1. Nĩ maũndũ marĩkũ mamwe mangĩtũma famĩlĩ igayũkane?

 GŨKENA-RĨ, nĩ arĩa makoragwo na famĩlĩ irĩ na wendo, ũtaũku, na thayũ. Nĩ mwĩhoko witũ atĩ nĩguo yaku ĩtariĩ. Ũndũ wa kĩeha nĩ atĩ, famĩlĩ nyingĩ itikoragwo na mũtũũrĩre ta ũcio na nĩ igayũkanĩtio nĩ maũndũ matiganĩte. Nĩ kĩĩ kĩrehaga ngayũkano famĩlĩ-inĩ nyingĩ? Thĩinĩ wa gĩcunjĩ gĩkĩ tũkwarĩrĩria maũndũ matatũ. Famĩlĩ-inĩ imwe, andũ matikoragwo marĩ a ndini ĩmwe. Famĩlĩ-inĩ ingĩ, ciana imwe no ikorũo irĩ cia mũciari mũreri. Na ingĩ, andũ nĩ maraihanagĩrĩria magĩcaria mabataro ma o mũthenya kana nĩ ũndũ wa kwĩrirĩria indo nyingĩ makĩria cia kĩĩmwĩrĩ. Ĩndĩ, maũndũ marĩa magayũkanagia mũciĩ ũmwe no makorũo timo magayũkanagia ũrĩa ũngĩ. Gũthiaga ũguo nĩkĩ?

2. Amwe macaragia ũtongoria wĩgiĩ mũtũũrĩre wa famĩlĩ kũ, no kĩhumo kĩrĩa kĩega biũ kĩa ũtongoria ũcio nĩ kĩrĩkũ?

² Ũndũ ũmwe ũrĩa ũgayũkanagia famĩlĩ nĩ muonere wa andũ wa maũndũ. Ũngĩgeria ũrĩ na ngoro njega gũtaũkĩrũo nĩ muonere wa mũndũ ũrĩa ũngĩ, no kũhoteke ũmenye ũrĩa ũngĩtũũria mũciĩ ũrĩ na ũrũmwe. Ũndũ wa kerĩ nĩ kĩhumo gĩaku kĩa ũtongoria. Andũ aingĩ marũmagĩrĩra ũtaaro wa arĩa marutaga wĩra nao, andũ a itũũra, amemerekia a redio, kana ihumo ingĩ cia andũ. O na kũrĩ ũguo, amwe nĩ meyoneire ũrĩa Kiugo kĩa Ngai kiugaga ũhoro-inĩ wa mathĩna mao, na mageka ũrĩa meruta. Gwĩka ũguo kũngĩteithia famĩlĩ atĩa ĩtũũrie thayũ thĩinĩ wa mũciĩ?—2 Timotheo 3:16, 17.

3. (a) Bibilia yugaga atĩa igũrũ rĩgiĩ kũhikania na mũndũ wa wĩtĩkio ũngĩ? (b) Motaaro mamwe ma mũthingi marĩa mangĩhũthĩka angĩkorũo ũmwe kĩhiko-inĩ ti Mũkristiano nĩ marĩkũ?

³ Bibilia ĩtũtaaraga na kinyi atĩ mũndũ ndagĩrĩirũo kũhikania na mũndũ matarĩ a wĩtĩkio ũmwe. (Gũcokerithia Maathani 7:3, 4; 1 Akorintho 7:39) O na kũrĩ ũguo, kwahoteka werutire ma ũrĩ thĩinĩ wa kĩhiko no mũthuri waku nderutĩte. Hau naho atĩa? Ma nĩ atĩ, mĩĩhĩtwa ya kĩhiko ĩrĩ o ho. (1 Akorintho 7:10) Bibilia ĩtĩtĩrithagia atĩ kĩhiko nĩ gĩa gũtũũra na ĩgekĩra ngoro arĩa mahikanĩtie merutanĩrie gũcaria kĩhonia handũ ha kũũrĩra mathĩna mao. (Aefeso 5:28-31; Tito 2:4, 5) Ĩ angĩkorũo mũthuri waku nĩ agũkararagia mũno nĩ ũndũ wa kũrũmĩrĩra ma cia Bibilia? No agerie gũkũgiria gũthiĩ mĩcemanio ya kĩũngano, kana oige ndendaga mũtumia wake akĩhunjia nyũmba kwa nyũmba. Ũngĩka atĩa?

