Skip to content

Skip to table of contents

CIBALO 9

Mikwasyi Yamuzyali Uuli Alikke Ilakonzya Kuzwidilila!

Mikwasyi Yamuzyali Uuli Alikke Ilakonzya Kuzwidilila!

1-3. Ino ncinzi capa kuti mikwasyi yamuzyali uuli alikke ivwule, alimwi ndipenzi nzi ndyobajisi aabo balijana muciimo eco?

MIKWASYI yamuzyali uuli alikke kwaambwa kuti “njemikwasyi iilimukuvwula kapati” mu United States. Ncimwi buyo amumanyika aambi manji. Akaambo kakuti mweelwe wabantu balekana, kusiyana, kwaandaana alimwi abaabo bazyala bana bamusokwe wakomena, eci caleta kupenga kapati kumamiliyoni aabazyali abana.

2 “Ndimukamufwu wamyaka ili 28 yakuzyalwa alimwi ndijisi bana bobile,” mbwaakalemba umwi mutumbu uuli alikke. “Ndiluuside kapati nkaambo tandiyandi kukomezya bana batakwe wisi. Kubaanga taakwe aundibikkila maanu. Kanjikanji bana balandibona nkelila, elyo tabamvwi kabotu pe.” Kunze lyakulwanaa mizeezo yakunyema, kulipa mulandu, akulendelelwa, bazyali banji bali balikke bajisi penzi lyakucita mulimo umbi kunze lyamulimo waaŋanda. Umwi wakati: “Kuti koli olikke omuzyali cilimbuli muntu wiiya kufwusa mabbola manji akwaajata oonse ciindi comwe. Ucimanaa kwiiya kwamyezi iili cisambomwi, wacikonzya kufwusa akujata mabbola one ciindi comwe. Pele mbowacikonzezya buyo kucita boobo, muntu umwi nkukufwusila bbola imbi!”

3 Bana bamumikwasyi yamuzyali uuli alikke abalo bajisi mapenzi aabo. Balakonzya kupenga kapati mumoyo akaambo kalufwu lwamuzyali lwampoona-mpoona. Kubakubusi banji, kutabaa muzyali ndipenzi lipati.

4. Ino ncinzi citupa kuziba kuti Jehova ulabikkila maanu kumikwasyi yamuzyali uuli alikke?

4 Mikwasyi yamuzyali uuli alikke yakaliko mumazubaa Bbaibbele. Magwalo alamwaamba “mucaala” alimwi “[a]mukamufu.” (Kulonga 22:22; Deuteronomo 24:19-21; Jobu 31:16-22) Jehova Leza tanaakali kubalekelezya mumapenzi aabo. Sintembauzyo wakamwiita kuti Leza ngu “wisaabo bamucaala, uubeteka bamukabafu.” (Intembauzyo 68:5) Aino Jehova asunu ulabikkila maanu kumikwasyi yamuzyali omwe!

KUZIBILA MILIMO YAAŊANDA YABUZUBA ABUZUBA

5. Ndipenzi nzi bazyali bali balikke ndyobajisi kumatalikilo?

5 Amuyeeye mulimo wakweendelezya ŋanda. “Zimwi ziindi ulajana walombozya kuti nokwali mwaalumi muŋanda,” mbwaakaamba umwi mukaintu wakalekwa, “mbuli ciindi mootokala wako noutalika kuyobeka munzila itayelede pele kotazi aakujata.” Abalo baalumi ibakazwaa kuleka naa kufwidwa inga yabanyonganya milimo yaaŋanda njobeelede kucita ciindi eco. Kubana ikunyongana kwazintu muŋanda kuyungizya mizeezo yakutasitikila alimwi akutaliiba.

6, 7. (a) Ncitondezyo nzi cibotu ncaakapa “mwanakazi mubotu” waambwa mu Tusimpi? (b) Ikusungwaala kumilimo yaaŋanda inga cagwasya buti mumaanda aabazyali bali balikke?

