1. ¿Kʼusi oy ox ta yoʼonton Dios ta sventa li utsʼ-alalile?

KʼALAL laj yakʼ nupunuk Adán xchiʼuk Eva li Jeovae, li vinike laj yakʼ ta ilel ti chmuyubaj kʼalal laj yal li nichimal loʼil ta hebreo kʼop ti mas voʼne ojtikinbile (Génesis 2:22, 23). Pe li Jpasvaneje maʼuk noʼox oy ta yoʼonton ti akʼo xmuyubaj li xnichʼnabtake, yuʼun tskʼan ox ti buchʼu nupultsʼakalik xchiʼuk li utsʼ-alaliletike akʼo spasik li kʼusi oy ta yoʼonton stuke. Xi laj yalbe li baʼyel nupultsʼakale: «Bolanic; epajanic. Nojesic li banamile; ventainic o. Pasic ta mantal scotol li choyetique, li mutetique, xchiʼuc scotol li chonetic ti xquilet ta banamil chanovique» (Génesis 1:28). Toj echʼ noʼox yutsil xchiʼuk chakʼ ep muyubajel li abtelal taje. Toj ep muyubajel la staik jechuk ti lajuk spasik li kʼusi tskʼan yoʼonton Jeova li Adán, Eva xchiʼuk li yalab xnichʼnabike.

2, 3. ¿Kʼuxi xuʼ staik li muyubajel ti mas lek li utsʼ-alaliletik avie?

² Li avi eke, mas xmuyubajik li utsʼ-alaliletik mi jmoj tspasik li kʼusi tskʼan yoʼonton Diose. Xi la stsʼiba li jtakbol Pabloe: «Li bochʼo ta snopes sba ta yichʼel ta mucʼ Diose, jaʼ chtun ta sventa scotol. Oy cʼusi ta jtatic yuʼun ta sventa jcuxlejaltic liʼ ta ora xchiʼuc ta sventa sbatel osil» (1 Timoteo 4:8). Li utsʼ-alalil ti chichʼ ta mukʼ Dios xchiʼuk ti chakʼ ta xkuxlejal li tojobtasel chakʼ Jeova ta Vivliae mas me chmuyubaj «ta sventa [xkuxlejal] liʼ ta ora[e]» (Salmo 1:1-3; 119:105; 2 Timoteo 3:16). Manchuk mi kʼajomal jun li buchʼu chchʼun li beiltaseletik ta Vivlia li ta utsʼ-alalile, mas me lek kʼusitik chkʼot ta pasel, jaʼ me muʼyuk mi mu junuk buchʼu chchʼune.

 ³ Li ta livro liʼe laj xa yichʼ chanbel skʼoplal epal beiltaseletik ta Vivlia ti tskolta utsʼ-alaliletik sventa xmuyubajike. Xuʼ van kakʼojtik xa venta ti laj xa yichʼ albel skʼoplal ep ta velta li junantik beiltaseletik taje. ¿Kʼu yuʼun? Yuʼun chakʼ kiltik kʼusitik melel ti tsotsik skʼoplal ti chakʼ jlekilaltik ta utsʼ-alalile. Li utsʼ-alalil ti chakʼbe yipal ta yakʼel ta xkuxlejal li beiltaseletik ta Vivliae chakʼ venta ti «oy cʼusi ta [sta] ta sventa [xkuxlejal] liʼ ta ora» ta skoj ti chichʼ ta mukʼ Diose. Jchaʼkʼeltik chanib beiltaseletik ti toj tsotsik skʼoplale.

4. ¿Kʼu yuʼun tsots skʼoplal ta nupunel li pajesejbaile?

⁴ Xi laj yal li ajvalil Salomone: «Li bochʼo mu snaʼ stsalel cʼusi chopol tscʼan yoʼntone jaʼ jech cʼotem jech chac cʼu chaʼal jun lum ti muʼyuc scoraltonale, ti mu vocoluc ch-och yajcontrae» (Proverbios 25:28; 29:11). Li buchʼutik tskʼan xmuyubaj noʼox ta snupunelike tsots me skʼoplal skʼan spajes sbaik. Mi chakʼ sba ta tsalel ta stojolal kʼusitik chopol oy ta yoʼontone, jech kʼuchaʼal kapemal jolil o kʼusitik tskʼan jbekʼtaltike, chakʼ epal vokolil ti jal yoʼ chchʼay-o batele, mi xchʼay to vane.

