Skip to content

Skip to table of contents

VAHE TAHATOLU

Kapau ʻOku Meimei Movete ʻa e Nofo Malí

Kapau ʻOku Meimei Movete ʻa e Nofo Malí

1, 2. ʻI he taimi ʻoku ʻi he malumalu ai ʻo ha faingataʻa ha nofo mali, ko e hā ʻa e foʻi fehuʻi ʻoku totonu ke ʻeké?

 ʻI HE 1988 naʻe mātuʻaki loto-mafasia ai ha fefine ʻĪtali ko hono hingoá ko Lūsia. a Hili ha taʻu ʻe hongofulu naʻe ngata ʻa ʻene nofo malí. Naʻá ne feinga ʻi he taimi lahi ke fakahoko ha fakalelei mo hono husepānití, ka naʻe ʻikai pē ke ola lelei. Ko ia naʻá ne mavahe koeʻuhi ko e ʻikai ha hōhoamālié pea naʻá ne fehangahangai he taimi ko iá mo hono tauhi hake haʻane ongo tamaiki fefine ʻe toko ua. ʻI he toe sio atu ki he taimi ko iá, ʻoku manatu ʻa Lūsia: “Naʻá ku fakapapauʻi ʻe ʻikai ha meʻa ʻe lava ke ne fakahaofi ʻa ʻema nofo malí.”

2 Kapau ʻokú ke maʻu ha ngaahi palopalema ʻi he nofo malí, te ke malava nai ke mahinoʻi ʻa e anga ʻo e ongoʻi ʻa Lūsiá. ʻE fakahohaʻasi nai ʻa hoʻo nofo malí pea te ke fifili nai pe ʻe kei lava pē ke fakahaofi. Kapau ʻoku pehē ʻa e tuʻungá, te ke ʻiloʻi ʻoku ʻaonga ke fakakaukau ki he foʻi fehuʻi ko ení: Kuó u muimui ki he akonaki lelei kotoa kuo ʻomai ʻe he ʻOtuá ʻi he Tohitapú ke tokoni ki hono ʻai ke lavameʻa ʻa e nofo malí?​—Sāme 119:105.

3. Lolotonga kuo hoko ʻo manakoa ʻa e vete malí, ko e hā ʻa e tali ʻoku līpooti ʻi he lotolotonga ʻo e faʻahinga tokolahi naʻe veté pea mo honau ngaahi fāmilí?

3 ʻI he taimi ʻoku lahi ai ʻa e ngaahi hohaʻa ʻi he vahaʻa ʻo e husepānití mo e uaifí, ko hono fakangata ʻa e nofo malí ʻe hā ngali ko e founga ngāue faingofua tahá ia. Kae lolotonga kuo hokosia ʻe he ngaahi fonua lahi ha tupulaki fakaʻohovale ʻi he ngaahi fāmili kuo moveteveté, ʻoku fakahaaʻi ʻe he ngaahi ako ki mui ní kuo fakaʻiseʻisa ʻi he moveté ʻa e peseti lahi ʻo e kau tangata mo e kau fefine kuo nau vete malí. ʻOku faingataʻaʻia ha tokolahi ʻo e faʻahingá ni ʻi he ngaahi palopalema fakaemoʻuilelei lahi ange, fakatouʻosi ʻi he fakaesino mo e fakaeʻatamai, ʻi he faʻahinga ko ia ʻoku kei nofo malí. Ko e puputuʻu mo e taʻefiefia ʻa e fānau ʻa e faʻahinga kuo veté ʻoku faʻa tolonga ia ʻi ha ngaahi taʻu. ʻOku toe faingataʻaʻia mo e ngaahi mātuʻa pea mo e ngaahi kaumeʻa ʻo e fāmili kuo moveteveté. Pea ʻoku fēfē ʻa e founga ʻo e vakai ʻa e ʻOtuá, ko e Tupuʻanga ʻo e nofo malí, ki he tuʻungá ni?

4. ʻOku totonu ke fakaleleiʻi fēfē ʻa e ngaahi palopalema ʻi he nofo malí?

