Lutani apo pali nkhani

Lutani apo pali mitu ya nkhani

CIPATURO 12

Mungatonda Masuzgo Agho Ghakutimbanizga Mbumba

Mungatonda Masuzgo Agho Ghakutimbanizga Mbumba

1. Kasi m’mbumba zinyake muli masuzgo wuli agho ghakumanyikwa yayi na ŵanthu ŵanyake?

 GALIMOTO yakale ŵayisuka na kuyipenta makora. Yikuwoneka nga njasono ku ŵanthu. Kweni kusi kwake yikuteketeka na mlosko. Ndimo viliri na mbumba zinyake. Nangauli zingawoneka zakukondwa, kweni zikuŵa kuti zili na wofi na vyakupweteka vinandi. Ŵanthu ŵakumanya yayi kuti zili na masuzgo agho ghakutimbanizga mtende. Masuzgo ghangamba cifukwa ca vinthu viŵiri, uloŵevu ndiposo nkhaza.

MASUZGO AGHO GHAKWAMBA CIFUKWA CA ULOŴEVU

2. (a) Kasi Baibolo likuyowoyaci za kumwa moŵa? (b) Kasi uloŵevu ni vici?

2 Baibolo likukanizga yayi kumwa moŵa, kweni likukanizga uloŵevu. (Zintharika 23:20, 21; 1 Ŵakorinte 6:9, 10; 1 Timote 5:23; Tito 2:2, 3) Uloŵevu ukujumpha pa kuloŵera waka; vili nthena cifukwa muloŵevu wangakhala cara kwambura kumwa moŵa, ndipo wakumwa umo wangamwera, walije mphaka. Ŵaloŵevu ŵangaŵa ŵalara msinkhu. Cacitima nchakuti ŵana nawo ŵangaŵa ŵaloŵevu.

3, 4. Longosorani umo uloŵevu ukukhwaskira mfumu panji muwoli uyo ni muloŵevu yayi ndiposo ŵana.

3 Baibolo likayowoyerathu kuti kumwa comene moŵa kungatimbanizga mtende m’mbumba. (Duteronome 21:18-21) Mbumba yose yikukhwaskika na masuzgo agho ghakucitika cifukwa ca uloŵevu. Muwoli wangayezgayezga comene kovwira munyake uyo ni muloŵevu kuti waleke kumwa moŵa, panji kuzizipizga vinthu ivyo wakucita panji kuyowoya para waloŵera. a Wangabisa moŵa, kuwutaya, kubisa ndarama, na kuŵeyelera muloŵevu kuti watemwenge mbumba yake, umoyo wake ndiposo Ciuta. Kweni muloŵevu wakuleka yayi kumwa moŵa. Cifukwa cakuti muloŵevu wakusintha yayi pamanyuma pa kumovwira kanandi waka, iyo wakugongowa na kuwona kuti wangakwaniska yayi. Wangamba kuŵa na wofi, ukali, kusuzgika maghanoghano, na kuleka kujicindika.

4 Para yumoza mwa ŵapapi ni muloŵevu, ŵana ŵakukhwaskika na ivyo vikucitika. Ŵanyake ŵakutimbika nanga kungaŵa kuŵagona mwa kuŵacicizga. Ŵangawona nga kuti ŵapapi ŵawo ŵakuloŵera cifukwa ca iwo. Kanandi ukhaliro uwu ukupangiska ŵana kuti ŵaleke kugomezga ŵanji. Vili nthena cifukwa cakuti ŵangayowoya yayi mwakufwatuka ivyo vikucitika pa nyumba ndiposo maghanoghano ghawo, mwantheura ŵakupwetekeka mwakuthupi. (Zintharika 17:22) Ndipo ŵangakura na mahara ghambura kujigomezga panji kujicindika.

KASI MBUMBA YINGACITACI?