5. ¿Kʼuxi xuʼ xchʼies li pajesejbail li jsaʼ mulil krixchanoe xchiʼuk kʼusi sbalil chichʼ tael?

⁵ Melel onoʼox ti mu junuk snitilul Adán xuʼ spajes sba ta j-echʼel ta skoj ti jpas mulile (Romanos 7:21, 22). Pe, li pajesejbaile jaʼ jtos yabtel li chʼul espiritue (Gálatas 5:22, 23). Jaʼ yuʼun, mi ta jkʼantik ta orasion li pajesejbaile, mi chkakʼ ta jkuxlejaltik li tojobtaseletik chakʼ Vivlia xchiʼuk mi ta jchiʼintik li krixchanoetik ti jech stalelalike xchiʼuk ti mu jchiʼintik li buchʼutik mu jechuk stalelalike, li xchʼul espiritu Diose ta me xakʼbutik li talelal taje (Salmo 119:100, 101, 130; Proverbios 13:20; 1 Pedro 4:7). Mi jech ta jpastike tskoltautik ta skomtsanel li mulivajele, jaʼ xkaltik, chi jatavutik ta stojolal, maʼuk noʼox taje, yuʼun mu xi jtsʼuj li ta preva ta jnuptantike (1 Corintios 6:18). Ta jpʼajtik li majbaile xchiʼuk muʼyuk chkuchʼtik o mi chkiktatik-o li uchʼ poxe. Jech noxtok, tsʼijilutik noʼox kʼalal oy buchʼu tsaʼutik ta kʼope xchiʼuk kʼalal tsots jvokoltike.  Jkotoltik, kʼalal ta ololetik, jchantik xchʼiesel li jtos yabtel chʼul espiritu ti tsots skʼoplale (Salmo 119:1, 2).

6. 1) ¿Kʼu yelan chapanbil ti buchʼu jaʼ jolil yakʼoj Diose? 2) Ta skoj ti jaʼ jolil li vinike, ¿kʼusi skʼan svules ta sjol sventa oyuk muyubajel li ta yutsʼ yalale?

⁶ Li xchibal beiltasel ti tsots skʼoplale jaʼ li yichʼel ta mukʼ buchʼu jaʼ jolil ta utsʼ-alalile. Li Pabloe laj yakʼ ta ilel buchʼu jaʼ jolil kʼalal xi laj yale: «Ta jcʼan chanaʼic noxtoc, scotol li viniquetique jaʼ sjolic li Cristoe. Li antsetique jaʼ sjolic li viniquetique. Li Cristoe jaʼ sjol li Diose» (1 Corintios 11:3). Taje jaʼ skʼan xal ti jaʼ jbabe ta utsʼ-alalil li vinike, li yajnile ta sjunul yoʼonton tskolta xchiʼuk li alab-nichʼnabiletike chchʼunbeik smantal stot smeʼik (Efesios 5:22-25, 28-33; 6:1-4). Vaʼun chaʼa, skʼan me xvinaj ti jaʼ noʼox chmuyubaj li utsʼ-alalil kʼalal lek tspas yabtel li buchʼu jaʼ jolile. Li malaliletik ti chichʼik ta mukʼ Diose snaʼojik ti mu xkoʼolaj li abtelal ta jolil xchiʼuk ti naka noʼox pasvanej ta mantale. Jaʼ chchanbeik stalelal li Jesuse, li Jolil yuʼunike. Akʼo mi «jaʼ [chkʼot ta] Jolil yuʼun scotol», muʼyuk tal mosoinvanuk, yuʼun tal tunuk (Efesios 1:22; Mateo 20:28). Jaʼ noʼox jech ek li yajtsʼaklom Cristoe jaʼ tsabe slekilal li yajnil xchiʼuk xnichʼnabtake, maʼuk ti jaʼ xa tsaʼ kʼusi lek chaʼi stuk ta skoj ti jaʼ jolile (1 Corintios 13:4, 5).

7. ¿Kʼusitik beiltasel ta Vivlia xuʼ skolta li ajnilal sventa spas yuʼun li abtelal akʼbil yuʼun Dios ta utsʼ-alalile?