4 Hangē ko ia naʻe fakahaaʻi ʻi he ngaahi vahe ki muʻá, naʻe fakataumuʻa ʻe he ʻOtuá ke hoko ʻa e nofo malí ko ha haʻi ʻi he kotoa ʻo e moʻuí. (Senesi 2:24) Ko e hā leva ʻoku movete ai ʻa e ngaahi nofo mali lahi? ʻE ʻikai nai ke hoko fakafokifā pē ia. ʻOku faʻa ʻi ai ʻa e ngaahi fakaʻilonga fakaefakatokanga. Ko e fanga kiʻi palopalema iiki ʻi he nofo malí ʻe lava ke tupu ia ʻo lahi ange kae ʻoua kuo nau hā taʻealaikuʻi. Ka ʻo kapau ʻe fakaleleiʻi fakavavevave ʻa e ngaahi palopalema ko ení ʻaki ʻa e tokoni ʻa e Tohitapú, ʻe lava ke kalofi ai ʻa e ngaahi movete lahi ʻi he malí.

SIO TOTONU

5. Ko e hā ʻa e tuʻunga moʻoni ʻoku totonu ke fehangahangai mo ia ʻi ha nofo mali pē?

5 Ko ha ʻelemēniti ʻoku iku ʻi he taimi ʻe niʻihi ki he ngaahi palopalemá ko e ngaahi ʻamanaki taʻetotonu ʻoku maʻu nai ʻe ha taha pe ko e ongo hoa malí fakatouʻosi. Ko e ngaahi tohi talanoa ʻevá, ngaahi makasini manakoá, ngaahi polokalama televīsoné, mo e ngaahi heleʻuhilá ʻe lava ke nau fakatupu ʻa e ngaahi ʻamanaki mo e ngaahi misi ʻa ia ʻoku nau mātuʻaki kehe mei he moʻui moʻoní. ʻI he taimi ʻoku ʻikai ke hoko ai ʻa e ngaahi misí ni, ʻe lava ke ongoʻi ʻe ha tokotaha kuo kākaaʻi ia, taʻefiemālie, naʻa mo e loto-kona. Neongo ia, ʻe lava fēfē ke maʻu ʻe ha ongo meʻa taʻehaohaoa ʻe toko ua ʻa e fiefia ʻi he nofo malí? ʻOku fiemaʻu ʻa e feingá ke maʻu ai ha vahaʻangatae lavameʻa.

6. (a) Ko e hā ʻa e vakai mafamafatatau ki he nofo malí ʻoku ʻomai ʻe he Tohitapú? (e) Ko e hā ʻa e ngaahi ʻuhinga ʻe niʻihi ki he ngaahi taʻefelotoi ʻi he nofo malí?

6 ʻOku ʻaonga ʻa e Tohitapú. ʻOkú ne fakahaaʻi ʻa e ngaahi fiefia ʻo e nofo malí, ka ʻoku toe fakatokanga mai ia ko e faʻahinga ʻoku malí “te nau maʻu ekinautolu ae mamahi i he jino.” (1 Kolinito 7:​28PM) Hangē ko ia kuo ʻosi fakatokangaʻí, ko e ongo hoa malí fakatouʻosi ʻokú na taʻehaohaoa pea hehema ki he angahalá. Ko e faʻunga fakaeʻatamaí mo fakaeongó pea mo hono tauhi hake ʻo e hoa mali taki taha ʻoku kehekehe. ʻOku taʻefelotoi ʻi he taimi ʻe niʻihi ha ongo meʻa ʻi he fekauʻaki mo e paʻangá, fānaú pea mo e ngaahi fāmili-ʻi-he-fonó. Ko e ʻikai ha taimi feʻunga ke fai fakataha ai ʻa e ngaahi meʻá pea mo e ngaahi palopalema fakaefehokotaki fakasinó ʻe toe lava ke hoko ko ha matavai ia ʻo e fepakí. b ʻOku fiemaʻu ʻa e taimi ke feangainga ai mo e ngaahi meʻa peheé, kae loto-toʻa! Ko e tokolahi taha ʻo e ngaahi hoa malí ʻoku nau malava ke fehangahangai mo e ngaahi palopalema peheé pea ngāueʻi ha ngaahi fakaleleiʻanga ke na fakatou tali lelei.

FETALANOAʻAKI KI HE NGAAHI FAIKEHEKEHÉ

7, 8. Kapau ʻoku ʻi ai ha ngaahi ongoʻi loto-lavea pe ngaahi taʻefemahinoʻaki ʻi he vahaʻa ʻo e ngaahi hoa malí, ko e hā ʻa e founga Fakatohitapu ki hono fakaleleiʻi kinautolú?

