Skip to content

Skip to table of contents

KAPITULU KUMI NA THARU

Akala Matelo Ahaleli Ofudheya

Akala Matelo Ahaleli Ofudheya

1, 2. Matelo agakala mutxiddo mwa makathamiho, nivuzo gani ninfanyeela okosiwa?

YAKA ya 1988 muyana dhahi ontxemerhiwa Lúcia wa elabo ya Itália wahinyimuwa vaddiddi. * Muvireli vyaka kumi matelo aye ela ogoma. Dila dhinjidhene iyene wahitamela wiwanana wili na mamunaye, mbwenye eji kiyathidda-wene mpirha. Dhaene awene ahithiyana sabwa ya otuwa ovahedhana venevo wahigumana na nikathamiho na walela yeka ana eeli a ayana. Agatanaalelaga ejile yapadduwile, Lúcia onowubuwela: “Ddahiziwa wila kawali elobo egavunile matelo ehu.”

2 Akala munokaana makathamiho a matelo, txino munononelamo mukalelo oniwa Lúcia. Matelo enyu txino ahikaana makathamiho nanda txino munokubanya akala aba podi woboliwa. Akala eji eli dhawene, txino munela woona okala yokamiha otanaalela nivuzo nthi: Ddihifara malago otene abene avahile Mulugu Mbibiliani okamiha matelo weeddeleya deretu?—Masalmo 119:105.

3. Masiki omwalana vakwaneliwani miselu dhinlagiha wila athu enjene amwalani vamodha na mirala dhawa aniwamo dhavi?

3 Magudulano agonuwa vari va mulobwana na mwadhiye, ofudha matelo podi wooneyaga ninga mukalelo wohirutxa okosa. Mbwenye, vowila dhilabo dhinjidhene dhihikaana mithengo dhinvira dhinjivagavi motikiniha dha mirala dhinfudheya, opepesa wa ovanenevi ohilagiha wila alobwana na ayana enjene amwalani anokubanya sabwa ya ofudha matelo. Muthengo munddimuwa wa ayana na alobwana aba anowoona goi vaddiddi na maredda, omaningoni na mmubuweloni, opitha abale alivi mmateloni. Odhugudheya vamodha na ohisanzaya wa ana a aliba omwalana wili-wili onogoneela vyaka dhinjidhene. Amambali vamodha na amarho a mirala dhifudheyile vina anowoona goi. Ki Mulugu, oddwene oli Muthanddi wa matelo onoona dhavi mukalelo obu?

4. Makathamiho a mmateloni anfanyeela weeddihiwa dhavi?

4 Ninga moonelihu mmakapituluni avirile, Mulugu wafunile wila matelo akale nifunddo na okalawo wotene. (Wita 2:24) Ki sabwa yani matelo menjene agafudheyaga? Txino eji kimpadduwa na rurumutxa. Wili-wili onokalaga dhizinddiyelo dhinlagiha. Makathamiho mañgono mmateloni podi wunuwa vaddiddi mpaka okala ninga ohigomiheya. Mbwenye makathamiho aba agasasanyedhiwa deretu momaguva na nikamihedho na Bibilia, ofudheya winjene wa matelo ogahirabeliwa.

MWAÑGANEGE DHILOBO DHINWODHEYA

5. Mukalelo gani webaribari onfanyeela ogumaniwana mmateloni otene?

5 Elobo modha txino enthukulela omakathamihoni ku ofuna dhilobo dhihinwodheya mmateloni. Manivuru a okwelana, marevista oovuwa, programa dha televizau vamodha na filme podi otota dhojeedhela vina dhoroha esene dhili dhothiyana vaddiddi na okalawo watxibarene. Maroho aba venevo vahinsoriheyani, muthuya podi woona ninga onyengethiwe, wohakwanihedhiwa mpaka okala woludduwa. Ki athu eeli oohakwana anwodha dhavi osanzaya mmateloni? Enofuna guru wila nzivelo noweeddeleya deretu nifiyedhiwe.

6. (a) Moonelo gani woreeliheya wa matelo omperheka Bibilia? (b) Sabwa gani dhiina dha magudulano a matelo?