5. Kasi muloŵevu wangawovwirika wuli, ndipo cifukwa wuli nchakusuzga?

5 Nangauli ŵanthu ŵanandi ŵakuyowoya kuti muloŵevu wangasintha yayi, kweni ŵanandi ŵakuzomerezga kuti wangasintha usange wangalekerathu kumwa moŵa. (Yelezgerani na Mateyu 5:29.) Kweni, nchakusuzga kuti muloŵevu wapulikire ulongozgi, cifukwa iyo wakukana kuti wali na suzgo. Kweni para ŵabali ŵake ŵakucitapo kanthu kuti ŵamazge masuzgo agho ŵakukumana nagho cifukwa ca iyo, wangamba kupanikizga kuti wali na suzgo. Dokotala munyake uyo wawovwirapo ŵaloŵevu na mbumba zawo wakati: “Nchakuzirwa comene kuti mbumba zicitenge makora milimo yawo ya zuŵa na zuŵa. Kucita nthena kukovwira muloŵevu kupanikizga mphambano yikuru iyo yilipo pakati pa iyo na ŵanyake wose m’mbumba.”

6. Kasi mbumba izo zili na muloŵevu zingasanga nkhu ulongozgi uwemi?

6 Usange mu nyumba yinu muli muloŵevu, ulongozgi wa mu Baibolo ungamovwirani kuti mukhalenge makora. (Yesaya 48:17; 2 Timote 3:16, 17) Awonani fundo zinyake izo zawovwira mbumba kutonda uloŵevu.

7. Usange m’mbumba muli muloŵevu, kasi lingaŵa suzgo la njani?

7 Lekani kujeruzga. Baibolo likuti: “Munthu yose wati wayeghenge mphingo yake,” kweniso “ise tose yumoza yumoza tizamkujipatawulira kwa Ciuta.” (Ŵagalatiya 6:5; Ŵaroma 14:12) Muloŵevu wangayowoya kuti ŵa m’mbumba yake ndiwo ŵakumupangiska. Mwaciyelezgero, wangayowoya kuti: “Muŵenge kuti mukunipwelelera makora, mphanyi nkhumwa moŵa yayi.” Usange ŵanji ŵakukolerana nayo, ndikuti ŵakumuciska kulutizga kumwa moŵa. Kweni nanga tingaŵa kuti tikusuzgika na vyakucitika panji ŵanthu ndiwo ŵakutisuzga, tose na muloŵevu wuwo, tizamupatawura cifukwa ca ivyo tikucita.—Yelezgerani na Ŵafilipi 2:12.

8. Ni mwauli umo tingacitira kuti muloŵevu wasuzgikenge yekha na vinthu viheni ivyo vikucitika cifukwa ca uloŵevu wake?

8 Mukwenera cara kumuvikilira muloŵevu cifukwa ca ivyo vikucitika cifukwa ca uloŵevu wake. Ntharika ya mu Baibolo iyo yikuyowoya za munthu uyo ni mukali, yikukhwaskaso ŵaloŵevu. Ntharika iyi yikuti: ‘Usange ukumuthaska ipo wawerezgengeso.’ (Zintharika 19:19) Mulekani muloŵevu wasuzgike cifukwa ca uloŵevu wake. Para wanangira pa malo, mulekani watozgepo yekha.

9, 10. Cifukwa wuli mbumba izo zili na muloŵevu zikwenera kuzomera wovwiri, ndipo zikwenera kupenja wovwiri kwa njani?

9 Zomerani wovwiri wakufuma ku ŵanyinu. Lemba la Zintharika 17:17, likuti: “Mwanase wakutemwa nyengo zose, ndipo mwanamunyako wakubabiwira kovwira mu suzgo.” M’mbumba mukuŵa suzgo para muli muloŵevu. Ndipo mukukhumbikwira wovwiri. Mungazerezganga yayi kufumba wovwiri ku “ŵabwezi” ŵinu. (Zintharika 18:24) Ŵanji awo ŵakaŵapo na suzgo lakuyana waka, panji awo ŵakupulikiska makora suzgo ilo, ŵangamuphalirani masacizgo ghakovwira gha umo mungacitira usange mungaŵaphalira. Ŵangamuphaliraniso ivyo mukwenera kucita ndiposo ivyo mukwenera yayi. Kweni mukwenera kucenjera. Dumbiskanani na awo mukuŵagomezga, awo ŵakumanya kusunga cisisi.—Zintharika 11:13.

