1, 2. ¿Imatataq tapukunantsik casädu kawënintsik peligruchö kaptinqa?

 ITALIA nacionchö täraq Lucïa jutiyoq warmim, 1988 watachö alläpa llakishqa sientikurqan. * Chunka watana casäda karpis divorciakunampaqnam këkarqan. Mëtsika kutichömi nunanwan amishtëta tïrarqan, peru manam puëdirqantsu. Tsëmi ishkan warmi wamrankunata japallanllana wätanan këkaptimpis, nunampawan pëpa geniunkuna jukläya kaptin rakikäkuriyarqan. Tsë witsankunapaq yarparmi Lucïa kënö nin: “Casädu kawënïkunata imapis salvëta manana puëdinampaq kaqtam pensarqä”.

² Casädu kawënintsikchö problëmayoq karqa, mëraq cuentata qokuntsik Lucia imanö sientikunqanta. Itsa tapukuntsik casädu kawënintsikta salvëta puëdinapaq kaqta o manana puëdinapaq kaqtapis. Tsëqa, alläpam precisanqa kënö tapukunantsik: “¿Wiyakurqöku casädukuna alli kawakuyänampaq Biblia consejakunqankunata?” (Salmu 119:105).

3. Divorciakï mirashqa kaptimpis, ¿imakunapataq divorciakoqkuna y kastankuna pasayan?

³ Casädu kawakïchö jatun problëmakuna kaptinmi  divorciakuri mas alli kanqanta wakinkunaqa pensayan. Peru mëtsika nacionkunachö divorciu mirashqa kaptimpis, mëtsikaq ollqukuna y warmikunam llakikuyan divorciakuyanqampita. Tsëman chashqa kaqkunaqa, casädullaraq këkaqkunapitapis masmi qeshyapäkuyan, y yarpachakur y llakikurmi kawakuyan. Jinamampis divorciakushqakunapa wamrankunaqa mëtsika watakunapam llakishqa y yarpachakur kawakuyan. Jina divorciakoqkunapa teytankuna y amïgunkunapis sufriyanmi. ¿Y ima nishwantaq casädu kawakïta patsätseq Dios tsë asuntuta imanö rikanqampaqqa?

4. ¿Imanötaq casädu kawakïchö problëmakunata altsayanman?

⁴ Qepa capïtulukunachö rikanqantsiknöpis, casädukuna imëyaqpis juntu kawakuyänantam Diosqa munarqan (Genesis 2:24). Tsëqa, ¿imanirtaq mëtsikaq casädukuna divorciakïman chäyan? Tsëmanqa manam rasllatsu chäriyan. Ima mana alli këkanqanqa ichikllapa ichikllapam rikakur qallëkun. Casädu kawakïchö problëmakunata raslla mana altsayaptinqa, ichiklla karpis tiempuwanqa mas sasa (aja) altsëmi tikrakurin. Peru tsë problëmakunata Bibliapa yanapakïninwan raslla altsaqkunaqa, manam divorciakïman chäyantsu.

5. ¿Kawëninkuna imanö kanantataq casädukunaqa shuyaräyanmantsu?

⁵ Casädu kawakïchö juk problëmaqa majankunapita alläpata shuyaräyanqanmi. Televisionchö yarqamoq progrämakunachö, novëlakunachö  y pelïculakunachö casädukuna kuyanakur kushishqa kawakoqta rikarmi wakinkunaqa casädu kawakïninkuna tsënö kananta shuyaräyan. Peru rikäyanqannö y shuyaräyanqannö mana kaptinmi, wakinqa engañashqa, llakishqa y piñashqa sientikuyan. Tsëqa, ¿imanöraq jutsasapa këkarpis casädukuna kushishqa kawakïta tariyanman? Kushishqa kawakuyänampaqqa casädukuna alliran kallpachakuyänan.

6. a) ¿Casädu kawakï imanö kanqantataq Bibliaqa cläru willakun? b) ¿Imarëkurtaq wakin casädukunaqa problëmakunaman chäyan?