6 Bibilia onloga ebaribari. Onononelamo ohagalaliha wa matelo, mbwenye vina onolaga yawila abale antela vina anteliwa “anowona makathamiho vamuralani vawa.” obe ‘mmaningoni mwawa’ (1 Korinto 7:28, NM) Ninga mumalelihu woona, atelani oheeli athu ohakwana nanda anotedemanela wuthegani. Musasanyeliwo wa mobuwelo vamodha na murima wa atelani otene na mukaleloya onothiyana. Mudhidhi mwina atelani anopambihana sabwa ya kobiri, ana vina anamudhi. Okoodda okalawo mudhidhi wowakwanela wa okosa dhilobo vamodha vina makathamiho a ogonihana podi vina okala nipara na magudulano. * Enothukula mudhidhi wila dhilobo esi dhisasanyedhiwe, mbwenye kalibani murima! Atelani enjene anowodha wakwaniha makathamiho aba vina ofanya mukalelo wa ogomihana vamodha.

KALOGELANI MAGUDULANOYA

7, 8. Akala ohikala elobo empiha murima obe magudulano vari va atelani, mukalelo gani wa Malebo wa osasanyedhana magudulanoya?

7 Athu enjene anorutxiwa omaala agalogelaga dhilobo dhimpiha murima, magudulano obe ejile eniwani woka. Othiya ologa na mukalelo wovita wila: “Kamuddiwile deretu,” mmodha txino podi oludduwa bathabwiha nikathamihona. Enjene anologa dhahi: “Munzuzumela dhenyuvi,” obe, “Nyuwo kamunddikwela.” Ahifunaga wakulana, mwina txino podi okala noo s’ohakula.

8 Mukalelo waderetu onfanyeela othukuliwa ku ovuruwana nlago na Bibilia: “Muganyanyuwelana, porhe-porhe munathege! Osilidhiwa wenyu omale nzuwa nihinaddowela.” (Éfeso 4:26) Atelani dhahi oosanzaya, anthamagela vyaka 60 dha matelo awa, ahivuziwa nigano na weeddeleyana deretu wa matelo awa. Mulobwanaya ohiloga: “Nihisunza okoodda odhowa ogona s’ohisasanyedha magudulano ehu, peno muyeveloya.”

9. (a) Malebo anlagiha eni okala mpaddi wofuneya wa opangana? (b) Atelani anfanyeela okosaga eni wili-wili, masiki eji vanfunani oliba murima vina oviyeviha?

9 Mulobwana na mwadhiye agaakulana mmodha onofanyeela ‘wethekela maru ovuruwana, kaguvele wakula, kathamagele woba owali.’ (Tiago 1:19) Mugamala ovuruwana na ofwaseya, ooheli munofanyeela woona ofuneya wa okumbirha nlevelelo. (Tiago 5:16) Ologa na murima wotene wila, “Muddilevelele sabwa ya wunyimulani,” onofuna oviyeviha vina oliba murima. Weeddiha dhilobo na mukalelo obu onela weeddeleya deretu mwa wakamiha atelani kayo ogomihavi makathamiho awa mbwenye vina wunuwiha ofiyedhana vamodha na omarho ejene enakosihe oziveliwa okala vamodha.

OPERHEKA MANGAU A MMATELONI

10. Nibarelo gani nilibihile Paulo wa Akristu a o Korinto nthene ninwodha othiddihedheya mabasa wa Akristu a ddabuno?

10 Murumiwi Paulo valebeliye akudda Korinto, iyene wahilibihedha matelo sabwa ya ‘ojeberuwa.’ (1 Korinto 7:2) Ddabuno elabo jabure vaddiddi ninga Korinto wa wale, vina ehipithavo. Mitoma dhonyakuwa esene dhinlogetxa athu a mwilaboni vathaddo, mukalelo wohikala wa mwabalelo wawa, vina makani antota edhividhivi ya ogonihana esene dhinfanyeya mmarevistani vamodha na mmanivuruni, mu Televizauni vina mmafilmeni, dhotene esi dhintitedha edhividhivi ya ogonihana wonyakuwa. Wa Akristu arijiwe na mikalelo dhakakene, murumiwi Paulo ohiloga: “Japama otela na oteliwa, ehili weddagana osirhirha onddumeya murima.”—1 Korinto 7:9.

