Ndaku munda

Ndaku ku tshikebelu

NSHAPITA WA DIKUMI NE MUISATU

Bikala dibaka diamba kufua

Bikala dibaka diamba kufua

1, 2. Padi dibaka mu lutatu, ndukonko kayi ludi ne bua kuedibua?

 MU 1988 mukaji kampanda muena Italie muinyika dîna ne: Lucia uvua muletele bikole. a Kunyima kua bidimu dikumi dibaka diende dikavua pa kutua ku tshibungubungu. Misangu mivule wakateta bua kufika ku diumvuangana ne bayende, kadi uvua anu upangila. Nunku wakabulukangana nende bua dipanga kumvuangana ne uvua musangu au udikankamika bua kukolesha bana bende ba bakaji babidi yeye nkayende. Wela meji ku tshikondo atshi, Lucia udi wamba mudiye uvuluka ne: “Mvua mujadike ne: tshintu nansha tshimue katshivua mua kupandisha dibaka dietu nansha.”

2 Biwikala ne ntatu mu dibaka, udi mua kujingulula muvua Lucia mudiumvue. Dibaka diebe didi mua kuikala mu tshimvundu ne udi mua kudiebeja né kutshidi mushindu wa kudipandisha. Bikalabi nanku, neumone ne: bidi bia diambuluisha bua kukonkonona lukonko elu: Ndiku mulonde mibelu milenga yonso idi Nzambi mufile mu Bible bua kuambuluisha bua kulubuluja dibaka anyi?​—Musambu wa 119:105.

3. Nansha mudi dishipa dibaka ditangalake, luapolo idi ileja tshinyi bua aba badi bashipe mabaka ne mêku abu?

3 Padiku dikokangana dikole pankatshi pa mulume ne mukaji, dikosoloka dia dibaka didi mua kumueneka bu bualu bupepele butambe bua kuenza. Kadi, nansha mudi mu matunga mavule dishipa mabaka dimuangalake mu mushindu udi ukemesha, dikonkonona dia matuku adi panshi aa didi dileja ne: bungi buvule bua balume ne bakaji badi bashipe mabaka badi banyingalala bua dibengangana diabu. Bavule badi bapetangana ne ntatu ya masama, a ku mubidi ne a mu lungenyi, kupita aba badi bashale mu dibaka. Dilubakana ne dipanga disanka bia bana bifume ku difua dia dibaka bitu misangu mivule binenga bidimu bivule. Balela ne balunda ba dîku didi difua batu pabu bakenga. Ne netuambe tshinyi bua mushindu udi Nzambi, Muenji wa dibaka, umona nsombelu eu?

4. Mmunyi mudi ntatu ya mu dibaka mua kujikijibua?

4 Bu muvuabi biamba mu nshapita mishale, Nzambi uvua mulongolole se: dibaka dikale tshisuikidi tshia matuku onso a muoyo. (Genese 2:24) Nunku, bua tshinyi mabaka mavule adi afua? Kabitu bienzeka diakamue misangu yonso to. Pa tshibidilu kutu bimanyinu bidimuiji. Tulumbulumbu tudi mua kudiunda mu dibaka kakese kakese too ne pamuenekatu katuyi kutshimuna. Kadi bu bilumbu ebi mua kujikijibua lukasa ku diambuluisha dia Bible, difua dia mabaka mavule divua mua kuepukibua.

TANGILA MALU MUDIWU

5. Nnsombelu kayi wa bushuwa utu bena dibaka kayi bonso bakama?

5 Bumue bualu budi imue misangu bufikisha ku ntatu mmatekemena akena matshintshikila adi umue peshi bena dibaka bonso babidi mua kuikala nawu. Mikanda ya malu a mananga, bibejibeji bimanyike bikole, programe ya televizion, ne filme bidi mua kulela matekemena ne bilota bidi bishilangana bikole ne nsombelu mulelela. Padi bilota ebi kabiyi bienzeka, muntu kampanda udi mua kudiumvua mudingibue, kayi musankishibue, anyi munyingabale. Nansha nanku, mmunyi mudi bantu babidi bapange bupuangana mua kupeta diakalenga mu dibaka? Bidi bilomba madikolela bua kuikala ne malanda adi alubuluka.

