Skip to content

Skip to table of contents

KAPÍTULU 13

Kuandu moris kaben nian besik atu naksobu

Kuandu moris kaben nian besik atu naksobu

1, 2. Kuandu mosu problema iha moris kaben nian, diʼak atu husu pergunta saida ba Ita-nia an?

 IHA tinan 1988 feto ida naran Lucia neʼebé hela iha rai-Itália, sente laran-kraik tebes. a Iha tempu neʼebá ninia moris kaben nian besik atu naksobu, maski nia kaben ona ba tinan sanulu. Dala barak nia koko atu hadiʼa ninia relasaun ho nia laʼen, maibé la hetan susesu. Ikusmai nia haketak malu ho nia laʼen tanba sira la iha ona hanoin neʼebé hanesan. Entaun nia mesak mak tenke haboot nia oan-feto naʼin-rua. Kuandu hanoin fali ba tempu neʼebá, Lucia hatete: “Iha tempu neʼebá haʼu hanoin katak la iha buat ida neʼebé ami bele halo atu salva ami-nia moris kaben nian.”

2 Se Ita mós hasoru problema kona-ba moris kaben nian, karik Ita bele komprende oinsá Lucia sente. Karik Ita mós hanoin katak la iha buat ida neʼebé Ita bele halo atu salva Ita-nia moris kaben nian. Se nuneʼe, diʼak atu husu ba Ita-nia an pergunta ida-neʼe: “Haʼu halo tuir ona matadalan hotu neʼebé Maromak fó iha Bíblia laran atu ajuda kaben-naʼin moris kontente?”—2 Timoteo 3:16.

3. Maski soe-malu aumenta ba beibeik, maibé ida-neʼe bele lori rezultadu saida ba ema neʼebé soe malu no sira-nia família?

3 Kuandu problema sai boot iha kaben laran, karik feen-laʼen sente katak diʼak liu atu hakotu sira-nia relasaun. Iha rai barak kaben-naʼin neʼebé haketak malu ka soe malu aumenta ba beibeik, maibé relatóriu hatudu katak barak liu husi sira sai la kontente ho sira-nia desizaun. Sira balu hetan problema saúde nian barak liu duké sira neʼebé hamutuk nafatin ho sira-nia kaben. Dala barak, kuandu inan-aman soe malu, oan sira sai bilán no la kontente. No kaben-naʼin neʼebé soe malu nia inan-aman no kolega sira mós sente laran-susar. Liután neʼe, oinsá mak Maromak, Ida neʼebé hahú arranju kaben nian, sente kona-ba situasaun neʼe?

4. Saida mak kaben-naʼin bele halo atu proteje sira-nia moris kaben nian?

4 Hanesan ita koʼalia ona iha livru neʼe, Maromak nia hakarak mak atu kaben-naʼin moris hamutuk nafatin. (Mateus 19:5) Entaun, tansá mak moris kaben nian barak naksobu? Ida-neʼe la mosu derrepente deʼit. Tuir loloos, problema kiʼik neʼebé kaben-naʼin hasoru, neineik-neineik bele sai boot toʼo sira sente katak la iha ona dalan atu rezolve. Entaun, atu proteje moris kaben nian, diʼak atu uza Bíblia nia matadalan hodi rezolve lalais problema neʼebé kiʼik.

HANOIN TUIR REALIDADE

5. Filme, telenovela no livru romántiku halo ema hanoin oinsá kona-ba moris kaben nian?

5 Filme, telenovela no livru romántiku bele halo ema atu mehi kona-ba moris kaben nian neʼebé problema la iha. Maibé neʼe la tuir realidade. Tan neʼe, kuandu sira-nia kaben ona no sira-nia mehi la sai loos, sira sente laran-moras no la kontente. Entaun, ema naʼin-rua neʼebé sala-naʼin bele ka lae hetan kontente iha sira-nia moris kaben nian? Bele, maibé sira presiza hakaʼas an atu sira-nia relasaun sai metin nafatin.

6. (a) Saida mak Bíblia hatete kona-ba moris kaben nian? (b) Tanbasá mak dala ruma problema mosu iha kaben laran?