⁷ Jech ek, li ajnilal ti chichʼ ta mukʼ Diose muʼyuk tskʼan tstsal li smalale mi jaʼuk jaʼ xa tskʼan tspas ta mantal. Ta sjunul yoʼonton ch-abtej xchiʼuk tskolta li smalale. Li Vivliae jamal chal ti «vinique jaʼ jolil cʼotem yuʼun li yajnile» (Efesios 5:23). Kʼalal «nupinem ta sventa leye, chucul cʼotem o ti cʼalal cuxul li smalale» (Romanos 7:2). Jech noxtok, li Vivliae chal ti jaʼ tskolta smalal li antse (Génesis 2:20, Ch). Li ajnilale tstsʼakubtas ta stalelal xchiʼuk ta kʼusitik snaʼ spasel ti muʼyuk yuʼun xchiʼuk mu snaʼ spasel li smalale, xchiʼuk tskolta ta skotol (Proverbios 31:10-31).  Li Vivlia xtoke chal ti ajnilale jaʼ xchiʼil li malalile, jaʼ xkaltik, ti jmoj ch-abtejike (Malaquías 2:14, Ch). Li beiltaseletik ta Vivlia taje tskolta li malalil xchiʼuk li ajnilal sventa chaʼibeik smelolal kʼusi yabtel akʼbilik ta jujuntal, sventa chichʼ sbaik ta mukʼ xchiʼuk ti oyuk sbalil chil sbaike.

8, 9. Alo jlomuk beiltasel ta Vivlia ti tskolta ta jujuntal li utsʼ-alalil sventa lek xchiʼin sbaik ta loʼile.

⁸ Li livro liʼe ep ta velta laj yal ti tsots skʼoplal li chiʼinejbail ta loʼile. ¿Kʼu yuʼun? Yuʼun jaʼ mas kʼun ta chapanel li kʼopetik kʼalal lek snaʼik xchikintael kʼusi chalbe sbaik li krixchanoetike, ti maʼuk noʼox tskʼan chkʼopoj stukike. Ep xa ta velta yichʼoj alel ti sventa lek jchiʼin jbatik ta loʼile skʼan ta jchikintatik xchiʼuk xi jkʼopojutik. Li yajtsʼaklom Cristo Santiagoe xi laj yalbe smelolale: «Aʼyo lec avaʼyic li cʼusi chaʼalbatique. Mu xacʼopojic ta anil» (Santiago 1:19).

⁹ Xchiʼuk xtok tsots skʼoplal ti jkʼeltik ti kʼuyelan chi jkʼopoje. Kʼalal tsotsik xa chi jkʼopoje xchiʼuk ti naka labanvanej ta jpastike maʼuk lekil chiʼinejbail ta loʼil (Proverbios 15:1; 21:9; 29:11, 20). Manchuk mi lek li kʼusi yakal chkaltike, xuʼ van toj kʼux chkʼot ta aʼiel mi solel tsots xa chkaltike, mi ta jtoy jbatike xchiʼuk ti muʼyuk xkʼuxul koʼonton chkaltike. Skʼan lekuk noʼox smelolal ti kʼuyelan chi jkʼopoje, «oyuc me lec xchiʼil» (Colosenses 4:6). Li kʼusitik chkaltike jechuk me kʼuchaʼal «mantsano pasbil ta cʼanal taqʼuin xchiʼuc ta saquil taqʼuin» (Proverbios 25:11). Li utsʼ-alaliletik ti snaʼ xchiʼin sbaik lek ta loʼile mas me kʼun xuʼ staik muyubajel.

10. ¿Kʼusi jtosukal kʼanelal tsots skʼoplal li ta nupunele?

¹⁰ Li jpʼel kʼop «kʼanelal» xie, ep ta velta laj yichʼ tunesel li ta livro liʼe. ¿Mi xvul ta joltik kʼusi jtosukal kʼanelal ti mas chichʼ albel skʼoplale? Melel onoʼox ti tsots skʼoplal li kʼanelal kʼalal lek chil sbaik li jun vinik xchiʼuk jun ants (ta griego, é·ros) li ta nupunele, xchiʼuk ti lek kʼusi chkʼot ta lokʼel yuʼunik li nupultsʼakaletik ti lek xil sbaik tajek xchiʼuk ti  lek yamigoinoj sbaike (ta griego, phi·lí·a). Pe jaʼ mas to tsots skʼoplal li jtos kʼanelal ti jaʼ chichʼ alel li ta jpʼel kʼop ta griego a·gá·pe. Jaʼ li kʼanelal oy kuʼuntik ta stojolal Jeova, Jesús xchiʼuk ta stojolal li jchiʼiltaktike (Mateo 22:37-39). Jaʼ li kʼanelal chakʼbe ta ilel krixchanoetik li Jeovae (Juan 3:16). Toj kʼupil sba ti xuʼ xkakʼbetik ta ilel jnup jchiʼiltik xchiʼuk kalab jnichʼnabtik li jtos kʼanelal taje (1 Juan 4:19).

