1, 2. a) ¿Jesuspa ima rikchʼanachinantaq judiosta umachaqkuna mana kasukuchkasqankuta rikuchirqa? b) ¿Imatataq kay rikchʼanachina waynuchusmanta rikuchiwanchik?

 JESUSQA, wañunan pʼunchaynin qayllapiña kachkaptin, judiosta umachaqkunata tʼukunankupaqjina tapurirqa: “¿Ima ninkichejtaj qankuna? Uj runa iskay churisniyoj kasqa, ujninmantaj nisqa: Waway, kunan pʼunchay riy uvas huertayman trabajaj, nispa. Churintaj nisqa: Mana riymanchu, nispa. Jinapis yuyaycharikuspa, risqa uvas huertaman. Ujninmantaj kikillantataj nisqa: Qampis riy trabajaj, nispa. Chay churintaj nisqa: Risaj, nispa; chaywampis mana  risqachu. Chay iskayninkumanta mayqentaj tatampa munasqanta ruwarqa? nispa taporqa Jesusqa. Paykunataj kuticherqanku: Ñawpaj kaj, nispa” (Mateo 21:28-31).

² Jesusqa, kay rikchʼanachinawan judiosta umachaqkuna, mana Diosta kasukuchkasqankuta rikuchichkarqa. Judiosta umachaqkunaqa, juknin churiman rikchʼakurqanku, chay churitaq, risaq nispapis mana rirqachu; kikillantataq paykunaqa Diospa munayninta ruwasaqku nispapis mana ruwachkarqankuchu. Chaywanpis achkha tatasqa, kay rikchʼanachinapiqa rikunku, Jesús familia kawsayta allinta riqsisqanta. Jesús rikuchisqanmanjina imatachus waynuchus yuyasqankuta, ruwayta munasqankuta ima mana yachakuyta atikullanchu. Wakin kutispi, juk kʼullu waynaqa, juk jatunpaq qhawasqa sumaq runaman tukuyta atinman. Kʼullu wawasmanta parlachkaptinchikqa, kay nisqanchikta sumaqta reparana tiyan.

3. ¿Imaraykutaq mana usqhayllata “kayqa kʼullu wawa” nispa ninanchikchu tiyan?

³ Wakin kutispi juk kʼullu wawa tatasninpa contranta uqharikusqanta uyarinchik. Ichapis chayjina wawata juk familiapi rikunki. Chaywanpis mana yachayta atikullanchu wawanchik kʼullu wawapunichus manachus kasqanta. Chantapis imaraykutaq wakin wawas kʼullu wawaman tukusqankuta mana yachakuyta atikunchu. Tatas wawasninkumanta pillapis kʼullu wawaman tukuchkasqanta rikuptinku, ¿imatataq ruwananku tiyan? Chaypaqqa yachananchikraq tiyan pitachus kʼullu wawa kasqanta nisunman.

4-6. a) ¿Pitataq kʼullu wawa kasqanta nisunman? b) ¿Imatataq tatas wawasninku mana kasukuptinku yuyarinanku tiyan?

⁴ Kʼullu runaqa, yachachkaspa munasqanrayku  mana kasukunchu, chantapis tʼukurin imaynamantachus kamachiqkunap contranpi uqharikunanta. “Wampu kayqa wawajpa sunqunpi kashan”, chayrayku waynayachkaptinku sipasyachkaptinku tatasninkumanqa imaynallamantapis uqharikunqankupuni (Proverbios 22:15). Kawsayninchikpi imallapis tikrakuptin llakichiwanchik, waynayachkaptinchiktaq astawanraq kawsayninchik tikrakun. Waynuchuqa sipasqa, wawamanta runaman tukuchkan. Chayrayku wakin tatasqa wawasninkuwan mana allinta apanakunkuchu. Tatasqa wawasnin wawallapuni kanankuta munanku, wawastaq usqhayllata wiñay tukusqa runaman tukuyta munanku.

