1, 2. Lintu icupo cili mu kukanshika, cipusho nshi cingepushiwa?

 MU 1988 umwanakashi umo umwina Italy uwe shina lya Lucia alipopomenwe nga nshi. * Pa numa ya myaka 10 calemoneko kuti icupo cakwe calepwa. Imiku iingi aleesha ukuti bawikishanye no mulume wakwe, lelo tacalebomba. E co alifumineko pa mulandu wa kukanalingana kabili nomba alolenkene no kukusha abana babili abanakashi eka. Nga atontonkanya pali ilya nshita, Lucia ebukisho kuti: “Nalishininkishe ukuti takwali icali no kupusushe cupo cesu.”

² Nga uli na mafya mu cupo, kuti napamo wayumfwa nge fyayumfwile Lucia. Kuti pambi mulecushiwa mu cupo cenu kabili kuti napamo uletwishika nga nalyo line kuti capusushiwa. Nga ifyo e fyo cili, walacisanga ica kwaafwa ukulanguluka pali ici cipusho ca kuti: Bushe nalikonka ukupanda mano konse ukusuma uko Lesa aapeela muli Baibolo ku kwafwilisha ukulenga icupo ukutunguluka?—Ilumbo 119:105.

3. Ilintu ukulekana nakuseeka, kwankulako nshi ukushimikwa pa kati ka bantu balekana e lyo ne ndupwa shabo?

³ Lintu ubulwani bwaluma icine cine pa kati ka mulume no mukashi, ukupwishe cupo kuti pambi kwamoneka ukuba e cintu cayangukisha ukucita. Lelo, ilintu ifyalo ifingi filekwata ifipendo fikalamba ifya ndupwa shabongoloka, ukusapika kwa nomba line kulelangilila ukuti amaperesenti ayengi aya baume na banakashi abo ifyupo fyapwa balalanguluka ukuti kanshi nga tabalekene. Impendwa ikalamba balakwata amafya yafulilako aya butuntulu bwa  bumi, ku mubili na ku muntontonkanya, ukucila pali abo batwalilila ukwikala ne fyupo fyabo. Icimfulumfulu no kubulwe nsansa ukwa bana abo abafyashi babo balekana ilingi line kulakokola pa myake ingi. Abafyashi ne fibusa aba ndupwa shabongoloka na bo bene balaculila kumo. Kabili ni shani fintu Lesa, Katendeka wa cupo, amona imibele ya musango yo?

4. Bushe amafya mu cupo yalingile ukubombwapo shani?

⁴ Nga fintu calandilwepo mu fipandwa fyafumako, Lesa afwaile ukuti icupo cikabe cikakilo ca bumi bonse bwa muntu. (Ukutendeka 2:24) Mulandu nshi lyene, ifyupo fyafule fi fipwila? Te kuti cicitike fye ubushiku bumo. Ilingi line kulabako ifilangililo kuti cili no kupwa. Amafya yanono mu cupo kuti yaleya yalekulilako fye ukufikila yamoneka nga ayashingapikululwa. Lelo nga ca kuti aya mafya yalebombwapo bwangu bwangu mu kuba no kwaafwa kwa Baibolo, ukupwa kwa fyupo ukwingi kuti kwasengaukwa.

5. Mibele nshi ya kwenekele fya cine cine iyo umo alingile ukulolenkana na yo mu cupo?

⁵ Icintu cimo ico limo limo citungulula ku mafya caba kwenekela ifintu fya kwelenganya fye uko umo nelyo abaupana bonse babili bengaba na ko. Ifitabo fya malyashi ya cintemwa, bamagazini balumbuka, amaprogramu ya pa televishoni, ne fikope fisela kuti fyalenga umuntu ukusubila no kulaelenganya ifintu ifishaba mu bumi bwa cine cine nangu panono. Lintu ukwelenganya kwa musango yo kwakano kubomba, umuntu kuti ayumfwa ukuti alibepwa, kuti ayumfwa uushaikushiwa, nangu fye ukufiitwa. Ni shani, nangu ni fyo, abantu babili abashapwililika bengasanga insansa mu cupo? Cifwaya ukubombesha pa kusanga ukwampana kwatunguluka.

6. (a) Baibolo ipeela imimwene nshi iyashikatala iya cupo? (b) Milandu nshi imo iileta ukukanasuminishanya mu cupo?

