1. ¿Ima problëmakunataq wakin familiakunachöqa kan?

 MAKWA wayiqa alli pitsashqa y shumaq pintashqam këkan. Nänipa pureqkunapis rikëkurqa mushoq wayi kanqantam pensayan. Peru ruripaqa qerunkunapis ismushqa y tejankunapis qatsar ushashqam. Tsënöllam pasan wakin familiakunawampis. Rikëninkunaqa shumaqnömi, peru qaqllankunachö kushi kushilla rikakurpis, ruripaqa llakikur y nanatsikurmi këkäyan. Familiankunachö tukïläya problëmakuna kaptinmi yamë këta tariyantsu. Tsëman chätsikoq ishkë problëmakunaqa washku upyë viciu y allqutsanakïmi.

2. a) ¿Ima nintaq Biblia washku upyëpaq? b) ¿Imataq washku upyë viciuyoq kë?

² Bibliaqa manam michäkuntsu wallkallata washkuta upyëtaqa, peru machakïtam sïqa (Proverbius 23:20, 21; 1 Corintius 6:9, 10; 1 Timoteu 5:23; Tïtu 2:2, 3). Tsënö kaptimpis, washku upyë viciuyoq këqa, manam machakoq këllatsu; sinöqa, upyëpaq ërayë y wallkallatapis upyarkur-raq cuerpuchö y peqachö yamë sientikïmi. Edäna  nunakunallatsu manam washku upyë viciumanqa ishkiyan, sinöqa hasta wamrallaraq jövinkunam.

3, 4. Willakaramï washku upyë viciu majata y wamrakunata imaman chätsinqanta.

³ Bibliaqa unë witsannam willakurqan washku upyë viciuqa familiakunata alläpa mana allikunaman chätsinqanta (Deuteronomiu 21:18-21). Tsë viciuqa llapantam familiachö sufritsin. Washkuta alläpa upyaqpa majanqa imëkata rurarmi kallpachakun tsë viciunta jaqitsinampaq o imëka lluta rurënintapis aguantanampaq. Wakinkunanäqa washkuntam pakäyan, jitariyan y qellëtapis pakäyanmi, jina hasta familianta, kawëninta o Diosta kuyanqanrëkur tsë viciuta jaqinampaqmi rogayan, peru tsëkunata rurayaptimpis, manam jaqiyantsu viciunkunata. Jaqitsiyänanrëkur imatapis rurëta mana puëdirnam, upa cuenta sientikuyan y alläpa llakikuyan. Jinamampis itsa mantsapakuyanqa, piñakuyanqa, kikinkunata culpakuyanqa, yarpachakurlla kawakuyanqa y imapaqpis mana väleq cuenta sientikuyanqa.

⁴ Wamrakunapis alläpam sufriyan mëqan teytampis washku upyë viciuyoq kaptinqa. Wakintaqa alläpam allqutsayan y hasta imëka rakchakunatapis rurayanmi. Wakin wamrakunaqa hasta culpayoqmi sientikuyan teytan o maman washku upyë viciuyoq kanqampita. Familiachö pipis tsënö viciuyoq kaptinqa, alläpa sufrirmi pimampis markäkuyannatsu (yärakuyannatsu). Wayinkunachö imëkapis pasanqankunapita penqakurnin pitapis willëta mana puëdirmi, imanö sientikuyanqantapis shonqunkunallachö katsikuyan, y tsënöpam hasta qeshyakurkuyampis (Proverbius  17:22). Wakin wamrakunanäqa mayor këman chärirpis jinallam upa cuenta y imapaq mana väleqnö sientikuyan.

5. ¿Imanötaq washku upyë viciuyoqkunata yanapayanman, y imanirtaq tsëqa sasaraq?

⁵ Washku upyë viciuman ishkishqakunata yanapaqkuna tsë viciupaq jampi mana kanqanta nirpis, ni ichikllatapis mana upyarqa ichik alliyärita puëdiyanqantam niyan (igualaratsi Mateu 5:29 textuwan). Tsënö kaptimpis, washku upyë viciuyoqkunata yanapëqa manam fäciltsu, pëkunaqa negayanmi tsë viciuyoq kayanqanta. Peru familian yanapanampaq kallpachakuptinqa, itsa cuentata qokurinqa tsë problëmayoq kanqanta. Washku upyë viciuyoqkunata y familiankunata yanapaq doctormi kënö nirqan: “Noqapaqqa alläpam precisan familiankuna mana alläpa yarpachakur alli kawakïta tïrayänan. Washku upyë viciuyoq kaqqa cuentatam qokunan kawënin familiampa kawënimpita alläpa jukläya kanqanta”.