4. Mũtumia angĩonania ũcayanĩri atĩa angĩkorũo mũthuriwe ti Mũkristiano?

⁴ Wĩyũrie, ‘Nĩ kĩĩ gĩtũmaga mũthuri wakwa akorũo na muonere ũcio?’ (Thimo 16:20, 23) Angĩkorũo ndonaga bata wa ũrĩa ũreka-rĩ, no agũtangĩkĩre. Kana akorũo arahatĩkwo nĩ andũ a famĩlĩ tondũ nĩ ũtigĩte kũnyitanĩra nao maũndũ-inĩ mamwe marĩa monaga marĩ ma bata. Mũthuri ũmwe oigire ũũ: “Ndaiguaga ndĩna ihooru nĩ gũtigwo nyiki.” Mũthuri ũcio onaga atĩ ndini nĩyo yahũthagĩra mahinda maingĩ na mũtumia wake. No ningĩ nĩ ũndũ wa kwaga wĩnyihia ndangĩetĩkĩrire nĩ ihooru aarĩ narĩo. No ũbatare kũreka mũthuri waku amenye atĩ kwenda Jehova ti kuuga rĩu nĩ ũnyihĩtie wendo ũrĩa ũrarĩ naguo harĩ we. Tigagĩrĩra atĩ nĩ ũrahũthĩra mahinda hamwe na mũthuri waku.

5. Mũtumia wa mũthuri ũtarĩ Mũkristiano agĩrĩirũo gũkorũo na ũigananĩru ũrĩkũ?

 ⁵ O na kũrĩ ũguo, harĩ ũndũ ũngĩ wa bata makĩria ũrabatara gwĩciria angĩkorũo nĩ ũkũhiũrania na ũndũ ũcio na njĩra ya ũũgĩ. Kiugo kĩa Ngai gĩtaaraga atumia ũũ: “Athĩkagĩrai athuri anyu o ta ũrĩa kwagĩrĩire andũ arĩa maikaraga thĩinĩ wa Mwathani.” (Akolosai 3:18) Na njĩra ĩyo, nĩ ĩkaananĩtie gũkũria roho wa kwĩyatha. Ningĩ, kuga “o ta ũrĩa kwagĩrĩire andũ arĩa maikaraga thĩinĩ wa Mwathani,” rĩandĩko rĩu rĩonanagia atĩ o na mũtumia akĩĩnyihagĩria mũthuriwe, nĩ agĩrĩirũo kwĩnyihagĩria Mwathani. No mũhaka gũkorũo na ũigananĩru.

6. Mũtumia Mũkristiano agĩrĩirũo kũririkana motaaro marĩkũ?

⁶ Harĩ Mũkristiano, mĩcemanio ya kĩũngano na kũrutĩra andũ ũira wĩgiĩ wĩtĩkio wake ũrĩa uumĩte Bibilia-inĩ nĩ maũndũ ma bata ũthathaiya-inĩ wa ma na matiagĩrĩirũo gũtiganĩrio. (Aroma 10:9, 10, 14; Ahibirania 10:24, 25) Gũkĩrĩ ũguo-rĩ,  ũngĩka atĩa mũndũ angĩgwatha ĩmwe kwa ĩmwe uune watho mũna wa Ngai? Atũmwo a Jesu Kristo moigire ũũ: “Nĩkwagĩrĩire tũigue Ngai kũrĩ kũigua andũ.” (Atũmwo 5:29) Kĩonereria kĩao gĩtuonagia ũrĩa tũngĩka maũndũ-inĩ maingĩ ma mũtũũrĩre. Hihi wendo waku harĩ Jehova nĩ ũrĩgũtindĩkaga ũmũrutagĩre ũtungata ũrĩa ũmwagĩrĩire? O na kũrĩ ũguo-rĩ, hihi wendo waku na gĩtĩo harĩ mũthuri waku nĩ irĩgũteithagia ũgeragie gwĩka ũguo na njĩra ĩgwĩtĩkĩrĩka nĩ mũthuriguo?—Mathayo 4:10; 1 Johana 5:3.

