1, 2. ¿Ima jatun llakiywan, unquywan ima Supay Jobta urmachiyta munarqa?

 JOBQA familianwan kusisqa kawsakurqa. Paymanta Biblia nin: “Inti llojsimuy cheqapi tiyakojkunamanta nisqaqa payqa aswan qhapaj runa karqa”, nispa. Qanchis churisniyuq karqa kimsa ususisniyuqtaq. Tukuy iman kapurqa, familianta allinta qhawananpaq. Astawanpis Diosta yupaychayta imamantapis ñawpaqman churarqa, wawasnintataq yanaparqa Dioswan allinta apanakunankupaq. Kay tukuy ruwasqanqa familian kusisqa, jukchasqa ima kananpaq yanaparqa (Job 1:1-5).

² Supayqa, Jehová Diospa enemigon, Jobpa kʼacha kaynintataq qhawarqa. Supayqa, imaymanamanta Diosta yupaychaqkunata urmachiyta munan. Chayrayku Jobta kusisqa familianta tukuchispa, urmachiyta munarqa. Chantá “Jobman uj millay sarna onqoyta churaykorqa. Chaytaj tukuy cuerponman juntʼaykorqa, chaki puntanmanta uma puntankama”. Jinamanta Supayqa jatun llakiywan, unquywan ima, Jobta urmachiyta munarqa (Job 2:6, 7).

3. ¿Imaynatá Job unqurqa?

³ Bibliaqa imawanchus Job unqusqanta mana willawanchikchu, chaywanpis imaynatachus unqusqanta sutʼita willawanchik. Jobpa cuerponqa khuru juntʼa kachkarqa, sarna kharkapacha, qʼiya puru millaytaq. Nanaytaq tullunkama chayarqa (Job 7:5;  19:17; 30:17, 30). Jobqa uchpha chawpipi tiyaykukuspa nanayninwan ñakʼarirqa, kʼanalla pʼakisqata japʼispataq chaywan khitukurqa (Job 2:8). ¡May llakiy! ¿Ichari?

4. ¿Imataq tukuymanpis chayamuwanchik?

⁴ ¿Imatataq qam ruwawaq chayjina millay unquywan unquptiyki? Kunan tiempopi Supayqa, Diosta yupaychaqkunata mana Jobpa tiemponpijina unquywanchu ñakʼarichin. Chaywanpis juchasapa kasqanchikrayku, kawsayninchikpi chʼampaykuna rikhurisqanrayku, Jallpʼata runas chʼichichasqankurayku ima, ichapis familianchikmanta pillapis unqunman. Tukuy imata mana unqunanchikpaq ruwaptinchikpis, unqunchikpuni, ichá mana Jobjinachu. Familianchikmanta pillapis unquptin, tukuyta llakichiwanchik. Kunanqa qhawarisunchik, imaynatachus Biblia, familianchikmanta pipis unquptin, ñawpaqman lluqsinapaq yanapawasunman (Eclesiastés 9:11; 2 Timoteo 3:16).

5. Pillapis familiamanta unquptin, ¿imatataq ruwana kanman?

⁵ Kay kawsaypiqa ima chʼampaypis rikhuriptin llakichiwanchik, familianchikmanta pipis sinchita, unayta ima unquptin astawanraq llakikunchik. Unquyqa juchʼuypis kachun llakichiwanchikpuni. Ichapis familiamanta sano kaqkunaqa, unqusqata yanapanankupaq, pay samarikuchkaptin mana chʼaqwanankuchu kanman. Ichapis wak ruwaykunata ima, saqinanku tiyan. Rikukunjina achkha familiaspiqa, wawasqa unqusqa hermanonkumanta chayri tatasninkumanta khuyakunkupuni, wakin kutilla, chayta ruwanankupaqqa yuyarichinanchik tiyan (Colosenses 3:12). Pillapis unquptinqa, familiaqa tukuy imata ruwan unqusqa thañikunanpaq. Chay  khuyakuytaqa, pillapis familianmanta suyan (Mateo 7:12).

6. ¿Imaynatá familia sientekunman, pillapis unayta unquykuptin?

⁶ Pillapis familiamanta unayta, sinchita ima unquykuptin, nisunman juk unquyrayku cuerponta mana kuyurichiyta atiptin, umanmanta Alzheimer unquywanjina unquykuptin, chayri mana jampikuyta atina unquywan unquykuptin, ¿imatataq familia ruwayta atinman? Wak llakiytaq kanman, pipis yuyayninta chinkachiptin kay esquizofrenia unquywanjina. Kayjina unquykunawan familianchikmanta pillapis unquptin, mayta phutikunchik, unqusqa nanaywan ñakʼarisqanta rikuspataq, mayta llakikunchik. Mana chayllachu, astawanpis kay unquy kawsayninchikta tikrachikqanrayku, unqusqata qhawananchikrayku, mana tukuy imata ruwayta atisqanchikrayku ima, ichapis familiamanta pillapis sunqunpi nanachikuspa, phiñakuspa ima, tapukunman, ¿imaptintaq kayjinatapuni ñakʼarinay tiyan?”, nispa.

