1, 2. Casado kawsaypi sasachakuykuna kaqtin, ¿imatan tapukunanchis?

 HAQAY 1988 watapin Italia suyupi Lucia sutiyoq warmi sinchi llakisqa tarikurqan. * Chunka wata tiyasqanku qhepamanmi qosanwan t’aqanakapurqanku. Askha kutitaña allipunakapuyta munarqan chaypas manan atirqanchu. Manapuni yachanakuspataq t’aqanakapurqanku, hinan pay iskay ususinkunawan qhepakapurqan. Luciaqa yuyaykusqa: “Manañan imapas yanapawankumanchu kutinakapunaykupaq”, nispa.

² Casado kawsayninchispi sasachakuykuna kashan chayqa, entiendenchischá Luciaq sientekusqanta. Yaqapaschá tapukushanchis: “¿T’aqanakapusaqkuchu icha atiykumanraqchu sasachakuyniykuta allichayta?” nispa. T’aqanakuypi yuyaykushanchis chayqa, ñawpaqtan tapukunanchis: “¿Kasukurqanichu casadokunapaq Bibliapi Jehová Diospa yuyaychayninkunata?” nispa (Salmo 119:105).

3. ¿Imaynan sientekunku wakin t’aqanakapuqkuna familiankupas?

³ Casado kawsayninkupi sinchi sasachakuykuna kaqtinmi wakinqa t’aqanakuypi yuyaykunku. Pachantinpin anchata t’aqanakapuy q’oñirishan, chaywanpas askha runakunan pesapakunku t’aqanakapusqankumanta. Chay runakunan astawanqa  imaymanamanta onqonku warminkuwan otaq qosankuwan kuskalla tiyaqkunamantaqa. Tayta-mamankupas amigonkupas llakikunkun. Wawakunapas llakisqan kanku manataqmi ima ruwaytapas atinkuchu. ¿Imanintaq chaymanta casado kawsayta paqarichiq Diosri?

4. ¿Imaynatan casadokuna sasachakuyninkuta allichankuman?

⁴ Ñawpaq capitulokunapi yachasqanchis hina, Diosqa munarqan casadokuna wiñaypaq tiyanankutan (Génesis 2:24). Chhaynaqa, ¿imaraykutaq runakuna t’aqanakapunku? Paykunaqa manan qonqayllachu t’aqanakapunku. Kawsayninkupin huch’uy sasachakuykuna pisi-pisimanta hatunman tukun, hinaspan manaña allichayta atinkuchu. Ichaqa Bibliaq yanapayninwan sasachakuyninkuta usqhaylla allichanqaku chayqa, manan t’aqanakuypi yuyaykunqakuchu.

5. ¿Imatan yachananku casarasqakuna?

⁵ Casado kawsayninkupi kusikuylla kananta yuyaykusqankuraykun wakinqa sasachakuypi tarikunku. Paykunaqa televisionpi otaq revistakunapi novelakunata, peliculakunata qhawasqankuman hinan kawsayta munanku. Mana chayman hina kawsayninku kaqtintaq llakisqa otaq phiñasqa tarikunku. Chhaynaqa, ¿imaynatan casarasqakuna huchallikuq runakunaña kashaspapas kusisqa kawsankuman? Chaypaqqa kallpachakunankun.

6. a) ¿Ima ninmi Biblia casado kawsaymanta? b) ¿Ima sasachakuykunan kan casado kawsaypi?

⁶ Biblian willan casado kawsay kusikunapaq kasqanta ‘sasakunapi rikukunankutapas’ (1 Corintios 7:28). Ñawpaqpi yachasqanchis hina, warmipas qharipas huchallikuq runakunan kanku. Sapankapas hukniray uywasqa kasqankuraykun hukniray kanku. Mayninpin phiñachinakunku qolqemanta, wawakunamanta otaq familiankumanta. Mayninpitaq mana tiemponku kanchu kuska imatapas ruwanankupaq otaq warmi-qhari puñuyninkupi sasachakuykuna kan. * Chay sasachakuykunata allichay sasaña kanman chaypas manan pisikallpayanankuchu. Sapankapaqpas kanmi allin yanapaykuna, chaykunawan yanapachikuspan casadokuna sasachakuyninkuta allichankuman.

7, 8. ¿Imaynatan casadokuna ima sasachayninkutapas allichananku?