7. No mũhaka mũtumia Mũkristiano erutanĩrie gwĩka atĩa?

⁷ Jesu nĩ onanirie atĩ ti hĩndĩ ciothe ũndũ ũcio ũngĩhoteka. Oigire atĩ tondũ wa ũthathaiya wa ma gũkarario, Akristiano famĩlĩ-inĩ imwe nĩ mangĩkeigua mamenetwo nĩ andũ ao ta arĩ rũhiũ rũmagayũkanĩtie. (Mathayo 10:34-36) Mũtumia ũmwe bũrũri-inĩ wa Japan nĩ aacemanirie na ũndũ ũcio. Aakararirio nĩ mũthuriwe mĩaka 11. Mũtumia ũcio nĩ eekagwo maũndũ moru na akahingagĩrĩrio nja maita maingĩ. No mũtumia ũcio nĩ aakirĩrĩirie. Arata thĩinĩ wa kĩũngano gĩa Gĩkristiano nĩ maamũteithirie. Aahoyaga ategũtigithĩria na nĩ eekĩragwo ngoro mũno nĩ 1 Petero 2:20. Mũtumia ũcio Mũkristiano aarĩ na ma biũ atĩ angĩatũũrire arĩ mwĩhokeku, mũthenya ũmwe mũthuriwe nĩ angĩkanyitanĩra nake ũthathaiya-inĩ wa ma. Na ũguo nĩguo mũthuriwe eekire.

8, 9. Mũtumia agĩrĩirũo gwĩka atĩa etheme kũhe mũthuriwe itũmi cia kũmũkararia?

⁸ Nĩ kũrĩ maũndũ maingĩ ũngĩka ũgarũre mwerekera wa ũrĩa mũhikanĩtie nake. Kwa ngerekano, angĩkorũo mũthuri waku nĩ agũkararagia nĩ ũndũ wa wĩtĩkio waku-rĩ, wĩtheme maũndũ mangĩ marĩa mangĩtũma agĩe na itũmi njega cia gũgũkararia. Igaga mũciĩ ũrĩ mũtheru. Ikaraga ũrĩ mũtheru. Muonagie ciĩko cia wendo na cia ngatho. Handũ ha kũmũcaragĩria mahĩtia, mũnyitage mbaru. Onanagia atĩ nĩ ũmũtĩĩte arĩ mũtwe wa famĩlĩ.  Ndũkerĩhĩrie ũngĩona ta akũhĩtĩirie. (1 Petero 2:21, 23) Ririkanaga atĩ ti mũkinyanĩru, na rĩrĩa kuoimĩra ngucanio, koragwo ũrĩ wa mbere kũhoya mũhera wĩnyihĩtie.—Aefeso 4:26.

⁹ Ndũkareke mĩcemanio ya kĩũngano ĩtuĩke kĩĩgwatio gĩa gũcerithĩria irio ciake. O na no ũbange kũhunjagia rĩrĩa mũthuri waku atarĩ mũciĩ. Nĩ ũndũ wa ũũgĩ mũtumia Mũkristiano gwĩthema kũhunjĩria mũthuriwe rĩrĩa mũthuriwe atarenda. Handũ ha ũguo, arũmagĩrĩra ũtaaro ũyũ wa mũtũmwo Petero: ‘Inyuĩ atumia, athĩkagĩrai athuri anyu, nĩguo angĩkorũo nĩ harĩ mataiguaga ũhoro, magarũrũo ngoro, ũhoro ũtarĩ ho, nĩ mĩikarĩre ya atumia ao, nĩ ũndũ wa kuonaga ũrĩa mũikaraga na mĩikarĩre ya ũthingu, na mwĩ na gĩtĩo.’ (1 Petero 3:1, 2) Atumia Akristiano nĩ merutanagĩria mũno kuonania maciaro ma roho wa Ngai.—Agalatia 5:22, 23.

10. Mũthuri Mũkristiano agĩrĩirũo gũikarania na mũtumia wake atĩa angĩkorũo ti Mũkristiano?

¹⁰ Ĩ angĩkorũo mũthuri nĩwe Mũira wa Jehova? Bibilia nĩ ĩheanĩte ũtongoria maũndũ-inĩ ta macio. Yugaga ũũ: “Mũrũ wa Ithe witũ o ũrĩkũ angĩkorũo arĩ na mũtumia ũtetĩkĩtie, nake mũtumia ũcio akorũo nĩegwĩtĩkĩra gũtũũrania nake, nĩatige kũmũingata.” (1 Akorintho 7:12) Ningĩ nĩ ĩkĩraga athuri ngoro ũũ: “Endagai atumia anyu.”—Akolosai 3:19.

