1. ¿Familiakuna imanö kawakuyänantataq Dios munarqan?

 ADANTAWAN Ëvata Jehovä casatsinqan junaqmi Adanqa shonqupita patsë kushikurnin hebrëu idiömachö shumaq palabrakunata parlarqan (Genesis 2:22, 23). Tsënö kaptimpis, Kamakoq Diosnintsikqa manam Patsachö wamrankuna kushishqa kawakuyänanllatatsu munarqan. Casädukuna y familiakuna pëpa munëninta rurayänantam munarqan. Kënömi ishkanta nirqan: “Wamrëkikuna katsun y atskaqyäyë y patsa juntanqanyaq mirayë y dominayë, jina lamarchö pescädukunata, volaq [päreq] animalkunata y patsachö llapan pureq animalkunatapis dominayë” (Genesis 1:28). Kë mandakïta wiyakïqa alläpa shumaq y kushikïpaqmi karqan. Adan, Ëva y wamrankunaqa alläpa kushishqachi kawakuyanman karqan wiyakoq karnin Jehoväpa munëninta rurarqa.

2, 3. ¿Imanötaq kanan witsan familiakuna mas kushikïta tarita puëdiyan?

² Kanan witsankunapis familiakunaqa mas kushishqam kawakuyan llapankuna Diospa munëninta rurarqa. Apostul Pablum kënö qellqarqan: “Dios munanqanno cawaquita yachaconqantsic[mi] mas alleqa, wac bidapaq y que bidapaqpis” (1 Timoteu 4:8). Diosta adoraq y Bibliachö Jehovä consejakunqanta wiyakoq familiaqa kushishqam ‘que bidacho’ kawanqa (Salmu 1:1-3; 119:105; 2 Timoteu 3:16).  Familiachö jukllëllapis Bibliapa musyatsikïninkunata wiyakurnin kawaptinqa, mas allim kanqa ni mëqampis mana wiyakunqampitaqa.

³ Familiakuna kushishqa kawakuyänampaq yanapakoq Bibliapa mëtsika musyatsikïninkunatam kë libruchöqa yachakurquntsik. Itsachi wakin musyatsikïkunata kutin kutin kë libruchö yachakunqantsikta cuentata qokurquntsik. ¿Imanir? Porqui tsë musyatsikïkunaqa rasumpa kaq karmi llapanchö familiantsikta yanapan. Bibliapa musyatsikïninkunata wiyakur kawëta tïraq familiakunaqa, ‘wac bidaman’, o juk parlakïchöqa, mushoq Patsaman chätsikoq Jehoväpa munënintam rurëkäyan. Yapë rikärishun Bibliapa chusku precisaq musyatsikïninkunata.

4. ¿Imanirtaq alläpa precisan casädu kawakïnintsikchö peqantsikta alli tsaränantsik?

⁴ Rey Salomonmi kënö nirqan: “Perqan juchushqa markanömi, geniunta mana tsaraq nunaqa” (Proverbius 25:28; 29:11). Majanwan kushishqa kawakïta munaqkunapaqqa alläpam precisan ‘geniunkuna tsarëta’ yachayänan, juk parlakïchöqa, peqankunata alli tsarëta. Alläpa piñakoq kë o mana penqakushpa ëtsantsikpa munëninta rurë y tsënö mana allikunaman ishkiqa, jatun problëmakunamanmi chätsikun y atska watakunachöran altsakarpis altsakan, y höraqa manam altsakannatsu.

5. ¿Imanötaq nunakuna peqankunata alli tsarëta puëdiyanman, y imachötaq tsëta rurayanqan yanapanqa?