6 Ino ncinzi cinga cagwasya? Amubone citondezyo cakapegwa “[a]mwanakazi mubotu” waambwa ku Tusimpi 31:10-31. Milimo njacita ilagambya—kuula, kuulisya, kusuma, kujika, kuula ŋanda, kulima akweendelezya busambazi. Ino ncinzi cakamupa kuti azwidilile? Wakali musungu, tanaakali kukotoka kufwambaana, alimwi wakali kufwuma kutalika milimo yakwe. Alimwi wakalicizi kapati kweendelezya milimo yakwe, imwi wakali kwaabanya, imwi wakali kulicitila mwini. Anu ncaakali kulumbaizigwa!

7 Kuti naa muli bazyali bali balikke, amusungwaale mumilimo yanu yaaŋanda. Aimukkomanisye, nkaambo eci inga cagwasya kapati kuyungizya lukkomano kubana banu. Nokuba boobo kwiiyeeyela kabotu alimwi akuyeendelezya kulayandika kapati. Ibbaibbele lyaamba kuti: “Makanze aabasungu alaleta zilyo zinji.” (Tusimpi 21:5) Umwi wisi bana uuli alikke wakati: “Kanjikanji tandiyeeyi kulya ccita ndafwa nzala kapati.” Pele zyakulya ziyeeyelwa limwi zilijisi busani alimwi zilikabotu kwiinda zeezyo zibindilwa kubambwa. Alimwi mulakonzya kwiiya imbi milimo. Kwiinda mukuyandaula lugwasyo kubeenzinyina bajisi luzibo, mumabbuku aalailila, alimwi akubantu bazi milimo bayanda kugwasya, bamatumbu bali balikke balakonzya kucita mulimo wakupenta, kubamba mapompi, alimwi akubamba mootokala.

8. Ino bana babazyali bali balikke mbuti mbobanga bagwasya muŋanda?

8 Sena cili kabotu kulomba lugwasyo kubana? Mbobu umwi mutumbu uuli alikke mbwaakayeeya: “Inga uyanda kuzuzikizya busena bwamuzyali utako kwiinda mukuubya-ubya zintu kubana.” Eci inga camvwika, pele ambweni tacikonzyi kumugwasya mwana. Mumazubaa Bbaibbele bakubusi bayoowa Leza bakalikupegwa milimo yeelede. (Matalikilo 37:2; Lwiimbo Lwa-Solomoni 1:6) Elyo nokuba kuti tamweelede kubaminya bana banu amilimo minji, mulakonzya mwabapa milimo iili mbuli kusanzya mitiba alimwi akubamba kabotu moboona. Sena inga tamukonzyi kucita milimo imwi antoomwe? Eci inga cakkomanisya kapati.

KUKATAZYA KWABUUMI

9. Ino nkaambo nzi bamatumbu bali balikke ncobajisi penzi lyakubula mali kanjikanji?

9 Mali alabakatazya bazyali banji bali balikke, ikapati bamatumbu bana-bana ibatakwetwe mbobali mumapenzi. * Aabo bakkala muzisi mfulumende mozigwasya, balakonzya kubelesya lugwasyo olo kusikila bajana mulimo. Ibbaibbele lilabazumizya Banakristo kubelesya lugwasyo olo naa lwayandika. (Ba-Roma 13:1, 6) Bamukabafwu abasikulekwa abalo ncimwi buyo. Banji aabo bapiluka kumilimo kwainda myaka minji kabacita buyo milimo yaaŋanda bajana buyo milimo iivwozya mali masyoonto kanjikanji. Bamwi balalitola ambele kwiinda mukutalika kwiiya ziiyo zyamilimo naa kutalika ziiyo zyacikolo izitatoli ciindi cilamfwu.

10. Ino mutumbu uuli alikke mbuti mbwanga wapandulwida bana bakwe kuti weelede kujana mulimo?

10 Mutagambwi kuti bana banu tabakkomani ciindi nomwajana mulimo alimwi mutalimvwi bubi pe. Pele amubapandulwide ncomweelede kubelekela alimwi amubagwasye kuteelela kuti Jehova uyanda kuti kamubasanina. (1 Timoteo 5:8) Muciindi, bunji bwabana balateelela. Nokuba boobo amusole canguzu kukkala ambabo kufwumbwa mwajana ciindi. Ikubabikkila maanu kuli boobo inga akwalo kwagwasya kuubya-ubya penzi lyamali mukwasyi ndyoujisi.—Tusimpi 15:16, 17.