7 ʻOku ʻiloʻi ʻe he tokolahi ʻoku faingataʻa ke hanganaki anga-mokomoko ʻi he taimi ʻoku nau fetalanoaʻaki ai ki he ngaahi ongoʻi loto-laveá, ngaahi taʻefemahinoʻakí, pe ngaahi tōnounou fakafoʻituituí. ʻI he ʻikai ke lea hangatonu: “ʻOku ou ongoʻi taʻemahinó,” ʻe hoko nai ha hoa mali ʻo ongoʻi mamahingofua peá ne fakalahiʻi ʻa e palopalemá. ʻE pehē nai ʻe he tokolahi: “ʻOkú ke tokanga pē koe kiate koe,” pe, “ʻOku ʻikai te ke ʻofa ʻiate au.” ʻI he ʻikai loto ke kau ʻi ha fakakikihí, ʻe fakafisi nai ʻa e hoa mali ia ʻe tahá ke ne tali mai.

8 Ko ha ʻalunga lelei ange ke muimui aí ko e tokanga ki he akonaki ʻa e Tohitapú: “ʻIta pe, kae ʻoua ʻe angahala ai: ʻoua ʻe tuku ke to ʻa e laʻa ʻoku mou kei mamahi.” (Efeso 4:26) Ko ha hoa mali fiefia ʻe taha, ʻi heʻena aʻu ki he taʻu hono 60 ʻo e fakamanatu ʻo hona ʻaho malí, naʻe ʻeke ange kiate kinaua pe ko e hā ʻa e fakapulipuli ki heʻena lavameʻa ʻi he nofo malí. Naʻe pehē ʻe he husepānití: “Naʻá ma ako ke ʻoua naʻá ma mohe ʻoku teʻeki ai ke fakaleleiʻi ʻa e ngaahi faikehekehé, tatau ai pē pe ko ha fanga kiʻi meʻa iiki.”

9. (a) Ko e hā ʻoku fakahaaʻi ʻi he ngaahi Konga Tohitapú ko ha konga mātuʻaki mahuʻinga ia ʻo e fetuʻutakí? (e) Ko e hā ʻoku faʻa fiemaʻu ke fai ʻe he ngaahi hoa malí, naʻa mo hono fiemaʻu ki he meʻá ni ʻa e loto-toʻa mo e anga-fakatōkilaló?

9 ʻI he taimi ʻoku taʻefelotoi ai ha husepāniti mo ha uaifi, ko e tokotaha taki taha ʻoku fiemaʻu ke “vave . . . he fanongo, kae fakatotoka ki he lea, pea fakatotoka ki he ʻita.” (Semisi 1:19) Hili e fanongo leleí, ʻe sio nai ai ʻa e ongo hoa malí fakatouʻosi ki he fiemaʻu ke kole fakamolemolé. (Semisi 5:​16) ʻI he lea loto-moʻoni, “Kātaki ʻi heʻeku fakalotomamahiʻi koé,” ʻoku fiemaʻu ki ai ʻa e anga-fakatōkilalo mo e loto-toʻa. Ka ko hono fakaleleiʻi ʻa e ngaahi faikehekehé ʻi he foungá ni ʻe mātuʻaki ola lelei ia ʻi hono tokoniʻi ha ongo meʻa mali ke ʻikai ngata pē ʻi hono solova ʻa ʻena ngaahi palopalemá kae toe pehē foki ke fakatupulekina ha tuʻunga māfana mo e fekoekoeʻi ʻa ia te ne ʻai ai kinaua ke na maʻu ʻa e fiefia lahi ange ʻi heʻena feohí.

ʻATU ʻA IA ʻOKU TOTONU KI HE NOFO MALÍ

10. Ko e hā ʻa e maluʻi naʻe fakaongoongoleleiʻi ʻe Paula ki he kau Kalisitiane ʻi Kolinitoó ʻe ngāueʻaki nai ki ha Kalisitiane ʻi he ʻahó ni?