⁵ Musyanqantsiknöpis, Adanpa tsurinkuna karmi ni mëqantsikpis ëtsantsikpa munëninkunata  paqwëpa tsarëtaqa puëdintsiktsu (Romänus 7:21, 22). Tsënö kaptimpis, santu espïritu yanapamashqaqa puëdintsikmi tsarëta (Gälatas 5:22, 23). Tsëmi santu espïritupa yanapakïninwan peqantsikta alli tsaränapaqqa Diosman mañakunantsik, Palabran ninqankunata wiyakunantsik y peqankunata alli tsaraqkunallawan juntakunantsik (Salmu 119:100, 101, 130; Proverbius 13:20; 1 Pëdru 4:7). Tsëta ruranqantsikmi yanapamäshun rakcha ruranakïman mana ishkinapaq y hasta tentacionkunachö tsarakunapaqpis (1 Corintius 6:18, NM). Jina manam allqutsakoq këman chäshuntsu, y washku upyë viciumampis manam ishkishuntsu o ishkishqa karnimpis jaqishunmi. Y imapis piñatsimashqa o mana allikunapa pasarpis geniuntsikta tsaräshunmi. Tsëmi llapantsik, hasta wamrakunapis, santu espïritupa yanapakïninwan peqantsikta alli tsarëta yachakunantsik (Salmu 119:1, 2).

6. a) ¿Imanötaq Jehovä patsätsishqa llapantsikpapis mandamaqnintsik kanampaq? b) ¿Imatataq ollquqa yarpänan diriginqan familian kushishqa kawakunampaq?

⁶ Bibliapa ishkë kaq precisaq musyatsikïninqa llapantsikpapis mandamaqnintsik kanampaq Dios patsätsinqanta respetëmi. Imanö patsätsishqa këkanqampaq parlarmi Pablu kënö nirqan: “Jina quetam willapäriyeniquita munarqö: Diospa mandadunchomi Jesucristu quecan. Teyta Jesucristupa mandadunchonam llapan ollqu caqcuna quecayan, y ollqu caqcunapa mandaduncunachonam warmicuna cayänan” (1 Corintius 11:3).  Rikanqantsiknöpis, familiataqa ollqu kaqmi diriginan, warmi kaqnam yanapanan, y wamrakunanam ishkan teytankunata wiyakuyänan (Efesius 5:22-25, 28-33; 6:1-4). Tsënö kaptimpis, familia kushishqa kawanampaqqa, dirigeqnin cargunta alli cumplinan precisanqantam yarpänantsik. Diospa munëninta ruraq ollqukunaqa musyayanmi familiata dirigiqa, imatapis mälas ruratsipita jukläya kanqanta. Tsëmi mandaqnin Jesusta imëkachöpis qatiyan. ‘Llapan imecapis pepa mandaduncho canan’ kaptimpis, Jesusqa “que patsaman sha[murqan] nunacunata sirwinanpaq[mi], y manam nunacuna sirwiyänanpaqtsu” (Efesius 1:22; Mateu 20:28). Familiata dirigeq ollqupis manam kikimpa bienninllatatsu ashin, sinöqa warmimpa y wamrankunapa biennintam (1 Corintius 13:4, 5).

7. ¿Bibliapa ima musyatsikïninkunataq warmita yanapan familiachö Dios qonqan carguta cumplinampaq?

⁷ Diospa munëninta ruraq warmiqa, manam nunampa janampa pasëta tïrantsu ni mandëkachantsu. Imëkachöpis kushishqam yanapan. Ollquqa warmimpa ‘duëñun’ kanqantam höra höraqa Biblia nin, tsëmi cläru rikätsikun warmitaqa nunan diriginqanta (Genesis 20:3). Casakushqa warmiqa ‘nunampa mandädonchönam’ këkan (Romänus 7:2, NM). Jina nunampa “yanapaqnin” y “tsullannin” kanqantapis Bibliaqa ninmi (Genesis 2:20). Pëqa imanöpis këninwan y rurëta yachanqankunawanmi pishipanqankunachö nunanta yanapan (Proverbius 31:10-31). Jina warmiqa imëka rurëchöpis nunampa ‘yanapaqnin’ kanqantam Bibliaqa nin (Malaquïas 2:14). Bibliapa musyatsikïninkunam, casädu ollqupis y warmipis Dios patsätsinqanta wiyakur  shumaq tratanakuyänampaq y respetanakuyänampaq yanapakun.