⁷ Yaqa llapa runakunan sonqonkupi k’irisqa kasqankumanta, mana entiendenakusqankumanta otaq imapi pantasqankumantapas rimaspaqa  mana llamp’u simiwanchu rimanku. “Manan entiendewankichu” nispa sut’illanta willakunankumantaqa, phiñasqan ninakunku: “Qanqa qanllapin yuyaykunki”, otaq: “Manan munakuwankichu”, nispa. Yaqapaschá astawan mana phiñachinakunankurayku hukninku ch’in qhepakapunqa.

⁸ Chay sasachakuykunata allichanapaqmi Biblia yuyaychawanchis: “Phiñakunkichischus chayqa, ama huchallikuychischu, ama p’unchay ch’isiyaqqa phiñasqa kaychischu”, nispa (Efesios 4:26). Soqta chunka wata casado kasqankuta hunt’aq warmi-qhari cristianokunatan tapurqanku kusisqa kawsanankupaq imatachus ruwasqankuta. Qosan nirqan: “Imallamantaña sasachakuyniyku kanman chaypas manaraq puñuykushaspan chayta allichayku”, nispa.

9. a) ¿Imaynatan parlarinaykichis ima phiñachinakuypas kaqtin? b) ¿Imatan ruwanaykichis imapipas pantasqaykichista reparaspa?

⁹ Imamantapas phiñachinakuy kaqtinqa, ‘usqhaylla uyariqmi kanaykichis, ichaqa allin yuyaywanmi rimanaykichis, manataq usqhayllachu phiñakunaykichis’ (Santiago 1:19). Sumaqta uyarinakuspaqa, yaqapaschá sapankapas “pampachaykuway”, ninakunkichis (Santiago 5:16). Chaypaqmi ichaqa huch’uyyaykukuq kana. Chayta ruwankichis chayqa sasachakuyniykichistan allichankichis munanakuspataqmi sumaqta kawsankichis.

10. ¿Pabloq ima nisqanmi kay tiempopi cristianokunapaqpas allin kanman?

¹⁰ Apóstol Pablon Corinto llaqtapi cristianokunata nirqan: ‘Qhelli huchapi puriy kasqan hawa, sapankapas [...] casarakuchun’, nispa (1 Corintios  7:2). Chay runakunamantaqa kay tiempopi runakunan aswan millay kanku. Millay qhelli ruwaykunamanta rimasqanku, millayta p’achakusqanku, revistakunapi, librokunapi, televisionpi millaykuna lloqsimusqan iman runakunata kallpachan paykunapas chay qhelli ruwaykunata munapayanankupaq. Chaymi apóstol Pablo Corinto llaqtapi cristianokunata nirqan: “Aswan allinmi casarakuy qharimantapas warmimantapas yanqallaña kashanamantaqa”, nispa (1 Corintios 7:9).

11, 12. a) ¿Imatan warmipas qharipas hunt’ananku, imaynatan chayta hunt’ana? b) ¿Imatan ruwanaykichis huk tiempolla puñuyniykichista saqenaykichis kaqtin?

¹¹ Chaymi casarasqa cristianokunata Dios nin: “Qosaqa esposanpaq qosa kasqanta hunt’achun, hinallataq esposapas qosanpaq hunt’achun”, nispa (1 Corintios 7:3). Chay texton rikuchin sapankapas imachus qonanwan hunt’anankuta. Warmi-qhari puñuypi kusikuyta tarinaykipaqqa qosaykiq otaq warmiykiq allinnintan ñawpaqta qhawarinayki. Chaymi qosakunata Dios kamachin “allin yuyaywan” esposankuwan kawsanankupaq (1 Pedro 3:7). Warmi-qhari puñuyniykichispi astawanqa chay textoq nisqanta hunt’anaykichis. Sichus qosakuna warminkuta mana munakunqakuchu chayqa, yaqapaschá warmi-qhari puñuyninkupi mana kusikuyta tarinqakuchu.

¹² Mayninpiqa yaqapaschá warmi-qhari puñuyniykichista saqenaykichis kanqa. Chayqa kanman warmi killanwan tarikuqtin otaq sinchi sayk’usqa kaqtin (tupachiy Levítico 18:19). Otaq qosa llank’ananpi hatun sasachakuykunawan tarikuqtin, sinchi sayk’usqa kaqtinpas. Chaykunarayku otaq imaraykupas puñuyniykichista saqenaykichis kaqtinqa,  ‘iskayniykichismi rimanakunaykichis’ (1 Corintios 7:5). Chhaynapin mana mayqenniykichispas mana kaqtaqa yuyaykunkichischu. Ichaqa, sichus warmi qosanwan mana puñuyta munanqachu otaq qhari mana sumaqta munayukuspachu warminwan puñunqa chayqa, urmankumanmi ima huchamanpas. Chayqa sasachakuykunatan paqarichinman.