6. ¿Mëchötaq tarintsik washku upyë viciuyoqpa familianta yanapaq consëjukunata?

⁶ Familiantsikchö pipis washku upyë viciuyoq kaptinqa, Bibliapa consëjunkunam yanapamënintsikta puëdin mana alläpa yarpachakushpa alli kawakunapaq (Isaïas 48:17; 2 Timoteu 3:16, 17). Washku upyë viciuyoqkunapa familiankunata Bibliapa wakin musyatsikïninkuna imanö yanapanqanta rikärishun.

7. ¿Pipa culpantaq pipis washku upyë viciuman ishkin?

⁷ Ama rurënimpita culpakïtsu. Bibliaqa “cada  unu portaquinintsicmanpam Teyta Diosta cuentata qoshun” y “Diosta[m] quiquintsic llapan rurashqantsicpita cuentata qoshun” ninmi (Gälatas 6:5; Romänus 14:12). Wakin washku upyë viciuyoqkunaqa familiankunatam culpayan tsënö kayanqampita. Wakinqa, “shumaq tratayämaptikiqa manachi upyämantsu” niyanmi. Tsënö tsapäkuyanqanta cäsurqa mas upyayänampaqmi yanapashun. Peru nunakuna inkitamashqa o imarëkurpis mana allita rurarqa kikintsikmi culpayoq kantsik, y tsënöllam pasan washku upyë viciuyoqkunawampis (igualaratsi Filipensis 2:12, MTCS textuwan).

8. ¿Imanötaq washku upyë viciuyoqta yanapashwan?

⁸ Macharkur imatapis ruranqampita imëpis tsapänëki precisanqantaqa ama pensëtsu. Alläpa piñakoq nunapaq Proverbius libru parlanqanqa rasunllam washku upyë viciuyoqkunapaqpis, kënömi nin: “Juk kuti librarirqa, kutin kutinmi imëpis tsëta ruranki” (Proverbius 19:19). Kikin washku upyë viciuyoqmi imatapis ruranqankunapita o mana ruranqankunapita cuentata qonan. Kikin limpiatsun rakchatanqanta o waränin trabäjuman mana ëwanan kaptimpis kikin qayakutsun.

9, 10. ¿Imanirtaq washku upyë viciuyoqpa familiankunaqa yanapayänanta jaqiyänan, y pikunapa yanapakïnintataq masqa ashiyänan?

⁹ Wakinkunapa yanapakïninta chaskikï. Proverbius 17:17 textum kënö nin: “Llapan tiempuchömi rasumpa amïguqa kuyakun. Y llakikï tiempuchö yanapamänapaq yurishqam”. Washkuta upyë viciuyoqqa alläpam yarpakachätsin familianta, tsëmi familiëkichö pipis tsë viciuyoq kaptinqa yanapakïta  alläpa wananki. ‘Rasumpa amïguïkikuna’ yanapayäshunëkipaq kaqman markäkï (yärakuy) (Proverbius 18:24). Tsë problëmakunata entiendeqkuna o tsëpa pasashqakunaqa imata ruranëkipaq kaqta o mana ruranëkipaq kaqtapis consejayäshïnikita puëdiyanmi. Peru alli juiciuyoq kë. Ama llutaqa piwampis parlëtsu, sinöqa markäkunqëki kaqkunallawan y ‘shumaq parlapänakuyanqëkita’ respetaqkunallawan (Proverbius 11:13).

¹⁰ Congregacionchö anciänukunaman markäkï. Congregacionchö anciänukunaqa puëdiyanmi yanapayäshïnikita. Tsë poqu cristiänukunaqa allim reqiyan Diospa Palabranta y allim musyayan kawënintsikchö imanö yanapamänantsikpaq kaqta. Pëkunaqa, “cada ünum sinchi vientupita tsapämaqnintsik [kayan], sinchi tamyapita tsapämaqnintsik, tsaki markachö mayu yakunö, achachaq sitiuchö tsapäkoq machënö” (Isaïas 32:2). Anciänukunaqa manam mana allikunallapitatsu congregacionta tsapäyan, sinöqa, problëmayoqkunatapis shoqayanmi y kallpatam qoyan, y llapankunapaqmi yarpachakuyan. Yanapayäshunëkita jaqi.