NGUNI UUBAMBA MWEENZINYINA?

11, 12. Milawo nzi bamatumbu bali balikke njobateelede kunyonganya, alimwi mbuti mbobakonzya kucita boobo?

11 Nokuba kuti bazyali bali balikke beelede kumvwana kapati abana babo, kuyandika kucenjelela muuya wakutyola milawo Leza njaakabikka yaandaanya bazyali abana. Mucikozyanyo, kuti mutumbu uutakwetwe walekela mwana musankwa kubweza mukuli wamutwe waŋanda naa mwana wakwe musimbi wamucita mbuli mweenzinyina ngwayelede kusowela mukuli wamapenzi aakwe aamukatazya mumoyo, ulakonzya kuleta mapenzi mumukwasyi. Tamweelede kucita obo pe, nkaambo mulapenzya mwana, mulamupa kuti akopane mumizeezo.

12 Amusyomezye mwana kuti mbomuli bazyali ndinywe mweelede kumubamba kutali nguwe kubamba ndinywe. (Amukozyanisye a 2 Ba-Korinto 12:14.) Cimwi ciindi mulakonzya mwayanda kulayigwa naa kujana aakuyaamina. Mutaunki kubana banu baniini pe, kamuya ku Banakristo baalu naa kuli bamwi Banakristo bamakaintu basimide.—Tito 2:3.

KUPA LULAYO LYOONSE

13. Ndipenzi nzi lijatikizya kupa lulayo mutumbu uuli alikke ndyanga wajana?

13 Mwaalumi tajani ipenzi mbuli mukaintu kuswiililwa napa lulayo. Umwi mutumbu uuli alikke wakati: “Bana bangu basankwa bajisi mibili yabwaalumi amajwi aabwaalumi. Cimwi ciindi cilakatazya kutalitondezya kuti uladooneka naa tojisi nguzu mbuli mbabo.” Kunze kwaboobo ulakonzya ucuuside akaambo kalufwu lwamukaako, naa ambweni ucibijilidwe naa ucinyemede akaambo kakumana kwalukwatano lwako. Kuti kamugwasyanya kulanga bana, inga mwayoowa kuti mwana uyanda kubaa muzyali oyu umwi ngomwakalekana limwi. Eezi zintu inga zyapa kuti cikatazye kupa lulayo luyandika.

14. Muunzila nzi yeelede bamatumbu batakwetwe njobakonzya kulanga lulayo?

14 Ibbaibbele lyaamba kuti “mwana uulekelelwa buyo ulausya banyina insoni.” (Tusimpi 29:15) Jehova Leza ulaandinywe ciindi nomubikka milawo alimwi akubona kuti yatobelwa, aboobo mutalipi mulandu, mutabijilwi, naa kuyoowa. (Tusimpi 1:8) Mutalilekeli kutyola milawo ya Bbaibbele. (Tusimpi 13:24) Amweendelezye zintu munzila yeelede, muzumanane, muyume. Muciindi bana banji balaiya. Nokuba boobo mweelede kutondezya lweengelelo kubana banu. Umwi wisi bana wakali alikke wakati: “Lulayo lwangu ndali kulupa mulweengelelo akaambo kamoyo wabo uucuuside kuzwa ciindi banyina nobakafwa. Ndabandika ambabo kufwumbwa ndajana ciindi. Tulabandika zintu ‘zibakatazya mumoyo’ ciindi notubamba cakulya camangolezya. Nceciindi nobandaambila oonse maseseke aabo.”