10 ʻI he taimi naʻe tohi ai ʻa e ʻapositolo ko Paulá ki he kau Kolinitoó, naʻá ne fakaongoongoleleiʻi ʻa e nofo malí “ko e meʻa ʻi he lahi ʻo e feʻauaki.” (1 Kolinito 7:2) Ko e māmani ʻi he ʻaho ní ʻoku kovi tatau pē mo ia, pe naʻa mo ʻene toe kovi ange, ʻi Kolinitō ʻo e kuonga muʻá. Ko e ngaahi tuʻunga-lea fakaeʻulungaanga taʻetaau ʻoku lāulea taʻefakapulipuli ki ai ʻa e kakai ʻo e māmaní, ko e founga taʻefakanānā ʻo ʻenau tui valá, pea mo e ngaahi talanoa fakakakano ʻoku fakaeʻa ʻi he ngaahi makasiní mo e ngaahi tohí, ʻi he TV, pea ʻi he ngaahi heleʻuhilá, ʻoku fakatahaʻi kotoa ia ke fakaʻaiʻai ʻaki ʻa e ngaahi holi fakaefehokotaki fakasino taʻefakalaó. Ki he kau Kolinitō naʻe nofo ʻi ha ʻātakai meimei tataú, naʻe pehē ʻe he ʻapositolo ko Paulá: “ʻOku lelei hake ʻa e mali ʻi he ʻene ʻi ai ʻa e afi [“hoko ʻo vela ʻi he holí,” NW].”​—1 Kolinito 7:9.

11, 12. (a) Ko e hā ʻoku moʻuaʻaki ʻe ha husepāniti mo ha uaifi ʻiate kinauá, pea ko e hā ʻa e laumālie ʻoku totonu ke ʻatu ʻaki iá? (e) ʻOku totonu ke fēfē hono fakaleleiʻi ʻa e tuʻungá kapau ko e meʻa ʻa ia ʻoku totonu ki he nofo malí kuo pau ke taʻofi fakataimi?

11 Ko ia ai, ʻoku fekauʻi ʻe he Tohitapú ʻa e kau Kalisitiane kuo malí: “Ke atu e he tagata aia oku totonu ki hono unoho: bea ke behe be e he fefine foki ki hono unoho.” (1 Kolinito 7:​3PM) Fakatokangaʻi ko e fakamamafá ʻoku ʻi he foakí—ʻikai ʻi ha fakakounaʻi. Ko e fekoekoeʻi fakaesino ʻi he nofo malí ʻoku fakafiemālie moʻoni ʻo kapau pē ko e ongo hoa malí taki taha ʻoku tokanga ʻo fekauʻaki mo e lelei ʻa e tokotaha ʻe tahá. Ko e fakatātaá, ʻoku fekauʻi ʻe he Tohitapú ʻa e ngaahi husepānití ke feangainga mo honau ngaahi uaifí “ʻo fakatatau ki he ʻilo.” (1 Pita 3:​7NW) ʻOku tautefito ʻene moʻoni ení ʻi hono ʻatu mo hono maʻu mai ʻa ia ʻoku totonu ki he nofo malí. Kapau ʻoku ʻikai ke fai fakaalaala ki ha uaifi, te ne ʻiloʻi nai ʻoku faingataʻa ke fiefia ʻi he tafaʻaki ko eni ʻo e nofo malí.

12 ʻOku ʻi ai ʻa e taimi ʻe niʻihi ʻoku pau nai ke fetaʻofiʻaki ai ʻa e ongo meʻá ʻi he meʻa ko ia ʻoku totonu ki he nofo malí. ʻE hoko moʻoni nai eni ʻi he uaifí ʻi he ngaahi taimi pau ʻo e māhiná pe ʻi he taimi ʻokú ne ongoʻi helaʻia lahi aí. (Fakafehoanaki mo Livitiko 18:19.) ʻE hoko moʻoni nai eni ʻi he husepānití ʻi he taimi ʻokú ne feangai ai mo ha palopalema mafatukituki ʻi he ngāué peá ne ongoʻi tāvaivaia fakaeongo. Ko e ngaahi tuʻunga pehē ʻo e taʻofi fakataimi ʻa e ʻatu ki he nofo malí ʻa ia ʻoku totonú ʻoku fakaleleiʻi lelei tahá kapau ʻoku fetalanoaʻaki hangatonu fakatouʻosi ʻa e ongo hoa malí ki he tuʻungá peá na felotoi ʻi he “loto taha.” (1 Kolinito 7:5) ʻE taʻofi ʻe he meʻá ni ha hoa mali pē mei he fakavave ki he ngaahi fakamulituku ʻoku halá. Ko ia ai, kapau ʻoku taʻofi loto-lelei ʻe ha uaifi ʻa hono husepānití pe kapau ʻoku ʻikai lava ʻosi fakakaukauʻi pē ʻe ha husepāniti ke ʻatu ʻa ia ʻoku totonu ki he nofo malí ʻi ha founga ʻofa, ʻe moʻuangofua ai ʻa e hoa malí ki he ʻahiʻahí. ʻI ha tuʻunga pehē, ʻe malanga hake nai ai ha ngaahi palopalema ʻi ha nofo mali.

