1. ¿Kʼusitik xuʼ chchʼak li utsʼ-alalile?

XMUYUBAJIK li buchʼutik nakalik ta jun utsʼ-alalil ti bu tskʼan sbaike, ti chaʼibe sbaik smelolal xchiʼuk ti jun yoʼontonike. Lek van ti jechuk li avutsʼ avalal eke. Pe, kʼux ta alel ti mu albajuk yepal utsʼ-alaliletike mi jaʼuk jech kuxulik kʼuchaʼal taje xchiʼuk jlome xchʼakoj sbaik ta skoj ep kʼusitik. ¿Kʼusi chchʼak li utsʼ-alalile? Li ta kapitulo liʼe ta jkʼeltik oxtos srasonal. Li ta jlome, mu koʼoluk srelijion skotolik. Li ta yantike, xuʼ mu jmojuk stot smeʼik li ololetike. Li ta yantik xtoke, li kʼusi chchʼakvane jaʼ ti chakʼbeik yipal stael stojol sveʼelike o ti oy ta yoʼontonik saʼel mas kʼulejale. Pe, li kʼusi xuʼ chchʼak li jun utsʼ-alalile xuʼ van muʼyuk bu tsokes li yane. ¿Kʼu yuʼun ti jech taje?

2. ¿Bu tsaʼik tojobtasel sventa kuxlejal ta utsʼ-alalil li jlome, pe bu ta tael li lekil tojobtasele?

² June jaʼ ti jelel snopbenike. Mi chkakʼbetik yipal ta yaʼibel smelolal kʼuyelan tsnopik li yantike, yikʼaluk van mas jtabetik smelolal kʼuxi xuʼ mu xchʼak sba li kutsʼ kalaltike. Yan xtoke, jaʼ li bu chlik talel li tojobtasele. Ep krixchanoetike jaʼ chchʼunik li tojobtasel chakʼik li xchiʼilik ta abtele, li slakʼnatakike, li kʼusitik chal periodikoe xchiʼuk yan beiltaseletik ti chakʼ li krixchanoetike. Pe, oy buchʼutik tsaʼik kʼusi chal li sKʼop Dios ta sventa li kʼusi oy ta stojolalike, vaʼun tspasik li kʼusi chale. ¿Kʼuxi xuʼ xkoltavan ti jech chichʼ pasel sventa junuk-o yoʼonton li utsʼ-alalile? (2 Timoteo 3:16, 17.)

3. 1) ¿Kʼusi tojobtasel chakʼ Vivlia ta sventa ti xi jnupun xchiʼuk li buchʼu yan-o srelijione? 2) ¿Kʼusitik beiltasel ta Vivlia skʼan chʼunel kʼalal jun noʼox li jchʼunolajele?

³ Li Vivliae tsots mantal chalbutik ti akʼo mu xi jnupun xchiʼuk li buchʼu yan-o srelijione (Deuteronomio 7:3, 4; 1 Corintios 7:39). Pe, li antse xuʼ van jaʼ to chlik xchan li kʼusi melel kʼalal malijem xaʼoxe xchiʼuk ti mu van skʼan xchan li smalale. ¿Kʼusi skʼan spas kʼalal jech taje? Ta melel, li kʼusi laj yalik kʼalal nupunike oy-o me sbalil (1 Corintios 7:10). Li Vivliae lek chalbe skʼoplal ti akʼo mu xchʼak sbaik li buchʼutik nupunemike xchiʼuk chal ti jaʼ mas lek ti akʼo xchapan li skʼopike (Efesios 5:28-31; Tito 2:4, 5). Vaʼun chaʼa, ¿kʼusi skʼan spas li ajnilal mi solel chkontrainvan li smalal sventa mu spas li kʼusi chal li relijion ta Vivliae? Xuʼ van chakʼbe yipal sventa mu xakʼ batuk ta tsobajeletik li yajnile xchiʼuk ti mu skʼan akʼo xbat ta naetik sventa chalbe skʼoplal relijione. ¿Kʼusi skʼan spas li ajnilale?