15. Ino nzintu nzi ziteelede kwaamba amuzyali uulekedwe nabandika zyamuntu ngobakakwetene limwi?

15 Kuti naa kamuli mulilekene, taakwe ncomunga mwajana kwiinda mukusampaula muntu ngomwakakwetene limwi. Kuti nobazyali kamutongookana, bana tabakonzyi kulimvwa kabotu pe, alimwi kumbele aamazuba balaleka akumupa bulemu. Aboobo mutabi nomwaamba majwi aacisya moyo mbuli aakuti: “Uli buyo mbuli uso yebo!” Nocimucisa buti ncaakacita muntu ngomwakakwetene limwi, ucili muzyali wamwana wanu uuyandika luyando, alulayo kubazyali boonse bobile alimwi akubikkilwa maanu. *

16. Mbubambe nzi bwazintu zyakumuuya buteelede kulubwa muŋanda yamuzyali uuli alikke?

16 Mbweena mbuli mbokwabandikwa muzibalo zyainda, lulayo lujatikizya kuyiisya akupa malailile ikutali kusubula buyo pe. Mapenzi manji alakonzya kumanwa kwiinda mulwiiyo lubotu lwakumuuya. (Ba-Filipi 3:16) Lyoonse kujanika kumiswaangano ya Bunakristo kulayandika kapati. (Ba-Hebrayo 10:24, 25) Alimwi akubaa ciiyo ca Bbaibbele camukwasyi nsondo ansondo. Masimpe cilakatazya kuzumanana aciiyo eci. “Ciindi nowakotoka inga uyanda kuti ulyookezye,” mbwaakaamba umwi mutumbu uusinizizye. “Pele ndilalibambila mumizeezo kwiiya amwanaangu musimbi nkezi kuti ncintu ceelede kucitwa. Mwana ulacikkomanina kapati ciiyo cesu camukwasyi!”

17. Ino ncinzi ncotunga twaiya kuzwa kunzila mbotu njaakakomezegwa Timoteo mweenzinyina Paulo?

17 Mweenzinyina amwaapostolo Paulo, Timoteo kuboneka kuti wakaiya malailile aa Bbaibbele kuzwa kulibanyina akuli bakaapanyina—ikutali kulibawisi pe. Ma! Timoteo wakaba Munakristo wini-wini. (Incito 16:1, 2; 2 Timoteo 1:5; 3:14, 15) Andinywe mulakonzya kulangila kuzwidilila mwanoosola canguzu kukomezya bana banu “mulwiiyo lwa-Mwami [Jehova] amumilazyo yakwe.”—Ba-Efeso 6:4.

KUZUNDA PENZI LYAKULENDELELWA

18, 19. (a) Muunzila nzi njanga walendelelwa muzyali uuli alikke? (b) Ino ndulayo nzi lupedwe lugwasya kweendelezya zisusi zyanyama?

18 Umwi muzyali uuli alikke wakatongooka kuti: “Ŋanda inga yandikomenena kuti naa ndasika, ikapati kuti ndajana bana boona, ndalendelelwa kapati.” Ee, kulendelelwa ndipenzi pati kumuzyali uukkala alikke. Kulombozya bukkale bwalukwatano ncintu citali ceenzu pe. Nokuba boobo sena muntu weelede kusola kumana penzi munzila iili yoonse? Muciindi camwaapostolo Paulo, bamwi bamukabafwu ibakacili bana-bana bakalekela ‘zisusi kubazunda, basiya Klisito.’ (1 Timoti 5:11, 12, Ci) Ikulekela zisusi zyanyama kuti zijalile zintu zyakumuuya ciletela penzi lipati.—1 Timoteo 5:6.

19 Umwi Munakristo mwaalumi wakati: “Nokuba kuti zisusi zyakoonana zilakatazya, zilakonzya kuzundwa. Kuti muzeezo wasika, taweelede kulekelwa pe. Amuugwisye. Acimbi cinga cagwasya nkuyeeya mwana wako.” Ijwi lya Leza lilailila kuti: ‘Amujaye zyoonse zyabuntunsi zili mulindinywe, mbuli zisusi zyabwaamu.’ (Bakolose 3:5, Ci) Kuti naa musola kumana nzala yacakulya, sena inga mwabala mamagazini aajisi zifwanikiso zyazilyo zinona, naa ambweni mulakkalaa bantu baide kwaambaula buyo zyakulya? Peepe! Mbweena buyo azisusi zyanyama mbozibede.

20. (a) Ndipenzi nzi ndyobanga bajana aabo beebana abantu batasyomi? (b) Muunzila nzi bantu bali balikke bamumwaanda wakusaanguna abasunu njobalwana apenzi lyakulendelelwa?