6 Bíblia ajuda ita atu hanoin tuir realidade. Bíblia fó-hatene ho klaru katak moris kaben nian bele fó ksolok, maibé mós fó avizu katak ema neʼebé kaben “sei hetan susar iha sira-nia moris” kaben nian. (1 Korinto 7:28) Hanesan hatete tiha ona, laʼen no feen mak sala-naʼin. Sira ida-idak iha hanoin no sentimentu neʼebé la hanesan, no dalan neʼebé inan-aman haboot sira mós la hanesan. Tan neʼe, dala ruma laʼen no feen iha hanoin neʼebé la hanesan kona-ba osan, haboot oan sira, no kona-ba laʼen ka feen nia família. Problema seluk tan neʼebé bele mosu mak laʼen no feen ladún iha tempu atu halo buat ruma hamutuk, no problema kona-ba buat seksuál nian. b Maski presiza tempu atu rezolve problema hirak-neʼe, maibé keta lakon esperansa! Kaben-naʼin barak hasoru ona problema hanesan neʼe no hamutuk sira rezolve sira-nia problema.

KOʼALIA BA MALU KUANDU IHA HANOIN NEʼEBÉ LA HANESAN

7, 8. Saida mak Bíblia nia konsellu ba feen-laʼen kuandu sira sente laran-kanek ka la komprende malu?

7 Kaben-naʼin barak sente katak susar atu koʼalia ho kalma kona-ba sira-nia laran-kanek, kona-ba sira rasik nia sala, ka kona-ba problema neʼebé mosu tanba la komprende malu. Porezemplu susar ba kaben-naʼin ida atu hatoʼo nia sentimentu hodi hatete: “Haʼu sente katak ó la komprende haʼu.” Maibé dala barak kaben-naʼin sai hirus no koʼalia arbiru deʼit hodi hatete: “Ó hanoin deʼit ó-nia an”, ka: “Ó la hadomi haʼu.” Tanba lakohi diskute malu, karik laʼen ka feen ida nonook deʼit. Tan neʼe problema sei iha nafatin.

8 Maibé dalan neʼebé diʼak liu mak hodi halo tuir Bíblia nia konsellu: “Imi hirus karik, keta halo sala; keta husik loron monu ba imi-nia laran-nakali.” (Efeso 4:26) Feen-laʼen neʼebé kaben ona ba tinan 60 fó-hatene kona-ba oinsá sira iha moris kaben nian neʼebé kontente. Laʼen neʼe hatete: “Ami sempre hakaʼas an atu rezolve ami-nia problema antes toba, maski problema neʼe kiʼik ka boot.”

9. (a) Tuir Bíblia, saida mak importante kuandu koʼalia ba malu? (b) Laʼen no feen tenke halo saida, maski presiza aten-barani no haraik-an?

9 Bainhira laʼen no feen iha hanoin neʼebé la hanesan, sira ida-idak presiza “lalais atu see tilun bá; neineik atu koʼalia, neineik atu hirus”. (Tiago 1:19) Kuandu rona didiʼak ba malu, karik sira naʼin-rua sente katak sira presiza husu deskulpa ba malu. (Tiago 5:16) Ita presiza haraik-an no aten-barani atu hatete: “Deskulpa tanba haʼu hakanek ó-nia laran.” Se halo nuneʼe sei ajuda kaben-naʼin atu rezolve sira-nia problema, no mós sei haburas sira-nia domin no sei halo sira sai besik liu ba malu.

HALAʼO RESPONSABILIDADE KABEN NIAN

10. Konsellu saida mak apóstolu Paulo fó ba ema kristaun iha Korintu? Tanbasá mak konsellu neʼe diʼak mai ita?

10 Kuandu apóstolu Paulo hakerek karta ba ema kristaun iha Korintu, nia hatete katak “tan babeur kona-ba sala-foʼer, diʼak liu” atu kaben. (1 Korinto 7:2) Ohin loron, mundu neʼe aat hanesan, ka aat liu fali, sidade Korintu antigu. Ema iha mundu neʼe la moe atu koʼalia kona-ba buat foʼer no sira-nia hatais la hatudu respeitu. No mós, livru, majalah, no filme barak fó sai kona-ba hahalok seksuál nian. Buat hotu neʼe haburas hakarak seksuál neʼebé la loos. Tan neʼe, apóstolu Paulo nia konsellu ba ema kristaun iha Korintu mós diʼak mai ita ohin loron. Nia hatete: “Diʼak liu sira kaben . . . . atu labele lakan hanesan ahi ho hakarak aat.”—1 Korinto 7:9.