6. (a) Mmuenenu kayi wa nkatshinkatshi pa dibaka udi Bible ufila? (b) Ntumue tubingila kayi tutu tutuala matandu mu dibaka?

6 Bible udi ne dikuatshisha. Udi witaba masanka a dibaka, kadi udi kabidi udimuija ne: aba badi basela “nebikale ne kanyinganyinga mu mibidi yabo.” (1 Kolinto 7:28) Bu mudibi bimana kuamba, bena dibaka bonso babidi mbapange bupuangane ne batu anu basakibua ku bubi. Bena dibaka mbashilangane umue ne mukuabu ku ngelelu wa lungenyi ne ngikadilu wa mutshima ne ku nkoleshilu yabu kabidi. Bena dibaka imue misangu batu bapangakanangana pa bidi bitangila makuta, bana ne bena ku ba mulume anyi bena ku ba mukaji. Dipangika dia dîba bua kuenza malu pamue ne ntatu pa diangatangana dia mulume ne mukaji bidi pabi mua kuikala mpokolo wa dikokangana. b Bitu bikengela dîba bua kujikija malu bu aa, kadi ikala ne dikankamana! Bena dibaka bavule batu bafika ku diakama ntatu bu eyi ne bayijikija pamue mu mushindu muakanyine.

YUKIDILANGANAYI PA MAPANGAKANA

7, 8. Bikalaku ditapika ku mutshima anyi dipanga kumvuangana pankatshi pa bena dibaka, mmushindu kayi wa kujikija malu aa udi mu diumvuangana ne Mifundu?

7 Bavule batu bamona bibakolele bua kushala batukije padibu bayukidilangana pa mputa wa ku mutshima, makokangana, peshi mapanga a muntu nkayende. Pamutu pa kuamba buludi ne: “Ndi ngumvua ne: kuena unteleja,” muena dibaka udi mua kuulangana ne kukolesha tshilumbu. Bavule nebambe ne: “Udi uditabalela nkayebe,” peshi ne: “Kuena munnange to.” Bua kubenga kubuela mu ditandangana, muena dibaka nende udi mua kubenga kuandamuna.

8 Ngenzelu mulenga wa kulonda ng’wa kuteya ntema ku mubelu wa mu Bible eu: ‘Nuikale ne tshiji kadi kanuenji bualu bubi; dîba kadibueledi tshiji tshienu.’ (Efeso 4:26) Bena dibaka babidi bena disanka bavua bafike ku tshidimu tshia 60 tshia dibaka diabu, bakabebeja bua kusokolola nsapi wa dilubuluka dia dibaka diabu. Mulume wakamba ne: “Tuakalonga kubenga kuya kulala katuyi bajikije matandu etu, nansha wowo mikale makese bia munyi.”

9. (a) Ntshinyi tshidi Mifundu ifunkuna bu tshitupa tshia mushinga mukole tshia diyukidilangana? (b) Ntshinyi tshidi bena dibaka bakengela kuenza misangu mivule, nansha mudibi bilomba dikima ne budipuekeshi?

9 Padi mulume ne mukaji bapanga kumvuangana, yonso wa kudibu udi ne bua “kuikala uteleja ne lukasa, ne lujoko ku diakula ne kayi muena tshiji tshia lubilu.” (Yakobo 1:19, NW) Kunyima kua diteleja ne lubatshi, bena dibaka bonso babidi badi mua kumona dikengedibua dia kulomba luse. (Yakobo 5:16) Kuamba ne muoyo mujima ne: “Mfuilaku luse bua dikunyingalaja,” kudi kulomba didipuekesha ne dikima. Kadi dijikija matandu mu mushindu eu nedituale bipeta bilenga pa kuambuluisha bena dibaka ki ng’anu bua kujikija ntatu yabu kadi kabidi bua kudima musangelu ne malanda makole biabapetesha milowo mivule mu dikala diabu pamue.