11. ¿Kʼuxi tskolta li buchʼu nupultsʼakalik li kʼanelale?

¹¹ Li ta nupunele, li vaʼ kʼanelal ti mas toyol skʼoplale «jaʼ mero jpasvanej ta jun» (Colosenses 3:14). Ta spas ta jun li nupultsʼakaletike xchiʼuk chakʼ akʼo spasik li kʼusi mas lek ta sventaike xchiʼuk ta sventa li yalab xnichʼnabike. Kʼalal oy tsots svokol li utsʼ-alaliletike, li kʼanelale jaʼ chkoltaatik sventa jmoj chchapanik li kʼopetike. Kʼalal chmalubik batel li nupultsʼakaletike, li kʼanelale jaʼ chtijbat yoʼontonik sventa tskolta sbaik xchiʼuk sventa skʼanoj-o sbaik. «Li bochʼo chcʼanvane [...] muc jaʼuc noʼox tsaʼ cʼusi lec chaʼay stuc [...]. Li bochʼo chcʼanvane chchʼay noʼox ta yoʼnton scotol. Ta xchʼun scotol ti jaʼ melel cʼusi ch-albate, tsmala noʼox yil scotol, tstsʼic yuʼun scotol. Li cʼanvaneje mu xlaj o scʼoplal.» (1 Corintios 13:4-8.)

12. ¿Kʼu yuʼun tstsatsubtas nupunel li skʼanel Diose?

¹² Li nupunele mas to me tsots kʼalal maʼuk noʼox skʼanoj sbaik li malalil xchiʼuk ajnilale, yuʼun jaʼ mas tstsatsub-o mi skʼanojik Jeovae (Eclesiastés 4:9-12). ¿Kʼu yuʼun? Xi la stsʼiba li jtakbol Juane: «Me jcʼanojtic o li Diose, ta jchʼunbetic li smantaltaque» (1 Juan 5:3). Jaʼ yuʼun li totil-meʼiletike maʼuk noʼox chchanubtasik ta xchʼunbel smantal Dios ta skoj ti skʼanojik tajek li yalab xnichʼnabike, yuʼun jaʼ ta skoj ti jaʼ jun mantal yakʼoj li Jeovae (Deuteronomio 6:6, 7). Li nupultsʼakaletike maʼuk noʼox muʼyuk chmulivajik ta skoj ti skʼanoj sbaike, moʼoj, yuʼun jaʼ ta skoj ti skʼanojik li Jeovae, yuʼun «li bochʼo chmulivaji[ke], [...] ta onoʼox xichʼic chapanbel smulic yuʼun Dios» (Hebreos 13:4). Manchuk mi oy buchʼu junukal ta xchaʼvoʼalik chakʼbe tsots svokol li snupunelike, ta skoj ti skʼanoj Jeova li june jaʼ  chkoltaat-o sventa chakʼ ta xkuxlejal li beiltaseletik ta Vivliae. Chmuyubajik li utsʼ-alaliletik ti bu skʼanoj sbaike xchiʼuk ti skʼanojik li Jeovae.

13. Ti jech chakʼ ta yoʼontonik spasel li kʼusi tskʼan yoʼonton Dios li utsʼ-alalile, ¿kʼuxi chkoltaatik sventa chakʼ ta yoʼontonik li kʼusitik mas tsots skʼoplal ta melele?