4. Li ajnilale, ¿kʼuxi xuʼ chakʼ ta yoʼonton kʼuyelan chaʼi sba smalal mi maʼuk jchʼunolajele?

⁴ Baʼyele xuʼ xi sjakʼbe sbae: «¿Kʼu yuʼun jech tsnop li jmalale?» (Proverbios 16:20, 23). Mi mu snaʼ lek li kʼusi yakal tspas yajnile, xuʼ van chat yoʼonton ta stojolal. O li yutsʼ yalal malalile xuʼ tsujat ta skoj ti muʼyuk tspas yajnil li kʼusitik nopem xaʼiik spasel ti tsots skʼoplal chaʼi stukike. «Toj jtuk xchiʼuk pʼajbilun chkaʼi jba ta jna», xi laj yal jun malalile. Li vinik taje yaloj ti jaʼ ta skoj relijion ti muʼyuk te xchiʼuk chaʼi li yajnile. Pe ta skoj li stoybaile muʼyuk lokʼ ta ye ti stuk chaʼi sbae. Li ajnilale skʼan van chalbe ti skʼanoj li smalale, ti maʼuk skʼan xal ti mu xa xkʼanat ta skoj ti skʼanoj li Jeovae. Tsots skʼoplal xtok ti xchʼakbe yorail li smalale.

5. ¿Kʼusi skʼan stabe smelolal li ants ti mu jmojuk srelijion xchiʼuk smalale?

 ⁵ Pe, oy to kʼusi yan tsots skʼoplal sventa pʼijuk xichʼ chapanel li kʼusitike. Li sKʼop Diose xi tstijbe yoʼonton li ajnilaletike: «Antsetic, ichʼo ta mucʼ li amalalique, yuʼun jaʼ jech tscʼan chapasic ta stojol li Cajvaltique» (Colosenses 3:18). Jech oxal chaʼa, chpʼijubtasvan sventa mu spas sbaik ta mantal stukik. Jech xtok, kʼalal chal «yuʼun jaʼ jech tscʼan chapasic ta stojol li Cajvaltique», ti xie; li tekstoe chakʼ ta ilel ti kʼalal chchʼunbe smantal smalale skʼan me xichʼ ta venta xtok li xchʼunbel smantal Kajvaltike. Skʼan me xichʼ tabel smelolal xchibal taje.

6. ¿Kʼusitik beiltasel ta Vivlia skʼan oyuk ta sjol li ajnilal yajtsʼaklom Cristoe?

⁶ Li tsobajeletik xchiʼuk li xcholel kʼusi xchʼunoj ta Vivliae tsotsik me skʼoplal ta sventa li melel yichʼel ta mukʼ Dios ti mu stakʼ xikta li yajtsʼaklom Cristoe (Romanos 10:9, 10, 14; Hebreos 10:24, 25). ¿Kʼusi skʼan jpastik un chaʼa, mi oy buchʼu chalbutik ta jamal ti mu jchʼunbetik  junuk smantal Diose? Li yajtakboltak Jesucristoe xi laj yalike: «Jaʼ tsots scʼoplal baʼyuc ta jchʼunbecutic smantal Dios; mu jaʼuc tscʼan baʼyuc ta jchʼunbecutic smantal cristiano», xiik (Hechos 5:29). Li kʼusi laj yakʼik ta ilele jaʼ jun skʼelobil ti xuʼ jech xichʼ pasel ta sventa ep kʼusitik ta jkuxlejaltike. Ta skoj ti jkʼanojtik li Jeovae, ¿mi jaʼ tstij koʼontontik ta yichʼel ta mukʼ ti jaʼ noʼox stuk sta-o xichʼ akʼbele? Jech noxtok, ti jkʼanojtik xchiʼuk ti chkichʼtik ta mukʼ li jmalaltike, ¿mi jaʼ van tspas ti akʼo jsabetik smelolal kʼuyelan chkichʼtik ta mukʼ Dios sventa lek chil li jmalaltike? (Mateo 4:10; 1 Juan 5:3.)

7. ¿Kʼusi skʼan jpʼel-o ta yoʼonton li ajnilal yajtsʼaklom Cristoe?

⁷ Li Jesuse laj yakʼ ta ilel ti mu stakʼ pasel jeche. Pʼijubtasvan ta skoj ti oy kontrainel ta sventa li melel yichʼel ta mukʼ Diose, li buchʼutik jaʼ jchʼunolajeletik li ta jlom utsʼ-alaliletike kʼokbilik lokʼel chaʼi sbaik ta stojolal li yutsʼ yalalike, jech kʼuchaʼal chtuchʼvan jun espadae (Mateo 10:34-36). Jun ants ti likem ta Japone jech echʼ ta xkuxlejal. Li smalale la skontrain buluchib jabil li srelijione. Toj echʼ noʼox laj yilbajin xchiʼuk ep ta velta mi jaʼuk laj yakʼ ochuk li ta snaike. Pe li antse kuch yuʼun xchiʼuk la sta koltael ta stojolal li ermanoetik ta tsobobbaile. Solel xvokolet ta stojolal Dios xchiʼuk ep la sta spatobil yoʼonton te ta 1 Pedro 2:20. Li ermana taje ta sjunul yoʼonton xchʼunoj, ti mi tukʼ-o yoʼontone, chkʼot skʼakʼalil chlik tunuk ta stojolal Jeova li smalal eke. Jaʼ jech ikʼot ta pasel.