PESHA MUKUEBE TSHIDI BU TSHIENDE MU DIBAKA

10. Mmubelu kayi mupeteshi wa bukubi mupesha bena nkristo bena Kolinto kudi Paulo udi ne mushinga kudi muena nkristo lelu’eu?

10 Mupostolo Paulo pakafundilaye bena Kolinto, wakababela bua kusela ‘bualu kuvua divulangana dia masandi.’ (1 Kolinto 7:2, NW) Bulongolodi bua lelu budi bubi anu bu Kolinto wa kale anyi kupita. Miyiki ya patoke ya bena mu bulongolodi ebu pa tshiendenda, mvuadilu wabu mupange budipope, ne miyuki mifunda mu bibejibeji ne mikanda, ya ku televizion, ne ya mu filme, bionso mbisangisha bua kujudisha dialakana dibi dia masandi. Mupostolo Paulo wakambila bena Kolinto bavua basombela mu muaba mufuanangane ne: “Kusela nkupite kualakana buakane.”​—1 Kolinto 7:9, Muanda Mulenga Lelu.

11, 12. (a) Ntshinyi tshidi mulume ne mukaji ne bua kupeshangana, ne badi ne bua kutshipeshangana ne mmuenenu kayi? (b) Bikala dipeshangana tshidi tshitekemenyibue ne bua kuimana bua tshikondo kampanda, ntshinyi tshidi bena dibaka ne bua kuenza mu nsombelu eu?

11 Nunku, Bible udi utumina bena nkristo basele dîyi ne: “Mulume apeshe mukajende tshidi bu tshiende; kadi mukaji enze pende bia muomumue kudi bayende.” (1 Kolinto 7:3, NW) Bambisha ne: kashonyi nkela pa difila​—ki mpa dilomba to. Diangatangana mu dibaka didi bushuwa disankisha anu bikala muena dibaka yonso uditatshisha bua disanka dia mukuende. Tshilejilu, Bible udi utumina balume dîyi bua kuenzela bakaji babu malu “bilondeshile dimanya.” (1 Petelo 3:7, NW) Ebi bidi ne mushinga nangananga mu difila tshidi bu tshia mukuabu ne dipeta tshidi bu tshiebe mu dibaka. Bikala mukaji kayi muangatshibue ne diengeleka, bidi mua kuikala bikole bua kupetaye disanka mu tshitupa etshi tshia nsombelu wa dibaka.

12 Kudi bikondo bidi bena dibaka mua kubenga kupeshangana tshidi umue utekemena kudi mukuabu mu dibaka. Ebi bidi mua kuikala ne mushinga kudi mukaji mu amue matuku a ngondo peshi padiye mudiumvue mupungile bikole. (Fuanyikija ne Lewitiki 18:19.) Bidi mua kuikala ne mushinga kudi mulume padiye wakamangana ne bualu bukole ku mudimu ne udiumvua mupungile mu mutshima. Bikondo bu ebi bia diimanyika dipeshangana tshidi bu tshia mukuende mu dibaka bidi bipita bimpe bikala bena dibaka bonso babidi bayukidilangana pa nsombelu eu kabayi basokoka bualu ne ‘bapunga diyi.’ (1 Bena Korente 7:5, MMM) Ebi nebiepula muena dibaka nende ku difika lukasa ku nkomenu mibi. Kadi bikala mukaji wimina bayende ku budisuile peshi bikala mulume usungula bua kubenga kupesha muena kuende tshidi bu tshiende mu dibaka ne dinanga, muinende udi mufuana kutetshibua. Mu nsombelu bu nunku, ntatu idi mua kujuka mu dibaka.

