1. ¿Imatataq Diosqa munarqa familiapaq?

 ADANWAN Evata Jehová Dios casarachiptinmi, Adanqa tukuy sonqonmanta kusikuywan hebreo simipi sumaq rimaykunata rimarqa (Genesis 2:22, 23). Ichaqa manam runakuna kusikunallankutachu Diosqa munarqa. Aswanqa casarasqa runakuna familiantin Paypa Munayninta ruranankutam. Adantawan Evatam nirqa: “Wawa-churiyoqyá kaychik, kay pachamanyá huntaychik, munaychakuychikyá lamar qocha challwakunapi, munaychakuychikyá alton pawaq animalkunapi. Munaychakuychikyá allpapa hawanpi, llapallan qasqonpa puriq animalkunapi”, nispa (Genesis 1:28). Kay kamachikuyqa kusikunapaq ruraymi karqa. Adanwan Eva chaynataq wawa-churinkunapas Jehová Diospa kamachisqanta kasukuspankuqa kusisqam kawsakunmanku karqa.

2, 3. ¿Imaynatam kay tiempopipas familiaqa kusisqa kawsakunmanku?

² Kay tiempopipas Diosta kasukuq familiaqa kusisqam kawsakunku. Apostol Pablom qellqarqa: “Diosman sonqo kaymi aswan allinqa tukuy imapaq, kay tiempopi chaynataq hamuq tiempopi allinta kawsananchikpaqpas” (1 Timoteo 4:8, NM). Diospa agradonpaq kawsaq familiaqa kusisqam ‘kay tiempopipas [...] kawsakunku’ (Salmo 1:1-3; 119:105; 2 Timoteo 3:16). Bibliapa nisqanta familiapi hukllanpas kasukusqanqa  allintam yanapakun mayqenninkupas mana kasukunankumantaqa.

³ Kay libropim yacharunchik familia kusisqa kananpaq Bibliapa yachachisqankunata. Yaqapaschá cuentata qokamurqanchik chay consejonkuna kay libropi achka kutita rikurisqanmanta. ¿Imanasqa? Familianchikwan allinta kawsakunanchikpaq yanapawasqanchikraykum. Bibliapa nisqanta kasukuq familiaqa ‘kay tiempopipas kusisqam kawsakunku’. Kaqllamantayá qawasunchik tawa yachachikuykunata.

4. ¿Imanasqataq casado vidapiqa imapipas controlakuq kana?

⁴ Rey Salomonmi nirqa: “Imaynam murallasqa llaqta tuñiriruspan mana defensayoqña rikurirun, chaynam mana controlakuq runapas mana defensayoqña rikurirun”, nispa (Proverbios 25:28; 29:11). Casado vidapi kusisqa kawsakuy munaqqa ‘controlakuqmi’ kanan. Mana allinta rimaspa piñakuyqa unaytam hukmanyachikun, wakinpiqa mana qonqay atinam.

5. Pantaq runa kachkaspapas, ¿imakunata ruraspam controlakuq kachwan hinaspa imakunapim yanapawasun?

⁵ Adanmanta miraqkunaqa pantaq runa kasqanchikraykum mana imapipas cabaltaqa controlakuchwanchu (Romanos 7:21, 22). Chuya espiritum yanapawanchik imapipas controlakuq kananchikpaq (Galatas 5:22, 23). Chaymi controlakuq kanapaqqa Diospa chuya espiritunta mañakunanchik, Bibliapi consejokunata kasukunanchik, controlakuq runakunawan hukllawakunanchik hinaspa mana controlakuq runakunamantañataq karunchakunanchik (Salmo 119:100, 101, 130; Proverbios 13:20; 1 Pedro 4:7). Chayna kawsakuymi harkawasun ‘huchapakuyman’ apaq tentacionkunamanta (1 Corintios 6:18). Chaymantapas manam maltratanakusunchu nitaq tomaymanpas qokurusunchu. Chaynallataqmi imaña piñachiwaptinchikpas  otaq ima sasachakuypiña kaspapas hawkalla kasunchik. Chaynaqa yuyayniyoqpas, warmakunapas kallpanchakusunyá imapipas controlakuq kananchikpaq (Salmo 119:1, 2).

6. a) Diospa nisqanman hina, ¿pitaq familiapi nanachikuq? b) Familian kusisqa kananta munaspanqa, ¿imaynatam qosaqa Jesuspa ejemplonta qatipakunman?