⁶ Baibolo ilabomba. Ilasumina ukuti mu cupo mwalibo buseko, lelo na kabili ilasoka ukuti abo abengila mu cupo “bakaba no [bucushi, NW] mu mubili.” (1 Abena Korinti 7:28) Nga fintu cilandilwepo kale, abaupana bonse babili tabapwililika kabili kuti babembuka. Imipangilwe ya ku muntontonkanya ne nkuntu ne cikulilo ca baupana babili fyalipusanapusana. Abaupana limo limo tabasuminishanya pa lwa ndalama, abana, na bena buko. Ukucepelwe nshita ya kucitile fintu capamo na mafya ya mu kukumana kwa mu cupo, na ko kuti kwatula ukukangana. * Cilasendako inshita ukubombela pali iyi milandu, lelo koseni! Ubwingi bwa baupana baliba na maka ya kulolenkana na mafya ya musango yo kabili balasanga ukupikulula ukwingapokelelwa kuli bonse babili.

7, 8. Nga ca kuti ukuyumfwa kwa umo nakucenwa nelyo kuliko ukukanaumfwana pa kati ka baupana, ni nshila nshi iya mu Malembo iya kubombela pali fyene?

⁷ Abengi balacisange cakosa ukutekanya lintu balelanshanya  ifyo ukuyumfwa kwabo kucenenwe, ukukanaumfwana, nelyo ukutena kwa pa lwabo. Mu cifulo ca kulanda mu kulungatika ukuti: “Ndeyumfwo kuti ukulanda kwandi takulesendwa bwino,” umunankwe kuti pambi akuntukilwa no kukusha ubwafya. Abengi batila: “Muisakamana fye mwe bene,” nelyo ukuti, “Tamwantemwa.” Umunankwe na o, pa kukanafwaya ukuwila mu kuumana kuti pambi aikala fye tondolo ukwabulo kwasuka.

⁸ Inshila yacilapo kuwama iya kukonka yaba kumfwila ukufunda kwa Baibolo ukutila: “Kalipeni, lelo mwibembuka; mwileka kasuba kawe mucili no bukali.” (Abena Efese 4:26) Abaupana babili aba nsansa, ilyo bafikile pa mwaka wabo uwalenga 60 ukutula apo baupanine, baipushiwe inkama yalenga ukuti bakwate icupo catunguluka. Umulume atile: “Twasambilile ukukanaya ku kusendama ukwabulo kupwisha ukupusana, te mulandu na fintu pambi kwamoneke ukucepa.”

9. (a) Cinshi caishibishiwa mu Malembo ngo lubali lwakatama ulwa kulanshanya? (b) Cinshi cintu abaupana ilingi line bakabila ukucita, nangu line cifwaya ubukose no kuicefya?

⁹ Lintu umulume no mukashi bafilwo kusuminishanya, umo umo alakabila “[ukuba] uwayanguka ku kuumfwa, uwakokola ku kulanda, uwakokola ku kukalipa.” (Yakobo 1:19) Pa numa ya kukutika mu kusakamana, abaupana bonse babili kuti pambi bamona ukuti balekabila ukulomba ukubelelwo luse. (Yakobo 5:16) Cifwayo kuicefya no bukose ukusosa mu bufumacumi ukuti: “Mbelelako luse pa kukukalifya.” Lelo ukubomba no kupusana muli iyi nshila e kukacilapo kuwama mu kwaafwa abaupana babili te mu kupikulula fye amafya yabo mweka lelo na kabili no kukusha icikabilila ne senge icikabalenga ukusanga icimwemwe cakulilako lintu bali pamo.

10. Kucingilila nshi uko Paulo atubulwile ku Bena Kristu ba ku Korinti uko pambi kwingabomba ku Bena Kristu ilelo?

¹⁰ Lintu umutumwa Paulo alembeele abena Korinti, atashishe ukuupana “pa mulandu wa bulalelale ubwingi.” (1 Abena Korinti 7:2) Icalo ilelo cibipile fye kwati fintu cali  mu Korinti wa pa kale, nelyo fye ukubipishapo. Amalyashi ya bucisenene yantu abantu ba ku calo balanshanya pa lwalaala, imifwalile ishalinga intu bafwalilamo, na malyashi ya cisenena ayamoneka muli bamagazini ne fitabo, pa TV, na mu fikope fisela, fyonse nga twafibika pamo filabimbula insuuna ya bucisenene. Ku bena Korinti abaikeleko mu mibele yapalako, umutumwa Paulo atile: “Ukuupana kwawamo kucilo kuba ne nsuuna.”—1 Abena Korinti 7:9.