11, 12. (a) Elobo gani enfiyarina mulobwana na mwadhiye nanda eji enfanyeela okosiwa na mukalelo gani? (b) Mukaleloya onfanyeela okosiwa dhavi akala mangau a mmateloni anothugihiwa mwari mwa mudhidhi muñgonovi?

11 Vina, Bibilia onowalibiha Akristu atelile vina ateliwe: “Mamuni avivahe mwadhye, afwaraga gano yotela; mwadhye erege yokokene na mamune.” (1 Korinto 7:3) Koonani yawila enthukuleliwa vadhulu ku ovivahedha—othiya omagelela. Mangau a mmateloni ansoriheya akala otene anotanaala oderetu wa mukwaye. Motagiha, Bibilia onowaruma alobwana okosaga na awadhiwa ninga ‘mowiwanana na eziwelo(1 Pedro 3:7, NM) Eji ja txibarene mwa ovaha vina wakela mangau a mmateloni. Akala muyana kaneeddihiwa na nzivelo, iyene podi orutxiwa ohagalala na mpaddi obu wa matelo.

12 Ohikala midhidhi dhiina dhinathugihane atelani mangau a matelo. Muyana podi okosa eji mmasikuni dhahi a mweri obe agalema vaddiddi. (Kaladdaniha Onamakutha 18:19.) Mulobwana podi vina okosa ejene agagumanaga na makathamiho manddimuwa o mabasani nanda anomudhugudha vaddiddi mmubuweloni. Mwaha esi dha othugihana wa mudhidhi muñgonovi wa ovahana mangau a matelo dhinoweedda deretu akala ooheli anologela deretu eji nanda “muwiwananelani.” (1 Korinto 7:5) Eji podi omukosiha kadda muthu ohitanaalela dhilobo dhiina dhabure. Akala muyana na pudha onomuthugiha mamunaye obe akala mamuni onomuthugiha mwadhiye athiyaga operheka mangau a matelo na mukalelo wa okwela, mukwayeya podi okala va ngovini ya manyengetho. Mmukaleloni obu podi obudduwavo makathamiho a matelo.

13. Akristu ankosa guru gani wila athiye mobuwelo wawa wokoddelene?

13 Ninga Akristu otene, atelani ali adhari a Mulugu anofanyeela orabela woonaga foto dha athu bali yovi, esene dhinatote dhifunelo dhotakala vina dhohibaaliwana. (Kolosi 3:5) Vina anofanyeela wañganela dhubuwelo na merelo awa agakala na athu a yano yothiyana. Yezu ohilaga: “Ole onimwañgana muyana amunlelaga, omala oraruwana mmurimani mwaye.” (Mateu 5:28) Modheela othiddihedha mabasa nlago na Bibilia mwaha wa ogonihana, atelani anofanyeela owodha orabela ogwela mmanyengethoni vamodha na oraruwa. Awene podi ohagalalagavi na okwelana wa mmateloni mwenemwa munooniwa ogonihana okala mvaho wothithimiheya onda wa Nameta matelo, Yehova.—Gano dh’olelana 5:15-19.

MATIBEELO A BIBILIA A OMWALANA

14. Nipadduwo gani noweeddiha thagaraga txino nintatamuwa? Sabwa yani?

14 Yohagalalihaya jawila, mmateloni menjene a Akristu, makathamiho otene antatamuwa podi ogomihiwa. Masiki dhaene, mudhidhi mwina eji kinwodheya. Sabwa yawila athu a omaningoni athu ohakwana nanda ankala mwilaboni yothega ejene enañganeliwa na Satana, matelo mena ahifiyedha ofudheya. (1 Joau 5:19) Akristu anfanyeela okosa dhavi na mukalelo obu wa weha?

15. (a) Matibeelo gani a Malebo a omwalana na ewodhelo ya otela na oteliwa wili? (b) Ena aganeli eni ommwala mukwawa wa mmateloni olupile matelo?