11. Angĩkorũo mũtumia ti Mũira wa Jehova-rĩ, mũthuri angĩonania ũũgĩ na amũtongorie na ũtaũku atĩa?

¹¹ Makĩria angĩkorũo mũtumia waku ti Mũira wa Jehova, geragia mũno kũmũtĩa na kũrũmbũiya mawoni make. Arĩ mũndũ mũgima,  arĩ na kĩhooto gĩa kũrũmĩrĩra wĩtĩkio wa ndini yake, o na angĩkorũo ndũretĩkania naguo. Rĩrĩa wambĩrĩria kwaria nake ũhoro wa wĩtĩkio waku, ndũkerĩgĩrĩre o hĩndĩ ĩyo atigane na maũndũ marĩa etĩkĩtie ihinda iraya. Handũ ha kũmwĩra ĩmwe kwa ĩmwe atĩ wĩtĩkio ũrĩa makoretwo naguo na famĩlĩ yake kwa ihinda iraya nĩ wa maheeni, ũrĩ na wetereri wĩrutanĩrie kũhũthĩra Maandĩko kũmũteithia ataũkĩrũo. No gũkorũo eiguaga atiganĩirio angĩkorũo mahinda marĩa maingĩ ũkoragwo maũndũ-inĩ ma kĩũngano. No aregane na kĩyo gĩaku gĩa gũtungatĩra Jehova, ĩndĩ no gũkorũo ũrĩa arenda kuuga nĩ atĩ: “Nĩ ndĩrakũbatara makĩria!” Gĩa na ũkirĩrĩria. Ũngĩmũrũmbũiya na wendo, thutha wa ihinda no etĩkĩre ũthathaiya wa ma.—Akolosai 3:12-14; 1 Petero 3:8, 9.

12. O na angĩkorũo mũthuri na mũtumia ti a wĩtĩkio ũmwe-rĩ, motaaro ma Bibilia mangĩhũthĩrũo atĩa harĩ kũruta ciana ciao?

¹² Thĩinĩ wa mĩciĩ ĩrĩa ĩgayũkanĩte kĩĩndini, kũruta ciana ũhoro wa Ngai nĩ ũndũ ũrehaga ngucanio. Motaaro ma Bibilia mangĩhũthĩrũo atĩa? Thĩinĩ wa Bibilia wĩra wa kũruta ciana ũheetwo maithe, ĩndĩ o na nyina arĩ na itemi rĩa bata ũndũ-inĩ ũcio. (Thimo 1:8; ringithania Kĩambĩrĩria 18:19; Gũcokerithia Maathani 11:18, 19.) O na angĩkorũo ndaretĩkĩra atĩ arĩ rungu rwa ũtongoria wa Kristo, mũthuri no we mũtwe wa famĩlĩ.

13, 14. Mũtumia angĩka atĩa angĩkorũo mũthuriwe nĩ amũgiragia gũthiĩ na ciana mĩcemanio-inĩ ya Gĩkristiano kana gũciruta?

¹³ Athuri amwe matarĩ Akristiano  matigiragia mũtumia arute ciana maũndũ ma Ngai, no angĩ nĩ magiragia. Ĩ angĩkorũo mũthuri waku nĩ akũgiragia gũthiĩ na ciana mĩcemanio-inĩ ya kĩũngano kana o na gũciruta Bibilia mũciĩ? Hĩndĩ ta ĩyo wagĩrĩirũo kũgĩa na ũigananĩru maũndũ-inĩ maigana ũna—wathĩki waku harĩ Jehova Ngai, harĩ ũtongoria wa mũthuriguo, na wendo harĩ ciana ciaku. Ũngĩgĩa atĩa na ũigananĩru maũndũ-inĩ macio?

¹⁴ Hatarĩ nganja nĩ wagĩrĩirũo kũhoya igũrũ rĩa ũndũ ũcio. (Afilipi 4:6, 7; 1 Johana 5:14) Ĩndĩ, macũngĩrĩro-inĩ, nĩwe wagĩrĩirũo gwĩtuĩra itua rĩgiĩ ũrĩa ũgwĩka. Ũngĩthiĩ na mbere kũhũthĩra ũtaũku, ũkĩrekaga mũthuri waku amenye atĩ ti gũcindana ũracindana na ũtongoria wake, marigĩrĩrio-inĩ ũkararia wake no ũnyihanyihe. O na angĩkorũo mũthuri waku nĩ akũgiragia gũthiĩ na ciana cianyu mĩcemanio-inĩ kana gũciruta Bibilia na njĩra ĩrĩ na mũbango, kũrĩ njĩra ingĩ ũngĩhũthĩra gũciruta. Kũgerera ndereti cia o mũthenya hamwe nao na kĩonereria gĩaku kĩega, geragia kũmaruta na kĩyo kwenda Jehova, kũgĩa na wĩtĩkio harĩ Kiugo gĩake, gũtĩaga aciari—nginya ithe wao—kũrũmbũiya andũ arĩa angĩ na wendo, na kwenda kũruta wĩra na kĩyo. Thutha wa ihinda, ithe no eyonere moimĩrĩro mega na ahota kuona bata wa kĩyo gĩaku.—Thimo 23:24.