8, 9. ¿Kʼusi skʼan spas li ajnilal sventa mu chopoluk xkʼopoj li smalale?

⁸ Ep ta tos kʼuyelan xuʼ xkakʼtik jeluk snopben li jnup jchiʼiltike. Jech kʼuchaʼal liʼe, mi muʼyuk lek chilbe srelijion yajnil li vinike, li ajnilale skʼan me mu chopoluk spas stalelal ta yan kʼusitik ti xuʼ x-ilin-o li smalale. Jaʼ yuʼun, li ajnilale skʼan chʼubabiluk li snae, lekuk smeltsan sba, ti xkʼanvanuke xchiʼuk ti snaʼuk stojel ta vokole. Mu me sloʼilta li smalale, yuʼun skʼan skolta xchiʼuk  stsak ta venta ti jaʼ jolil yuʼune. Xchiʼuk xtok mu me spak skʼoplal kʼalal mi chakʼ venta ti maʼuk smule (1 Pedro 2:21, 23). Yakʼoj venta ti jkotoltik jsaʼ mulilutike xchiʼuk jaʼ baʼyel tskʼan perton mi lik kʼope (Efesios 4:26).

⁹ Li tsobajeletike maʼuk me xuʼ tspak-o skʼoplal ti muʼyuk meltsajem yuʼun li veʼlile. Li ajnilale xuʼ me xlokʼ ta chol mantal kʼalal muʼyuk te oy ta na li smalale. Li ajnilal ti oy spʼijile muʼyuk chcholbe mantal smalal mi mu skʼane. Moʼoj, jaʼ chchʼun li tojobtasel chal li jtakbol Pedro liʼe: «Ti voʼoxuque, antsetic ti nupul tsʼacaloxuque, coʼoluc avoʼntonic xchiʼuc ti amalalique. Yuʼun mi oy buchʼutic mu xcʼot ta yoʼnton ta xchʼunel ti lequil achʼ cʼop ti amalalique, cʼalal ta xilic ti oy cʼusi lec ta xapasique, mu xa ta epal cʼopuc ta xcʼot ta yoʼnton ta xchʼunel. Cʼalal ta xilic xaʼacʼvanic ta ventae, ti ta xapasic cʼusi leque, jech ti stuquique, ta xaʼiic ti ichʼbil ta mucʼ avuʼunique» (1 Pedro 3:1, 2, Ch). Li ajnilaletik yajtsʼaklomtak Cristoe chakʼbeik yipal ta yakʼel ta ilel ta xkuxlejalik li yabtel xchʼul espiritu Diose (Gálatas 5:22, 23).

10. ¿Kʼu yelan skʼan spas sba li malalil ti jaʼ jchʼunolajel pe ti yan-o srelijion li yajnile?

¹⁰ ¿Kʼusi skʼan spas kʼalal jaʼ jchʼunolajel li malalile pe ti maʼuk li ajnilale? Li Vivliae chakʼ lekil tojobtasel. Xi chale: «Me oy jchʼunolajel ti muʼyuc xchʼunoj yajnile, pero me scotol yoʼnton smalinoj smalal li antse, mu me xicta yajnil li vinique» (1 Corintios 7:12). Xi to chakʼbe mantal li malaliletike: «Cʼano me li avajnilique», xi (Colosenses 3:19).

11. ¿Kʼuxi xuʼ xakʼ ta ilel ti xtojob xchiʼuk ti pʼij ta spasel li yabtel ta jolil li malalil mi maʼuk jchʼunolajel li yajnile?