15 Ninga mulogeliwani mu Kapitulu 2 ya nivuru nthi, oraruwa bahi ba matibelo a Malebo a omwalana na ewodhelo ya otela na oteliwa wili. * (Mateu 19:9) Akala muhikaana ebaribari yawila mukwenyu wa mmateloni ohilupa magano, venevo munowañganana na nsakulo norutxa. Munela okalavi mmateloni obe munomwalana? Kuli magano. Akristu ena ahimulevelela kakamwe mukwawa otxinuwile-wene, nanda mateloya avuniwe ahogowa deretu. Enaya kafunile omwalana sabwa ya ana.

16. (a) Dhilobo gani dhiina esene dhathukuleli athu ena wamwala akwawa a mmateloni abene aviriganihile? (b) Oddule ohithegile agasakula omwalana obe okoodda omwalana, sabwa yani kanfanyeela okalavo muthu onsumulela ejile esakulileye?

16 Na dhaenevi, mwirelo obu wothega txino ohitota yari obe maredda anraveya mu ogonihanani. Obe txino ana anofanyeela obareliwa vamentoni va mambali onagoniha ana. Txibarene, ohikala dhilobo dhinjidhene dhinfanyeela opepesiwa muhinathi osakula okosavo elobo. Noona mugaziwa ohiroromeleya wa mukwenyu wa mmateloni nanda venevo bamuroma ogonihana wili na mukwenyuya, muhilagiha wila mumulevelela nanda munfuna musogorhihevi mateloya. Matibeelo a Mmaleboni a omwalana na ewodhelo ya otela na oteliwa wili agomeli venevo. Kavakale muthu onfanyeela ovolowela nanda baroma opakela yosakula yenyu, nne vina kavo onfanyeela osumulela yogana yenyu mugakosa ejene. Munofanyeela okalagawo na dhodhavo dha esile dhiganilenyu. “Muthu-muthu onopwathela dhitoteyile na merelo aye.”—Galásia 6:5.

MATIBEELO A OTHIYANA

17. Akala kakoseyile mararuwo, maddile gani animetxa Malebo va othiyana na omwalana?

17 Ngani, ki ohikala mikalelo esene dhinakosihe ofanyeelela wa othiyana obe omwalana na muthu mwina masiki akala iyeneya kararuwile? Indde, eji egapadduwa, Mukristu kali wotapuwa okwelana na muthu mwina na efunelo ya otelana. (Mateu 5:32) Masiki Bibilia vanrumeeliye othiyana oku, onolamula wila oddo obudduwilevo ‘kateliwe obe katele viina; atamele omwiyelela mamune obe mwadhiye.’ (1 Korinto 7:11) Ki mikalelo gani dhothabwetxa esene dhinakosihe okala yofanyeela othiyana?

18, 19. Mikalelo gani dhothabwa dhinimuthukulela mulobwana obe muyana opimelela nlago na o boma na othiyana obe omwalana, masiki matelo vahinwodheyani?

18 Murala podi oyelega sabwa ya owara onddimuwa wa mulobwana vina dhimanya dhabure dha mulobwanaya. * Txino iyene podi ojana mugunddu kobiri dha murala obe ogulana mirobwe dhinviriganiha ogogo obe omwana. Bibilia onologa: “Ole ohinatanala amudhaye . . . a tákulu modhene, orimeliwa nroromelo, otakala murima opitha ole ohineddana magano a Mulugu.” (1 Timóteo 5:8) Muthu oddu agakoodda osaddula mukalelo waye, txino osapelaga edhividhivi yaye na kobiri dhingumela mwadhiye, muyanaya txino podi osakula obarela okalawo waye vamodha na wa ana aye modheela omuthiya mulobwana oddu modheela nlamulo na o boma.

19 Mwirelo obu wa o boma podi vina otanaaleliwa akala mmodha onomukosela otimbwini vaddiddi mukwayeya, txino afiyedhaga ombubudda ofiyedha wika va ngovini egumi na okalawo waye.Mowenjedhedha, akala mamuni obe muyana onotamela ommagelela mukwayeya olupa malamulo a Mulugu na mukalelo mwina, oddule oli va ngovini podi vina otanaalela omuthiya mukwayeya, makamaka ejoya egafiyedha wika va ngovini egumi ya omuyani. Oddule oli va ngovini podi woona wila mukalelo mmodha ‘onfuneya omurumeela Mulugu opitha athu’ ku othiyana modheela nlamulo na boma.—Merelo 5:29.