11, 12. (a) Cinshi cintu umulume no mukashi bali no kupeelana, kabili ni mu nshila nshi cilingile ukupeelelwa? (b) Ni shani fintu imibele ilingile ukubombwapo nga icifwile ukupeelwa mu cupo cili no kutala ukuleka ukupeelwa pa kashita kanono?

¹¹ E ico, Baibolo ikambisha Abena Kristu baba mu cupo ukuti: “Umulume apeele umukashi icifwile ukumupeela, no mukashi na o apeele umulume wakwe ifyo fine.” (1 Abena Korinti 7:3) Moneni ukuti ukukomaila kuli pa kupeela—te pa kupinda. Isenge lya mu cupo lilekusha icine cine nga ca kuti fye umo umo uwaba mu cupo aleangwa ku cilewamina umwina mwakwe. Ku ca kumwenako, Baibolo ikambisha abalume ukulasunga abakashi babo “umwabelo kwishiba.” (1 Petro 3:7) Ici ukucilisha e fyo caba mu kupeelana icifwile ukupeelwa mu cupo. Nga ca kuti umukashi talesungwa mu kunakilila, kuti pambi acisange cakosa ukuipakisha ulu lubali ulwa cupo.

¹² Kulabako utushita lintu abaupana bengatanana icifwile ukupeelwa mu cupo. Ici pambi e fyo cingaba ku mukashi pa nshita shimo isha mu mweshi nelyo lintu aleyumfwa ukunaka sana. (Linganyako Ubwina Lebi 18:19.) E fyo cingaba na ku mulume lintu alepita mu bwafya ubukalamba pa ncito kabili aleyumfwa uwafunshika mu nkuntu. Inshita sha musango yo isha kuleka ukupeelana icifwile ukupeelwa mu cupo pa kashita kanono shibombwapo bwino nga abaupana bonse babili mu kukanapita mu mbali balanshanya icilecitika kabili ‘basuminishanya.’ (1 Abena Korinti 7:5) Ici cikacilikila umo umo uwa bene ukukanasondwelela ifintu fyalubana. Nangu ni fyo, nga ca kuti, umukashi ku mufulo aletana umulume wakwe nelyo umulume ku mumbo alefilwa ukupeela  icifwile ukupeelwa mu cupo mu nshila ya kutemwa, umunankwe kuti asansalikwa ku kutunkwa. Lintu cacitika muli uyo musango, amafya kuti yaima mu cupo.

13. Ni shani fintu Abena Kristu bengabomba pa kusungilila ukutontonkanya kwabo ukwasanguluka?

¹³ Ukupala Abena Kristu bonse, ababomfi ba kwa Lesa ababa mu cupo bafwile ukusengauka ifikope filangisho bwamba, ifingalenga ulunkumbwa lwakowela kabili ulushili lwa cifyalilwa. (Abena Kolose 3:5) Bafwile na kabili ukubaka amatontonkanyo yabo ne ncitilo lintu balebomba na bonse bambi aba bwamba bwapusanako. Yesu asokele ati: “Onse uulolesho mwanakashi no kumufwaya [“kumukumbwa,” NW], nacita nankwe ubucende mu mutima wakwe.” (Mateo 5:28) Ukupitila mu kubomfya ukufunda kwa Baibolo ukukuma ku kwampana kwa bwaume no bwanakashi, abaupana balingile ukuba na maka ya kusengauka ukuwila mwi tunko no kucito bucende. Kuti batwalilila ukuipakisha isenge lyabamo kucankwa mu cupo umo ukulaalana kwa mwaume no mwanakashi kuteeswa nge ca bupe cawama ukufuma kuli Katendeka wa cupo, Yehova.—Amapinda 5:15-19.

14. Mibele nshi iya bulanda iibako limo limo? Mulandu nshi?

¹⁴ Mu nsansa, mu fyupo ifingi ifya Bwina Kristu, amafya ayali yonse ayengemako kuti yabombwapo bwino. Inshita shimo, nangu ni fyo, tayabombwapo bwino. Pa mulandu wa kuti abantunse tabapwililika kabili bekala mu calo ca lubembu icalamwa na Satana, ifyupo fimo filafika pa nembenembe ya kupwa. (1 Yohane 5:19) Ni shani fintu Abena Kristu bengabomba ne mibele ya kwesha iya musango yo?

15. (a) Cinshi caba e cishinte ceka fye ica mu Malembo ica kulekaninapo icingalenga ukuupa nelyo ukuupwa cipya cipya? (b) Mulandu nshi bamo bapingwilapo ukukanalekana no munabo wa mu cupo uwalangishe ukubulwa bucishinka?