¹¹ Mi yan-o srelijion li kajniltike, skʼan chkakʼbetik yipal sventa chkichʼtik ta mukʼ xchiʼuk jtsaktik ta venta li kʼusi oy ta yoʼontone. Jech kʼuchaʼal xuʼ spas skotol krixchanoetike, xuʼ stʼuj stuk kʼusi relijional tskʼan stam batel,  manchuk mi mu jechuk ta jnoptik. Mu me jnoptik ti kʼalal ta sba noʼox velta ta jchiʼintik ta loʼil ta sventa li kʼusi jchʼunojtike skʼan xal ti tsjel xa ta anil li kʼusi xchʼunoj onoʼox ta sbikʼtale. Mu me toj tsotsuk chkalbetik ti jecheʼ li kʼusitik xchʼunojik tal ta sbikʼtalik xchiʼuk li yutsʼ yalale, mas lek ta smukʼuluk koʼontontik xkakʼbetik yipal xi jrasonaj xchiʼuk ta sventa li kʼusi chal Vivliae. Xuʼ van mu xa bu ichʼbil ta venta chaʼi sba mi jaʼ mas ta jchʼakbetik yorail li kabteltik ta tsobobbaile. Bakʼintike, li kʼusi van tskʼan chal li kajniltik kʼalal chkontrainvane jaʼ van liʼe: «Mu xa xavakʼun ta venta chkil». Oyuk smalaobil kuʼuntik. Mi ta jkʼuxubintike xuʼ xkoltaat ta tsʼakal sventa xlik ochuk ta yoʼonton li melel yichʼel ta mukʼ Diose (Colosenses 3:12-14; 1 Pedro 3:8, 9).

12. Manchuk mi jelel srelijion li malalil o ajnilale, ¿kʼuxi xuʼ chakʼ ta xkuxlejalik li beiltaseletik ta Vivlia ta sventa li xchanubtasel yalab xnichʼnabike?

¹² Li xchanubtasel ta mantal alab-nichʼnabiletike, bakʼintike toj tsots li ta jun utsʼ-alalil kʼalal chʼakal ta sventa relijione. ¿Kʼuxi xuʼ xkakʼ ta jkuxlejaltik li beiltaseletik ta Vivliae? Li Vivliae chal ti jaʼ mas oy ta sba xchanubtasel ta mantal xnichʼnab li totile, pe li meʼile tsots me yabtel ek ta sventa taje (Proverbios 1:8; koʼoltaso xchiʼuk Génesis 18:19; Deuteronomio 11:18, 19). Li totile jaʼ me jolil-o li ta utsʼ-alalile manchuk mi mu stsak ta venta ti jaʼ jolil yuʼun li Cristoe.

13, 14. ¿Kʼusi xuʼ spas li ajnilal mi mu x-akʼbat yikʼ batel yalabtak ta tsobajel o xchanel Vivlia yuʼun li smalale?

¹³ Jlom malaliletik ti maʼuk jchʼunolajeletike muʼyuk kʼusi chalik ti jaʼ chchanubtas sventa relijion yalab li ajnilale, pe yantike mu skʼanik. ¿Kʼusi stakʼ spas li ajnilal mi mu xakʼ smalal akʼo xikʼ batel ta tsobajeletik li yalabe o ti mu x-akʼbat akʼo xchanik Vivlia te ta snaike? Mi jech taje, li ajnilale skʼan stabe smelolal sventa spas  li kʼusi oy ta sbae: li kʼusi oy ta sba ta stojolal Jeova Diose, ta stojolal smalale xchiʼuk ta stojolal li yuni alabtake. ¿Kʼuxi xuʼ xichʼ pasel skotol taje?

¹⁴ Ti kʼusi mas tsots skʼoplale, jaʼ ti jpastik orasion sventa taje (Filipenses 4:6, 7; 1 Juan 5:14). Pe jaʼ onoʼox li ajnilal li buchʼu tsnop kʼusi skʼan spase. Mi oy noʼox smelolal tspas sbae, kʼalal chalbe smalal ti maʼuk ti yuʼun skontrain ti jaʼ jolile, xuʼ van xjutukaj ta tsʼakal li kontrainele. Manchuk mi mu xakʼ akʼo xikʼ batel ta tsobajel o xchanel Vivlia li yalabe, oy yantik kʼuyelan xuʼ xchanubtas. Kʼalal ta xchiʼinan ta loʼil skotol kʼakʼal xchiʼuk ti chakʼ ta ilel lek stalelale, xuʼ xchʼiesbe ta yoʼontonik skʼanel Jeova, ti xakʼ xchʼunel yoʼontonik ta sKʼope, ti xichʼik ta mukʼ li stot smeʼike, ti akʼo xakʼ ta yoʼontonik li yantike xchiʼuk ti lekuk x-abtejike. Ta mas jelavele, xuʼ van xakʼ venta li totil ti lek kʼusitik chkʼot ta pasele xchiʼuk xuʼ van xakʼ venta ti oy sbalil yabtel li yajnile (Proverbios 23:24).

15. ¿Kʼusi oy ta sba li totil ti jaʼ jchʼunolajel ta sventa li xchanubtasel xnichʼnabe?