11. Laʼen no feen iha knaar saida ba malu? Oinsá mak sira-nia haree kona-ba kumpre knaar neʼe?

11 Tan neʼe, Bíblia haruka ema kristaun neʼebé kaben ona: “Laʼen sei halo tuir nia knaar ba nia feen, no nuneʼe mós, feen sei halo tuir nia knaar ba nia laʼen.” (1 Korinto 7:3) Liafuan “halo tuir nia knaar” katak fó ba nia kaben ninia direitu seksuál nian. Haree katak buat neʼebé importante mak fó, laʼós simu. Relasaun seksuál iha kaben laran bele fó kontente ba sira naʼin-rua, se sira ida-idak hanoin kona-ba nia kaben nia diʼak. Porezemplu, Bíblia haruka laʼen sira atu ‘hanoin sira-nia feen’. (1 Pedro 3:7) Kuandu laʼen hanoin kona-ba ninia feen nia sentimentu, feen sei sente kontente kona-ba sira-nia relasaun seksuál.

12. Se laʼen ka feen la bele kumpre direitu seksuál nian ba tempu uitoan, saida mak sira tenke halo?

12 Dala ruma, laʼen ka feen la bele kumpre sira-nia kaben nia direitu seksuál nian ba tempu uitoan. Ida-neʼe mosu tanba, laʼen sente estrese tan problema iha serbisu-fatin, ka feen fase fulan, ka sente kole liu, ka buat seluk tan. (Kompara ho Levítico 18:19.) Entaun, diʼak se sira naʼin-rua koʼalia nakloke ba malu kona-ba sira-nia situasaun, no foti desizaun neʼebé sira “naʼin-rua mak hakarak”. (1 Korinto 7:5) Ida-neʼe sei ajuda laʼen ka feen atu la hanoin sala kona-ba ninia kaben. Maibé, se feen ho neon la halo nia knaar ba nia laʼen, ka laʼen la hatudu domin kuandu halaʼo direitu seksuál nian, problema oioin bele mosu no sei fasil ba kaben-naʼin ida atu monu ba tentasaun atu halo sala-foʼer.

13. Oinsá mak ema kristaun presiza hakaʼas an atu iha hanoin neʼebé moos nafatin?

13 Hanesan ema kristaun hotu, kaben-naʼin neʼebé adora Maromak tenke sees an husi livru, filme ka buat seluk tan neʼebé fó sai kona-ba buat seksuál nian, tanba ida-neʼe bele hamosu hakarak seksuál neʼebé la moos no la loos. (Koloso 3:5) Sira mós tenke kuidadu ho buat neʼebé sira hanoin no halo kuandu sira hamutuk ho ema neʼebé laʼós sira-nia kaben. Jesus fó avizu: “Ema neʼebé hateke ba feto ida hodi kaan nia, nia halo ona sala-foʼer ho nia iha nia laran.” (Mateus 5:28) Hodi halo tuir Bíblia nia konsellu kona-ba buat seksuál nian, sei ajuda kaben-naʼin atu la monu ba tentasaun no la halo sala-foʼer. Sira bele haksolok ho relasaun seksuál iha kaben laran, neʼebé mak prezente husi Maromak Jeová, Ida neʼebé hahú arranju kaben nian.—Provérbios 5:15-19.

MATADALAN HUSI BÍBLIA KONA-BA SOE-MALU

14. Dala ruma saida mak akontese ba moris kaben nian balu? Tanbasá?

14 Iha kaben-naʼin kristaun barak neʼebé konsege rezolve sira-nia problema antes problema neʼe sai boot liu. Maibé, ita hotu mak sala-naʼin no moris iha mundu neʼebé Satanás mak ukun. Tan neʼe, dala ruma iha mós moris kaben nian balu neʼebé besik atu naksobu. (1 Joao 5:19) Iha situasaun hanesan neʼe, saida mak ema kristaun tenke halo?

15. (a) Tuir Bíblia, saida mak razaun ida deʼit atubele soe malu hodi bele kaben fali ho ema seluk? (b) Tanbasá mak kaben-naʼin balu deside atu la soe malu ho sira-nia kaben neʼebé halo sala-foʼer?