10 Gomezgani ŵalara ŵa mpingo. Ŵalara ŵa mpingo ŵangamovwirani comene. Ŵanalume aŵa, ŵakusambira Mazgu gha Ciuta ndipo ŵakumanya makora umo ŵangawovwilira munthu na fundo za mu Baibolo. Ŵangaŵa “nga ndi malo ghakubisamamo mphepo na kudinganyamo cimphupulu, nga ndi mironga mu malo gha cinkhamwa na mfwiri wa cijarawe mu caru cakuvuska.” (Yesaya 32:2) Kuti ŵakuvikilira mpingo ku vinthu vilwani pera yayi, kweniso ŵakusanguluska, kupembuzga, na kuyezgayezga kovwira waliyose uyo wakusuzgika. Ŵafikani ndipo ŵamovwiraninge.

11, 12. Kasi ni njani uyo wakupeleka wovwiri ukuru ku mbumba izo zili na muloŵevu, ndipo wakupeleka wuli?

11 Sangani nkhongono kufuma kwa Yehova. Baibolo likutisimikizgira kuti: “Yehova wali pafupi na awo mbakuphyoka mu mtima, ndipo wakuponoska awo mba mzimu wakupera.” (Salmo 34:18) Usange mwaphyoka mtima cifukwa cakuti munyake m’mbumba yinu ni muloŵevu, manyani kuti “Yehova wali pafupi.” Wakupulikiska makora suzgo linu.—1 Petros 5:6, 7.

12 Kugomezga ivyo Yehova wakuyowoya mu Baibolo kungamovwirani kuzizipizga vyenjezgo. (Salmo 130:3, 4; Mateyu 6:25-34; 1 Yohane 3:19, 20) Kuti mzimu wa Ciuta umovwireni, uwo ungamupani “kaluskiro ka nkhongono” zakuti muzizipizgenge zuŵa na zuŵa, mukwenera kusambira Baibolo na kulondezga ivyo mukusambira.—2 Ŵakorinte 4:7. b

13. Kasi ni suzgo wuli linyake ilo likutimbanizga mbumba?

13 Nkhaza ni suzgo linyake ilo likucitika cifukwa ca uloŵevu ndipo likutimbanizga mbumba zinandi.

MASUZGO AGHO GHAKWAMBA CIFUKWA CA NKHAZA M’MBUMBA

14. Kasi nkhaza za m’mbumba zikamba pawuli, kasi zicali kucitika lero?

14 Nkhaza yakwamba mu mbiri ya ŵanthu yikaŵa ya m’mbumba, pakati pa Kayini na Abelu. (Genesis 4:8) Kwambira pa nyengo iyo, ŵanthu ŵakusuzgika na nkhaza zakupambanapambana. Pali ŵafumu awo ŵakutimba ŵawoli ŵawo, ŵawoli awo ŵakukalipira ŵafumu ŵawo. Paliso ŵapapi awo ŵakutimba mwankhaza ŵana ŵawo, ndiposo ŵana awo ŵakusuzga ŵapapi ŵawo ŵacekuru.

15. Kasi awo ŵali m’mbumba izo mukucitika nkhaza ŵakukhwaskika wuli m’maghanoghano?

15 Para m’mbumba mukucitika nkhaza ŵanthu ŵakupwetekeka kuthupi pera yayi. Muwoli munyake uyo wakatimbikanga na mfumu wake wakayowoya kuti: “Nyengo zose nkhujiwona kuŵa wakubuda ndiposo wacitima. Kanandi nkhukhumba yayi kuwuka na mulenji. Nkhughanaghana ivyo vikacitika nga ni loto waka liheni.” Ŵana awo ŵakuwona panji kusuzgika na nkhaza, nawo ŵakuzakaŵa ŵankhaza para ŵatora panji ŵatengwa.