⁵ Kʼullu wawasqa tatasninku nisqankuta mana kasukuyta munankuchu; chaywanpis mana pantanachu, wawasqa wakin kutiqa mana kasukuqlla kanku, wakin kutitaq kʼullu wawapuni kanku. Diosta yupaychaymanta parlaspataq wakin wawasqa, Bibliamanta yachakuyta mana munanqankuchu, chaywanpis chayqa, mana niyta munanchu kʼullu wawa kasqankuta. Tatasqa, mana usqhayllata wawasninkuta kʼullu wawatajina qhawanankuchu tiyan.

⁶ ¿Tukuy waynuchus tukuy sipaskuna, kʼullu wawaspunichu kanqanku? Mana. Wakillan kʼullu wawaman tukunku. Kunantaq, ¿imatataq nisunman wawa munasqanrayku tatasninta mana kasukuptin? ¿Imaraykutaq wakin waynuchus kʼullu wawaman tukunku?

7. ¿Imaynamantá kay pachap saqra munaynin waynuchuta sipasta kʼullu wawaman tukuchinman?

⁷ Wakin wawasqa, kay saqra pachapi tiyakusqanchikrayku kʼullu wawaman tukunku. Bibliaqa, “kay pachapi kaj chhika runastaj Kuraj Supaypa atiynimpi kasqankuta” niwanchik (1 Juan 5:19). Kay pachaqa Supaypa makinpi kachkan, payqa saqra kaqta  yachachin, chayrayku cristianosqa kay pachap contranta maqanakunanku tiyan (Juan 17:15). Kay saqra pachap ruwayninqa mana allinchu, millay ruwaykunataq, unaymanta nisqaqa kunan astawan yapakuchkan (2 Timoteo 3:1-5, 13). Tatas wawasninkuta mana yachachiptinkuqa, kay pachamanta “mayqen espirituchus kunanqa Diosta mana kasojkunapi trabajashan”, waynuchusta sipaskunata apakapunman (Efesios 2:2). Chayrayku waynuchusqa sipaskunaqa saqra runaspa nisqanwan mana atipachikunankuchu tiyan. Biblia nin: “Wampu runaswan purej[qa] mana allinman chayanqa”, nispa (Proverbios 13:20). Kikillantaq kay saqra pachap munayninta ruwaqkunawan masichakuqkunaqa, kay saqra pachap munayninta ruwanqanku. Waynuchusqa Bibliap nisqanta kasukuptinku sumaq kawsayta tarinqanku, chayta entiendenankupaqtaq kutin kutita yachachispa yanapananchik tiyan (Isaías 48:17, 18).

8. ¿Imaraykutaq wakin wawas kʼullu wawaman tukunku?

⁸ Wakin waynuchusqa familianku mana allinta kawsasqankurayku, kʼullu wawaman tukunku. Wakin tatasqa machasqalla purinku, wakintaq drogakunku, wakintaq warmi maqas kanku, waynuchusqa sipaskunaqa chayta qhawaspa kikillantataq ruwayta munanku. Wakin familiaspitaq wawa, tatasninku mana payta munakusqankuta rikusqanrayku, kʼullu wawaman tukun. Chaywanpis wawaqa, mana wakkunaraykupunichu kʼullu wawaman tukun. Wakin tatasqa, Bibliap nisqanta ruwanku allintataq wawasninkuta kay saqra pachamanta jarkʼanku, chaywanpis wawasninkuqa mana kasukuyta munankuchu. ¿Imarayku? Ichapis juchasapa kasqanchikrayku. Pablo nirqa: “Uj runanejta [Adán] jucha kay pachaman yaykumorqa, jucharaykutaj wañuypis tiyan. Ajinamanta wañoyqa tukuy runasman chayarqa, tukuyninku juchallikusqankurayku”, nispa (Romanos 5:12). Adanqa, Diosninchikpaq kʼullu wawa karqa, paytaq tukuy  wawasninman chay herenciata saqirqa, chayrayku wakin wawasqa Adanjina kʼullu wawaman tukunku.