¹⁵ Mi jaʼ jchʼunolajel li malalile pe maʼuk li ajnilale, jaʼ li malalil buchʼu oy ta sba stojobtasel lek, xchanubtasel lek ta sventa Kajvaltik Jeova li xnichʼnabtake (Efesios 6:4). Kʼalal ta spas batele, oyuk me srasonal yuʼun xchiʼuk oyuk me slekil yoʼonton xchiʼuk xkʼuxul yoʼonton ta stojolal li yajnile.

16, 17. ¿Kʼusitik beiltasel ta Vivlia skʼan teuk ta sjol li alab-nichʼnabiletik ti mu koʼoluk srelijion xchiʼuk li stot smeʼike?

¹⁶ Mu xa labaluk ta ilel ti oy kerem-tsebetik ti muʼyuk to staoj svaʼlejike tstam batel yan srelijionik ti mu koʼoluk xchiʼuk li srelijion stot smeʼike. ¿Mi jaʼ jech ta atojolal? Mi jaʼ jeche, li Vivliae xuʼ xa stojobtasot.

¹⁷ Xi chal li sKʼop Diose: «Chʼunbeic smantal atot ameʼic ta sventa Cajvaltic, yuʼun jaʼ jech tscʼan pasel. Li sba  mantal ti oy cʼusi ta jtatic cʼalal ta jchʼuntique, jech chal: “Ichʼo ta mucʼ atot ame”» (Efesios 6:1, 2). Li kʼusi chal taje te tsakal skʼoplal ti skʼan xkichʼtik lek ta mukʼ li jtot jmeʼtike. Pe, akʼo mi tsots skʼoplal ti jchʼunbetik smantal jtot jmeʼtike, skʼan me mu xkiktatik ta xchʼunbel smantal li melel Dios ta skoj taje. Kʼalal staoj xaʼox svaʼlej li kerem o tseb sventa tsnop stuk kʼusi tskʼane, mas xa me oy ta sba li kʼusi tspase. Taje maʼuk noʼox melel ta sventa li smantal ajvalile, yuʼun mas to tsots skʼoplal ta sventa li smantal Diose. «Jujunutic chcʼot caltic ta stojol Dios ti cʼu xʼelan la jpastique», xi li Vivliae (Romanos 14:12).

18, 19. ¿Kʼuxi xuʼ skolta stot smeʼ li alab-nichʼnabiletik sventa chaʼibeik smelolal li kʼusi xchʼunojik mi mu koʼoluk srelijionike?

¹⁸ Mi skʼan cha jel akuxlejal ta skoj li kʼusi chlik achʼune, akʼbo yipal ta yaʼibel smelolal kʼuyelan chil li atot ameʼe. Xuʼ van lek chilik ti kʼalal cha chan xchiʼuk cha kuxlebin li kʼusi chal Vivliae, mas cha ichʼvan ta mukʼ, mas cha chʼun mantal xchiʼuk ti cha pas li kʼusi chavichʼ albele. Pe jech xtok, mi muʼyuk bu cha pas li kʼusitik xchʼunojik xchiʼuk li kʼusitik nopemik spasel atot ameʼ ta skoj li achʼ relijion atsakoje, pe ti tsots skʼoplal chil stukike, xuʼ van tsnopik ti yakal cha pʼaj li kʼusi yiktaojbot avutsʼ avalale. Mi muʼyuk bu mas ojtikinbil ta alumal li kʼusi cha pase o ti tsjel batel anopben ta sventa li kʼusitik tsotsik skʼoplal chilik ti jaʼ cha ta-o mas akʼulejal yalojike, xuʼ van jaʼ chat-o yoʼontonik. Li toybaile xuʼ xmakvan ta be xtok. Xuʼ van tsnopik ti kʼusi cha kʼan chavale jaʼ ti voʼot oy arasone ti muʼyuk li stukike.