20 Bamwi Banakristo bakeebana abantu batasyomi. (1 Ba-Korinto 7:39) Sena eco cakabagwasya? Peepe. Umwi Munakristo wakalekwa wakacenjezya kuti: “Kuli cintu cimwi cibi kwiinda kutakwatwa. Oku nkukwatwa kumuntu uutalikabotu!” Banakristo bamukabafwu bamwaanda wakusaanguna abalo bakali kulendelelwa, pele balo basongo bakali kukutauka ‘kusamausya beenzu, kusanzya maulu aabasalali, akugwasya bapengede.’ (1 Timoteo 5:10) Abalo Banakristo sunu, aabo bakkala kwaciindi cilamfwu kabatajani muntu uuyoowa Leza wakukwata, balakutauka mumilimo minji. Umwi Munakristo mukamufwu wamyaka iili 68 yakuzyalwa, wakatalika kuswaya bamukabafwu bamwi ciindi naakali kumvwa kulendelelwa. Wakati: “Ndajana kuti kwiinda mukuswaya kuli boobu, kucita milimo yangu yaaŋanda alimwi akulikulwaizya munzila yakumuuya, tandikwe ciindi cakulendelelwa pe.” Kuyiisya bantu makani aa Leza aa Bwami mmulimo mubotu uugwasya kapati.—Matayo 28:19, 20.

21. Muunzila nzi kupaila alimwi akuyanzana kubotu mbokunga kwagwasya kuzunda penzi lyakulendelelwa?

21 Kwaamba masimpe kunyina musamu uukonzya kuponya penzi lyakulendelelwa mpoona-mpoona pe. Pesi mulakonzya kuzunda kwiinda munguzu zya Jehova. Ezi nguzu zilaboola kuti naa Munakristo “[ka]jatisya lyoonse inkumbizyo ankombyo isikati amasiku.” (1 Timoteo 5:5) Inkumbizyo zyaambwa aawa nkulomba mukusinizya, ee kulomba lugwasyo, ambweni kulila kapati cakuti misozi yeenda. (Amukozyanisye a Ba-Hebrayo 5:7.) Kwaamba mapenzi oonse ngomujisi kuli Jehova ‘masiku asikati’ inga kwagwasya kapati. Kunze lyaboobo kuyanzana kubotu kulakonzya kugwasya kapati kucesya penzi lyakulendelelwa. Kwiinda mukuyanzana kubotu muntu ulakonzya kujana “majwi mabotu” aakulwaizya aambwa mu Tusimpi 12:25.

22. Ino ncinzi ncotweelede kuyeeya kuti twalimvwa kulendelelwa zimwi ziindi?

22 Kuti naa zimwi ziindi mulimvwa kulendelelwa—eci cilalangilwa—amuzibe kuti taakwe muntu uutakwe penzi mubuumi bwakwe pe. Ee “mapenzi aya ngaonya alasikila kubunyina bwanu bwakumasi oonse” munzila ziindene-indene. (1 Petro 5:9) Mutayeeyi zintu zyainda. (Mukambausi 7:10) Amuyeeye zintu zibotu nzyomujisi. Cintu cipati ncomweelede kucita nkusungwaala kusyomeka kutegwa mukkomanisye moyo wa Jehova.—Tusimpi 27:11.

MBOBAKONZYA KUGWASYA BAMWI

23. Ndugwasyo nzi Banakristonyina ndobeelede kupa kubazyali bali balikke?

23 Kutabililwa akugwasigwa a Banakristonyoko kulayandika kapati. Ibbuku lya Jakobo 1:27 lyaamba kuti: “Busyomi busalala butakwe kampenda mumeso aa-Leza Taateesu mbombubo obu, bwakuti muntu aswaye bamusyaala abamukabafu mumapenzi aabo.” Ee Banakristo baleelede kugwasya mikwasyi iijisi muzyali omwe buyo. Nintaamu nzi zinga zyatolwa kucita ceeci?