9. ¿Ima iskay ruwaytaq mana allinchu?

⁹ Wakin wawastaq kʼullu wawaman tukunku tatasninku mana allin yuyaywan uywasqankurayku (Colosenses 3:21). Wakinkunaqa wawasninkuta mana imata ruwanankuta saqinkuchu, may phiñakuywantaq jasutʼinku. Wakinkunataq wawasninkuta mana imatapis ninkuchu, tukuy imata ruwanankuta saqillanku, jinamanta mana imatapis yachachinkuchu wawasninku jarkʼakunankupaq. Kay iskay ruwaymanta chawpipi kayqa mana atikullanchu. Chaywanpis, wawasqa jukjinastaq kanku. Ichapis wakinkunata astawan qhawana kanqa, wakinkunatataq mana. Bibliapi iskay runamanta qhawasunchik allintachus manachus ruwachkasqanchikta yachananchikpaq: ichapis wawasta imatapis ruwanankuta saqichkallanchik chayri mana imatapis ruwanankuta saqichkanchikchu.

10. ¿Imaraykutaq Elí mana allin tatachu karqa, ichapis kuraq sacerdotejina allin kaspapis?

¹⁰ Elí Israel llaqtamanta kuraq sacerdote karqa. Tawa chunka watata kuraq sacerdotejina llamkʼarqa, chayrayku sumaqtachá Diospa kamachisqanta riqsirqa. Allintachá llamkʼayninta ruwarqa, churisninta, Ofnita, Fineesta ima Bibliap nisqanmanjina allintachá uywarqa. Chaywanpis imatapis ruwanankuta saqillarqa. Elip churisninqa sacerdotes karqanku chaywanpis, “millay kawsayniyoj karqanku”, khuchichakuspa munasqankumanjina imatapis ruwallaq kanku. Diospa wasinpi millaykunata pʼinqakunapaqjina ruwachkaptinku, Eliqa paykunata wikchʼunamantaqa, “ama chayta ruwaychikchu” nispalla nirqa. Wawasninku munasqankuta ruwanankuta saqispa, wawasninta  Diosmanta nisqaqa astawan jatunpaq qhawasqa. Chayrayku paykunaqa Jehovap llimphu yupaychayninman uqharikurqanku, Elip familiantaq llakiyta urmarqa (1 Samuel 2:12-17, 22-25, 29; 3:13, 14; 4:11-22).

11. ¿Imatataq tatas Elí ruwasqanmanta yachakunkuman?

¹¹ Elipta wawasninqa jinata ruwachkaptinku machu runasña karqanku. ¿Imatataq kaymanta yachakusunman? Wawasninchikta mana yachachiptinchik, kʼamiptinchik, jasutʼiptinchik ima, mana allin wawaschu kanqanku (Proverbios 29:21 kikinchay). Qhawakusqanmanjina wakin tatasqa, munakuyninrayku, wawasninkuta imatapis ruwanankuta saqillanku, chayrayku wawasninkutaqa mana imatapis kamachinkuchu. Wawasninku Bibliap nisqanta mana kasukuptinkupis, mana imata ninkuchu. Tataqa wawata mana imata niptinqa, mana paypa contranllatachu uqharikunqa manaqa tukuy kamachiqkunap contranpipis (Eclesiastés 8:11 kikinchay).