15. Wĩra wa mũthuri Mũkristiano nĩ ũrĩkũ harĩ kũruta ciana?

¹⁵ Angĩkorũo mũtumia waku ti Mũira wa Jehova, no mũhaka ũrute wĩra wa kũrera ciana “na mũrutanĩre o na mũtaarĩre ũrĩa wa Mwathani.” (Aefeso 6:4) Ũgĩka ũguo, wagĩrĩirũo kuonania ũtugi, wendo, na wĩcirio ũkĩhiũrania na mũtumia waku.

16, 17. Ciana ciagĩrĩirũo kũririkana motaaro marĩkũ ma Bibilia cingĩambĩrĩria kũrũmĩrĩra wĩtĩkio ngũrani na wa aciari?

¹⁶ Matukũ-inĩ maya nĩ ũndũ mũhũthũ nginya ciana nini  gũkorũo na mawoni ngũrani na ma aciari ao megiĩ ndini. Hihi ũguo nĩguo gũtariĩ harĩ wee? Angĩkorũo nĩguo-rĩ, Bibilia ĩrĩ na ũtaaro wa gũgũteithia.

¹⁷ Kiugo kĩa Ngai kiugaga: “Athĩkagĩrai aciari anyu mwĩ thĩinĩ wa Mwathani: nĩ gũkorũo gwĩka ũguo nĩkuo kwagĩrĩire. Tĩa thoguo na nyũkwa.” (Aefeso 6:1, 2) Ũndũ ũcio ũhutĩtie kũgĩa na gĩtĩo kĩrĩa kĩagĩrĩire harĩ aciari. Ĩndĩ, o na gũtuĩka nĩ harĩ bata gwathĩkĩra aciari, no mũhaka gwĩka ũguo gũtwarane na wendi wa Ngai ũrĩa wa ma. Mwana agimara na ambĩrĩria gwĩtuĩra matua, athiaga akĩrĩgagĩrĩrũo ekuuagĩre mũrigo wake kĩũmbe nĩ ũndũ wa ciĩko ciake. To maũndũ-inĩ megiĩ watho wa thirikari ĩndĩ makĩria nĩ nginya harĩ watho wa Ngai. Bibilia yugaga ũũ: “Ithuothe gũtirĩ ũtakaheana ũhoro wake we mwene mbere ya Ngai.”—Aroma 14:12.

18, 19. Angĩkorũo ciana irĩ na wĩtĩkio ngũrani na wa aciari-rĩ, cingĩmateithia atĩa gũtaũkĩrũo wega nĩ wĩtĩkio wa cio?

¹⁸ Angĩkorũo wĩtĩkio nĩ ũtũmĩte wĩke mogarũrũku mũtũũrĩre-inĩ waku-rĩ, geragia gũtaũkĩrũo nĩ muonere wa maũndũ wa aciari aku. No kũhoteke makene angĩkorũo kwĩruta Bibilia na kũhũthĩra morutani mayo nĩ gũtũmĩte ũmatĩe makĩria, ũmathĩkĩre makĩria na ũkorũo na kĩyo makĩria maũndũ-inĩ marĩa makwĩraga wĩke. O na kũrĩ ũguo, angĩkorũo wĩtĩkio waku mwerũ nĩguo ũgũtũma ũrege maũndũ na mĩtugo ĩrĩa mendete, no mone ta ũranyarara njĩra ĩrĩa maatanyĩte ũrũmĩrĩre. Ningĩ no makorũo magĩkũmakĩra angĩkorũo ũrĩa ũreka ti ũndũ wĩtĩkĩrĩkĩte mũno itũũra-inĩ kana nĩ ũndũ ũratũma wage gũthingata maũndũ marĩa monaga no magũteithie kũgaacĩra kĩĩmwĩrĩ. Ningĩ mwĩtĩo no ũkorũo ũrĩ mũhĩnga. Nĩ ũndũ ũcio maahota gwĩciria, ũronania atĩ nĩwe ũrĩ njĩra-inĩ ĩrĩa yagĩrĩire no o nĩ mahĩtĩtie.