13. ¿Imatan casarasqa cristianokuna ruwananku yuyayninkupi ch’uya kanankupaq?

¹³ Cristianokunaqa manapunin qhawanankuchu q’alalla warmi-qharikunata, nitaq q’alalla oqllanakuqkunatapas, chaykunaqa qhelli munapayaykunatan sonqopi paqarichinman (Colosenses 3:5). Llank’anaykipi otaq maypi kaspapas manapunin qosaykiwan otaq esposaykiwan hinaqa hukkunawan tratanakunaykichu. Jesusmi nirqan: “Pipas huk warmita munapakuspa qhawaqqa ñan sonqonpi chay warmiwan wasanchay huchata ruwanña”, nispa (Mateo 5:28). Chaykunata kasukuq cristianokunaqa manan wasanchay huchapi urmanqakuchu. Warmi-qhari puñuyninkupipas kusikuytan tarinqaku, Jehová Diospa qosqanta hinataq ch’uyata qhawarinqaku (Proverbios 5:15-19).

14. ¿Ima llakikuypin wakin casado cristianokuna rikukunku? ¿Imaraykun chhaynapi rikukunku?

¹⁴ Yaqa llapa casado cristianokunan sasachakuyninkuta allichanku, wakinmi ichaqa mana allichayta atinkuchu. Huchallikuq runakuna kasqanchisrayku Satanaspa kamachikusqan pachapi tiyasqanchisrayku iman wakinqa t’aqanakapunku (1 Juan 5:19). ¿Imatan ruwankuman chhaynapi tarikuq cristianokuna?

15. a) ¿Ima kallaqtinmi cristianokuna t’aqanakapunkuman? b) ¿Imaraykun wakin cristianokuna mana t’aqanakunkuchu?

 ¹⁵ Iskay capitulopi willasqan hina, qhelli hucha * kallaqtinmi cristianokunaqa t’aqanakuspa hukwan casarakuyta atinkuman (Mateo 19:9). Warmipas otaq qosapas hukwan pantanman chayqa kaytan tapukunanchis: “¿Pampachasaqchu icha t’aqanakapusaqchu?” nispa. Chayqa sapankamantan kanqa. Wakin cristianokunaqa pampachankun huchallikuq runa sonqomanta kutirikuqtin hinaspa allinta kawsakapunku. Hukkunataq wawakunarayku mana t’aqanakapunkuchu.

16. a) ¿Imakuna kaqtinmi wakin cristianokuna t’aqanakapunku? b) Pipas t’aqanakapunmanña otaq manaña chaypas, ¿imatan hukkuna mana ruwanankuchu?

¹⁶ ¿Imakunatawanmi qhawarinanku kanqa t’aqanakapuyta munaqkuna? Wakinqa yaqapaschá qhelli huchapi purisqankumanta wiksallikunkuman, millay onqoyta tarinkuman otaq wawakunata qosan violanman. Chaykunatan qhawarinanku decidikunankupaq. Ichaqa pipas qosanpa otaq warminpa pantasqanta yachashaspa hinalla paywan puñukapunman chayqa, puñusqanpin rikuchinqa pampachasqanta. Chay kaqtinqa manañan t’aqanakapuyta atinmanñachu. T’aqanakapunmanña manaña chaypas manan pipas chay decidisqanpiqa chapukunanchu nitaq huchachananchu. Chayqa paymantañan kanqa. Biblian nin: ‘Sapankanchismi kawsashaspa allin kaqtapas mana allin kaqtapas ruwasqanchisman hina chaskisun’, nispa (2 Corintios 5:10).

17. ¿Imatan mana ruwayta atinmanchu mana wasanchay kashaqtin t’aqanakuq cristiano?

¹⁷ Wasanchay hucha mana kaqtinri, ¿atinmanchu cristiano t’aqanakapuyta? Arí, atinmanmi. Ichaqa manañan hukwan casarakuyta atinmanchu (Mateo 5:32). Manaña Biblia huchachanchu t’aqanakuyta chaypas, t’aqanakuqkunatan kamachin: “Ama hukwanqa casarakuchunñachu, qosayoq kayta munaspaqa qosanwan kutinakapuchun, qosapas amataq esposanta wikch’upuchunchu”, nispa (1 Corintios 7:11). ¿Ima hatun sasachakuykuna kallaqtinmi t’aqanakuy kanman?