12. Roboam kamachichkaptin, ¿imaynamanta pantaykun?

¹² Tatas imatawanchus mana ruwanankuta yachanankupaqqa, Roboammanta yachakunkuman. Payqa Israel llaqtamanta rey karqa, manataq allin reychu karqa. Salomón llasa impuestoswan llaqtata saykʼuchisqanrayku, Roboamqa juk saykʼusqa llaqtata kamachiyta qallarirqa. ¿Llaqtata kay llasa kamachiykunamanta samarichinmanchu karqa? Mana. Runas tantakuspa kay llasa kamachiykunata uqharinanta mañakuptinku, Roboamqa yachayniyuq runas nisqankuta mana uyarikuspa aswan llasa kamachiykunawan llaqtata kamachirqa. Roboam mana uyarikusqanrayku 10 ayllus paypa contranta uqharikurqanku, Israel llaqtataq iskayman tʼaqakurqa (1 Reyes 12:1-21; 2 Crónicas 10:19).

13. Roboamjina mana pantanankupaq, ¿imatataq tatas ruwananku tiyan?

¹³ Tatasqa Roboam ruwasqanmanta yachakuyta atinkuman. ‘Tata Diosman rispa’ paymanta yuyayta  mañakunanku tiyan, wawasninkuta Bibliap nisqanmanjinachus manachus uywachkasqankuta yachanankupaq (Salmo 105:4). Eclesiastés 7:7 nin: “Kallpaman atienekuspa wajman sajrata ruwayqa yachayniyojta wampuyachin”, nispa. Tatasqa wawaspaq yuyaywan kamachiykunata churaptinkuqa, wawasninkuta allinta runayanankupaq, jarkʼasqa kanankupaq ima yanapanqanku. Tatas waynuchusta sipaskunata mana imata ruwanankuta saqiptinku, mana runayaqta saqinkuchu. Tatas wawasninkuta, imatachus ruwayta atisqankuta, imatachus mana ruwayta atisqankuta sutʼita rikuchiptinkuqa, waynuchusqa sipaskunaqa mana kʼullu wawaman tukuyta munanqankuchu.

14, 15. ¿Imaynatá tatas wawasninku wiñachkasqankuta qhawananku tiyan?

¹⁴ Tatasqa wawasninku machu runaman tukunankuta  munaspapis, ichapis wawasninku paykunallamantaña imatapis ruwayta qallarichkaptinku llakikunku. Chantapis waynuchus sipaskuna runayachkaptinku wakin kuti mana kasukuyta munaptinku chayri mana yanapakuyta munaptinkuqa, tatasqa, mana anchata llakikunankuchu tiyan. Diosta yupaychaq tatasqa, wawasninku jatunpaq qhawasqa sumaq cristianoman chayanankuta munanku (1 Corintios 13:11; Efesios 4:13, 14 kikinchay).

¹⁵ Tatasqa wawasninku imatapis ruwayta munaptinku, mana tukuy mañasqankuta, mana ninankuchu tiyan, wakin kuti kayta ruwayqa mana atikuptinpis. Wawasqa imayna runamanchus tukuyta munasqankuta akllananku tiyan. Wakin waynuchusqa sipaskunaqa, manaraq wiñayta tukuchkaptinku  machu runajinaña yuyanku. Bibliaqa waynuchu rey Josiasmanta jinata niwanchik: “Waynallaraj kashaspa [ichapis 15 watasniyuq kachkaspa], ñawpa tatan Davidpa Diosninta maskʼayta qallarerqa”, nispa. Kay waynuchumanta chiqamanta nisunman machu runajinaña yuyasqanta (2 Crónicas 34:1-3).