¹⁹ Jech oxal chaʼa, mu jaluk xa mala, akʼbo yojtikin junuk mol ta tsobobbail li atot ameʼe o yan ermanoetik ti yijik xa ta mantale. Albo ti akʼo batikuk ta Salon sventa Tsobobbail sventa chaʼi stukik li kʼusi chichʼ alel tee xchiʼuk sventa xojtikinik kʼuyelan stalelal li yajrextikotak Jeovae. Ta mas tsʼakale, xuʼ van xkʼunib yoʼonton li atot ameʼe. Manchuk mi solel tskontrainbe srelijion  skerem o stseb li totil-meʼiletike, mi tsjatbe li svuntak ti chalbe skʼoplal Vivliae xchiʼuk ti mu xakʼik xbat ta tsobajeletike, oy onoʼox bu yan xuʼ skʼel li svuntake, ti xchiʼin ta loʼil yan yajtsʼaklomtak Cristoe xchiʼuk ti xchol mantal sventa skolta yantike. Jech noxtok xuʼ xa kʼopon li Jeovae. Jlom kerem-tsebetike persa tsmala tsta svaʼlejik sventa xuʼ spas li kʼusi tskʼanike, ti mu xa bu ventainbiluk yuʼun yutsʼ yalalike. Pe, kʼusuk noʼox ti oy ta atojolal ta anae, mu me xchʼay ta ajol yichʼel ta mukʼ li atot ameʼe. Kolta aba sventa junuk yoʼonton li avutsʼ avalale (Romanos 12:17, 18). Pe li kʼusi mas tsots skʼoplale, jaʼ ti junuk-o avoʼonton ta stojolal Diose.

20. ¿Kʼusitik xuʼ chlik yaʼi ta yoʼontonik li alab-nichʼnabiletik ta stojolal li xchaʼtotik o xchaʼmeʼike?

²⁰ Li ta epal utsʼ-alaliletike, li kʼusi mas chakʼ vokolile maʼuk li kʼusitik ta sventa relijione, yuʼun jaʼ ta sventa ti maʼuk mero totil o mero meʼile. Ta epal utsʼ-alaliletik avie oy alab-nichʼnabiletik ti maʼuk mero yalab o xnichʼnab —mi jaʼ li ants o mi jaʼ li vinik, o mi xchaʼvoʼalik—, ti laj yilik kʼalal yan toʼox snup xchiʼilike. Li ta utsʼ-alaliletik taje, li alab-nichʼnabiletike xuʼ van xlik yitʼixan sbaik, ti chopol chaʼi sbaike o ti mu snaʼik buchʼu chchʼunbeik smantale. Jech oxal chaʼa, xuʼ van tspʼajik ti chakʼbe yipal li chaʼtotil o chaʼmeʼil sventa jaʼuk lekil totil o lekil meʼile. ¿Kʼusi chkoltaatik sventa lek xmuyubajik li utsʼ-alaliletik ti oy xchaʼalab nichʼnabike?

21. Manchuk mi jelel li kʼusi oy ta yutsʼ yalal li chaʼtotil o chaʼmeʼile, ¿kʼu yuʼun skʼan xchʼunik li beiltaseletik ta Vivliae?

²¹ Skʼan me xichʼ akʼel venta ti manchuk mi jech oy ta stojolal li utsʼ-alaliletik taje, li beiltaseletik ta Vivlia ti chakʼbe slekilal li yan utsʼ-alaliletike stakʼ me tunesel ek ta sventa li utsʼ-alaliletik ti oy xchaʼalab nichʼnabike. Mi mu jtsaktik ta venta li beiltaseletik taje xuʼ van jaʼ xa  mas lek yileluk li vaʼ ora taje, pe ta mas jelavele mas me ch-epaj li vokoliletike (Salmo 127:1; Proverbios 29:15). Skʼan jchʼiestik pʼijilal xchiʼuk ti jnaʼtik skʼelel li kʼusitike: li pʼijilale jaʼ sventa ta jchʼuntik li lekil beiltaseletik sventa ta jtabetik sbalil ta mas jelavele, ti jnaʼtik skʼelel kʼusitike jaʼ sventa chkakʼtik venta kʼu yuʼun jech tspas sbaik o chkʼopojik li kutsʼ kalaltike. Jech xtok tsots skʼoplal ti xkaʼi ta koʼontontik li kʼusi chaʼi li yantike (Proverbios 16:21; 24:3; 1 Pedro 3:8).

22. ¿Kʼu yuʼun tsots chaʼi xchʼamel xchaʼtot o xchaʼmeʼ li kerem o tsebe?

²² Mi chaʼtotil o chaʼmeʼilutike, xvul to van ta joltik ti lek toʼox chilutik kʼuchaʼal yamigo li ololetike. Pe kʼalal jaʼ xa kutsʼ kalaltike, xuʼ van chjel li stalelalike. Li ololetike chvul ta sjol li stotik o smeʼik ti muʼyuk xa te nakal xchiʼukike, xuʼ van mu xa snaʼik buchʼu chchʼunbeik smantal yuʼun van yalojik ti akʼo mu xa skʼanik li stot o smeʼik ti muʼyuk xa te xchiʼukike. Bakʼintike xuʼ van xi chalbutik ta jamale: «Maʼuk jtotot o maʼuk jmeʼot», xiik. Toj kʼux kʼalal jech chalike. Pe li Vivliae xi chale: «Mu me ta aniluc noʼox xaʼilin», xi (Eclesiastés 7:9). Yaʼibel kʼusi oy ta yoʼonton li ololetike skʼan me jnaʼtik skʼelel li kʼusitike xchiʼuk ti xkaʼi ta koʼontontik li kʼusi chaʼiike.