13. Ntshinyi tshidi bena nkristo mua kuenza bua kulama ngenyi yabu mikezuke?

13 Bu bena nkristo bonso, basadidi ba Nzambi basele badi ne bua kuepuka dibandila bindidimbi bia bantu butaka, bidi mua kujula majinga mabi ne akena a ku tshilelelu. (Kolosai 3:5) Badi kabidi ne bua kulama ngenyi ne bienzedi biabu padibu ne bàdì kabayi balume nabu anyi bakaji nabu. Yezu wakadimuija ne: ‘Muntu yonso udi utangila mukaji ne lukuka lua masandi wakumana kuende nende masandi mu mutshima wende.’ (Matayo 5:28) Pa kutumikila mibelu ya mu Bible pa bidi bitangila bitupa bia lulelu, bena dibaka badi ne bua kukokesha bua kuepuka dipona mu ditetshibua ne dienda masandi. Badi mua kutungunuka ne kuikala ne malanda makole a milowo mu dibaka mudi diangatangana dikale diangatshibua ne mushinga bu dipa dilenga dia kudi Muenji wa dibaka, Yehowa.​—Nsumuinu 5:15-19.

TUBINGILA TUA MU BIBLE BUA DISHIPA DIBAKA

14. Nnsombelu kayi wa dibungama utu ufikilangana imue misangu? Mbua tshinyi?

14 Bia diakalenga, mu mabaka mavule a bena nkristo, tshilumbu tshionso tshidi tshijuka tshidi mua kujikijibua. Kadi imue misangu, kabitu anu bienzeka nanku to. Bua dipanga bupuangane dia bantu ne disomba mu bulongolodi bua mpekatu budi ku bukokeshi bua Satana, amue mabaka atu amba kufua. (1 Yone 5:19) Mmunyi mudi bena nkristo ne bua kupita ne nsombelu mukole bu nunku?

15. (a) Nkabingila kayi kamuepele ka mu Bible ka dishipa dibaka kadi kafila njila wa kuselulula? (b) Bua tshinyi bamue bakapangadija bua kubenga kushipa dibaka ne muena kuende mupange lulamatu?

15 Bu muvuabi bileja mu nshapita 2 wa mukanda eu, masandi ke kabingila kamuepele ka mu Mifundu bua kushipa dibaka ne kadi kafila njila bua diselulula. c (Matayo 19:9) Biwikala ne tshijadiki tshishindika se: muena dibaka nebe mmupange lulamatu, dîba adi udi kumpala kua dipangadika dikole dia kuangata. Neutungunuke ne kukuba dibaka adi anyi neudishipe? Kakuena mikandu pa bualu ebu. Bamue bena nkristo bakabuikidila ne muoyo umue muena dibaka nabu udi munyingalale ne muoyo mujima, ne dibaka diakashala e kulengeladi. Bakuabu bakapangadija kubenga kushipa dibaka bua bana.

16. (a) Ngamue malu kayi akasaka bamue bua kubengangana ne muena dibaka muenji wa bibi? (b) Padi muena dibaka ukena ne bualu wangata dipangadika dia kushipa anyi kubenga kushipa dibaka, bua tshinyi muntu nansha umue kêna ne bua kudiula dipangadika diende?

16 Ku luseke lukuabu, tshienzedi tshia mpekatu atshi tshidi mua kupetesha difu anyi disama dia tshiambu dia bitupa bia lulelu. Anyi pamu’apa bana badi bakengela kukubibua ku dienzejibua ku bukole kudi muledi bua masandi. Kabiyi mpata, kudi bivule bia kukonkonona kumpala kua kuangata dipangadika. Kadi, biwikala mumanye ne: muena dibaka nebe mmupange lulamatu ne, nansha nanku, kunyima utuadijilula kuangatangana nende, udi uleja pa kuenza nunku se: udi mubuikidile muena kuebe ne udi ujinga kutungunuka ne dibaka edi. Tubingila tua dishipa dibaka didi dipetesha mushindu wa kuselulula katuenaku kabidi. Muntu nansha umue kêna ne bua kudibueja mu bualu ebu ne kuteta mua kukudimuna dipangadika diebe, peshi kampanda kêna ne bua kudiwula dipangadika diudi muangate. Neudiambuile bujitu bua bipeta bia dipangadika diudi muangate. ‘Muntu ne muntu neadiambuile bujitu buende.’​—Galatia 6:5.