11, 12. ¿Pitaq imapitapis mas yanapan washku upyë viciuyoqpa familianta, y imatataq rurayänan tsë yanapakïta tariyänampaq?

¹¹ Imapitapis masqa Jehoväman markäkï. Bibliaqa kuyëpam këta nimantsik: “Shonqunkunachö nanatsikïkaqkunapa lädunchömi Jehoväqa këkan, y espïritunkunachö pasëpa llakishqa këkaqkunatam salvan” (Salmu 34:18). Familiachö mëqampis washku upyë viciuyoq kaptin alläpa  llakishqa sientikurqa, yarpë, ‘lädïkichömi Jehoväqa këkan’. Pëqa familiëkichö imakunapa pasëkanqëkita musyanmi (1 Pëdru 5:6, 7).

¹² Palabranchö Jehovä nimanqantsikman creinqantsikmi yanapamënintsikta puëdin alläpa llakikïnintsikchö (Salmu 130:3, 4; Mateu 6:25-34; 1 Juan 3:19, 20). Diospa Palabrampita yachakunqantsik y musyatsikïninkunata wiyakunqantsikmi yanapamäshun Diospa santu espïritunta chaskinapaq, y tsënam tukïläya problëmakunapa pasanqantsikchö tsarakunapaq ‘kallpata’ qomäshun (2 Corintius 4:7, NM). *

13. ¿Ima problëmakunataq familiakunata alläpa sufritsin?

 ¹³ Washku upyë viciuqa juk problëma masmanmi familiakunata chätsin, tsë problëmaqa allqutsanakïmi.

14. ¿Imëtaq familiachö allqutsanakï qallarqan, y imanötaq kanan witsankunaqa?

¹⁴ Llapan nunakunapita punta allqutsakoqqa Cainmi karqan, pëqa wawqin Abelta wanïkatsirqan (Genesis 4:8). Tsë witsankunapita patsëmi nunakunaqa imëkanöpa allqutsanakur kayan. Kanmi warminkunata maqaq ollqukuna, nunankunata allqutsaq warmikuna, wamrankunata alläpa astaq teytakuna y teytankunata mana alli trataq poqu wamrakuna.

15. ¿Imamantaq familiachö allqutsanakï chätsikun?

¹⁵ Familiachö pitapis maqar allqutsayaptinqa manam cuerpunllachötsu nanatsikun, sinöqa shonqunchöpis nanatsikunmi. Juk casäda warmim kënö nin: “Culpayoq sientikur y penqakurmi alläpa llakikö. Höraqa patsa waräriptimpis punukur sïguita y llapampis suëñïnïllachö pasanqantam creyita munä”. Familiachö allqutsanakïta rikaq o allqutsashqa wamrakunapis, poqurqa kikinkunapa familiankuna kaptimpis allqutsarmi kayan.

16, 17. ¿Imataq allqutsakur llakitsikï, y imamantaq familiakunata chätsin?

¹⁶ Familiachö allqutsanakïqa manam maqanakïllatsu; qayapänakïpis allqutsanakïllam. Proverbius 12:18 textum kënö nin: “Wakinkunaqa parlayan espädawan tuksikoqnömi”. Familiachö  ‘tuksikoqnö’ parlëqa, insultanakï, qayapänakï, wasata rimë, ofendinakï y maqëta munar sinchipa parlëmi. Tsënö allqutsashqakunapa llakikïnintaqa manam pipis rikantsu ni cuentata qokuntsu.

¹⁷ Wamrakunata allqutsar llakitsi, o juk parlakïchöqa qayapë, ni imata mana yachaqtanö tratë o mana väleqpaq churëpis alläpa mana allim. Wamrakunata mana allipa tratëqa, kikinkunaman markäkïninkunatam ushakäratsin. Musyanqantsiknöpis, llapan wamrakunam teytankuna yachatsiyänanta wanayan. Peru Bibliaqa këtam mandakun: “Papäcuna, wamrequicunata ama allapaqa wäpu tupäyëtsu, pecuna imatapis mana ajayayänanpaq” (Colosenses 3:21).

18. ¿Mëchötaq familiachö allqutsanakï yurin, y imanöraq ushakätsishwan?