 ¹⁹ Gũkĩrĩ ũguo, geria kũbanga na ihenya o ũrĩa kwahoteka aciari aku macemanie na amwe a athuri a kĩũngano kana Aira a Jehova arĩa agimaru kĩũngano-inĩ kĩanyu. Ĩkĩra aciari aku ngoro maceere Nyũmba-inĩ ya Ũthamaki meiguĩre maũndũ marĩa marutanagwo kuo na meyonere Aira a Jehova nĩ andũ a mũthemba ũrĩkũ. Thutha wa ihinda, mwerekera wa aciari aku no wagagĩre. O na aciari mangĩĩhotora biũ gũkararia, mathũkangie mabuku ma kwĩruta Bibilia na magirie ciana gũthiĩ mĩcemanio-inĩ ya Gĩkristiano, kaingĩ nĩ gũkoragwo na mĩeke ya gũthomera kũndũ kũngĩ, kwaranĩria na Akristiano arĩa angĩ, na kũhunjia. Ningĩ no warie na Jehova ũndũ ũcio mahoya-inĩ. Andũ amwe ethĩ no mũhaka meterere nginya matuĩke andũ agima mareikaria nja ya famĩlĩ nĩguo mahote gwĩka maũndũ makĩria. O ũrĩa maũndũ mangĩkorũo matariĩ mũciĩ, ndũkanariganĩrũo nĩ ‘gũtĩa thoguo na nyũkwa.’ Ĩkĩra kĩyo gũtũma kũgĩe na thayũ thĩinĩ wa mũciĩ. (Aroma 12:17, 18) Makĩria ma ũguo, thingata thayũ hamwe na Ngai.

20. Ciana ciahota kũiyũkia maũndũ atĩa angĩkorũo ithe kana nyina nĩ mũciari mũreri?

²⁰ Thĩinĩ wa mĩciĩ mĩingĩ, thĩna mũnene ũrĩa ũgũmagĩra famĩlĩ mũno ti maũndũ ma ndini, no nĩ mathĩna ma gũkorũo na mũciari mũreri. Ũmũthĩ famĩlĩ nyingĩ nĩ ikoragwo na ciana iria mũciari ũmwe kana o eerĩ moimĩte nacio kĩhiko-inĩ kĩngĩ. Thĩinĩ wa famĩlĩ ta icio, ciana no ikorũo na ũiru na marakara kana o na kwaga kũiguithania. Nĩ ũndũ ũcio no iregane na kĩyo gĩa kuuma ngoro kĩa mũciari mũreri gĩa kũgeria gũtuĩka ithe kana nyina mwega. Nĩ kĩĩ kĩngĩteithia famĩlĩ ya mũciari mũreri ĩgaacĩre?

21. Aciari areri magĩrĩirũo kũrũmĩrĩra motaaro ma Bibilia nĩkĩ nĩguo mone ũteithio, o na marĩ na maũndũ macio matarĩ ma ndũire?

²¹ Ririkana atĩ o na gũtariĩ ũguo, motaaro ma Bibilia  marĩa matũmaga famĩlĩ iria ingĩ igaacĩre no mateithie famĩlĩ ya mũciari mũreri. Kwaga kũrũmĩrĩra motaaro macio, no kuoneke ta kũngĩeheria thĩna kwa ihinda inyinyi, ĩndĩ no gũcoke kũrehe ruo ngoro-inĩ. (Thaburi 127:1; Thimo 29:15) Kũria ũũgĩ na ũtaũku—ũũgĩ wa kũhũthĩra motaaro ma Ngai ũgĩthingata kũgunĩka ihinda iraya, na ũtaũku wa kũmenya kĩrĩa gĩtũmaga andũ thĩinĩ wa famĩlĩ marie na meke maũndũ matiganĩte. Ningĩ nĩ harĩ bata wa ũcayanĩri.—Thimo 16:21; 24:3; 1 Petero 3:8.