7. ¿Imatataq Jobpa warmin nirqa, payta unqusqata qhawaspa, chantá imatataq ichapis pisipaq qhawarqa?

⁷ Ichá Jobpa warminqa kikillantataq tapurikurqa. Yuyarina; Jobpa wawasninqa wañupurqankuña. Kaytaq Jobpa warminta mayta llakichirqa. Chantá  qusanta mana kallpayuqta, millay unquywan unqusqata rikuspa, Dioswan allinta apanakusqankuta pisipaq qhawarqa. Chayrayku warmin Jobta nirqa: “Qanqa Diospi creellankipunichu? Diosta maldeciy, jinaspataj wañuy ari, nispa” (Job 2:9).

8. Pillapis familianchikmanta unquptin, ¿Bibliamanta ima pʼititaq yanapawasunman?

⁸ Pillapis familianchikmanta unquptin, unqusqanrayku kawsayninchikta tikrachisqanchikmanta mayta llakikunchik, phiñakunchik ima. Chaywanpis chiqa cristianoqa, unqusqa kaqmanta khuyarikuspa, munakuyninta rikuchinqa. “Munakuyniyoj runaqa pacienciayoj, kʼachataj [...] nitaj payllapajchu imatapis maskʼan [...] Paypa contrampi ima kajtimpis, aguantakullan; jinallataj creeynin, suyakuynin, paciencian ima mana tukukunchu” (1 Corintios 13:4-7). Arí, llakiywan, phiñakuywan ima atipachikunamantaqa, tukuy imata ruwana kanman mana sunqunchikpi kaykuna saphichakunanpaq (Proverbios 3:21).

9. Pillapis familianchikmanta sinchita unquptin, ¿imataq yanapawasunman Diosta yupaychanapaq, kusisqa kanapaq ima?

⁹ Pillapis familianchikpi unqusqa kachkaptin, kusisqa kananchikpaq, Diosta yupaychananchikpaq ima, ¿imatataq tukuypis ruwayta atisunman? Unqusqastaqa mana kikintachu jampikun, kay libroqa mana imaynatachus unqusqasta jampinamantachu, nitaq imaynatá qhawanamantachu parlan. Chaywanpis, Jehová Diosninchikqa, payta yupaychanallankupaqpuni “kʼumuykachachisqastapis aysarin” (Salmo 145:14). Rey Davidqa ajinata qillqarqa: “Kusikuyniyojmin mana kallpayoj wajchapi yuyajqa. Tata Diosqa payta libranqa, llakiy pʼunchay chayamojtin. Tata Diosmin paytaqa waqaychanqa; [...] Tata Diosqa payta onqoynimpi kallpachanqa. Onqoyninmanta  sanoyachiponqa”, nispa (Salmo 41:1-3). Jehovaqa, payta yupaychaqkunata yanapan, jarkʼan ima, manaña sinchita sayayta atichkaptinkupis payqa, atiyta qun (2 Corintios 4:7). Familiankupi unqusqata qhawaqkunaqa, Salmistajina ninkuman: “Tata Dios, may sinchʼi phutisqa kashani; kawsayta qoway, ari nisqaykiman jina”, nispa (Salmo 119:107).

10, 11. a) ¿Imataq sumaqmanta yanapawasunman familianchikmanta pillapis unquptin? b) ¿Imatataq juk warmi ruwarqa, unqusqa qusanta qhawananpaq?

¹⁰ Bibliamanta juk proverbio nin: “Uj onqojmanqa wapuchakuynin kallpata qon; onqosqa kashaspa mana wapuchakojtarí, pitaj yanapayta atinmanri?”, nispa (Proverbios 18:14). Unquyqa mana unqusqap sunqullantachu llakichinman, manaqa tukuy familianpa sunquntapis. Chaywanpis “kʼacha sonqo kayqa runaj cuerpompaj kawsayta apamun” (Proverbios 14:30). Familia, sinchi unquyta atipananpaqqa, familiamanta kaqkuna tukuy yanapananku tiyan, tukuytaq sunqunkupi wapuchakunanku tiyan (Proverbios 17:22 kikinchay).