⁶ Bibliaqa clärum willakun. Casädu kawakï mëtsika kushikïta apamunqanta rikätsikurpis, casädukunaqa ‘tucuyläya problëmacunapa’ pasayänampaq kaqtam willakun (1 Corintius 7:28, NTCN). Musyanqantsiknöpis, casädukunaqa ishkampis  jutsasapam kayan, tsëmi imallachöpis pantariyan. Pensëninkuna, sentimientunkuna y imanöpis wätashqa kayanqanqa jukläyam ishkampapis. Höraqa jukläya jukläyam pensayan qellë asuntupaq, wamrakunata imanö wätëpaq y kastankunata imanö rikëpaq. Jina ishkankuna tiemputa juntu mana pasayanqan y pununakï asuntuchö shumaq mana atiendinakuyanqampis problëmamanmi chätsinman. * Tsë asuntukunata altsëqa tiempupaqran, peru tsëkunata altsëtaqa manam qelanäyanmantsu. Ishkankuna kallpachakurqa cäsi llapan casädukunam tsë problëmakunata altsëta puëdiyan.

7, 8. Casädu kawakïchö llakitsinakï kaptin, o imatapis juknöpa entiendishqa karqa, ¿imanö altsanapaqtaq Biblia yachatsikun?

⁷ Imatapis llakitsinakuyanqanta, imatapis juknöpa entiendiyanqankunata o imatapis pantayanqankunata ninakurqa, mëtsikaqmi geniunkunata tsarëta puëdiyantsu. “Manatsunchi entiendimankitsu” niyänampa rantinmi, raslla piñakuyan y imatapis atskapaq churayan. Mëtsikaqmi, “kikikillamanmi yarparäkunki” o, “manam kuyamankitsu” niyan. Tsëmi wakin majakunaqa upälla wiyaräkuyan qayapänakïman mana chäyänampaq.

⁸ Tsë cäsuchöqa, Biblia kënö ninqanta wiyakïmi mas alli: “Piñacurpis, ama jutsa ruremanqa ishquiyëtsu. Ama inti jeqanqanyaqqa piñashqallaqa cacuyëtsu” (Efesius 4:26). 60 watakunapana  casädu kayanqanta celebrëkaq casädukunatam tapuyarqan tsëtsika watakuna shumaq kawakuyänampaq ima yanapanqanta. Ollqu kaqmi kënö nirqan: “Ima problëmapis kariptinqa, ichiklla kaptimpis manaraq patsäkur altsëtam yachakuyarqä”.

9. a) ¿Casädukuna imachöpis igual mana pensarqa imanö parlapänakuyänampaqtaq Biblia yachatsikun? b) Qollmi shonqu kë y kallpata tsariraq precisaptimpis, ¿imatataq casädukuna imëpis rurayanman?

⁹ Casädukuna imachöpis igual mana pensarqa, ishkanmi ‘alliraq wiyanacuyänan; manam manaraq alli cäyirqa [mayarqa], imatapis apurepa parlayanmantsu ni piñacuyanmantsu’ (Santiägu 1:19). Shumaq wiyanakurirninqa itsa ishkampis cuentata qokuriyanqa perdonta mañanakuyänan precisanqanta (Santiägu 5:16). Shonqupita patsë “alläpam llakikö llakitsinqaqpita” ninapaqqa, qollmi shonqum kanantsik y kallpata tsarinantsikran precisan. Peru tsënö tratanakïqa manam problëmakunata altsanallapaqtsu yanapakun, sinöqa majantsikwan mas kuyanakur y juk shonqunölla kar kushishqa kawakunapaqwanmi.

10. ¿Corintu cristiänukunata Pablu imata consejanqantaq kanan witsampis yanapakun?