16, 17. Kasi kayowoyero kaheni ni vici, ndipo ŵa m’mbumba ŵangakhwaskika nako wuli?

16 Nkhaza kuti nkhutimba pera yayi. Kanandi yikuŵa yakayowoyero kaheni. Lemba la Zintharika 12:18 likuti: “Waliko uyo mazgu ghake gha mawara ghali nga ndi kulasa kwa lupanga.” Kuyowoya mazgu “ghakulasa” ni nkhaza. Kukusazgapo kutuka, kulengeskana, kofyana, na kukalipa nyengo na nyengo. Kayowoyero kaheni ni nkhaza yakofya comene cifukwa ŵanji ŵangamanya yayi kuti munthu wakupwetekeka.

17 Ciheni comene nkhusuzga mwana, kumunena nyengo zose, kuyuyura ivyo wakucita, mahara ghake, panji kumuwona nga walije nchito. Kayowoyero kaheni aka kangapangiska mwana kuleka kujigomezga para wakucita vinthu. Mbunenesko kuti mwana waliyose wakukhumbikwira kusambizgika. Kweni Baibolo likuphalira ŵapapi, comene ŵawiskewo kuti: “Mungatopolanga moyo ŵana ŵinu, mzire ŵawe nkhumbi” panji kugongowa.—Ŵakolose 3:21.

UMO TINGAGEGERA NKHAZA M’MBUMBA

18. Kasi nkhaza za m’mbumba zikwambira nkhu, ndipo Baibolo likulongosora kuti zingamara wuli?

18 Nkhaza zikwambira mu mtima. Vili nthena cifukwa cakuti, kuti ticite cinthu, tikwamba kughanaghanira dankha. (Yakobe 1:14, 15) Kuti munthu waleke nkhaza, cakwamba wakwenera kusintha umo wakughanaghanira. (Ŵaroma 12:2) Kasi nchamacitiko kusintha? Enya. Mazgu gha Ciuta ghali na nkhongono za kusintha umoyo wa ŵanthu. ‘Ghangapankhula’ maghanoghano ghaheni. (2 Ŵakorinte 10:4; Ŵahebere 4:12) Mazgu gha Ciuta ghakupangiska ŵanthu kuleka nkharo yiheni na kuvwara yiwemi.—Ŵaefeso 4:22-24; Ŵakolose 3:8-10.

19. Kasi Ŵakhristu ŵakutorana ŵakwenera kucita wuli mu mbumba?

19 Umo ŵakutorana ŵakwenera kucitira. Baibolo likuti: ‘Ŵafumu ŵakwenera kutemwa ŵawoli ŵawo na ŵawo nga ndi mathupi ghawo na ghawo. Uyo wakutemwa muwoli wake na wake wakujitemwa.’ (Ŵaefeso 5:28) Likuyowoyaso kuti mfumu ‘wacindikenge muwoli wake pakumanya kuti nchiŵiya cakutomboloka.’ (1 Petros 3:7) Ŵawoli nawo ŵakuphalirika kuti ‘ŵatemwenge ŵafumu ŵawo’ ndipo ‘ŵaŵacindikenge.’ (Tito 2:4; Ŵaefeso 5:33) Nadi pano, palije mfumu uyo wakopa Ciuta wangayowoya kuti wakucindika muwoli wake usange wakumutimba na kumutuka. Mwakuyana waka, muwoli uyo wakukolomoka cifukwa ca ukali, kutuka mfumu wake, panji kumuyuyura, wangayowoya yayi kuti wakumutemwa na kumucindika.

20. Kasi ŵapapi ŵazamufumbika na njani cifukwa ca umo wakulelera ŵana ŵawo, ndipo cifukwa wuli nchakwenelera yayi kulindizga kuti ŵana ŵawo ŵacitenge vinthu vyakujumpha msinkhu wawo?