¹⁸ Allqutsakïta munëqa shonquchö y peqachömi yurin; imanöpis pensanqantsiktam rurënintsikkunaqa rikätsikun (Santiägu 1:14, 15). Allqutsakoq nunaqa pensënintam cambianan tsë costumbrinta jaqinampaq (Romänus 12:2). ¿Puëdinmantsuraq? Awmi. Diospa Palabranqa nunakunata yanapanmi jukläya tikrayänampaq. Puëdeq mana alli pensëkunatapis ushakäratsinmi (2 Corintius 10:4; Hebrëus 4:12). Bibliapa yachatsikïninkunaqa jukläyana tikrayänampaqmi nunakunata yanapan (Efesius 4:22-24; Colosenses 3:8-10).

19. ¿Imanötaq majanta juk cristiänu rikanman y tratanman?

¹⁹ ¿Imanötaq majantsikta tratashwan? Diospa  Palabranqa kënömi nin: “Quiquiquicunapa cuerpiquicunata cuyanqequino warmiquicunatapis cuyayë. Pipis warminta cuyaq caqqa quiquinpa cuerpuntapis cuyanmi” (Efesius 5:28). Jina Bibliaqa “shumaq tratayë warmiquicunata. Porqui pecunaqa allpa tasano delicadum cayan” ninmi ollqukunata (1 Pëdru 3:7). Y warmikunatanam “qowancunata [...] shumaq cuyayänanpaq” y ‘respetacuyänanpaq’ nin (Tïtu 2:4; Efesius 5:33). Clärum këkan, warminta maqar o qayapar allqutsaq cristiänuqa, manam shumaq tratëkanqanta nïta puëdintsu. Y nunanta qayapaq, wiyapätseq o imëpis piñëpa parlapaq warmiqa, nunanta rasumpa respetanqanta y kuyanqanta nïta manam puëdintsu.

20. ¿Pitaq wamrakunata cuidayänampaq teytakunata carguta qoshqa, y imatataq cuentaman churayänan wamrankunata imatapis mandarqa?

²⁰ ¿Imanötaq wamrakunata tratashwan? Wamrakunaqa alläpam wanayan teytankuna kuyayänanta y atiendiyänanta. ‘Wamrakunaqa Jehoväpita shamoq herencia’ y ‘juk qarë’ kanqantam Diospa Palabranqa nin (Salmu 127:3). Jehoväqa teytakunatam carguta qoshqa tsë herenciata cuidayänampaq. Bibliaqa parlanmi ‘wamrakunapa yarpenincunapaq’ y “upa” këninkunapaq (1 Corintius 13:11; Proverbius 22:15). Tsëmi teytakunaqa mantsakäkuyanmantsu wamrankuna höra höra upa këta rurayaptin. Wamrakunaqa manam poqu nunakunanötsu kayan. Imatapis mandarqa teytakunaqa cuentamanmi churayänan ëka watayoq kayanqanta, familiachö imakunapa pasayanqanta y rurëta puëdiyanqanta (rikäri Genesis 33:12-14 textuta).

21. ¿Edäyashqa teytakunata imanö tratanapaqtaq Dios mandakun?

 ²¹ ¿Imanötaq tratashwan edäyashqa teytakunata? Levïticu 19:32 textum kënö nin: “Soquyashqakunapa nöpanchöqa sharkunëkim, y edäyashqa nunataqa respetakunëkim”. Rikanqantsiknöpis, edäyashqakunata kuyayänampaq y respetayänampaqmi Diospa Leyninqa mandakoq. Tsëta rurananqa sasaran kanman edäyashqa teytakuna alläpata mañakoq kayaptin, qeshyayaptin o unënönatsu pensayaptin ni puriyaptinqa. Tsënö kaptimpis, “papänincunatanäqa cuyayanman wamra quenincunacho pecunatapis cuyayashqannolla[m]” ninmi Bibliaqa (1 Timoteu 5:4). Tsëmi wamrakunaqa teytankunata respëtuwan tratayanman, y precisaptinqa, imëka wanayanqankunatapis qoyanmanmi. Edäyashqa teytakunata imanöpapis allqutsëqa Biblia yachatsikunqampa contranmi.

22. ¿Imataq yanapamäshun familiachö allqutsanakï mana kanampaq, y imanötaq tsëta rurashwan?