¹⁵ Nga fintu calumbwilwe mu Cipandwa 2 ica cino citabo, ubulalelale e mulandu fye weka uwa mu Malembo uwa kulekaninapo ukwingalenga umo ukuupa nelyo ukuupwa  cipya cipya. * (Mateo 19:9) Nga naukwato bushinino bwa cine cine ukuti umunobe wa mu cupo tali na bucishinka, lyene ninshi naulolenkana no kupingulapo kwakosa. Bushe uli no kutwalilila muli ico cupo nelyo ukafwayo kuti mukalekane? Tapaba amafunde. Abena Kristu bamo balibelela uluse umupwilapo abanabo abalapile mu cine cine, kabili icupo cintu babakilile calitungulwike. Bambi balikaana ukulekana pa mulandu wa bana.

16. (a) Fintu nshi fimo ifyalenga bamo ukulekana na banabo ba mu cupo abalufyenye? (b) Lintu umwina mwakwe wa kaele apingulapo ukulekana nelyo ukukanalekana no munankwe, mulandu nshi takulingile ukuba nangu umo uwa kulengulula ukupingulapo kwakwe?

¹⁶ Lubali lumbi, incitilo ya lubembu kuti pambi yafuminemo ifumo nelyo ubulwele bupishiwa mu kulaalana. Nelyo nakalimo abana balekabila ukucingililwa ku mufyashi uucenda abana. Cili icaumfwika, kwalibako ifingi ifya kulangulukapo ilyo ushilapingulapo. Nga ca kuti, nangu cibe fyo, waisaishiba ulwa kubulwa bucishinka ukwa munobe wa mu cupo kabili pa numa wakonkanyapo ukulaala nankwe mu cupo, ninshi walangililo kuti naulekelela umunobe kabili ulefwaya ukutwalilila mu cupo. Takuliko na kabili umulandu wa kulekaninapo mu kuba no kufwaya ukuupa nelyo ukuupwa cipya cipya ukulingana na Malembo. Takuli nangu umo uulingile ukuba uwa mulomo no kwesha ukusonga ico uli no kupingulapo, kabili takulingile ukubako uwa kulengulula cintu upingwilepo nga naupingulapo. Uli no kulolenkana ne fikafuma mu cintu wapingulapo. “Umuntu onse ali no kusende cipe cakwe umwine.”—Abena Galatia 6:5.

17. Nga ca kuti takuli bulalelale, mwa kupeleela nshi Amalembo yabika pa kupaatukana nelyo pa kulekana?

¹⁷ Bushe kwalibako imibele iingasuminisha ukupaatukana  nelyo nalimo no kulekana no munobe wa mu cupo nangu cingatila tacitile ubulalelale? Ee, lelo muli uyo mulandu mwena, Umwina Kristu tali muntungwa ukufwaya umuntu umbi pa kuti bakoopane nankwe. (Mateo 5:32) Baibolo, ilintu ilasuminisha ukupaatukana kwa musango yo, ikambisho kuti umo uwapaatukako “ekalilile ubushimbe, atemwa awiikishiwe.” (1 Abena Korinti 7:11) Mibele nshi imo imo iyacishamo iingalenga ukupaatukana ukuba e ca kucita fye?

18, 19. Mibele nshi imo iyacishamo iingalenga umo mu cupo ukupimununa no kumono kuti ukupaatukana kwa mwi funde nelyo ukulekana kwawamapo, nangu cingatila takwingabako ukuupa nelyo ukuupwa cipya cipya?

¹⁸ Kwena, ulupwa limbi kuti lwabo lupiina pa mulandu wa bunaŋani bwabipisha ne fibelesho fyabipisha ifya mulume. * Kuti pambi abuule ndalama isho ulupwa lukwata no kushipoosa mu kuteye fyangalo fya cela mushuke nelyo ukushibomfya ku kwafwilisha ukukunkuma ku miti ikola nelyo ku bwalwa. Baibolo ilondololo kuti: “Umuntu nga tasunga . . . aba mu ŋanda yakwe, ninshi nakaana icitetekelo, kabili abo mubi ukucisha uushatetekela.” (1 Timote 5:8) Nga umuntu wa musango yo akaana ukwalule nshila shakwe, nakalimo ukulalipilila fye ne fibelesho fyakwe ifya bubifi pa kulasenda indalama shintu umukashi wakwe abombela, umukashi kuti pambi asalapo ukufwaya ukulaikala fye bwino na bana bakwe ukupitila mu kufwaya ukupaatukana kwa mwi funde.