13. ʻOku lava fēfē ke ngāue ʻa e kau Kalisitiané ke tauhi ke maʻa ʻenau fakakaukaú?

13 ʻI he hangē ko e kotoa ʻo e kau Kalisitiané, ko e kau sevāniti ʻosi mali ʻa e ʻOtuá kuo pau ke nau fakaʻehiʻehi mei he ngaahi fakatātā fakalieliá, ʻa ia ʻe lava ke ne fakatupunga ʻa e ngaahi holi taʻemaʻá mo taʻefakanatulá. (Kolose 3:5) Kuo pau ke nau toe maluʻi ʻenau ngaahi fakakaukaú mo e ngaahi tōʻongá ʻi he taimi ʻo ʻenau feangainga mo e mēmipa kotoa ko e fefine pe tangata. Naʻe fakatokanga ʻa Sīsū: “ʻIlonga ʻa ia te ne fakasio ki ha fefine ke tafunaki ʻene holi ki ai, kuo ne tonoʻi ia ʻi hono loto.” (Mātiu 5:28) ʻI hono ngāueʻaki ʻa e akonaki ʻa e Tohitapú ʻo fekauʻaki mo e fehokotaki fakasinó, ʻoku totonu ke malava ʻa e ongo meʻá ke fakaʻehiʻehi mei he tō ki he ʻahiʻahí pea mo e fai ʻo e tonó. ʻE lava ke hokohoko atu ʻena fiefia ʻi he fekoekoeʻi lelei ʻi ha nofo mali ʻa ia ʻoku tauhi ai ʻa e fehokotaki fakasinó ko ha meʻaʻofa lelei mei he Tupuʻanga ʻo e nofo malí, ko Sihova.​—Palovepi 5:​15-​19.

KO E NGAAHI MAKATUʻUNGA FAKA-TOHITAPU KI HE VETE MALÍ

14. Ko e hā ʻa e tuʻunga fakamamahi ʻoku faʻa hoko tonu ʻi he taimi ʻe niʻihi? Ko e hā hono ʻuhingá?

14 ʻOku fakafiefiá, ʻi he lahi taha ʻo e ngaahi nofo mali Kalisitiané, ko ha ngaahi palopalema pē ʻoku malanga hake ʻoku lava ke fakaleleiʻi. Neongo ia, ʻi he taimi ʻe niʻihi, ʻoku ʻikai ke peheni ʻa e tuʻungá. Koeʻuhi ʻoku taʻehaohaoa ʻa e tangatá pea nofo ʻi ha māmani angahalaʻia ʻa ia ʻoku ʻi he malumalu ʻo Sētané, ʻoku aʻu ai ʻa e ngaahi nofo mali ʻe niʻihi ki he tuʻunga ʻo e moveté. (1 Sione 5:19) ʻOku totonu ke fēfē ʻa e feangai ʻa e kau Kalisitiané mo ha tuʻunga faingataʻa pehē?

15. (a) Ko e hā ʻa e makatuʻunga Fakatohitapu pē ʻe taha ki he vete malí fakataha mo e malava ke toe malí? (e) Ko e hā kuo fili ai ʻa e niʻihi ʻo fakafepakiʻi hono veteʻi ʻo ha hoa mali taʻeangatonu?

15 Hangē ko ia naʻe lave ki ai ʻi he Vahe 2 ʻo e tohí ni, ko e feʻauakí ʻa e makatuʻunga Fakatohitapu pē ʻe taha ki he vete malí mo e malava ke toe malí. c (Mātiu 19:9) Kapau ʻoku ʻi ai haʻo fakamoʻoni pau kuo taʻeangatonu ʻa ho hoa malí, ʻokú ke fehangahangai leva mo ha fili faingataʻa. Te ke hokohoko atu ʻi he nofo malí pe fai ha vete mali? ʻOku ʻikai ha ngaahi lao ki ai. Kuo fakamolemoleʻi kakato ʻe he kau Kalisitiane ʻe niʻihi ha hoa mali ʻoku fakatomala moʻoni, pea kuo iku lelei ʻa e nofo mali naʻe maluʻí. Kuo fili ʻa e niʻihi kehe ke ʻoua ʻe vete mali koeʻuhi ko e fānaú.