TUBINGILA TUA DIABULUKANGANA

17. Pikala masandi kaayiku, mmikalu kayi idi Mifundu yela pa diabulukangana anyi dishipa dibaka?

17 Kudi nsombelu idi mua kubingisha diabulukangana peshi bumue dishipa dibaka ne muena dibaka nansha bikalaye kayi muende masandi anyi? Eyowa, kadi padibi bienzeka nunku, muena nkristo kêna ne budikadidi bua kutantshila muntu mukuabu ne lungenyi lua diselulula. (Matayo 5:32) Bible, nansha mudiye ushiya mpunga bua diabulukangana dia mushindu’eu, udi ulomba bua se: eu udi umbuka udi ne bua ‘kushala biende mujike, anyi alengeje’ ne muena dibaka nende. (1 Kolinto 7:11) Mmu imue nsombelu kayi mikole menemene mudi diabulukangana mua kumueneka bu dia meji?

18, 19. Ngimue nsombelu kayi mikole menemene idi mua kufikisha muena dibaka ku dipima ne: mbia meji bua kulomba diabulukangana peshi dishipa dibaka, nansha bikala diselulula kadiyi mua kuenzeka?

18 Eyo, dîku didi mua kuikala mu dikenga bua bufuba bua bungi ne bibidilu bibi bia mulume. d Udi mua kubumbula lupetu lua dîku ku manaya a mfranga ne ku dinua dia bintu bia lulengu anyi maluvu. Bible udi wamba ne: “Bushuwa eu udi kayi utabalela . . . bena mu nzubu muende, mmuvile ditabuja ne mmubi kupita muntu udi kayi ne ditabuja.” (1 Timote 5:8, NW) Bikala muntu wa nunku ubenga kushintulula bienzedi biende, pamu’apa utula mene ne mfranga idi mukajende upeta ku bibidilu biende bibi, mukaji eu udi mua kusungula bua kukuba nsombelu wende ne wa bana bende pa kulomba diabulukangana ku kabadi.

19 Diya ku kabadi bua diabulukangana didi kabidi mua kuenjibua bikala muena dibaka muikale ne tshikisu tshikole menemene kudi mukuende, pamu’apa umututa anu kumututa mu mushindu udi uteka makanda ende a mubidi anyi muoyo wende mene mu njiwu. Kusakidila apa, bikala muena dibaka uteta dîba dionso kuenzeja muena kuende bua ashipe mêyi-matuma a Nzambi mu mushindu kampanda, muena dibaka udi mu njiwu udi mua kupangadija bua kuabulukanganabu, nangananga bikala malu aa mafike ku diteka nsombelu wende wa mu nyuma mu njiwu. Muena dibaka udi wamba kujiwuka udi mua kukoma ne: mushindu umu’epele wa “kutumikila Nzambi, bu mfumu, pamutu pa kutumikila bantu” ng’wa kulomba diabulukangana ku kabadi.​—Bienzedi 5:29, NW.

20. (a) Padiku dikosoloka dia dîku, ndiambuluisha kayi didi balunda ne bakulu bapie mua kutuala, ne ntshinyi tshidibu ne bua kuepuka? (b) Bantu basele kabena ne bua kutumika ne ngenyi idi Bible ufila pa diabulukangana ne dishipa dibaka bu kabingila bua kuenza tshinyi?