20 Umo ŵapapi ŵakwenera kucitira na ŵana. Ŵana ŵakukhumba kuti ŵapapi ŵawo ŵaŵatemwenge na kuŵapwelelera. Baibolo likuyowoya kuti ŵana ‘nchiharo cakufuma kwa Yehova,’ ndipo ni “njombe.” (Salmo 127:3) Ŵapapi ŵazamufumbika na Yehova cifukwa ca umo wakupwelelera ciharo ici. Baibolo likuyowoya za nkharo ya “mwanici” ndiposo “undere” wa mwana. (1 Ŵakorinte 13:11; Zintharika 22:15) Ŵapapi ŵakwenera kuzizwa yayi usange ŵawona nkharo yaucindere ya ŵana ŵawo. Ŵana ŵakupambana mahara na ŵalara. Ŵapapi ŵakwenera cara kulindizga kuti mwana wawo wacitenge vinthu vyakujumpha msinkhu wake, vyose vikuthemba na umo wakukulira ndiposo ivyo wangakwaniska kucita.—Wonani Genesis 33:12-14.

21. Mwakuyana na ivyo Baibolo likusambizga, ni mwauli umo tikwenera kucitira na ŵapapi ŵithu ŵacekuru?

21 Umo tingacitira na ŵapapi ŵithu ŵacekuru. Lemba la Leviticus 19:32 likuyowoya kuti: “Citira ulemu wambuha, na kumucindika mucekuru.” Dango la Ciuta likakhozgeranga kucindika na kupwelelera ŵacekuru. Kucindika kungaŵa kwakusuzga para mupapi wakukhumba vinthu ivyo ŵana ŵangakwaniska yayi, panji cifukwa cakuti wakulwara comene, mutepanji wakutondeka kwenda na kughanaghana mwaluŵiro. Nangauli vingaŵa nthena, ŵana ŵakwenera kukumbuka kuti ni mulimo wawo “kuŵawezgera uwemi ŵapapi ŵawo.” (1 Timote 5:4) Ici cingang’anamura kuŵacindika ndiposo kuŵapwelelera mwakuthupi. Malemba ghakukana kusuzga ŵapapi ŵacekuru mu nthowa yiliyose.

22. Ni ukhaliro wuli wakuzirwa uwo ungawovwira kumazga nkhaza m’mbumba, ndipo tingawulongora wuli?

22 Sambirani kujikora. Lemba la Zintharika 29:11 likuti: “Cindere cikuvumbula pakweru ukali wake wose, kweni wavinjeru wakuwulekiska na kukhala cete.” Kasi mungacita wuli kuti muleke kukalipa? M’malo mwa kusungilira vinthu kusingo, yezgani kumazga suzgo ilo laŵapo mwaluŵiro. (Ŵaefeso 4:26, 27) Para mwamanya kuti mwamba kutukutwa ndipo mungajikora yayi, wukanipo. Lombani kwa Ciuta kuti muŵe na mzimu wakujikora. (Ŵagalatiya 5:22, 23) Kuvakaca panji kucita vinthu vinyake kungamovwirani kuti mtima winu ukhazikike makora. (Zintharika 17:14, 27) Yezgayezgani kuti muŵe ‘ŵambura kukalipa luŵiro.’—Zintharika 14:29.

KASI MULEKANENGE PANJI MULUTILIRENGE KUKHALIRA LUMOZA?

23. Nchivici cingacitikira Mkhristu usange wakuleka yayi zawe na kusuzga mbumba yake?

23 Baibolo likulongosora kuti Ciuta wakutinkha “maulwani, zawe, . . . [na] maukali.” Likutiso “ŵeneawo ŵakucita vya ntheura kuti ŵati ŵaharenge Ufumu wa Ciuta cara.” (Ŵagalatiya 5:19-21) Mwantheura, waliyose uyo wakuyowoya kuti ni Mkhristu kweni wakuleka yayi ukali na zawe, ndiposo uyo wakutimba munyake wa mu nthengwa panji ŵana, wangasezgeka mu mpingo. (Yelezgerani na 2 Yohane 9, 10.) Kucita nthena kukupangiska kuti mpingo ulutilire kuŵa utuŵa.—1 Ŵakorinte 5:6, 7; Ŵagalatiya 5:9.