16. (a) Ko e hā ʻa e ngaahi moʻoniʻi meʻa ʻe niʻihi kuó ne ueʻi ʻa e niʻihi ke veteʻi ʻa honau hoa mali faihalá? (e) ʻI he taimi ʻoku fai ai ha fili ʻa ha hoa tonuhia ke vete pe ʻikai ke veté, ko e hā ʻoku totonu ai ke ʻoua ʻe fakaangaʻi ʻe ha taha ʻa e fili ʻa e tokotaha ko iá?

16 ʻI he tafaʻaki ʻe tahá, ko e tōʻonga angahalaʻiá ʻe iku nai ia ki he feitama pe ko ha mahaki fetuku holo ʻe he fehokotaki fakasinó. Pea mahalo ʻoku fiemaʻu ke maluʻi ʻa e fānaú mei ha mātuʻa ʻokú ne ngaohikoviʻi fakaefehokotaki fakasino kinautolu. ʻOku hā mahino, ʻoku lahi ʻa e meʻa ke fakakaukau ki ai ki muʻa ke fai ha filí. Kae kehe, kapau ʻokú ke ʻiloʻi ʻa e taʻemateaki ʻa ho hoa malí pea hili iá peá ke toe fai ha ngaahi vā fakaefehokotaki fakasino mo ho hoá, ʻokú ke fakahaaʻi ai kuó ke fakamolemoleʻi ho hoá pea holi ke hokohoko atu ʻi he nofo malí. Ko e ngaahi makatuʻunga ki he vete malí fakataha mo e malava Fakatohitapu ke toe malí ʻoku ʻikai ke kei ʻi ai ia. ʻOku ʻikai totonu ke hoko ha taha ʻo fieʻilo pea feinga ke tākiekina ʻa hoʻo filí, pea ʻoku ʻikai totonu ke fakaangaʻi ʻe ha taha ʻa hoʻo filí ʻi he taimi ʻokú ke fai ai iá. Kuo pau ke ke nofo fakataha mo e ngaahi nunuʻa ʻo hoʻo filí. “Kuo pau ke taki taha fua ʻene kavenga aʻana.”—Kaletia 6:5.

NGAAHI MAKATUʻUNGA KI HE MĀVAÉ

17. Kapau ʻoku ʻikai ha feʻauaki, ko e hā ʻa e ngaahi fakangatangata ʻoku fokotuʻu ʻe he ngaahi Konga Tohitapú ki he māvaé pe vete malí?

17 ʻOku ʻi ai ha ngaahi tuʻunga te ne fakatonuhiaʻi nai ai ʻa e māvaé pe malava ke vete mei ha hoa mali neongo kapau kuo ʻikai ke fai ʻe he tokotaha ko iá ha feʻauaki? ʻIo, ka ʻi ha tuʻunga pehē, ʻoku ʻikai ke ʻatā ai ha Kalisitiane ke kumi ki ha tokotaha ʻoku ʻikai ko e hoá fakataha mo ha fakakaukau ke toe mali. (Mātiu 5:32) Ko e Tohitapú, lolotonga ʻene fai ha ngaahi fakaʻatā ki ha māvae pehē ʻokú ne fakahā ko e tokotaha ʻoku mavahé ʻoku totonu “ke ne nofo taʻemali, pe ke ne fakalelei.” (1 Kolinito 7:11) Ko e hā ʻa e ngaahi tuʻunga fuʻu hulu ʻe niʻihi ʻe lava ke ne ʻai nai ke hā ngali fakapotopoto ke fai ha māvae?

18, 19. Ko e hā ʻa e niʻihi ʻo e ngaahi tuʻunga tōtuʻa ʻe tataki nai ai ha hoa mali ke fakakaukau lelei ki he fakapotopoto ʻo e māvae pe vete fakalaó, neongo kapau ʻoku ʻikai ke ala lava ha toe mali?