⁶ Chaymantapas Bibliaqa yachachintaqmi familiapi pim nanachikuqmanta otaq uma kasqanmanta. Pablom nanachikuqkunamanta nirqa: “Ichaqa munanim kay yachanaykichikta: Cristoqa llapa qaripa umanmi, qariñataqmi warminpa uman chaynataqmi Diospas Cristopa uman”, nispa (1 Corintios 11:3). Kaywanmi yachanchik familiapi nanachikuqqa qosa kasqanta, warminñataqmi tukuy sonqonwan yanapanan, wawa-churikunañataqmi tayta-mamanta kasukunanku (Efesios 5:22-25, 28-33; 6:1-4). Diospa kamachisqanman hina familianmanta qosa nanachikuptinqa kusisqam kawsakunqaku. Diosta serviq qosaqa kuyakuywanmi familianmanta nanachikun, manam obligaspanchu. Jesuspa ejemplontam qatipakunku. Jesucristo tukuy imamanta nanachikuq kaspapas, ‘manam servichikunanpaqchu hamurqa aswanqa servinanpaqmi’ (Efesios 1:22; Mateo 20:28). Chaynallataqmi, Diosta serviq qosakunapas manam munasqallantachu maskananku aswanqa warmin hinaspa churinkuna allin kanankutam (1 Corintios 13:4, 5).

7. Bibliapa, ¿mayqen yachachikuyninkunataq casada warmita yanapan Diospa nisqankunata kasukunanpaq?

⁷ Diosman sonqo warmiqa manam qosanwanqa atipanakunchu aswanqa uma kasqantam respetan. Kusisqam ima ruraypipas yanapan. Wakin kutipiqa Bibliam nin qosaqa warmipa dueñon kasqanta kaywanmi qawachin kamachiqnin kasqanta (Genesis  20:3). Casarasqa warmiqa kawsan ‘qosanpa [...] kamachikuyninman hinañam’ (Romanos 7:2). Bibliaqa nintaqmi warmiqa qosanpa ‘yanapaqnin’ kasqanta (Genesis 2:20). Chaymi paykunaqa qosankuta yanapanku imakunapas ruray yachasqankuwan (Proverbios 31:10-31). Bibliaqa nintaqmi, warmiqa qosanpa ‘vida pasaqmasin’ otaq llamkaqmasin kasqanmanta (Malaquias 2:14). Bibliapa kayna nisqankunam casarasqa warmi-qarita yanapan respetanakunankupaq.

8, 9. ¿Bibliapi mayqen yachachikuykunataq familiata yanapan sumaqllata rimanakunankupaq?

⁸ Kay libroqa sapa kutim sutillata qawachin rimanakuyqa allin kasqanta. ¿Imanasqa? Rimasqankuta uyarinakuspa ima sasachakuytapas sumaqllata allichasqankuraykum. Iskay lawman ñan hinam rimanakuyqa. Discipulo Santiagom kaynata nirqa: “Qamkunaqa chaylla uyariqyá kaychik, rimaychikpas allinta tanteaspayá”, nispa (Santiago 1:19).

⁹ Chaymantapas ancha allinmi imayna rimasqanchikta cuidakuyninchikqa. Llumpayta piñakuspa nanay simiwan rimayqa manam allinpichu tukunman (Proverbios 15:1; 21:9; 29:11, 20). Allinninpaq kaqta nispanchikpas nanay simiwan rimaspaqa sientichichwanmi. Rimasqanchikqa ‘kachiwan tupachisqa hinam’ kanan (Colosenses 4:6). Imapas nisqanchikkunañataqmi kanan ‘qollqewan hapichisqa qorimanta manzana’ hina (Proverbios 25:11). Sumaq simillawan rimanakuq familiaqa kusisqam kawsakunku.

10. ¿Mayqen kaq kuyakuytaq casado vidapiqa aswan allin?

¹⁰ Kay libropim achka kutita rikurin “kuyakuy” nisqa palabra. ¿Yuyachkankichu imayna clase kuyakuymanta rimasqanta? Griego rimaypi é·ros nisqanqa  warmiwan qaripa kuyanakuyninkumantam rimachkan, kayna kuyanakuymi casado vidata yanapan, griego rimaypi phi·lí·a ninanñataqmi amistad hina kuyanakuspa casado vidapi allin kawsakuymanta rimachkan. Ichaqa griego rimaypi a·gá·pe nisqan kuyanakuymi aswan allinqa. Kayna kuyakuywanmi Diosta, Jesusta, runamasinchikta kuyananchik (Mateo 22:37-39). Chayna kuyakuywanmi Jehová Diospas runakunata kuyan (Juan 3:16). Mayna allinmá warminchikta, qosanchikta, warmanchikkunata Jehová Dios hina kuyayqa (1 Juan 4:19).