18, 19. ¿Imakuna kaqtinmi cristiano t’aqakapullanmantaq?

¹⁸ Sichus qosa mana llank’ayta munanmanchu sinchi millay viciokunayoqtaq kanman chayqa familiantan wakchayachinman. * Yaqapaschá qolqeta tukunman pukllaspa machaspa otaq drogakuspa. Biblian nin: “Pipas [...] familianta mana uywanchu chayqa, cheqaq iñiymantan t’aqakapun, mana iñiyniyoq runamantapas aswan millayraqmi kapun”, nispa (1 Timoteo 5:8). Sichus chhayna qosa mana cambianmanchu, warminpa ganakusqan qolqetapas viciokunapi tukunman chayqa, warmin wawankunarayku payraykupiwan decidikuspa t’aqakapunman.

¹⁹ Sichus pipas sinchi k’arak sonqo kaspa warminta maqanman onqonankama otaq wañuchiyta munanman chayqa, t’aqakapullanmantaqmi. Chaymantapas Diospa kamachikuynin contra imata ruwananpaqpas tanqanman, iñiyninpi chiriyapunanpaq  hinataq chaykuna kanman chayqa t’aqakapunmanmi. Chhaynapi tarikuq cristianaqa yaqapaschá ‘Diosta ñawpaqta kasukuyta’ munaspa t’aqakapuyta munanqa (Hechos 5:29).

20. a) ¿Imaynatan yanapasunman t’aqanakapuyta munaq cristianota, ichaqa imatan mana ruwanachu? b) ¿Imatan cristianokuna mana ruwanankuchu t’aqanakapunankurayku?

²⁰ Qosan k’arak sonqo kasqanrayku huk cristiana t’aqakuyta munanman chayqa, manan pipas tanqananchu t’aqakunanpaq mana t’aqakunanpaqpas. Umallikunapas iñiyninkupi poqosqa cristianokunapas yanapankumanmi otaq Bibliawan yuyaychankuman, ichaqa Jehová Diosllan yachan imayna kawsasqankuta. Sichus huk cristiana ima tumpallapas qosanmanta t’aqakuyta munanman chayqa, Diospa kamachikusqantan mana kasukushanmanchu. Ichaqa qosan sinchita ñak’arichishan chayqa t’aqakapunmanmi, manataqmi pipas chay ruwasqanmanta huchachananchu. Qosapas chhaynapi tarikuspaqa kaqllatataqmi ruwanman. Biblian nin: “Llapallanchismi Diospa ñawpaqenman asuykusun juzgasqa kananchispaq”, nispa (Romanos 14:10).

21. ¿Ima willakuymi rikuchin casarasqakunapaq Bibliapi yuyaychaykuna allin kasqanta?

²¹ Kinsa killa t’aqanakapusqan qhepamanmi Lucia Jehová Diospa testigonkunawan Bibliata estudiayta qallarirqan. Paymi willakun: “Bibliapin allin yuyaychaykunata tarirqani, chaykunan yanapawarqan sasachakuyniykunata allichanaypaq. Huk semanallaraq Bibliata estudiashaspan qosaywan kutinakapuytaña munasharqani. Kunanqa yachanin Jehová Dioslla sasachakuypi tarikuq casadokunata yanapay atisqanta, paypa yachachikuynillanmi yanapawanchis  sumaqta kawsananchispaq. ‘Jehová Diospa testigonkunaqa familiakunatan t’aqanachinku’ nispa runakunaq nisqanqa yanqan. Aswanmi ñoqataqa yanapawarqan familiaywan hukllachakunaypaq”, nispa. Arí, Luciaqa Bibliapi yachasqanman hinan kawsapurqan.

22. ¿Imatan casarasqakuna ruwananchis sumaqta kawsanapaq?

²² Bibliaqa manan Luciallatachu yanaparqan. Askha casadokunatañan yanapan t’aqanakunankupaqña kashaqtinku otaq hatun sasachakuykunapi kashaqtinku. Casado kawsaytaqa ancha allinpaqmi qhawarina manan llasa q’epita hinachu. Chaypaqmi Jehová Dios casadokunapaq allin yuyaychaykunata Simin Qelqapi qowanchis. Chaypi yuyaychaykunaqa “mana yachaqtan yachayniyoqman tukuchin” (Salmo 19:7-13). Chaymi llapa casarasqakuna Bibliaq nisqanman hina kawsananchis, chayta ruwasun chayqa sumaqtan kawsasun.