¹¹ Juk cristianaqa, casarakusqanmanta suqta watanman llakiypi rikukurqa, imaraykuchus qusanqa, juk unquyrayku cuerponta manaña kuyurichiyta atirqachu. Pay yuyarikun: “Qosayqa manaña parlayta atirqachu, chayrayku manaña parlarikuyta atiqchu kayku. Mayta tʼukurinay karqa imatachus niyta munachkawasqanta entiendenaypaq”, nispa. Manataq qunqanachu machkhatachus qusan ñakʼarisqanta llakiskusqanta ima. ¿Imatataq ruwarqanku? Tantakunapaq Wasimanta karupi tiyakuspapis, kay hermanaqa tukuy imata ruwarqa kallpachakurqataq, espiritualmente mana llawchhiyananpaq, chantapis  Torremanta Qhawaq (La Atalaya) revistata ¡Despertad! revistata ima, ñawiriq. Jinamanta kay warmi, sumaqta kallpachakurqa qusanta wañupunankama qhawananpaq.

12. Unqusqas, ¿imaynatá familiankuta yanapankuman?

¹² Jobqa kikillantataq ruwarqa, pay kikin kallpachakurqa sinchita sayananpaq. Warmintataq tapurirqa: “Sichus noqanchej Tata Diosmanta sumaj imasta japʼinchej chayqa, imaraykutaj mana japʼiyta atisunmanchu mana allin imasta apachimuwasqanchejtapis?”, nispa (Job 2:10). Chayrayku, discípulo Santiago Jobpa, paciencianmanta, sinchi sayasqanmanta ima parlarqa. Kay Santiago 5:11 pʼitipi ñawirinchik: “Qankuna uyarerqankichej Job imaynatachus ñakʼariypi mana saykʼuspa sayasqanmanta, Señortaj tukukuypi imatachus paypaj ruwasqanmanta, imaraykuchus Señorqa jatun sonqoyoj, may khuyakuyniyojtaj”, nispa. Kunan pʼunchaypipis kikillantaq, unqusqa kusisqa sunquwan wapuchakuptin tukuy familianta kusisqa kananpaq yanapanqa.

13. Familianchikmanta pillapis unqusqa kachkaptin, ¿imaraykutaq wak familiaswan mana kikinchakunanchikchu tiyan?

¹³ Familiankupi unqusqawan kaqkunaqa ninku: “Qallariypiqa ñawpaqman lluqsiy mana atikullanchu”, nispa. Chantapis, imayna yuyaywanchus chayta qhawasqanchikqa yanapallawanchiktaq. Qallariypiqa unqusqata qhawanapaq imatapis ruwayqa mana atikullanchu. Chaywanpis kallpachakuptinchikqa, tukuypis ñawpaqman lluqsiyta atisunman. Unqusqata qhawachkaspaqa mana wak familiaswan kikinchakunanchikchu tiyan, ichapis jinata yuyaspa: “Chay familiapiqa mana pipis unqunchu, chayqa mana chiqachu”, nispaqa. Chaywanpis mana pipis allinta riqsinchu imaynatachus wak familias ñakʼarichkasqankuta. Jesuspa nisqanqa tukuy  cristianosta sunquchawanchik yanapawanchik ima, pay nirqa: “Noqaman jamuychej, tukuy saykʼusqa kajkuna, llasa qʼepiyojkuna ima, noqataj samarichisqaykichej”, nispa (Mateo 11:28).

14. Unqusqata qhawanankupaq, ¿imaspitaq familian tʼukurinan tiyan?

¹⁴ Familianchikmanta pillapis sinchita unquykuptin, Proverbios 15:22 yuyaychasqanta, familiaqa yuyarinan tiyan; chaypi nin: “Allin rinanqa ashkha yuyaychajkunapi kashan”, nispa. Familiamanta kaqkunaqa, tantakunanku tiyan unquqmanta parlanankupaq, Diosmanta mañakuspa, Bibliap nisqanmanjinataq imatapis ruwanankupaq (Salmo 25:4). ¿Imasmantataq parlananku tiyan? Imaynatachus jampichinankumanta, machkha qullqitachus necesitasqankumanta, chantapis, pitaq unqusqata qhawananmanta imaynatachus tukuy familia yanapananmanta ima. Kay parlasqankuqa, ¿imaynatá familiap kawsayninta tikrachinqa? ¿Imaynatá unqusqata qhawaqta, Diosta yupaychanallanpaqpuni yanapasunman?

15. ¿Imaynatá Jehová unquqpa familianta yanapan?