²² Peqantsikta tsaräshun. Proverbius 29:11 textum kënö nin: “Upa nunaqa llapan piñakïnintam [ajanaynintam] rikätsikun, peru yachaq nunaqa ushananyaqmi geniunta tsaran”. ¿Imanötaq piñakïnintsikta tsarashwan? Imapis mana alli yarquptin piñashqa kakunapa rantinqa, jinan höra altsëta tïrashun (Efesius 4:26, 27). Geniuntsikta tsarëta mana puëdeqnö karqa, jinan höra mëtapis yarqurishun. Y peqantsikta tsarëchö yanapamänantsikpaq Diosta santu espïritunta mañakushun (Gälatas 5:22, 23). Mëpapis puririnqantsikmi o ejerciciuta ruranqantsikmi yanapamäshun puwëkaq shonquntsik  qajärinampaq (Proverbius 17:14, 27). ‘Ras piñakoq’ mana kanapaq sinchikushun (Proverbius 14:29).

23. ¿Imataq pasanman juk cristiänu atska kuti y mana wanakushpa familianta allqutsar maqaptinqa?

²³ ‘Chiquinaquita, pletuquita, [...] y allapa ichicllapaq queta’ Dios chikinqantam Bibliaqa nin, jina “Dios mandaconqan marcaman tse ruraq nunacuna manam chäyanqatsu” ninmi (Gälatas 5:19-21). Tsëmi cristiänu këkar y consejëkäyaptin piñakoq këninta kutin kutin rikätsikur majanta y wamrankunata maqaqqa, congregacionpita qarqushqa këta puëdin (igualaratsi 2 Juan 9, 10 textuwan). Tsënöpam congregacion limpiu kanqa allqutsakoqkunapita (1 Corintius 5:6, 7; Gälatas 5:9).

24. a) ¿Imatataq rurëta puëdin allqutsashqa maja? b) ¿Imatataq allqutsashqa majapa amïgunkuna y anciänukuna rurayanman, peru imapitataq cuidakuyänan?

²⁴ ¿Imatataq juk cristiänu ruranman majan imëpis maqaptin y cambiëta mana munaptinqa? Wakinkunaqa tukïläya asuntukunarëkurmi maqakoq majampita rakikäkuriyantsu. Wakinkunanam salorninkuna, sentimientunkuna, Diosta sirwiyänan y kawëninkuna peligruchö kaptin rakikäkuriyan. Tsëtaqa allqutsashqa kaq majam, Jehoväta cuentaman churëkur rikänan (1 Corintius 7:10, 11). Itsa wakin amïgunkuna, kastankuna o congregacionchö anciänukuna yanapëta procurayanqa y consejayanqa, peru rakikäkurinampaq o mana rakikäkurinampaqpis manam niyanmantsu. Kikin allqutsashqa majam tsëtaqa rikänan (Romänus 14:4; Gälatas 6:5).

25. ¿Familiakuna imanö kawakuyänantataq Jehovä munarqan?

²⁵ Adantawan Ëvata casatsinqan witsanqa, washku upyë viciu y allqutsanakï familiakunata ushakätsinqan manam Jehovä munënintsu karqan (Efesius 3:14, 15, NM). Diosqa familiakunata patsätsirqan kuyanakur yamë kawakuyänampaqmi, y pensëninkunachö, sentimientunkunachö y Diospa kaqchö yanapanakuyänampaqmi. Jutsa rurë qallëkuptinmi familiakunapis imëka mana allikunapa pasar qallëkuyarqan (igualaratsi Eclesiastes 8:9 textuwan).

26. ¿Imatataq shuyaräyan Jehovä munanqannö kawaqkunaqa?

²⁶ Familiakunapaq munanqantaqa Jehovä manam  qonqëkushqatsu. Shamoq tiempuchö Patsa mushoqyäriptin nunakuna ‘següru kawakuyänampaq y mana pipis mantsakätsinampaqmi’ pëqa änikushqa (Ezequiel 34:28). Tsë witsankunaqa, familiakunata sufritseq washku upyë viciu, allqutsanakï y tsënö problëmakunaqa mananam kanqanatsu. Nunakunaqa manam llakikïninkunata y nanatsikïninkunata pakäyänampaqnatsu asikuriyanqa, sinöqa “alläpa alli kawakïta tarirnin kushishqa kawa[kurninnam]” (Salmu 37:11).