16. Tatasninku imatapis ruwanankuta saqiptinku, ¿imatataq waynuchus, sipaskuna ima yachananku tiyan?

¹⁶ Waynasqa paykunallamanta imatapis ruwayta qallarichkaptinku, yuyaywan imatapis ruwananku tiyan. Chayrayku waynasqa sipaskunaqa runayachkaptinku, mana allin ruwasqankuwan yachananku tiyan. “Runaqa imatachus tarpun, chayllatataj oqharenqa”, nispa Biblia niwanchik; kay kamachiyqa tukuypaq, waynaspaq machu runaspaqpis (Gálatas 6:7). Wawataqa mana tukuy tiempochu jarkʼakuyta atinchik. ¿Wawa mana allin kaqta ruwayta munaptinri? Yuyayniyuq tataqa “mana” nispa ninqa. Imaptinchus jinata nisqanta sutʼinchayta atiptinpis “mana” nisqantaqa mana tikrachinanchu tiyan “arí” nispaqa (Mateo 5:37 kikinchay). Chaywanpis “mana” nichkaspaqa, allinllawan chayta ninan tiyan, imaraykuchus, “miskʼi simiwan kuticheyqa phiñakuyta thasnu[chi]n” (Proverbios 15:1).

17. ¿Imatataq waynuchus sipaskuna tatasninkumanta necesitanku?

¹⁷ Waynastaqa pantasqankumanjinalla kʼamirina, chayri jasutʼina tiyan, mana tukuy sunquwan kaykunata japʼikuptinkupis. Waynuchusqa mana allinpaqchu qhawanku tatasninku jukjinayasqankurayku kʼamiriptinku, chayri jasutʼiptinku. Chantapis waynuchuta sipasta “allinta ruwanki” niptinchikqa, manchalli kayninta atipanqa sumaq runamantaq tukunqa. Waynuchuspi sipaskunapi atienekuptichikqa, paykunaqa mayta kusirikunku (Isaías 35:3, 4; Lucas 16:10; 19:17 kikinchay).

18. ¿Imaynatá wakin waynuchus allinta ruwachkanku?

 ¹⁸ Tatasqa, wawas allin familiapi, munakuywan ima, allinta wiñakusqankuta yachaspa sunquchakunku (Efesios 4:31, 32; Santiago 3:17, 18). Wakin waynasqa machaykuq, maqanakuq familiasmanta jamuspapis, sumaq runaman tukunku. Chayrayku waynuchuta sipaskunata sumaq familiapi uywaptinchik, maypichus munarikuy, yanapakuy ima kan, manataq tatasninku imatapis ruwanankuta saqillaptinku, Bibliap nisqanmanjina imatapis ruwaptinku, chay waynaqa, chay sipasqa, sumaq runaman tukunqa, tatasninkutaq paymanta kusikunqanku (Proverbios 27:11 kikinchay).

19. Tata wawanta yachachinan kaptinpis, ¿imatataq sapa wawa ruwanan tiyan?

¹⁹ Sumaq yachachiyqa wawata mayta yanapan. Bibliaqa Proverbios 22:6 pʼitipi niwanchik: “Wawamanqa imaynatachus kawsananta allinta yachachiy; machuyaynimpipis mana qonqanqachu chay yachasqantaqa”, nispa. Chaywanpis, ¿imatataq nisunman allin tatasniyuq wawasmanta jatun chʼampayman satʼikuptinku? ¿Kanmanchu chayqa? Arí. Kay Proverbios libropi nisqanta, wak pʼitikunawan kikincharispa, “uyariy” nispaqa, wawa tatasninkuta kasukunankumanta parlachkan (Proverbios 1:8). Tataspis wawaspis, Bibliap nisqanta juntʼananku tiyan. Tatas wawas mana puraqmanta yanapakuptinku llakiykuna rikhuriykamun.