¹⁵ Tukuy sunquwan Diosmanta mañakuptinchik, Bibliap nisqanpi tʼukuriptinchik Palabranmanjinataq imatapis ruwaptinchik ima, tukuy imata allinta ruwasunchik. Ichapis unqusqaqa mana thañikunqachu. Chaywanpis, Diospi atienekusunchik chayqa, ñawpaqllamanpuni lluqsiyta atisunchik (Salmo 55:22). Salmista jinata qillqarqa: “Qampa munakuyniyki yanapawarqa. Sonqoy ukhupi ashkha llakiyniyoj kashajtiy, sonqochawasqaykeqa almayta kusicherqa”, nispa (Salmo 94:18, 19; chantá Salmo 63:6-8 ñawirillaytaq).

16, 17. Tatas wawasman, ¿imatataq unqusqa hermanitonkumanta sutʼinchananku tiyan?

¹⁶ Familiamanta juknin wawa unquykuptin, wawas purata phiñanachinman. Chayrayku tatasqa, wawasninkuwan unqusqa wawamanta entiendenankupaq parlananku tiyan, jinamanta yanapaysikunankupaq. Chantapis tatasqa, wawasninkuman sutʼinchanallankutaq tiyan, imaraykuchus astawan unqusqa wawata qhawachkasqankuta. Tatasqa, wawasninku paykunapura phiñanakunankuta, qhawaranakunankuta ima, mana saqinankuchu tiyan, astawanqa wawas paykunapura munanakunankupaq sumaqta apanakunankupaq ima, yanapananku tiyan, jinamanta wawasqa familiapi unqusqata qhawayta yanapanqanku

¹⁷ Tatasqa juchʼuy wawasninkuman, unqusqa hermanitunkumanta sunqunkuman chayanankupaqjina parlaptinkuqa, entiendenqanku. Ichapis sutʼinchankuman imaynatachus nanachkasqanta, nakʼarichkasqanta ima, chaywanpis tatasqa mana suyanankuchu tiyan sutʼita entiendenankutaqa. Sano wawasqa imatachus ruwayta atisqankuta, unqusqataq mana ruwayta atisqanta rikusqankurayku, paykunaqa munakuyninkuta, ‘khuyakuyninkuta’ ima, unqusqaman astawan rikuchiyta munanqanku (1 Pedro 3:8).

18. Familiamanta pillapis unquptin, ¿imatataq kuraq wawasman sutʼinchasunman, chaytaq imaynatá paykunata yanapanman?

¹⁸ Kuraq wawasmanqa, unqusqata qhawanapaq tukuy yanapanankuta sutʼinchana kanman. Jampichinapaq, jampista rantinapaq ima, qullqi achkha gastakusqanrayku, ichapis mana wawaspa tukuy munasqankuta rantiyta atisunchu. ¿Wawasqa  phiñakunqankuchu munasqankuta mana tatasninku qusqankumanta? Chayri, ¿allin yuyaywanchu tatasninkup nisqanta japʼinqanku? Familiapi pillapis unquptin, allin sunquwan allin yuyaywantaq imatapis ruwaptinchik, familiaqa ñawpaqman lluqsiyta atinmam. Wakin familiaspi pillapis unquykuptin, tatastaqa Pablop nisqan wawasninkuta yachachinankupaq yanapanqa. Pablo nirqa: “Ama imatapis ruwaychejchu churanakuspa, nitaj jatunchakuspa. Astawanqa llampʼu sonqowan sapa uj qhawachun ujkunata paymanta aswan kurajta jina. Amataj pipis maskʼachunchu paypa allinnillantaqa, astawanqa sapa uj maskʼachun ujkunaj allinninkutapis”, nispa (Filipenses 2:3, 4).

19, 20. a) ¿Imatataq familiamanta kamachiq uma ruwanan tiyan? b) Bibliaqa mana jampismanta parlaq librochu, chaywanpis, ¿imaynamantá yanapawanchik familianchikpi pipis unqusqa kaptin?

¹⁹ Yuyayniyuq cristianosqa, Diospa kamachisqanta mana pʼakispa, unqusqa thañikunanpaq doctorta maskʼanku. Chaywanpis, mana juk doctorllamanchu rinku, wak doctorestapis waturimunku, qhawanankupaq imachus aswan allin kanman, unqusqa thañikunanpaq. Chantapis kunan pʼunchaykunapiqa mana riqsisqa unquykuna rikhuriykamun, manataq chay unquykunapaq ima jampipis kanraqchu. Chantapis, wakin kutipi doctoresqa mana sutʼita yachankuchu chay unquymanta, jina kaptinqa, ¿imatataq juk cristiano ruwanman?