23. ¿Kʼuxi ta tukʼibtasel li chaʼalab-nichʼnabiletike?

²³ Li talelaletik taje tsots me skʼoplal kʼalal chichʼ tukʼibtasel li alab-nichʼnabiletike. Pe tsots me skʼoplal ti jpastik li kʼusi kalojtike (Proverbios 6:20; 13:1). Mu koʼoluk stalelal skotol li alab-nichʼnabiletike, jech oxal chaʼa mu koʼoluk xtok li tukʼibtasel chtun yuʼunike. Jlom chaʼtotil-meʼiletike jaʼ lek chilik ti jaʼuk akʼo xtukʼibtasvan li mero stot o smeʼ olole, akʼo mi jaʼ noʼox li ta slikebale. Pe jech noxtok, tsots skʼoplal ti xchaʼvoʼalik jmojuk kʼusi tsnopik ta sventa li mantal chakʼike xchiʼuk ti jechuk-o spasike, maʼuk ti jaʼ xa mas lek chil li mero yalab xnichʼnabike ti mu jechuk chilik li xchaʼalab nichʼnabike (Proverbios 24:23). Li xchʼunel mantale tsots  skʼoplal, pe jech noxtok skʼan me xvul ta joltik ti kʼusi muʼyuk lek chkʼot ta pasel kuʼuntike jaʼ ta skoj ti jsaʼ mulilutike. Mu me chopoluk xa tajek xkaʼitik ta anil. Kʼalal chi jtukʼibtasvane skʼan me ta kʼanel xichʼ akʼel (Colosenses 3:21).

24. ¿Kʼusi xuʼ chkoltavan sventa mu xlik-o kʼop ta talelalil li ta utsʼ-alalil ti oy xchaʼalab nichʼnabike?

²⁴ Kʼalal jmoj chloʼilajik ta yutsʼ yalalike jaʼ chkoltavan sventa lek chchapan li skʼopike. Jaʼ chkoltaatik yakʼel ta yoʼontonik li kʼusitik mas tsots skʼoplal ta xkuxlejalike (koʼoltaso xchiʼuk Filipenses 1:9-11). Jech noxtok tskolta sbaik sventa chkʼot ta pasel yuʼunik li kʼusi snopoj tspas li utsʼ-alalile. Jech xtok, kʼalal lek jamal chloʼilajik xchiʼuk yutsʼ yalalike xuʼ mu xlik kʼop ta stalelalik. Li tsebetike skʼan me xaʼibeik smelolal kʼuyelan skʼan slap skʼuʼik xchiʼuk kʼuyelan stalelalik ta stojolal li  xchaʼtotike, li xchaʼbankiltak o xchaʼmuktak ti keremetike; li keremetik eke skʼanik tojobtasel sventa kʼuyelan tspas sbaik ta stojolal xchaʼmeʼik, xchaʼvixtak o xchaʼixleltak (1 Tesalonicenses 4:3-8).

25. ¿Kʼusi talelaletik chkoltavan sventa junuk yoʼonton li utsʼ-alalil ti oy xchaʼalab nichʼnabike?

²⁵ Skʼan oyuk smukʼul koʼontontik sventa stsal kuʼuntik li vokoliletik kʼalal chaʼtotil o chaʼmeʼilutike. Mu me ta jun-chibuk noʼox kʼakʼal lek xa chkil jbatik xchiʼuk li yantike. Xuʼ van tsots ti xlik skʼanutik xchiʼuk xichʼutik ta mukʼ li ololetik ti maʼuk mero kalab jnichʼnabtike. Pe spas me kuʼuntik. Sventa oyuk lekilal li ta utsʼ-alalile tsots me skʼoplal ti oyuk pʼijilal li ta oʼontonale xchiʼuk xichʼ aʼibel smelolal xchiʼuk ti oyuk tajek ta oʼontonal spasbel li kʼusi tskʼan yoʼonton Jeovae  (Proverbios 16:20). Li talelaletik taje chtun me kuʼuntik sventa chkuch batel kuʼuntik li yan vokoliletike.