18 Sai, ʻe hoko nai ʻa e fāmilí ʻo masiva ʻangoʻango koeʻuhi ko e fakapikopiko fakaʻaufuli mo e ngaahi tōʻonga kovi ʻa e husepānití. d ʻOkú ne pele paʻanga ʻaki nai ʻa e paʻanga hū mai ʻa e fāmilí pe ngāueʻaki ia ke poupouʻiʻaki hano maʻukovia ʻe he ngaahi faitoʻo kona tapú pe ʻolokaholó. ʻOku pehē ʻe he Tohitapú: “ʻO ka ai ha taha ʻoku ʻikai tokanga ki hono . . . famili, ʻoku ne fakaʻikaiʻi ʻene lotu, ʻio, ʻoku ne koviange ʻi ha hiteni.” (1 Timote 5:8) Kapau ʻoku fakafisi ha tangata pehē ke liliu ʻa ʻene ngaahi foungá, mahalo naʻa mo hono poupouʻi fakapaʻanga ʻa ʻene ngaahi ʻulungaanga koví ʻaki hono ʻave ʻa e paʻanga ʻoku maʻu mai ʻe hono uaifí, ʻe fili nai ʻa e uaifí ke maluʻi ʻa hono tuʻunga leleí pea mo e tuʻunga lelei ʻa ʻene fānaú ʻaki hono maʻu mai ha tohi māvae fakalao.

19 Ko e ngāue fakalao peheé ʻe toe fakakaukauʻi nai ia kapau ʻoku fakamālohi tōtuʻa ha hoa mali ki hono hoá, mahalo ko hano toutou haha ʻa e tokotaha ko iá ʻo aʻu ki he tuʻunga ko ʻene moʻuileleí pea naʻa mo ʻene moʻuí ʻoku ʻi ha tuʻunga fakatuʻutāmaki. Tānaki atu ki ai, kapau ʻoku toutou feinga ha hoa mali ke fakamālohiʻi ha hoa ke ne maumauʻi ʻa e ngaahi fekau ʻa e ʻOtuá ʻi ha founga, tautefito kapau ʻoku aʻu ʻa e ngaahi meʻá ki ha tuʻunga ʻa ia ʻoku fakatuʻutāmaki ki he moʻui fakalaumālié. Ko e hoa mali ʻoku ʻi he tuʻunga fakatuʻutāmakí te ne fakaʻosiʻaki nai ko e founga pē ʻe taha ke “talagofua ki he Otua i he tagata” ko hono maʻu mai ha tohi māvae fakalao.—Ngāue 5:29.

20. (a) ʻI he tuʻunga ʻo ha movete ʻi ha fāmili, ko e hā nai ʻe fai ʻe he ngaahi kaumeʻa mo e kau mātuʻa matuʻotuʻá, pea ko e hā ʻoku totonu ke ʻoua te nau faí? (e) Ko e faʻahinga tāutaha kuo malí ʻoku totonu ke ʻoua te nau ngāueʻaki ʻa e ngaahi lave ʻa e Tohitapú ki he māvaé mo e vete malí ko ha kalofanga ia ke fai ʻa e hā?

20 ʻI he ngaahi keisi kotoa ʻo e ngaohikoviʻi tōtuʻa ʻo e hoa malí, ʻoku ʻikai totonu ke tenge ʻe ha taha ʻa e hoa tonuhiá ke ne māvae pe ke nofo mo e tokotaha ʻe tahá. Lolotonga ʻe fai nai ʻe ha ngaahi kaumeʻa pe kau mātuʻa matuʻotuʻá ʻa e poupou mo e akonaki makatuʻunga ʻi he Tohitapú, ʻoku ʻikai lava ke ʻiloʻi ʻe he faʻahingá ni ʻa e ngaahi fakaikiiki kotoa ʻo e meʻa ʻoku hokó ʻi he vahaʻa ʻo ha husepāniti mo ha uaifi. Ko Sihova pē taha ʻoku lava ke ne ʻafioʻi iá. Ko e moʻoni, ʻe ʻikai ke fakalāngilangiʻi ʻe ha uaifi Kalisitiane ʻa e fokotuʻutuʻu ʻa e ʻOtuá ki he nofo malí kapau ʻokú ne ngāueʻaki ha ngaahi kalofanga taʻemahuʻinga ke mavahe ai mei ha nofo mali. Ka ʻo kapau ʻoku hokohoko ha tuʻunga fakatuʻutāmaki tōtuʻa, ʻoku ʻikai totonu ke fakaangaʻi ia ʻe ha taha ʻo kapau ʻokú ne fili ke māvae. ʻOku lava ke leaʻaki ʻa e ngaahi meʻa tatau tofu pē ʻo fekauʻaki mo ha husepāniti Kalisitiane ʻoku kumi ki he māvaé. “Te tau hopo kotoa pe ʻi he fakamāuʻanga ʻo e ʻOtua.”—Loma 14:10.