8, 9. Familiachö shumaq parlapänakï kanampaq Bibliapa ima musyatsikïninkuna yanapakunqanta willakaramï.

⁸ Kë libruqa kutin kutinmi rikätsikushqa shumaq parlapänakï alläpa precisanqanta. ¿Imanir? Musyanqantsiknöpis, problëmakunaqa mas rasllam altsakärin shumaq wiyanakurnin parlapänakuyaptinqa. Clärum rikätsikushqa casädukuna shumaq parlapänakuyänan alläpa precisanqanta. Discïpulu Santiägum kënö nirqan: “Alliraq wiyacuyë; ama manaraq alli cäyir [mayar], imatapis apurepa parlayëtsu ni piñacuyëtsu” (Santiägu 1:19).

⁹ Jina alläpam precisan imanö parlanqantsikta rikänantsikpis. Llakitsikoq, nanatsikoq y allqutsakoq palabrakunaqa manam yanapakuntsu shumaq parlapänakï kanampaq (Proverbius 15:1; 21:9; 29:11, 20). Rasun kaqta parlashqapis, sinchipa, allitukur y mana ankupäkur parlashqaqa, yanapakunampa rantinmi alläpa llakitsikunqa. Alli pensëkur-ran imatapis ‘alli shimintsicwan parlanantsic’ (Colosensis 4:6). “Qellëpita shumaq rurashqachö churaraq örupita manzänanömi” parlakïnintsikqa kanan (Proverbius 25:11). Shumaq parlapänakïta yachaq familiakunaqa mas kushishqam kawakuyan.

10. ¿Casädu kawakïchö ima cläsi kuyakïta rikätsikunantsiktaq mas precisan?

¹⁰ Kë libruqa atska kutim parlashqa kuyakïpaq. ¿Yarpantsikku mëqan cläsi kuyakï mas precisanqanta? Warmiwan ollqu kuyanakuyänanqa (griëgu  idiömachö é·ros) precisanmi casädu kawakïchö, y majakuna alli kawakuyänampaqqa, amïgu kayänan y yachanänakuyänanmi precisan (griëgu idiömachö phi·lí·a). Peru tsëpitapis masqa precisan griëgu idiömachö a·gá·pe nir reqiyanqan kuyakïmi. Tsënö kaq kuyakïwanmi Jehoväta, Jesusta y nuna mayintsikkunata kuyantsik (Mateu 22:37-39). Jina Jehoväpis tsënö kuyakoq kanqantam llapan nunakunata rikätsishqa (Juan 3:16). Alläpam precisan tsë cläsi kuyakïwan majantsikta y wamrantsikkunata kuyanantsikqa (1 Juan 4:19).

11. ¿Imanötaq casädu kawakïchö kuyanakï yanapakun?

¹¹ Casädu kawakïchöqa, tsënö kuyanakïmi yanapakun ‘juc shonqulla cawacuyananpaq’ (Colosensis 3:14). Juknölla kawakuyänampaq y majampa y wamrankunapa biennimpaq kaqta ashiyänampaqmi yanapan. Familiachö problëmakunapa pasayaptimpis, kuyanakuyanqanmi yanapan tsëkunata juntu altsayänampaq. Edäyëman chäriyaptimpis, casädukunataqa kuyanakuyanqanmi yanapan ishkan yanapanakuyänampaq y wëllunakuyänampaq. “Nuna mayinta cuyaqqa [...], ni imatapis manam quiquinllapaqqa ashenqatsu, [...] sufritsiptinpis awantanqam, y manam marcäquinin pepita ushacanqatsu, confiaconqam, y pasensiaconqam. [...] Cuyaqueqa manam ushacanqatsu, parasiemprim quecanqa” (1 Corintius 13:4-8).

12. ¿Imanirtaq casädukuna alli kawakuyänampaqqa Diosta kuyayänan precisan?

