni ka ze keleliswa ze mu ipumana ku zona. (Liproverbia 23:22) Kamba haiba mu nahana kuli bashemi ba mina ba sweli ku mi tibela-tibela hahulu, mu ba ambote ka za butokwi bwa mina bwa ku fiwa tukuluho ye ekezehile. Mu lukise ku bulela ni bona ka nako yeo mu wile pilu ni yeo ba si ka pateha. (Liproverbia 15:23) Mu be ni nako luli ya ku teelezana.

[Siswaniso se si fa likepe 83]

Ku kana kwa ba kuli, banana ba ka hula ku fita fa ku toma hande haiba bashemi ba bona ba ba tusa ku sebelisana ni butata bwa bona bwa mwa lilimo za ku nonoboka