FOUNGA NAʻE FAKAHAOFI AI HA NOFO MALI NAʻE MOVETE

21. Ko e hā ʻa e meʻa naʻe hokosia ʻoku hā ai ʻoku ʻaonga ʻa e faleʻi ʻa e Tohitapú ki he nofo malí?

21 ʻI he māhina ʻe tolu ʻi he hili ʻa e mavahe ʻa Lūsiá, ʻa ia naʻe lave ki ai ki muʻá, mei hono husepānití, naʻá ne fetaulaki ai mo e Kau Fakamoʻoni ʻa Sihová peá ne kamata ke ako Tohitapu mo kinautolu. “ʻI heʻeku ʻohovale lahí,” ko ʻene fakamatalá ia, “naʻe ʻomai ʻe he Tohitapú ʻa e ngaahi fakaleleiʻanga ʻaonga ki heʻeku palopalemá. Hili ha uike pē ʻe taha ʻo e akó, naʻá ku loto ai pē ke fakalelei mo hoku husepānití. ʻOku lava ke u pehē ʻi he ʻahó ni ʻoku ʻafioʻi ʻe Sihova ʻa e founga ke fakahaofi ai ʻa e ngaahi nofo mali ʻoku faingataʻaʻiá koeʻuhi he ʻoku tokoniʻi ʻe heʻene ngaahi akonakí ʻa e ngaahi hoa malí ke nau ako ki he founga ke ongoʻi fefakamahuʻingaʻiʻaki aí. ʻOku ʻikai ke moʻoni, hangē ko e fakahuʻuhuʻu ʻa e niʻihi, ʻoku fakamavahevaheʻi ʻe he Kau Fakamoʻoni ʻa Sihová ʻa e ngaahi fāmilí. ʻI hoku tuʻungá, ko e meʻa fehangahangaí tofu pē naʻe moʻoní.” Naʻe ako ʻa Lūsia ke ne ngāueʻaki ʻa e ngaahi tefitoʻi moʻoni faka-Tohitapú ʻi heʻene moʻuí.

22. Ko e hā ʻoku totonu ke falala ki ai ʻa e ngaahi hoa malí kotoa?

22 ʻOku ʻikai ke makehe atu ʻa Lūsia. ʻOku totonu ke hoko ʻa e nofo malí ko ha tāpuaki, ʻikai ko ha kavenga. Ke maʻu ia, kuo tokonaki mai ʻe Sihova ʻa e matavai lelei taha ʻo e faleʻi ki he nofo malí kuo faifai pea hikí—ko ʻene Folofola mahuʻingá. ʻOku lava ʻe he Tohitapú ke “fakabotoʻi ae vale.” (Sāme 19:​7-11PM) Kuó ne fakahaofi ʻa e ngaahi nofo mali lahi ʻa ia naʻe ʻi he tuʻunga meimei moveté pea kuó ne fakaleleiʻi ʻa e ngaahi nofo mali kehe lahi naʻe ʻi ai ʻa e ngaahi palopalema mafatukitukí. ʻOfa ke maʻu ʻe he ngaahi hoa mali kotoa ʻa e falala kakato ki he faleʻi ki he nofo malí ʻa ia ʻoku ʻomai ʻe Sihova ko e ʻOtuá. ʻOku ʻaonga moʻoni ia!

a Kuo fetongi ʻa e hingoá.

b Ko e niʻihi ʻo e ngaahi tafaʻakí ni naʻe fai e lave ki ai ʻi he ngaahi vahe ki muʻá.

c Ko e kupuʻi lea faka-Tohitapu ʻoku liliu ko e “feʻauakí” ʻoku kau ai ʻa e ngaahi tōʻonga ʻo e tonó, faka-Sōtomá, fehokotaki fakasino mo e manú, pea mo e loto-lelei ki he ngaahi tōʻonga taʻefakalao kehe ʻa ia ʻoku kau ki ai ʻa hono ngāueʻaki ʻo e ngaahi ʻōkani fakaefehokotaki fakasinó.

d ʻOku ʻikai ke kau ʻi he meʻá ni ʻa e ngaahi tuʻunga ʻa ia ko ha husepāniti, neongo ʻa ʻene taumuʻa leleí, ʻoku ʻikai malava ke ne tokonaki maʻa hono fāmilí ʻi ha ngaahi tuʻunga ʻoku ʻikai te ne lava ʻo mapuleʻi, hangē ko e puké pe ko e ʻikai ha ngaahi faingamālie fakaengāué.