20. (a) Va ofudheya wa murala, txini emperheka amarho owarala vamodha na anddimuwa a mmulogoni, ki txini ehinfanyeelani operheka? (b) Athu atelani kanfanyeela olabihedha malebo mwaha wa othiyana vina omwalana ninga ovilevelela okosa eni?

20 Mwaha dhotene dha otimbwini wa mmodha wa mmateloni, kavanfanyeela okala mmodha onimudidela mukwaye othiyana obe okalavi vamodha. Oku amarho owarala vamodha na anddimuwa a mmulogoni vanwodhani operheka nlago ninda Mbibiliani, aba kanwodha oziwa dhilobo dhotene dhimpadduwa vari va mulobwana na mwadhiye. Onwodha oziwa ddi Yehova bahi. Txibarene, muteliwi oli Mukristu kagathithimihile musasanyedho wa Mulugu wa matelo kowiliwa iyene onolabihedha sabwa dha ovilevelelana wila abudduwe mmateloni. Mbwenye akala mukalelo wowopiha vaddiddi onodhowavi, kavankala muthu onimusumulela akala onsakula omuthiya mulobwanaya. Txibarene yakakene podi ologiwa mwaha wa mulobwana wa Mukristu oddwene ontamela othiyana. “Netene ninere ofiya vali Mulugu, anithonge.”—Roma 14:10.

MUKALELO OVUNIWE MATELO AMWADHEYILE

21. Yowireya gani enlagiha wila malago a Bibilia mwaha wa matelo anolaba-wene?

21 Lúcia oddwene omulogilehu omaromo, mumaleliye othiyana na mamunaye mwari mwa myeri miraru, wahigumana na Anamoona a Yehova baroma omusunza Bibilia na Awene. Iyene onologa: “Ddihitikina voonilemi wila Bibilia onovaha dhowakula dhothiddihedheya mabasa mwaha wa makathamiho aga. Muvireli sumana modha bahi ya nsunzo, momaguva ddafuna ddiyelelane na mamunagaya. Ddabuno podi ologa wila Yehova onoziwa mukalelo wa ovuna matelo ali mmakathamihoni sabwani masunziho aye anowakamiha atelani oziwa obonana muthu na mukwaye. Kayo ebaribari, ninga munlogela athu ena, yawila Anamoona a Yehova anofudha mirala. Mpaddi waga, epadduwile jothiyana kakamwe na ejene.” Lúcia ohisunza othiddihedha mabasa magano a Bibilia mwigumini mwaye.

22. Atelani otene anfanyeela okuluvela eni?

22 Eji kimpadduweli Lúcia bahi. Matelo anofanyeela okala nreeliho, othiya okala muthorho. Sabwa ya ejene, Yehova ohisasanyedha nipara naderetu vaddiddi na malago a murala opitha malago otene alebiwe—Nzu naye noñganimela. Bibilia podi “anvaha malago” muthu ohina malago. (Masalmo 19:7-11) Bibilia ohivuna matelo menjene abene aahali vañgonovi na ofudheya vina Bibilia ohogola matelo mena menjene. Atelani otene akuluvelege kakamwe malago a matelo abene aperhekile Yehova Mulugu. Txibarene aba anolaba!

^ par. 1 Nzinana nihisadduliwa.

^ par. 6 Dhipaddi esi dhiina dhihimala ologiwa mmakapituluni avirile.

^ par. 15 Nzu na Bibilia nitapuleliwe “oraruwa” ninotaganyiheya na oraruwa na muthu otelile obe oteliwe, ogonihana alobwanavi, na enama vina merelo mena oohirumeleya abene antaganyiheya na olabihedha maso.

^ par. 18 Eji kinaddiwana akala mamuni, masiki na ofuna deretu, kanwodha osapela murala waye sabwa ya nikathamiho nohirabeleya, ninga eredda obe orameya ganyo.