11. ¿Imaynatam kuyakuyqa yanapan casarasqakunata?

¹¹ Casado vidapiqa chayna kuyakuymi “tukuy imatapas sumaqtaqa allinyanachin” (Colosenses 3:14). Yanapanmi casado vidankupi huk sonqolla kawsanankupaq chaynataq wawa-churinkutapas allinta uywanankupaq. Familiakuna sasachakuypi tarikuptinqa kuyakuymi yanapan huk sonqolla atipanankupaq. Hinaspapas kuyakuymi yanapanqa casarasqa yuyaqkuna hinalla yanapanakuspa kuyanakunankupaq. ‘Kuyakuqqa [...] manam kikillanpaq munaqchu [...]. Tukuytam aguantan, tukuytam creen, tukuytam confianzawan suyan, tukuytam pacienciakun. Kuyakuyqa wiñaypaqmi’ (1 Corintios 13:4-8).

12. ¿Imaynatataq casarasqakunata yanapan Jehová Diosta kuyasqanku?

¹² Casado vida allin takyasqa kananpaqqa manam warmi-qaripa kuyanakusqallanchu yanapan, aswanqa Jehová Diosta kuyasqankum (Eclesiastes 4:9-12). ¿Imanasqa? Apostol Juanmi qellqarqa: “Diosta kuyaspanchikqa kamachikuyninkunatapas kasukunchikmi”, nispa (1 Juan 5:3). Casarasqakunaqa manam wawa-churinkutaqa kuyasqankuraykullachu uywananku aswanqa Jehová Dios kamachisqanraykum (Deuteronomio 6:6, 7). Casarasqakunaqa manam kuyanakusqankuraykullachu hukwan pierdekuymantaqa  cuidakunanku aswanqa Diosta kuyasqankuraykum, Paymi juzganqa “hukwan tupakuruqkunatawan huchapakuqkunataqa” (Hebreos 13:4). Warmi otaq qari, casado vidata llumpayta sasachaptinqa, Diosta kuyasqanmi hukninta yanapanqa Diospa nisqanman hina kawsananpaq. Jehová Diosta kuyaspa kuyanakuq familiaqa kusisqam kawsakunku.

13. ¿Imaynatataq Diospa munayninta rurayqa familiata yanapanman allin ruraykunallapi kallpanchakunankupaq?

¹³ Cristianoqa tukuy tiempom Diospa munayninta ruranan (Salmo 143:10). Chaynata kawsaspam Diosman sonqo kanchik. Diospa munayninta ruraymi familiata yanapanqa allin ruraykunapi tiemponkuta servichikunankupaq (Filipenses 1:9, 10). Piensariy Jesuspa kayna nisqanpi: “Hamuniqa qaripas taytanpa contranpi kananpaqmi, warmi wawapas mamanpa contranpi kananpaqmi chaynataq llumchuypas suegranpa contranpi kananpaqmi. Chaynaqariki cheqniqninqa  kanqa wasinpi kaqkunallam”, nispa (Mateo 10:35, 36). Jesuspa nisqanman hinam qatiqninkunaqa familiankupa cheqnisqan kanku. Kayna tarikusqankuqa llumpay llakikuypaqmi. Chayna kaptinpas familianchikmanta mastaqa Jehová Diostawan Jesucristotam kuyananchik (Mateo 10:37-39). Familianchik cheqniwaptinchikpas Diosman hapipakuspa allinta kawsakuptinchikqa cheqniwaqninchikkunapas cambianmankum (1 Corintios 7:12-16; 1 Pedro 3:1, 2). Mana cambiaptinkupas manam ima allintapas tarisunchu hinalla cheqniwasqanchikrayku Dios serviyta saqeruspaqa.

14. Diospa munayninta ruraq tayta-mamakunaqa, ¿imatataq mana ruranankuchu wawa-churinkuta yanapayta munaspankuqa?

¹⁴ Diospa munayninta rurasqankum tayta-mamakunata yanapan allinta tanteakunankupaq. Ejemplopaq, wakin llaqtakunapim tayta-mamakunaqa wawa-churinkuta uywanku yuyaqyaruptinku paykunaña atiendenankuta piensaspanku. Yuyaqyaptinku paykunaña atiendenan kaptinpas manam qollqella maskanankupaqchu wawa-churinkutaqa kallpanchananku. Wawa-churinku Dios servinankuta munaspankuqa manam qollqella maskanankupaq hinachu uywananku (1 Timoteo 6:9).