¹² Casädukunaqa manam ishkan kuyanakurllatsu alli kawakuyanqa, sinöqa Jehoväta ishkan kuyarmi (Eclesiastes 4:9-12). ¿Imanirtaq tsëta nintsik? Apostul Juanmi kënö qellqarqan: “Mandacushqancunata cäsucurnenqa, Diosta[m] cuyantsic.  Y mandacushqancunaqa manam allapa sasatsu [ajatsu]” (1 Juan 5:3). Tsëmi teytakunaqa wamrankunata kuyayanqanrëkurllatsu Jehovä munanqannö kawakuyänampaq yachatsiyanman, sinöqa Jehovä mandakushqa kaptinmi (Deuteronomiu 6:6, 7). Casädukunaqa manam ishkan kuyanakurllatsu rakcha rurëkunapita cuidakuyänan, sinöqa, ishkampis Jehoväta kuyayanqanrëkurmi, porqui “mana majäcushpa jucwan jucwan cacoqtaqa, y casadu quecar majanta racchataqtaqa Teyta Diosmi cuentata mañanqa” (Hebrëus 13:4). Casädu kawakïchö juknin kaq maja jatun problëmakunata yuritsiptimpis, juknin kaq majataqa Jehoväta kuyanqanmi yanapanqa Bibliapa musyatsikïninkunata wiyakur sïguinampaq. Alläpa kushishqam  kawakuyan Jehoväta kuyarnin, kuyanakur kawakoq familiakunaqa.

13. ¿Imanötaq Diospa munëninta rurayänampaq familiakunata yanapan mas precisaq kaqta puntaman churayanqan?

¹³ Cristiänukunaqa llapan kawëninkunachömi Diospa munëninta rurayan (Salmu 143:10). ¡Tsëmi Diosta sirwiqa! Diospa munëninta rurëqa familiakunata yanapan mas precisaq kaqta puntaman churayänampaqmi (Filipensis 1:9, 10). Tantiyarinapaq, Jesusmi kënö nirqan: “Noqaman marcäcuyanqanrecurmi papäninpa contran tsurin canqa, warmi wawanmi mamanpa contran y llumtsininnam suegranpa contran canqa. Tseno chiquishqam cayanqui castequicunapita qallecur” (Mateu 10:35, 36). Jesus ninqannöllam mëtsikaq qateqninkuna sufriyan familiankuna chikiyaptin. Tsëkunapa pasëqa alläpam llakitsikun. Tsënö kaptimpis, Jehovä Diosta y Jesucristuta kuyanqantsikqa kastantsikkunata kuyanqantsikpitapis mas jatunmi kanan (Mateu 10:37-39). Kastantsikkuna chikikämashqapis alli tsarakushqaqa, itsa Diospa munëninta puntaman churar mas alli nuna kanqantsikta rikar juknöpana pensar qallëkuyanman (1 Corintius 7:12-16; 1 Pëdru 3:1, 2). Y tsënö mana kaptimpis, chikishqa kanqantsikrëkur Diosta sirwita jaqirirqa manam kushishqa këta tarishuntsu.

14. ¿Imanötaq teytakunata yanapan Diospa munëninta rurëta munayanqan wamrankunapaq mas precisaq kaqta procurayänampaq?

¹⁴ Diospa munëninta rurayanqanqa teytakunata  yanapan wamrankunapaq mas precisaq kaqta procurayänampaqmi. Tantiyarinapaq, wakin markakunachö teytakunaqa imëka bancuman churakuyanqan qellëtanömi wamrankunata rikäyan, tsëmi edäyëman chäriyaptin atiendiyänanta shuyaräyan. Edäyëman chäriyaptin wamrankuna cuidayänan precisaptin y tsënö kanan kaptimpis, teytakunaqa manam wamrankunata inkitayanmantsu qellëta y imëkayoq këta puntaman churayänampaqqa. Teytakunaqa manam wamrankunata yanapayanqatsu Diospa kaqta puntaman churayänampa rantin imëkayoq këta puntaman churayänampaq yachatsirqa (1 Timoteu 6:9).

15. ¿Imanötaq Timoteupa maman Eunïci rikätsikurqan Diospa munëninta puntaman churanqanta?