¹⁰ Apostul Pabluqa Corintu markachö ‘jucwan jucwan caquï’ mirashqa kaptinmi, tsëman mana ishkiyänanrëkur casakuyänampaq consejar cristiänu mayinkunaman cartakurqan (1 Corintius 7:2). Kanan witsan nunakunaqa Corintuchö täraq nunakunapitapis mas peor-ran kayan. Rakcha (qanra) rurëkunapaq mana penqakushpa parlayanqan,  qarankunaman laqarëkaqta y qarankuna rikakïkaqta vistikuyanqan, periödicuchö yarqamunqan qalapächu këkaq fötukuna y televisionchö y pelïculakunachö yarqamunqankunam, lluta pununakïta nunakunata munapätsin. Tsënö munduchö kawaq Corintu cristiänukunatam “mejor casaquicuyë jucta jucta munapar mana caquicayänequipaq” nirqan Pabluqa (1 Corintius 7:9).

11, 12. a) ¿Imatataq casädukuna michänakuyanmantsu, y imanötaq pununakur tratanakuyanman? b) ¿Imatataq casädukuna rurayanman imarëkurpis mana pununakuyänan kaptinqa?

¹¹ Bibliaqa casädu cristiänukunata këta mandan: “Warmipis ollqupis casadu quecarqa cuerpuncunata ama michänacuyätsuntsu” (1 Corintius 7:3). Kë palabrakunaqa manam mälas pununakuyänampaqtsu nikan. Casädu kawakïchö pununakïqa kushitsikun, ishkan casädukuna majampa bienninta ashiyaptinllam. Tsëmi Bibliaqa ollqukunata mandan warminkunata ‘shumaq tratayänanpaq’ (1 Pëdru 3:7). Tsëqa masran precisan pununakï asuntuchönäqa. Juk ollqu warminwan pununakur shumaq mana trataptinqa, manam warmin kushikïta tarinqatsu.

¹² Höraqa itsa pununakïta casädukuna jaqiriyanqa. Itsa tsëqa pasanqa warmin killanwan kaptin, o alläpa utishqa kaptin (igualaratsi Levïticu 18:19 textuwan). O ollqu kaq trabäjunchö jatun problëmapa pasar mana gänasyoq kaptin. Y imarëkurpis ichik tiempupa pununakïta jaqiriyänan kaptinqa, alläpam precisan tsëpaq ishkan ‘shumaq parlayänan’ (1 Corintius 7:5). Tsënöpam ni  mëqampis mana allitaqa pensanqatsu. Peru juk warmi cuerpunta qowanta ardëpa michaptin o ollqu mana munëkar warminwan pununakuptinqa, itsa mëqampis raslla jutsaman ishkirinman. Tsënö kayanqanqa mëtsika problëmamanmi casädukunata chätsin.

13. ¿Imanötaq cristiänukuna pensëninkunata limpiuta katsiyanman?

¹³ Llapan cristiänukunanömi Diosta sirweq casädukunapis pornografïa rikëpita cuidakuyänan, tsëkunata rikarëqa lluta y rakcha rurëkunata munëmanmi chätsikun (Colosenses 3:5). Jina pensëninkunachö jukta mana munapäyänampaq y llutankunata mana rurayänampaqpis cuidädum kayänan. Jesusqa clärum kënö willakurqan: “Pipis juc warmita riquecur munapäreq caqqa, jucwan pun[u]nacureqnonam carishqa” (Mateu 5:28). Kë consëjuta wiyakuyanqanqa, jukwan pununakï tentacionman mana ishkiyänampaqmi casädukunata yanapan. Jinamampis, pununakïqa casädu kawakïta patsätseq Diospa qarënin kanqanta yarpäyänampaq, y tsëwan kushikïta tariyänampaqmi casädukunata yanapan (Proverbius 5:15-19).

14. ¿Imamantaq wakin casädukunaqa chäyan, y imanir?

¹⁴ Kushikïpaqqa cäsi llapan cristiänukuna casädu kawakïninkunachö problëmankunata altsëta puëdiyanqanmi. Peru höraqa manam puëdiyantsu. Llapan nunakunam jutsasapa kayan y Satanaspa makinchö këkaq munduchö kawayan, tsëmi  wakin casädukunaqa divorciakïman chäyan (1 Juan 5:19). ¿Imatataq cristiänukuna rurayanman tsë problëmaman charqa?