20. Wawas mana allinta yuyaspa pantaptinku, ¿imatataq tatas ruwananku tiyan?

²⁰ Wawas pantaptinku chayri ima chʼampaymanpis satʼikuptinku, ¿imatataq tatas ruwananku tiyan? Jina kaptinqa, tatasqa waynuchusninkuta yanapananku tiyan. Tatas wawasninku, waynuchulla chayri sipaslla kasqanta yuyaptinku, ima chʼampaymantapis mana  anchata mancharikunqankuchu nitaq anchata phiñakunqankuchu. Pabloqa qutuchakuymanta kuraqkunaman nirqa: “Sichus qankunamanta pipis juchaman urman chayqa, qankuna Espirituman jina kawsajkunaqa llampʼu sonqowan allin ñanman kutichiychej”, nispa (Gálatas 6:1). Tatasqa, kikillantataq ruwayta atinkuman, wawasninku mana allinta yuyaspa pantaptinku. Tatasqa, imaraykutaq wawasninpa pantaynin mana allinchu kasqanta wawasninkuman sutʼinchananku tiyan, chantapis imatataq ruwananku tiyan manaña juktawan jinata pantanankupaq. Chantapis tatasqa, wawasninpa pantayninta qhisachasqankuta sutʼinchananku tiyan, manataq paykunatachu (Judas 22, 23 kikinchay).

21. Diospa llaqtanpijina, ¿imatataq tatas wawasninku juchallikuptinku ruwananku tiyan?

²¹ Waynuchus sipaskuna jatun juchaman urmaptinku, ¿imatataq tatas ruwananku tiyan? Jina kaptinqa, chiqamanta paykunata yanapananchik tiyan. Qutuchakuypi pillapis juchallikuptin, kutirikunanpaq paywan parlanchik ancianospa yanapayninta maskʼananpaq (Santiago 5:14-16). Kutirikuptinñataq, ancianosqa Diospa llaqtanpi ñawpaqman lluqsinanpaq yanapanku. Familiapiqa waynas sipaskuna juchallikuptinku, tatas yanapananku tiyan, chaywanpis ichapis tatasqa ancianoswan parlananku tiyan. Tatasqa wawanpa juchantaqa, ancianosman mana pakanankuchu tiyan.

22. Wawas juchallikuptinku, ¿imatataq tatas Jehovajina ruwananku tiyan?

²² Tatasqa wawasninpa ima juchankutapis, llakisqa allinchanku. Ichapis tatasqa sunqunku nanasqa kasqanrayku phiñarikunqanku, chayta ruwaptinkutaq wawanpa sunqullanta astawan nanachinqanku. Chay chʼampayta allinta allinchaptinchikqa, wawanchik sumaq runa kananpaq yanapanqa. Yuyarinanchik  tiyan, Jehovaqa llaqtan juchanmanta kutirikuptin, payqa juchanta pampachaspa perdonarqa. Diosqa munakuywan jinata parlarirqa: “Jamuychej, kay imasmanta parlarisunchej. Juchasniykichejqa may jina pukapis kachunku, ritʼi jina yuraj kanqanku; may jina kullipis kachunku, yuraj millma jina kanqanku”, nispa (Isaías 1:18). Tataspis Jehovajina ruwananku tiyan.

23. ¿Imatataq tatas ruwananku tiyan wawasninku juchallikuptinku, chantá imatataq mana ruwanankuchu tiyan?

²³ Chayrayku waynuchu kutirikunanpaq yanapananchik tiyan. Yachayniyuq tatasta yuyaychanawanchikta mañasunman, chayri ancianospa yanapayninta maskʼasunman (Proverbios 11:14). Mana sunqunchikwan atipachikunanchikchu tiyan, imaptinchus mana allin kaqta parlarpaptinchikqa, ichapis wawaqa manaña kutirikuyta munanqachu. Mana phiñakuyninchikwan atipachikunanchikchu tiyan (Colosenses 3:8; 1 Corintios 13:4, 7). Saqra ruwayta chiqnikuspapis, mana wawasninchikpaq phiñakunanchikchu tiyan, nitaq rumi sunquchu kananchik tiyan. Astawanqa, Bibliap nisqanmanjina imatapis ruwananchik tiyan wawasninchik kikinta ruwanankupaqjina, Diospitaq sinchi iñiyninchikta churananchik tiyan.

24. ¿Familiapi ima llakiytaq wakin kuti rikhurin, chantá imatataq tatas ruwananku tiyan?