20 Mu mishindu yonso ya dinyangibua dia muena dibaka dikole menemene, muntu nansha umue kêna ne bua kufinakaja muena dibaka udi kayi ne bualu bua kudiabululaye anyi bua kushala musombe ne muena kuende. Nansha mudi balunda ne bakulu bapie mua kutuala dikuatshisha ne mibelu miashila pa Bible, bine aba kabena mua kumanya matengu onso a bualu budi pankatshi pa mulume ne mukaji. Yehowa nkayende ke udi mua kuamona. Bushuwa, mukaji muena nkristo kakunemeka ndongoluelu wa Nzambi wa dibaka bikalaye utumika ne tubingila tukena tua nsongo bua kupatuka mu dibaka. Kadi bikala nsombelu wa njiwu mikole menemene mutungunuke, muntu nansha umue kêna ne bua kumudiula biasungulaye bua kudiabulula. Mbia muomumue bua mulume muena nkristo udi ujinga diabulukangana. “Buonso buetu netuimane ku mpala kua tshilumbuluidi tshia Nzambi.”​—Lomo 14:10.

KUPANDUKA KUA DIBAKA DIKOSOLOKE

21. Mbualu kayi buenzeke budi buleja ne: mibelu ya Bible pa dibaka itu ituala bipeta bilenga?

21 Ngondo isatu kunyima kua Lucia, udi mutela ku mbangilu, mumane kuabulukangana ne bayende, wakapetangana ne Bantemu ba Yehowa ne kutuadija kulonga Bible nabu. Udi umvuija ne: “Mu mushindu wakankemesha bikole, Bible wakafila dijandula dia dikuatshisha ku bualu buanyi. Kunyima kua lumingu lumue patupu lua dilonga, ngakajinga kulengeja diakamue ne bayanyi. Lelu’eu ndi mua kuamba ne: Yehowa mmumanye mushindu wa kupandisha mabaka adi mu lutatu bualu malongesha ende adi ambuluisha bena dibaka bua kumanya mua kuangatangana ne mushinga. Bamue batu bamba ne: Bantemu ba Yehowa batu babuluja mêku, kadi ki mbia bushuwa to. Buanyi meme, bualu bushilangane menemene ke buvua bungezekele.” Lucia wakamanya kutumikila mêyi-maludiki a mu Bible mu nsombelu wende.

22. Bena dibaka bonso badi ne bua kuikala ne dieyemena ku tshinyi?

22 Lucia kêna nkayende to. Dibaka didi ne bua kuikala dibenesha, kadiena ne bua kuikala bujitu to. Bua tshipatshila atshi, Yehowa mmufile mpokolo mutambe bulenga wa mibelu pa dibaka wa katshia ne katshia ku yonso idi mifundibue​—Dîyi diende dia mushinga. Bible udi mua kuvuija “eu ukena ne dimonamona malu muena meji.” (Musambu wa 19:7-11, NW) Mmupandishe mabaka mavule akavua amba kufua ne mmuakaje makuabu mavule avua ne ntatu mikole. Bena mabaka bonso bikale ne dieyemena dia mibelu ya mu dibaka idi Yehowa Nzambi upetesha. Idi bushuwa ijandula nshinga!

a Dîna ndishintulula.

b Amue a ku malu avua makonkonona mu nshapita mishale.

c Muaku wa mu Bible mukudimuna ne: “masandi” udi ukongoloja bienzedi bia masandi a babake, diangatangana dia bena butaka bumue, diangatangana ne nyama, ne bienzedi bikuabu bia ku budisuile bia ditumika ne bitupa bia lulelu bibengangane ne mikenji.

d Ebi kabiena bitangila mulume udi, nansha muikale ne meji mimpe, kayi ukumbana bua kupetesha dîku diende bididio dikengela bua tubingila tudi katuyi ku bukokeshi buende, bu mudi disama peshi bulofua.