15. a) Biblia ninqannöpis, ¿ima pasaptinllataq casädukuna divorciakurir jukwan casakïta puëdiyan? b) ¿Imanirtaq wakinkunaqa majan jukwan pununakushqa këkaptimpis divorciakuyashqatsu?

¹⁵ Kë librupa 2 kaq capïtulunchö rikanqantsiknöpis, majan ‘rakcha ruranakïman’ ishkishqa kaptinraq casädukunaqa divorciakïta puëdiyanqantam Bibliaqa nin (Mateu 19:9, NM). * Majantsik piwampis rasumpa pununakushqa kanqanta alli musyarirqa, manam fäciltsu kanqa imata ruranapaq kaq. ¿Casädutsuraq sïguishun o divorciakurishuntsuraq? Tsëtaqa cada ünum rikänantsik. Wakin cristiänukunaqa shonqupita patsë mana alli rurëninta jaqishqa kaptinmi majanta perdonayashqa y casädu kawakïninkunata altsayashqa. Wakinkunanam wamrankunarëkur divorciakuyashqatsu.

16. a) ¿Imakunata cuentaman churartaq wakin casädukunaqa jutsa ruraq majampita divorciakuyashqa? b) Jutsannaq kaq maja divorciakuptinqa, ¿imanirtaq pipis mana allita parlanmantsu?

¹⁶ Wakinkunaqa divorciakuyan majan jukchö wamrayoq tikrariptin o warmin jukpata qeshyaq tikrariptinmi. Wakinkunanam majan jukwan pununakunqanchö muyakoq qeshyayoq tikrariptin. Jina wakinkunanam violakoq majampita  wamrankunata tsapäyänanrëkur. Tsëmi divorciakïman pensëkaqkunaqa imëkataraq cuentaman churayänan. Peru majan jukwan pununakushqa kanqanta musyëkar majanwan yapë pununakoqqa, majanta perdonanqanta y casädu sïguita munanqantam rikätsikun. Tsëqa Biblia ninqannö divorciakurir jukwan casakïta mananam puëdinnatsu. Manam pipis jutsannaq kaq majata imata ruranampaq kaqta ninmantsu, ni decidinqampita mana allita parlanmantsu. Imatapis decidinqanqa kikimpaqmi kanqa. “Cada unu portaquinintsicmanpam Teyta Diosta cuentata qoshun” (Gälatas 6:5).

17. Majan ‘rakcha ruranakïman’ mana ishkishqa këkaptin rakikaqkuna o divorciakoqkuna, ¿imata rurëtataq puëdiyantsu?

¹⁷ ¿Juk casädu puëdinmantsuraq majan “rakcha ruranakïman” mana ishkishqa këkaptin pëpita rakikëta o divorciakïta? Awmi, peru tsë cristiänuqa jukwan casakïta manam puëdintsu (Mateu 5:32, NM). Bibliaqa rakikëta puëdiyanqantam nin, peru “mana yapapäcushpa [casakuyta] japallan tärätsun o mana tseqa amishtacuyätsun qowanwan” ninmi (1 Corintius 7:11). ¿Ima jatun problëmakuna kaptintaq casädukuna rakikëta puëdiyan?

18, 19. ¿Majan imanö kaptin o imakunata ruraptintaq juk casäduqa jukwan manana casakunan kaptimpis majampita rakikäkurita o divorciakïta puëdin?

¹⁸ Wakin ollqukunaqa alläpa qela karnin o ima viciuyoqpis karninmi paqwëpa waktsata o imannaqta  familianta katsiyan. * Itsa familiampaq kaq qellëta pukllakunachö, washkuchö o drögakunachö ushanman. Bibliam kënö nin: “Wayinchö tärag castancunata mana shumag ricarga manam Diosnintsic munangannötsu cawaycäyan. Tsaynö shumag mana ricarga Diosman mana criyicog runacunapitapis mas peyor llutantam ruraycäyan” (1 Timoteu 5:8, MTCS). Tsënö nuna trabajëta mana munaptin y hasta viciunkunarëkur warmimpa qellëninta imëpis suwaptinqa, tsë warmi pëpita rakikäkurita puëdinmi kikimpa y wamrankunapa alli këninta tsapänanrëkur.