²⁴ Wakin kutipiqa, waynuchu, sipas kʼullu wawaman tukuyta munasqanqa, Diospa nisqanta mana kasukuyta munasqanqa ima sutʼita rikukun. Jina kaptinqa tatasqa, mana kʼullu wawallatachu qhawananku tiyan, manaqa wak wawasnintapis qhawanallankutaq tiyan. Familiaman kay llakiyta pakanamantaqa, allinllawan paykunawan chaymanta parlana kaman (Proverbios 20:18 kikinchay).

25. a) Diospa llaqtanpi ruwakunjina, ¿imatataq tatas ruwankuman kʼullu wawan mana chiqanyakuyta munaptin? b) ¿Tatas juknin wawan kʼulluyaptin imatataq yuyananku tiyan?

 ²⁵ Apóstol Juanqa mana chiqanyakuyta munaq cristianomanta nirqa: “Ama chay runata wasiykichejpi japʼikuychejchu, nitaj napaykullaychejpischu”, nispa (2 Juan 10). Tataspis wawan machuña kaptin, kʼullu wawamantaq tukuptin, kikinta ruwayta atinkuman. Jinata ruwayta mana atikullaptinpis, sunquta nanachiptinpis, tatasqa familiankuta jarkʼanankupaq chaytapuni ruwananku tiyan. Familiataqa mana saykʼuspa qhawana, jarkʼana ima. Chaypaqqa tatasqa wawasninku, imatachus mana ruwayta atisqankuta kamachisqankutaqa mana tikrachinankuchu tiyan. Wak wawasninchiktapis imatachus escuelapi, Diospa llaqtanpi ima ruwachkasqankuta watunanchik tiyan. Manapis kʼullu wawapta saqra ruwasqanta allinpaq qhawanchikchu, mana payta chiqnikunchikchu, chayta wak wawasninchikman sutʼinchananchik tiyan. Mana wawataqa qhisachanachu manaqa saqra ruwayninta. Jacobpa wawasnin mana allinta ruwasqankurayku, familianta llakiyman churarqanku, chaywanpis Jacobqa, mana wawasnintachu maldecirqa manaqa saqra ruwasqankuta (Génesis 34:1-31; 49:5-7).

26. Familiapi juk kʼullu wawa kaptin, ¿imataq tatasman sunquchayta atinman?

²⁶ Familianchik mana allin kasqanrayku, ichapis Diosman cuentata qunanchikmanta llakikunchik. Chaywanpis Diosmanta mañakurqanchik chayqa, tukuy atisqanchikmanjina Bibliap nisqanta ruwarqanchik chayqa, familianchik mana allin kaptin mana ñuqallanchikta tumpakunanchikchu tiyan. Mana pantaq tataqa, mana kanchu, ñuqanchik allin tatamama kananchikpaq, mayta kallpakusqanchikwan sunquchakunanchik tiyan (Hechos 20:26, 27 kikinchay). Familianchikpi kʼullu wawa kaptin, mayta sunqunchikta  nanachiwanchik, chaywanpis Diosninchik kayta yachasqanta, payta yupaychaqkunataqa mana jaykʼaq saqisqanta yachayqa sunquchawanchik (Salmo 27:10). Chayrayku, familianchikta jarkʼanallanchikpuni tiyan, Diosta yupaychanankupaqpis yanapanallanchikpuni tiyan.

27. Jesús mana kasukuq churimanta parlasqanpijina, ¿imatataq tatas kʼullu wawasninmanta suyayta atinkuman?

²⁷ Chaywanpis kʼullu wawa chiqanyakunanta suyanallapuni. Ichapis juchʼuy wawamanta yachachisqanchikqa sunqunpi rikchʼarikunqa, tiempowantaq kutirikunqa (Eclesiastés 11:6). May achkha familias wawasninkurayku jinata llakikunku, wakinkunataq kʼullu wawasnin kutirikusqankuta rikunku, Jesús mana kasukuq churimanta parlasqanpijina (Lucas 15:11-32). Kikillantaq familianchikpipis kanman.