15. ¿Imanasqataq Timoteopa maman Euniceqa Diospa munaynin ruraypi sumaq ejemplo?

¹⁵ Chayna uywaypiqa Timoteopa maman Eunicem sumaq ejemplo. Timoteoqa karqa Pablopa amigonmi (2 Timoteo 1:5). Diosta mana serviq runawan Eunice casarasqa kachkaspanpas wawan Timoteotaqa Diosman sonqo kananpaqmi uywarqa Loidapa yanapayninwan, payqa karqa Timoteopa abuelanmi (2 Timoteo 3:14, 15). Timoteo yuyayniyoqña karuptinmi maman Euniceqa saqerqa Pablowan Diospa munayninmanta llaqtan-llaqtan willakuq rinanpaq (Hechos 16: 1-5). Maynatachá Euniceqa kusikurqa wawan Timoteo llaqtan-llaqtan predicaq kasqanwanqa. Yuyayniyoqña kaspan Diosman sonqo kasqanmi sutillata qawachirqa imayna uywasqa kasqanta. Euniceqa wawanmanta llakikuspanpas maynatachá kusikurqa Timoteopa predicasqanmanta allin noticiakunata uyarisqanwanqa (Filipenses 2:19, 20).

16. ¿Imamantam Jesusqa preocupakurqa, ichaqa ima ruraytaq imamantapas aswan allinqa karqa?

¹⁶ Jesusmi Diosman sonqo familiapa uywasqan karqa, yuyayniyoq kaspanñataqmi mamanmanta preocupakurqa (Lucas 2:51, 52; Juan 19:26). Chaynata ruraspanpas Jesusqa Diospa munaynintam imamantapas llalliriqtaqa rurarqa, chaymi runakuna huchankumanta librasqa kaspa wiñay kawsayta tarinankupaq Jesusqa wañurqa (Marcos 10:45; Juan 5:28, 29).

17. Jesuspa wañusqanrayku, ¿imatataq chaskinqaku Diosman sonqo runakunaqa?

¹⁷ Jehová Diosmi churin Jesucristota kawsarichirqa hanaq pachapi kananpaq, tiempopa risqanman hinañataqmi Rey kananpaq churarurqa (Mateo 28:18; Romanos 14:9; Apocalipsis 11:15). Jesuspa wañusqanraykum wakin runakuna hanaq pachapi kanankupaq akllasqa kanku paywan kamachimunankupaq. Chaymantapas wañusqanqa yanapantaqmi kasukuq runakuna kay pachapi suma-sumaq huertapi wiñaypaq kawsanankupaq (Apocalipsis 5:9, 10; 14:1, 4; 21:3-5; 22:1-4). Ñoqanchikpaqpas allin ruraymi runakunaman Diosmanta allin noticia willakuyqa (Mateo 24:14).

18. ¿Imatam Bibliaqa yuyarichin llapallan familiakunata hinaspa ima ruranankupaqmi kallpanchan?

¹⁸ Apostol Pablopa nisqanman hinam Diosman sonqo runakunaqa ‘hamuq tiempopi’ wiñay kawsayta chaskinqaku. Kaynata kawsakuspam cheqap kusikuytaqa  tarisun. Manam qonqananchikchu: “Kay pachapi mana allin ruraykunawan mana allin munaykunaqa tukuruqllam, Diospa munasqanman hina ruraqmi ichaqa wiñaypaq takyanqa” (1 Juan 2:17). Chaynaqa, wawa-churikuna kaspapas otaq tayta-mama kaspapas, casarasqa kaspapas, wawa-churinchikta sapallanchik uywaq kaspapas otaq mana wawa-churiyoq kaspapas llapallanchikmi kallpanchakunanchik Diospa munaynin ruraypi. Mayna sasachakuypiña kaspapas manam qonqananchikchu kawsaq Dios servisqanchikta. Chaymi Jehová Diospa sonqonta kusichinanchikpaq hina kawsananchik (Proverbios 27:11). Diospa munasqanman hina kawsaspanchikmi kay tiempopiqa kusisqa kasunchik chaynataq hamuq tiempopipas wiñaypaq kawsasunchik.