¹⁹ Wakinkunaqa majan alläpa allqutsaptin y salorninta o kawënintapis peligruman churar maqaptinqa divorciakurita puëdiyanmi. Jina wakinnam Dios chikinqan kaqta majanta mälas ruratsita munayan, tsëmi majanqa pëpita rakikäkurita puëdin, y masran Diosta sirwinqan peligruchö kaptinnäqa. Tsëkunapa pasaq majaqa, “nunacunata cäsuyanqampitapis, puntata Diosta cäsucuyänänan precisaptinmi” majankunapita divorciakïta puëdiyan (Hëchus 5:29).

20. a) Casädukuna rakikëta munayaptin, ¿imatataq poqu cristiänukuna y anciänukuna rurëta puëdiyan, y imatataq mana rurayanmantsu? b) ¿Casädukuna rakikëta munarlla imata rurayanqantaq mana allitsu?

²⁰ Juk casädu ollqu o warmi majanta alläpa allqutsaptimpis, manam pipis rakikäkurinampaq o mana rakikäkurinampaqpis ninmantsu. Poqu cristiänukuna y anciänukunaqa yanapëta y  Bibliawan consejëta puëdiyanmi, peru manam alleqllaqa musyantsu casädu kawëninkunachö imakunapa pasëkäyanqanta. Jehovällam tsëtaqa musyan. Clärum këkan, majampita rakikänanrëkurlla juk cristiäna imallapitapis quejakurqa, Dios patsätsinqan casädu kawakïta mana respetanqantam rikätsikïkan. Peru alläpa peligruchö karnin rakikëta decidiptinqa, manam pipis pëpaq mana allita parlanmantsu. Tsënöllam pasan majampita juk cristiänu rakikaptimpis. “Llapantsicmi Diospa nopanmanqa chäshun jusgamanantsicpaq” (Romänus 14:10).

21. ¿Ima pasakunqantaq rikätsikun casädu kawakïpaq Biblia consejakunqanqa rasumpa yanapakunqanta?

²¹ Qallanan pärrafuchö parlanqantsik Lucïaqa, majampita rakikanqampita kima killa pasarishqanllachomi Jehoväpa testïgunkunata reqirirqan y pëkunawan Bibliapita yachakur qallëkurqan. Kënömi willakun: “Alläpam kushikurqä casädu kawakïnïchö problëmakunapaq Bibliachö yanapakïkuna kanqanta musyarir. Bibliaqa problëmakunata imanö altsana kanqantam rikätsimarqan. Bibliapita juk semäna yachakurirllam nunäwan jinan höra amishtëta munarirqä. Kananqa alleqmi musyä casädu kawakïninkunachö problëmayoqkunata Jehovä yanapëta puëdinqanta, porqui yachatsikïninkunaqa casädukuna precisaqpaq churanakuyänampaqmi yanapakun. Jehoväpa testïgunkunaqa manam wakinkuna niyanqannötsu familiakunata rakikätsiyan. Antis noqakunataqa yanapayämashqa amishtayänäpaqmi.”  Lucïaqa Biblia ninqannö kawakïtam yachakushqa.

22. ¿Imamantaq llapan casädukuna markäkuyanman?

²² Bibliapa consëjunkunaqa Lucïatanömi mëtsikaq casädukunata yanapashqa. Casädu kawakïqa juk bendicionmi kanman, manam alläpa lasaq qepi cuentatsu. Tsërëkurmi Jehoväqa Bibliaman qellqatsishqa casädukunata alläpa yanapaq consëjukunata. Bibliaqa “mana yachaqtapis yachaqtam tikraratsin” (Salmu 19:7-11). Mëtsikaq casädukunatam yanapashqa divorciakïman o rakikëman mana chäyänampaq, y wakinkunatanam jatun problëmankunata altsayänampaq yanapashqa. Llapan casädukuna shonqupita patsë markäkuyätsun (yärakuyätsun) Bibliachö Jehoväpa consëjunkunaman. Rikanqantsiknöpis, tsë consëjukunaqa rasumpam yanapakun.