15 Hanesan temi tiha ona iha Kapítulu 2 iha livru neʼe, Bíblia fó-hatene razaun ida deʼit atubele soe malu hodi bele kaben fali ho ema seluk, neʼe mak sala-foʼer. c (Mateus 19:9) Se Ita hatene katak Ita-nia kaben halo duni sala-foʼer, Ita tenke foti desizaun neʼebé karik susar ba Ita atu halo. Ita sei nafatin moris hamutuk ho Ita-nia kaben ka soe malu? Kona-ba ida-neʼe ita ida-idak mak tenke foti desizaun. Kaben-naʼin balu deside atu la soe malu tan hanoin oan sira-nia diʼak. No mós, ema kristaun balu fó perdua ba sira-nia kaben neʼebé loloos hakribi ona sira-nia sala, no neineik-neineik sira-nia moris kaben nian sai diʼak fali.

16. (a) Tanbasá mak kaben-naʼin balu deside atu soe malu ho sira-nia kaben neʼebé halo sala-foʼer? (b) Se kaben-naʼin ida neʼebé la halo sala deside atu soe malu ka la soe malu, tanbasá mak ema seluk labele kritika ninia desizaun?

16 Maibé, iha parte seluk, karik halo sala-foʼer halo ema sai isin-rua ka hetan moras husi relasaun seksuál. Ka, karik oan sira presiza protesaun husi kaben neʼebé bele estraga sira iha dalan seksuál. Klaru katak Ita presiza tetu didiʼak antes halo desizaun atu soe malu ka nafatin moris hamutuk ho Ita-nia kaben. No mós, se Ita hatene katak Ita-nia kaben halo duni sala-foʼer no depois neʼe Ita halo relasaun seksuál ho nia, neʼe katak Ita perdua ona nia no hakarak atu nafatin moris hamutuk ho nia nuʼudar kaben-naʼin. Se nuneʼe, tuir Bíblia, Ita la iha ona razaun atu soe malu hodi bele kaben fali ho ema seluk. Ema seluk la iha direitu atu mete ka koko atu troka Ita-nia desizaun. No mós, ema seluk la iha direitu atu kritika desizaun neʼebé Ita halo ona. Ita rasik mak sei hasoru rezultadu neʼebé diʼak ka la diʼak husi desizaun neʼebé Ita halo. Bíblia dehan, ema “ida-ida sei lori nia todan rasik”.—Galasia 6:5.

MATADALAN HUSI BÍBLIA KONA-BA HAKETAK MALU

17. Kuandu kaben-naʼin haketak malu ka soe malu, maski sira la halo sala-foʼer, Bíblia hatete katak sira la livre atu halo saida?

17 Maski kaben-naʼin la halo sala-foʼer, iha razaun atu sira bele haketak malu ka soe malu ka lae? Sin, maibé iha situasaun neʼe, ema kristaun neʼe la livre atu kaben ho ema seluk. (Mateus 5:32) Bíblia la bandu atu haketak malu, maibé Bíblia hatete katak ema neʼebé haketak malu “tenke hela mesak ka hadame malu fali” ho nia kaben. (1 Korinto 7:11) Entaun situasaun aat saida deʼit mak fó razaun atu haketak malu?

18, 19. Situasaun aat saida deʼit mak book kaben-naʼin ida atu soe malu ka haketak malu tuir lei estadu nian, maski nia labele kaben fali ho ema seluk?

18 Karik família sai kiak tanba laʼen mak baruk-teen no iha toman neʼebé aat. d Porezemplu laʼen halakon osan hotu neʼebé família iha hodi joga, hemu tua ka uza droga. Bíblia hatete: “Ema neʼebé la tau matan ba . . . sira neʼebé horik hamutuk ho nia, ema neʼe hewai tiha nia fiar no aat liu fali ema neʼebé fiar-laek.” (1 Timoteo 5:8) Se laʼen neʼe lakohi troka ninia hahalok, ka nia foti osan neʼebé nia feen mak manán atu uza arbiru deʼit, feen neʼe bele hili atu proteje nia an no mós oan sira hodi haketak malu tuir lei estadu nian.

19 Kaben-naʼin ida bele haketak malu tuir lei estadu nian se ninia kaben halo violénsia makaʼas, karik baku nia beibeik toʼo ninia saúde no ninia moris iha perigu nia laran. Liután neʼe, se kaben-naʼin ida koko beibeik atu obriga nia kaben atu kontra Maromak nia ukun-fuan, ema neʼebé vítima bele hili atu haketak malu, liuliu se problema neʼe bele estraga ninia relasaun ho Maromak. Karik kaben neʼebé sai vítima hanoin katak hodi haketak malu tuir lei estadu nian mak diʼak ba nia atu nafatin “halo tuir Maromak nia hakarak liu ema sira-nian”.—Apostolu 5:29.