¹⁹ Ukupaatukana kwa musango yo ukwa mwi funde kuti na kabili kwalangulukwapo nga ca kuti umo mu cupo wa lukaakala ku munankwe, nakalimo libili libili ukulamuuma ica kuti ubutuntulu bwa ku mubili nelyo fye ubumi fyaba mu busanso. Ukulundapo, nga ca kuti umo mu cupo lyonse esha ukupatikisha umunankwe wa mu cupo ukutoba amakambisho ya kwa Lesa mu nshila imo, umunankwe  uuletiinishiwa muli yo nshila kuti pambi na kabili alanguluka pa kupaatukana, ukucilisha nga nacibipisha sana ica kuti ubumi bwa ku mupashi buli mu busanso. Umunankwe uulemono busanso kuti pambi asondwelelo kuti inshila fye yeka iya “kunakila Lesa ukucilo kunakila abantu” ili kufwaya ukupaatukana kwa mwi funde.—Imilimo 5:29.

20. (a) Nga ulupwa lulepashika, cinshi cintu aba bwananyina abakosoka na baeluda pambi bengapeela, kabili cinshi bashilingile ukupeela? (b) Abantu baupana tabalingile ukubomfya ukuloshako kwa Baibolo ku kupaatukana no kulekana ukuba e mulandu wa kucitila cinshi?

²⁰ Mu milandu yonse iya kupuma umunankwe wa mu cupo, takulingile ukuba nangu umo uwa kutitikisha uuli uwa kaele ukuti atemwa bapaatukane nelyo ukuti ekale. Ilintu aba bwananyina abakosoka na baeluda kuti pambi bapeela ukutungilila no kufunda kwashimpwa pali Baibolo, te kuti beshibe fyonse ificitika pa kati ka mulume no mukashi. Ni Yehova fye e wingamone co. Kwena, ku mukashi wa Bwina Kristu te kuti cibe kulango mucinshi ku kutantika kwa kwa Lesa ukwa cupo nga alebomfya utumilandu tunono fye pa kuti afume ku cupo. Lelo nga imibele ya busanso iyacishamo yatwalilila, tapali uulingile ukumulengulula nga asalapo ukupaatukana. Ifi fintu fimo fine e fingasoswa na ku mulume wa Bwina Kristu uulefwaya ukupaatukana. “Ifwe bonse tukeminina ku ca kupingwilapo ca kwa Lesa.”—Abena Roma 14:10.

21. Ca kukumanya nshi cilango kuti ukufunda kwa Baibolo ukwa pa cupo kulabomba?

²¹ Imyeshi itatu pa numa Lucia, uulumbwilwe pa kutendeka apaatukene no mulume wakwe, akumene ne Nte sha kwa Yehova kabili atendeke ukusambilila Baibolo na bene. Alondololo kuti: “Icansungwishe sana ca kuti, Baibolo yampikulwilile amafya mu nshila iibomba. Pa numa fye ya mulungu umo uwa kusambilila, apo pene fye nafwaile ukuti tuwikishanye no mulume wandi. Ilelo kuti natila  Yehova alishiba ifya kupususha ifyupo ifyaba mu bwafya pa mulandu wa kuti ukufunda kwakwe kwafwilisha abaupana ukusambilila ifya kucindikana. Filya abantu bamo balanda, abati Inte sha kwa Yehova balapaatukanye ndupwa, awe te fyo caba. Kuli ine, balilundenye ulupwa.” Lucia asambilile ukubomfya ifishinte fya Baibolo mu bumi bwakwe.

22. Abaupana bonse balingile ukucetekela muli cinshi?

²² Lucia tali eka iyo. Icupo cilingile ukuba lipaalo, te cisendo iyo. Pa kuti cibe fyo, Yehova alipayanya intulo yawamisha ukwingasangwa ukufunda kwa pa cupo ukwabala akulembwa, iyo ntulo Cebo cakwe icaumo mutengo. Baibolo kuti yalengo “wapelwa amano ukubo wa mano.” (Ilumbo 19:7-11) Yalipususha ifyupo ifingi ifyali pa nembenembe ya kupwa kabili yaliwamyako fimbi ifingi ifyakwete amafya yakakala. Abaupana bonse shi nabacetekele mu kukumanina ukufunda kwa pa cupo uko Yehova Lesa apeela. Mu cituntulu kulabomba!