²⁰ Bibliata qillqaqkunamanta juknin doctor kaptinpis, apóstol Pablo amigon Timoteoman jampikunanpaq yuyaychaptinpis, Bibliaqa, mana jampismanta parlaq librochu, manaqa allinta kawsakuyta,  Diosta yupaychayta ima yachananchikpaq libro (Colosenses 4:14; 1 Timoteo 5:23). Chayrayku unqusqata jampichinankupaqqa, familiamanta kamachiq uma, imaynatachus jampichinankuta ninan tiyan. Chaypaqqa ichapis doctores nisqankupi tʼukurinman, imachus aswan allin kasqanta akllananpaq (Proverbios 18:17 kikinchay). Tataqa unquqpa allinninta maskʼan, chayrayku yaqha tukuyjina hospitalman jampichinanpaq apan. Wakinkunataq jukjinamanta jampichiyta maskʼanku. Sapa juk akllanan tiyan imaynatachus unquqta jampichinanta. Chaywanpis imaynatachus jampichikunata akllachkaspaqa cristianosqa yachanku ‘Diospa Palabranqa puriyninkupi kʼanchana jina kasqanta, ñanninkupitaq kʼanchay jina kasqanta’ (Salmo 119:105). Bibliap nisqantataq kasukullankupuni (Isaías 55:8, 9).  Chayrayku mana jampirisman, yatirisman ima, rinkuchu, Bibliap nisqantataq mana pʼakinkuchu jampichikunallankupaqqa (Salmo 36:9; Hechos 15:28, 29; Apocalipsis 21:8).

21, 22. ¿Imaynatá juk sipas Bibliap nisqanpi tʼukurin, chantá imaynatá Bibliap nisqanmanjina ruwasqan payta yanaparqa?

²¹ Ajinata ruwarqa juk sipas. Payqa Bibliamanta yachakuyta qallarisqa, jukchhika tiemponmantaq, wawitanta, manaraq tiemponpi, juchʼuysituta nacechikurqa (1.470 gramos). Doctor, wawitan pisi yuyayniyuq kananta, nitaq puriyta yachananta ima nisqanrayku, sipasqa mayta phutikurqa. Doctortaq kay sipasta yuyaycharqa wawitanta wak runasman allinta qhawanankupaq qupunanta. Sipaspa, qusantaq mana yacharqachu imatachus ruwayta. ¿Pimantataq yanapata mañakunkuman karqari?

²² Kay sipasqa nirqa: “Ñuqaqa Bibliapi yachakurqani ‘wawasqa Tata Diosmanta herencia kasqankuta, warmimanta nacekuqqa may munasqa tʼinka’ kasqanta ima”, nispa (Salmo 127:3). Chayrayku chay ‘herencia’ wawitata wasinman apakapun uywakapunanpaq. Qallariypi mana atikuptillanpis, qutuchakuymanta cristianospa yanapayninwan, kay sipasqa ñawpaqman lluqsirqa, wawitanta sumaqmanta uywaspa. Chunka iskayniyuq watanmantaq, wawanqa Jehovamanta sutʼinchaqkunap Tantakunapaq Wasiman riq, kusikuqtaq wak sipaskunawan chaypi kaspa. Mamantaq nin: “Mayta pachis nini Bibliap nisqanmanjina ruwasqaymanta. Bibliaqa yanapawan Diospa ñawpaqinpi allin qhawasqa kanaypaq, manataq imamantapis pesachikunaypaq”, nispa.

23. ¿Imaynamantataq Bibliap nisqan unquqpa familianta, payta ima sunquchan?

²³ Juk chhikamantawan manaña ni ima unquypis kanqañachu. Profeta Isaías nirqa: “Mana pipis nenqachu:  Onqosqa kani, nispaqa” (Isaías 33:24). Kay nisqanqa musuq pachapi juntʼakunqa, chay pʼunchay chayamunankamataq unquy, wañuy ima kanqapuni. Chaywanpis Diospa Palabranqa jina llakiypi kaptinchikqa yanapawasunchik. Unaymantapacha, runap yuyaychasqanmanta nisqaqa, Diospa yuyaychasqanqa pachallanpuni, mana tikrakunchu. Chayrayku yuyayniyuq runaqa salmistajina nin: “Tata Diospa yachachisqanqa mana pantayniyoj; watejmanta runata allin kawsayman churan. Tata Diospa kamachisqanqa cheqampuni; yachayniyojman tukuchin mana yachayniyojta [...] Paypa nisqasnenqa pachallampuni, cheqataj [...]; chaykunata kasojqa jatun tʼinkayoj kanqa”, nispa (Salmo 19:7, 9, 11).