20. (a) Se moris família nian besik atu naksobu, oinsá kolega no katuas sira bele ajuda? Maibé saida mak sira labele halo? (b) Kaben-naʼin neʼebé respeitu Maromak nia arranju kaben nian, sei la halo saida?

20 Kuandu kaben-naʼin ida hasoru situasaun aat hanesan ita koʼalia tiha ona, ema seluk la iha direitu atu obriga vítima atu haketak malu ka moris hamutuk nafatin ho ninia kaben. Maski kolega no katuas sira iha kongregasaun hakarak apoia no fó konsellu husi Bíblia, maibé tuir loloos sira ladún hatene buat barak neʼebé akontese entre laʼen no feen neʼe. Maromak Jeová deʼit mak bele hatene sira-nia situasaun. Se feen kristaun uza razaun neʼebé ladún loos tan deʼit hakarak atu halai-sees husi ninia kaben, nia la hatudu respeitu ba Maromak nia arranju kaben nian. Maibé se feen sempre hasoru situasaun neʼebé perigu, ema seluk la iha direitu atu tesi lia se nia deside atu haketak malu ho nia kaben. Ida-neʼe hanesan mós se karik laʼen kristaun ida hakarak atu haketak malu. “Ita hotu sei hamriik iha Maromak futar oin no Nia sei tesi lia.”—Roma 14:10.

OINSÁ MAK MORIS KABEN NIAN BELE SAI DIʼAK FALI

21. Kuandu kaben-naʼin sira halo tuir Bíblia nia konsellu, sira sei iha moris kaben nian neʼebé kontente. Fó ezemplu ida.

21 Hanesan temi iha parágrafu primeiru, Lucia haketak malu ho nia laʼen. Fulan tolu liu tiha, nia hasoru Testemuña ba Jeová no komesa estuda Bíblia. Lucia hatete: “Haʼu hakfodak atu hatene katak Bíblia fó matadalan neʼebé diʼak kona-ba oinsá atu rezolve haʼu-nia problema. Maski haʼu foin estuda ba semana ida deʼit, haʼu hakarak kedas atu hadame malu fali ho haʼu-nia laʼen. Agora haʼu bele hatete katak Maromak Jeová hatene kona-ba oinsá atu salva moris kaben nian neʼebé besik atu naksobu. Ninia hanorin sira ajuda kaben-naʼin atu hafolin ka respeitu malu. Ema barak hatete katak Testemuña ba Jeová fahe família sira, maibé ida-neʼe la loos. Tuir loloos, sira ajuda haʼu.” Lucia aprende atu halo tuir Bíblia nia matadalan iha ninia moris.

22. Kaben-naʼin sira hotu presiza tau fiar ba saida?

22 Laʼós Lucia deʼit, maibé ema barak mós iha esperiénsia hanesan neʼe. Maromak nia hakarak mak moris kaben nian sai nuʼudar bensaun ida, laʼós buat neʼebé haterus ema. Tan neʼe, Maromak Jeová fó Ninia Liafuan, Bíblia, neʼebé nakonu ho konsellu diʼak atu ajuda kaben-naʼin sira. Bíblia bele halo “ema neʼebé la iha esperiénsia sai matenek”. (Salmo 19:7-11) Bíblia ajuda ona kaben-naʼin barak neʼebé hasoru problema boot atu hadiʼa sira-nia moris kaben nian. Laʼós neʼe deʼit, hodi halo tuir Bíblia nia konsellu, kaben-naʼin balu salva sira-nia moris kaben nian neʼebé besik atu naksobu. Sin, diʼak se kaben-naʼin sira hotu tau fiar ba konsellu neʼebé Maromak Jeová fó, hodi bele hetan susesu iha moris kaben nian!

a Laʼós naran neʼebé loos.

b Iha kapítulu balu iha livru neʼe koʼalia tiha ona kona-ba problema sira-neʼe balu.

c Iha Bíblia, liafuan neʼebé tradús nuʼudar “sala-foʼer” inklui halo relasaun seksuál ho ema neʼebé laʼós ninia kaben, relasaun seksuál entre feto ho feto ka mane ho mane ka ho animál, no mós hahalok seksuál aat seluk neʼebé halo ho neon.

d Neʼe la inklui situasaun hanesan laʼen hakarak duni atu tau matan ba família, maibé nia la bele halo nuneʼe tanba moras ka susar atu hetan serbisu.