22. Ciana cingĩona ũrĩ ũndũ mũritũ gwĩtĩkĩra mũciari mũreri nĩkĩ?

²² Angĩkorũo ũrĩ mũciari mũreri, no ũririkane atĩ rĩrĩa warĩ mũrata famĩlĩ-inĩ ĩyo, no kũhoteke ciana icio nĩ ciakwendete. No kuuma watuĩka mũciari wa cio mũreri, mwerekera wa cio no ũkorũo ũcenjetie. Nĩ ũndũ wa kũririkana mũciari ũrĩa waciciarire, ũrĩa rĩu ũtatũũranagia na cio-rĩ, ciana no ikorũo na marakara hihi igĩciria atĩ ũrenda cierekerie wendo wa mũciari wa cio harĩ wee. Rĩmwe na rĩmwe no ikũririkanie irĩ na kĩnyũrũri atĩ wee tiwe ithe kana nyina wa cio. Ciugo ta icio nĩ ituuragia. O na kũrĩ ũguo, “tigaga kũhiũha kũrakara.” (Kohelethu 7:9) Ũtaũku na ũcayanĩri nĩ ibataranagia harĩ kũhiũrania na mathĩna ma ciana ma ngoro-inĩ.

23. Kũrũithia kũngĩkwo atĩa famĩlĩ-inĩ ya mũciari mũreri?

²³ Ngumo icio nĩ cia bata, makĩria hĩndĩ ya kũrũithia. Gũthiĩ na mbere kũrũithia nĩ kwa bata. (Thimo 6:20; 13:1) Na tondũ ciana itihanaine, no cibatare kũrũithio na njĩra ngũrani. Aciari amwe areri monaga kĩambĩrĩria-inĩ no akorũo arĩ wega mũciari  ũrĩa ũciciarĩte arũithagie ciana arĩ we. O na kũrĩ ũguo, nĩ harĩ bata aciari erĩ maiguithanĩrie irũithia rĩu na marĩnyitĩrĩre, na mahũthĩre kĩhooto kũrũithia ciana ciothe famĩlĩ-inĩ. (Thimo 24:23) Wathĩki nĩ wa bata, ĩndĩ nĩ wega kũririkanaga atĩ ciana ti nginyanĩru. Ndũkarũithagie na marakara. Rũithagia na wendo.—Akolosai 3:21.

24. Nĩ kĩĩ kĩngĩteithia gwĩthema waganu thĩinĩ wa andũ a famĩlĩ ya mũciari mũreri?

²⁴ Kwaranĩria thĩinĩ wa famĩlĩ no gũteithie mũno kũgirĩrĩria mathĩna. Ũndũ ũcio no ũteithie famĩlĩ gũthingata maũndũ marĩa ma bata makĩria ũtũũro-inĩ. (Ringithania Afilipi 1:9-11.) Ningĩ no gũteithie o mũndũ thĩinĩ wa famĩlĩ kuona ũrĩa angĩnyita itemi harĩ gũkinyanĩria mĩoroto ya famĩlĩ. Makĩria ma ũguo, gũtheranĩra ngoro famĩlĩ-inĩ no gũteithie gwĩthema waganu.  Airĩtu nĩ magĩrĩirũo gũteithio mamenye ũrĩa magĩrĩirũo nĩ kwĩhumba na gũikarania na ithe wao mũmareri na anake arĩa mataciaranĩirũo nao famĩlĩ-inĩ yao, nao anake nĩ mekũbatara gũtaarũo ũrĩa magĩrĩirũo gũikarania na nyina mũmareri na airĩtu arĩa mataciaranĩirũo nao famĩlĩ-inĩ yao.—1 Athesalonike 4:3-8.

25. Nĩ ngumo irĩkũ ingĩteithia kũrehe thayũ famĩlĩ-inĩ ya mũciari mũreri?

²⁵ Nĩguo ũhote kũhiũrania na thĩna wa mwanya wa gũkorũo ũrĩ mũciari mũreri, gĩa na ũkirĩrĩria. Ihinda nĩ rĩbataranagia harĩ gũkũra kwa ũkuruhanu mwerũ. Nĩguo mũndũ endwo na aheo gĩtĩo nĩ ciana ateciarĩire, kĩyo nĩ kĩbataranagia. Ĩndĩ no kũhoteke. Kũgĩa na ngoro ĩrĩ na ũũgĩ na ũtaũku, hamwe na wendi mũnene wa gũkenia Jehova, nĩyo hitho ya thayũ thĩinĩ wa famĩlĩ ya mũciari mũreri. (Thimo 16:20) Ngumo icio no igũteithie kũhiũrania na maũndũ mangĩ.