24. Muunzila nzi mbobanga bagwasyigwa bazyali balibalikke aabo bayandika lugwasyo?

24 Mulakonzya kugwasya kuzintu zyakumubili ziyandika. Ibbaibbele lyaamba kuti: “Pele oyo uujisi imbono zyaansi ano, nekubaboobo naabona mweenzinyina uubulide ulamujalila luzyalo lwakwe, ino luyando lwa-Leza lulakala buti mulinguwe?” (1 Johane 3:17) Ibbala lya Cigiliki lyaamba kuti “naabona,” talipandululi kulanga buyo pele kulanga acaali. Eci caamba kuti Munakristo uujisi luse, kusaanguna ulakonzya kuziba bukkale bwamukwasyi umwi alimwi amapenzi aawo. Ambweni bajisi penzi lyakubula mali. Bamwi ambweni bayanda lugwasyo lwakubambilwa zintu zimwi izyafwa muŋanda. Naa kutambwa buyo kucilyo naa kukapobwe kakuyanzana.

25. Ino Banakristonyina mbuti mbobanga batondezya luse kubazyali bali balikke?

25 Kunze lyaboobo ibbuku lya 1 Petro 3:8 lyaamba kuti: “Amube amoyo omwe, amube akweetelelana akuyandana kwabunyina, aluzyalo, amoyo mutete.” Mboobu mbwaakaamba umwi muzyali uuli alikke alimwi uujisi bana bali cisambomwi: “Ncintu calikundiyumina alimwi ndilakatala cimwi ciindi. Pele muziindi zimwi mukwesu naa mucizi inga ulandaambila kuti: ‘Joani ucita mulimo mubotu. Uyakukugwasya.’ Ikwalo kuziba kuti bamwi balakuyeeya alimwi balakubikkila maanu cilagwasya kapati.” Bamacembele Banakristo balakonzya kupa lugwasyo kapati kuli bamakaintu bana-bana aabo batakwetwe, kwiinda mukubateelela nobaamba mapenzi aabo ngobanga bafwa nsoni kubandika amwaalumi.

26. Muunzila nzi Banakristo basimide baalumi mbobanga bagwasya bamucaala?

26 Abalo baalumi balakonzya kugwasya munzila zimwi. Mwaalumi mululami Jobu wakati: “Ndakali kuvuna . . . bamucaala ababula mugwasyi mbubonya.” (Jobu 29:12) Abalo Banakristo baalumi sunu balabikkila maanu munzila iili kabotu muli bamucaala akutondezya “[l]uyandano luzwa mumoyo uusalala,” ilutakwe muzeezo mubi. (1 Timoteo 1:5) Nokuba kuti tabeelede kulekelezya mukwasyi wabo, balakonzya kujana ciindi cakubeleka abana aaba mumulimo wa Bunakristo alimwi balakonzya kubatamba kuciiyo camukwasyi naa kukusobana. Oolu luse luli boobu lulakonzya kunununa mucaala kunzila mbyaabi.

27. Ndugwasyo nzi ndobanga basyomezegwa kuti banootambula bazyali bali balikke?

27 Nokuba boobo ibazyali batakwetwe beelede ‘kunyampula mukuli wabo beni.’ (Ba-Galatiya 6:5) Pele balayandwa abakwesu alimwi abacizi Banakristo kubikkilizya a Jehova Leza mwini. Ibbaibbele mbobu mbolyaamba kujatikizya nguwe: “Ulatabilila bamucaala abamukabafu.” (Intembauzyo 146:9) Kwiinda mulugwasyo Lwakwe lwaluyando, mikwasyi yamuzyali uuli alikke ilakonzya kuzwidilila!

^ munc. 9 Kuti umwi Munakristo mwana-mwana wamita akaambo kabwaamu, mbunga ya Bunakristo taikkomani pe acintu eco ncaacita. Pele kuti naa weempwa baalu abamwi mumbungano balakonzya bayanda kumugwasya.

^ munc. 15 Tatwaambi ciindi mwana nayelede kukwabilila kumuzyali silunya. Alimwi kuti naa muzyali umwi usola kunyansya bweendelezi bwanu, ambweni kajisi muzeezo wakusungilizya bana kuti bamutije nywebo, inga cagwasya kuti mwabandika abeenzinyoko balaa luzibo mbuli baalu mumbungano ya Bunakristo kutegwa bamupe maanu aakuziba cakucita mukaambo aka.