24. (a) Kasi uyo wakusuzgika na munyake wa mu nthengwa wangasankha kucitaci? (b) Ndipo ŵabwezi, ŵabali, na ŵalara ŵa mpingo ŵangamovwira wuli, nchivici ico ŵakwenera yayi kucita?

24 Wuli pakuyowoya za Ŵakhristu awo ŵakutimbika na munyawo wa mu nthengwa uyo wakusintha yayi? Ŵanji ŵasankha kulutilira kukhala nayo lumoza pa vifukwa vinyake. Ŵanji ŵakusankha kuwukapo pa nyumba, mwakuti ŵavikilire umoyo wawo wauzimu, wa kuthupi ndiposo maghanoghano ghawo. Ivyo munthu uyo wakutimbika wasankha kucita, ni nkhani ya pakati pa iye na Yehova. (1 Ŵakorinte 7:10, 11) Ŵabwezi ŵawo, ŵabali panji Ŵalara ŵa mpingo ŵangakhumba kuti ŵawovwirepo na kupeleka ulongozgi, kweni ŵakwenelera cara kucicizga uyo wakusuzgika kuti wacite umo iwo ŵakughanaghanira. Ni udindo wake kusankha ico wakwenera kucita.—Ŵaroma 14:4; Ŵagalatiya 6:5.

UMALIRO WA MASUZGO GHA M’MBUMBA

25. Kasi Yehova wakakhumbanga kuti mbumba zikhalenge wuli?

25 Peneapo Yehova wakakwatiska Adamu na Heva, likaŵa khumbo lake cara kuti ŵazakasuzgikenge na masuzgo agho ghakutimbanizga mbumba nga ni uloŵevu panji nkhaza. (Ŵaefeso 3:14, 15) Mbumba yikeneranga kuŵa malo gha mtende, gha citemwa, nakuti waliyose wakeneranga kupwelelereka makora mwauzimu ndiposo m’maghanoghano. Kweni cifukwa ca kwananga, umoyo wa m’mbumba ukamba kutimbanizgika na masuzgo.—Yelezgerani na Mupharazgi 8:9.

26. Kasi awo ŵakuyezga kukhala na umoyo wakukolerana na khumbo la Yehova ŵazamuŵa na umoyo wa mtundu wuli kunthazi?

26 Nchakukondweska kuti khumbo la Yehova lakuti mbumba zikhalenge makora lindasinthe. Iyo walayizga kuti wiziskenge caru ciphya ca mtende, umo ŵanthu ‘ŵazamukhala mwakufwasa, kwambura wakuŵawofya.’ (Ezekiel 34:28) Pa nyengo iyo, uloŵevu, nkhaza, na masuzgo ghanyake agho ghakutimbanizga mbumba kuzamuŵavya. Ŵanthu ŵazamumwemwetera, kuti ŵabise waka wofi na masuzgo yayi, kweni cifukwa cakuti ‘ŵazamukondwa na kusakata comene.’—Salmo 37:11.

a Nangauli mu nkhani yino muloŵevu talemba kuti ni mwanalume, kweni fundo izo talongosora zingawovwiraso para muloŵevu ni mwanakazi.

b Mu vyaru vinyake muli vipatala panji mawupu agho ghakugwira nchito zakovwira ŵaloŵevu na mbumba zawo. Kwali munthu wapenjenge wovwiri uwu panji yayi, ni nkhani ya munthu payekha. Ŵakaboni ŵa Yehova ŵakuyowoya yayi wovwiri uwo mukwenera kupokera. Ndipouli, mukwenera kucenjera para mukupenja wovwiri. Mukwenera cara kusanga wovwiri uwo ukususkana na fundo za mu Malemba.