26. Nĩ na njĩra irĩkũ mathĩna na mawoni megiĩ indo cia kĩĩmwĩrĩ mangĩgayũkania famĩlĩ?

²⁶ Mathĩna na mawoni megiĩ indo cia kĩĩmwĩrĩ no magayũkanie famĩlĩ na njĩra nyingĩ. Ũndũ wa kĩeha nĩ atĩ famĩlĩ nyingĩ ikoragwo na mathĩna nĩ ũndũ wa gũkararanĩria maũndũ megiĩ mbeca na merirĩria ma ũtonga—kana hihi kuongerera ũtonga. No kuumĩre nyamũkano angĩkorũo mũthuri na mũtumia nĩ marutaga wĩra wa kwandĩkwo na nĩ makũrĩtie mwerekera wa mũndũ kuona mbia iria athũkũmaga nĩ ciake kĩũmbe. O na mangĩĩthema ngũĩ, arĩa mahikanĩtie mangĩkorũo makĩruta wĩra erĩ no magĩe na mĩhang’o mĩingĩ nginya mage mahinda ma gũkorũo hamwe. Thĩinĩ wa thĩ mũtugo ũrĩa ũtheremete mũno nĩ athuri gũtiga famĩlĩ ciao ihinda iraihu—mĩeri o na kana mĩaka—magathũkũme mbeca makĩria ma iria mangĩthũkũma marĩ kwao. Ũndũ ũcio no ũrehe mathĩna maritũ mũno.

27. Motaaro mamwe mangĩteithia famĩlĩ hatĩka-inĩ ya kĩĩmbeca nĩ marĩkũ?

²⁷ Gũtirĩ mawatho mangĩthondekwo megiĩ kũhiũrania na maũndũ macio, tondũ famĩlĩ ngũrani no mũhaka ihiũranie na hatĩka na mabataro matiganĩte. O na kũrĩ ũguo, ũtaaro wa Bibilia no ũteithie. Kwa ngerekano, Thimo 13:10 (New World Translation) yonanagia atĩ ngũĩ itarĩ cia o mũhaka no ciĩthemwo na njĩra ya ‘gũcokania ndundu.’ Ũndũ ũcio ndũhutĩtie mũndũ kũruta mawoni make tu, no nĩ hamwe na gũthikĩrĩria mawoni ma mũndũ ũcio ũngĩ na gũtaũkĩrũo nĩ ũrĩa arona ũndũ ũcio. Ningĩ, kũbanga mahũthĩro na njĩra ĩrĩa yagĩrĩire no gũteithie kũnyitithania kĩyo kĩa andũ othe famĩlĩ-inĩ. Rĩmwe na rĩmwe no kũbataranie—hihi kwa ihinda inyinyi—mũthuri na mũtumia erĩ marute wĩra nja ya mũciĩ nĩguo marĩhĩre mabataro marĩa mongererekete,  makĩria rĩrĩa marĩ na ciana kana andũ angĩ mamaroraga igũrũ. Kũngĩthiĩ ũguo, mũthuri no ateithie mũtumia wake one atĩ no marĩkoragwo na mahinda hamwe. Nĩ ũndũ wa wendo, marĩ hamwe na ciana no mateithĩrĩrie mawĩra-inĩ mamwe marĩa kaingĩ no kũhoteke marutagwo nĩ mũtumia arĩ wiki.—Afilipi 2:1-4.

28. Mangĩrũmĩrĩrũo-rĩ, nĩ motaaro marĩkũ marĩteithagia famĩlĩ gũthingata ũrũmwe?

²⁸ O na kũrĩ ũguo, ririkana atĩ o na gũtuĩka mbia nĩ ibataranagia thĩinĩ wa mũtabarĩre ũyũ wa maũndũ-rĩ, itirehaga gĩkeno. Hatarĩ nganja itiheanaga muoyo. (Kohelethu 7:12) Ma nĩ atĩ, gwĩkĩrĩra mũno indo cia kĩĩmwĩrĩ no gũthũkie mĩtugo, na maũndũ ma kĩĩroho. (1 Timotheo 6:9-12) Na githĩ ndũkĩrĩ ũndũ mwega makĩria kwambaga gũcaria Ũthamaki wa Ngai na ũthingu wake, tũrĩ na ma atĩ nĩ ekũrathima kĩyo giitũ gĩa gũcaria mabataro maitũ ma ũtũũro! (Mathayo 6:25-33; Ahibirania 13:5) Waiga maũndũ ma kĩĩroho mbere na ũthingate thayũ hamwe na Ngai, mũciĩ waku nĩ ũkũgĩa na ũrũmwe maũndũ-inĩ marĩa ma bata mũno, o na angĩkorũo nĩ ũgayũkanĩtio nĩ maũndũ matiganĩte.