26. ¿Kʼuxi xuʼ xchʼak utsʼ-alalil li vokoliletik ta takʼin xchiʼuk ti kʼuyelan ta ilel li saʼel kʼulejale?

²⁶ Li vokoliletik xchiʼuk ti kʼuyelan ta ilel li saʼel kʼulejale xuʼ ep kʼuyelan xchʼak li utsʼ-alaliletike. Kʼux ta alel, pe ta skoj li utbail ta skoj takʼine xchiʼuk ti ta jkʼan chi jpas ta jkʼuleje o ti oyuk mas jtakʼintike, tsokes ti kʼuyelan chil sbaik jlom utsʼ-alaliletike. Ti jech taje jaʼo chlik kʼalal ch-abtej xchaʼvoʼalik xchiʼuk ti ta jujuntal tskʼej stakʼinike. Akʼo mi muʼyuk chutilan sbaik, xuʼ van muʼyuk bu chchiʼin sbaik ta loʼil ta skoj ti jelel li yorail yabtelike. Jtos ti kʼusi yantik ch-epaj batel ta epal mukʼtik lumetike jaʼ ti totiletike toj jal chlokʼik ta abtel —jayibuk u o jabil— sventa tsaʼik tal mas takʼin ti mu jechuk van tspasik kanal te ta slumalike. Ti jech nopemik spasele xuʼ chlik-o tsatsal kʼop.

27. ¿Kʼusitik beiltasel ta Vivlia xuʼ tskolta li utsʼ-alalil ti oy svokol ta takʼine?

²⁷ Mu stakʼ alel mantal sventa jujun li vokoliletik taje yuʼun jelel svokolik xchiʼuk li kʼusitik chtun yuʼun li utsʼ-alaliletike. Akʼo mi jech, li tojobtasel chakʼ Vivliae xuʼ skoltautik. Jech kʼuchaʼal liʼe, Proverbios 13:10 ta Traducción del Nuevo Mundo chal ti mu xlik kʼop mi jmoj tsnopike. Taje maʼuk skʼan xal ti jaʼ noʼox chkaltik li kʼusi ta jnop jtuktike, yuʼun skʼan jsaʼtik tojobtasel xchiʼuk ti xkaʼitik kʼusi tsnop li jnup jchiʼiltik ta sventa taje. Jech noxtok, kʼalal tsnopik kʼuyelan tstunes li stakʼinike chkoltavan sventa jmojuk oy li utsʼ-alalile. Xuʼ van persa chlokʼ ta abtel xchaʼvoʼalik, ti oy noʼox kʼu sjaliluke, sventa xtoj yuʼunik li kʼusitik muʼyuk jech toʼox nopbile, mas to kʼalal oy yalab xnichʼnabik o yan yutsʼ yalalik ta sbaike. Mi jech taje, li malalile skʼan chakʼbe yil yajnil ti  oy yorail yuʼun sventa chloʼilajike. Li vinik xchiʼuk li xnichʼnabtake xuʼ skoltaik ta spasel junantik abtelal ta sna ti stuk toʼox tspas li yajnile (Filipenses 2:1-4).

28. ¿Kʼusitik mantal, mi ta jchʼuntike, xuʼ tskolta li kutsʼ kalaltik sventa junuk-o yoʼontone?

²⁸ Pe, skʼan teuk ta joltik ti akʼo mi jtunel li takʼin liʼ ta balumile, maʼuk chakʼ muyubajel xchiʼuk mi jaʼuk kuxlejal (Eclesiastés 7:12). Ta melel, mi jaʼ mas tsots skʼoplal chkiltik li saʼel kʼulejale xuʼ sokesutik ta mantal xchiʼuk ta jtalelaltik (1 Timoteo 6:9-12). Jaʼ mas toj lek ti baʼyel ta jsaʼtik li ventainel yuʼun li Ajvalilal yuʼun Diose xchiʼuk ti jpastik li kʼusi tskʼane, xchiʼuk ti jpatuk koʼontontik ti chakʼbutik sbendision Jeova ti chkakʼbetik yipal ta stael li kʼusi chtun kuʼuntik ta jkuxlejaltike (Mateo 6:25-33; Hebreos 13:5). Mi jaʼ baʼyel chkakʼ ta jkuxlejaltik li kʼusitik ta sventa mantale xchiʼuk ti junuk koʼontontik ta stojolal Diose, chkiltik ti akʼo mi xchʼakoj sba ta kʼusuk srasonal li kutsʼ kalaltike, jun-o me yoʼonton ta sventa li kʼusi mas tsots skʼoplale.