¹⁵ Tsë asuntuchöqa Eunïcim alli mama kanqanta rikätsikurqan, pëqa apostul Pablupa jövin amïgun Timoteupa mamanmi karqan (2 Timoteu 1:5). Diosta mana adoraq nunawan casakushqa karpis, Eunïciqa mamänin Loidapa yanapakïninwanmi wamran Timoteuta yachatsirqan Diospa munëninta ruranampaq (2 Timoteu 3:14, 15). Timoteu poqurkuptinqa, wayipita ëwakunanta y Diospa Gobiernumpita yachatsikur apostul Pabluta yanaqänantam Eunïciqa jaqirqan (Hëchus 16:1-5). Eunïciqa alläpachi kushikurqan wamran juk alli misionëru tikrariptin. Timoteu poqurkurnin Diospa munëninta ruranqanqa rikätsikurqan wamra kanqampita alli yachatsiyashqa kanqantam. Wamranta llakirnimpis, Eunïciqa mëraq kushikurqan Diospa kaqchö alläpa yanapakïkanqanta wiyarirqa (Filipensis 2:19, 20).

16. ¿Pipaqtaq Jesusqa alläpa yarpachakurqan, peru imatataq puntaman churarqan?

¹⁶ Jesusqa Diospa munëninta ruraq familiachömi winarqan, y poqurkurninqa mamampaq yarpachakurqanmi (Lücas 2:51, 52; Juan 19:26). Tsënö kaptimpis, pëqa Diospa munënintam puntaman churarqan, tsënöpam yanapakurqan nunakuna imëyaqpis kawakïta tariyänampaq nänita kicharnin. Tsë nänitaqa kicharqan nunakunata jutsankunapita salvananrëkur jutsannaq kawëninta qorninmi (Marcus 10:45; Juan 5:28, 29).

17. ¿Diosta wiyakoqkuna imata tariyänampaqtaq yanapakun Jehoväpa munëninta Jesus ruranqan?

¹⁷ Ciëluchö täränampaqmi Jehoväqa Jesusta kawaritsirqan, nïkurmi autoridäyoq këta makinman churarqan, y tiempu pasariptinnam, Diospa Gobiernunchö Mandakoq kanampaq churarqan (Mateu 28:18; Romänus 14:9; Apocalipsis 11:15). Jesus wanunqanmi yanapakurqan tsë Gobiernuchö Jesuswan juntu gobernayänampaq Patsapita nunakunata Dios akranampaq. Jina Diosta wiyakoq nunakuna jutsannaq këman chärir, manana qeshyar ni wanur kawayänampaq y mushoq Patsachöna täräyänampaqmi wanïninqa yanapakun (Apocalipsis 5:9, 10; 14:1, 4; 21:3-5; 22:1-4). Tsëmi tsë alli willakïkunata nuna mayintsikkunata musyatsinqantsikqa juk alläpa precisaq rurënintsik (Mateu 24:14).

18. ¿Imatataq familiakuna imëpis yarpäyänan kallpata tariyänampaq?

¹⁸ Apostul Pablu ninqannöpis, Diospa munëninta ruraq nunakunaqa “wac bida[chömi]”, o juk parlakïchöqa mushoq Patsachömi mëtsika bendicionkunata chaskiyanqa. Clärum këkan, ¡tsëmi  rasumpa kushishqa këta tariqa! Yarpäshun, “que mundoqa llapan mana alli munenincunawan ushacäreqllam; peru Diospa muneninta ruraq nunaqa wiñepam cawanqa” (1 Juan 2:17). Tsëmi wamra kar, teyta o mama kar, majayoq kar, wamrantsikkunata japallantsik wätaq kar o wamrannaq karpis, Diospa munëninta ruranapaq kallpachakunantsik. Y imëka sasakunapa (ajakunapa) pasarpis, Diospa sirweqninkuna kanqantsikta manam qonqashwantsu. Tsëmi rurënintsikkunawan Jehoväta imëpis kushitsinapaq kallpachakunantsik (Proverbius 27:11). Y imëpis shumaq portakïkäshun kanan witsan kushishqa këta tarinapaq, y shamoq tiempuchöna mana wanushpa kawakunapaq.