¹³ Li kʼusi mas tsots skʼoplal ta xkuxlejal yajtsʼaklom Cristoe jaʼ li spasel kʼusi tskʼan yoʼonton Diose (Salmo 143:10). Taje jaʼ li kʼusi skʼan xal ta melel li yichʼel ta mukʼ Diose. Li spasel kʼusi tskʼan yoʼonton Diose tskolta li utsʼ-alaliletik sventa chakʼ ta yoʼontonik li kʼusitik mas tsots skʼoplale (Filipenses 1:9, 10). Jech kʼuchaʼal liʼe, li Jesuse xi ipʼijubtasvane: «Vuʼun ta jventa chlic scontrain sbaic jun vinic xchiʼuc stot, xchiʼuc chlic scontrain smeʼ li tsebe, xchiʼuc chlic scontrain smeʼelʼalib li alibale. Te noʼox chlic scontrain sbaic ta snailal stuquic» (Mateo 10:35, 36). Jech kʼuchaʼal ipʼijubtasvan li Jesuse, ep yajtsʼaklomtake yichʼojik kontrainel yuʼun yutsʼ yalalik. Taje chakʼ at-oʼonton  xchiʼuk toj kʼux. Manchuk mi jech, skʼan me mu jaʼuk mas tsots skʼoplal chkiltik ti lek xkil jbatik xchiʼuk li kutsʼ kalaltike, moʼoj, jaʼuk ti lek xkil jbatik xchiʼuk Jeova xchiʼuk li Jesucristoe (Mateo 10:37-39). Mi mu xi jlubtsaj akʼo mi xkichʼtik kontrainel yuʼun li kutsʼ kalaltike, xuʼ van tsjel stalelalik li kajkontratik mi laj yakʼik venta li kʼusi lek chkʼot ta pasel ta skoj ti chkichʼtik ta mukʼ Diose (1 Corintios 7:12-16; 1 Pedro 3:1, 2, Ch). Akʼo mi mu jechuk xkʼot ta pasel, muʼyuk kʼusi lek ta jtatik mi chkiktatik spasel li kʼusi tskʼan yoʼonton Dios ta skoj li kontrainele.

14. Li spasel kʼusi tskʼan yoʼonton Diose, ¿kʼuxi chkoltaatik li totil-meʼiletik sventa lekuk li kʼusi tspasik ta sventa li yalab xnichʼnabike?

¹⁴ Li spasel kʼusi tskʼan yoʼonton Diose tskolta li totil-meʼiletik sventa lekuk li kʼusi chkʼot ta nopel yuʼunike. Jech kʼuchaʼal liʼe, ta junantik lumetike li totil-meʼiletike xkoʼolaj kʼuchaʼal takʼin stikʼojik ta vanko chil li yalab xnichʼnabike, ti xuʼ slokʼesik ta tsʼakale, jaʼ xkaltik, ti akʼo xkʼelatik kʼalal mi malubike. Akʼo mi jech smelolal taje xchiʼuk ti sta-o skʼel stot smeʼik ti malubemik xa li alab-nichʼnabiletik ti mukʼtik xae, li totil-meʼiletike mu me stakʼ stikʼbeik ta sjol yalab xnichʼnabik ti akʼo saʼik kʼulejale. Maʼuk me koltael chakʼbe yalab xnichʼnabik mi chchanubtasik ti baʼyel akʼo yakʼ ta xkuxlejalik li saʼel kʼusitike, ti jaʼ chakʼik ta patil li kʼusitik ta sventa Diose (1 Timoteo 6:9).

15. ¿Kʼuxi lek laj yakʼ ta ilel Eunice, li smeʼ Timoteo, ta sventa spasel li kʼusi tskʼan yoʼonton Diose?

¹⁵ Jun slekil kʼelobil ta sventa taje jaʼ li Eunicee, li ants taje oy jun skerem ti Timoteo sbie, ti laj yamigoin sbaik xchiʼuk Pabloe (2 Timoteo 1:5). Akʼo mi maʼuk yajtsʼaklom Cristo smalal li Eunicee, jmoj ichanubtavanik xchiʼuk li smeʼ ti Loida sbie, sventa jaʼ xichʼ ta mukʼ Dios li Timoteoe (2 Timoteo 3:14, 15). Kʼalal la sta svaʼlej li Timoteoe, li Eunicee laj yakʼ akʼo xlokʼ ta sna sventa xbat xchiʼin ta xcholbel skʼoplal Ajvalilal yuʼun Dios kʼuchaʼal xchiʼil ta misioneroal li Pabloe (Hechos 16:1-5). Ta melel toj echʼ noʼox van  xmuyubaj Eunice kʼalal laj yil ti jaʼ xa jun lekil misionero li skereme. Ti kʼuyelan laj yichʼ ta mukʼ Dios kʼalal mukʼ xaʼoxe jaʼ me laj yakʼ ta ilel ti lek laj yichʼ chanubtasel ta sbikʼtale. Li Eunicee imuyubaj van xchiʼuk jun van yoʼonton ti kʼalal laj yaʼi ti lek skʼoplal li yabtel Timoteoe, akʼo mi solel la snaʼ (Filipenses 2:19, 20).

16. ¿Kʼu yelan laj yakʼ ta ilel ti chat yoʼonton ta stojolal smeʼ li Jesuse, pe kʼusi ti baʼyel laj yakʼ ta yoʼonton spasele?

¹⁶ Li Jesuse ichʼi ta jun utsʼ-alalil ti chichʼ ta mukʼ Diose, vaʼun kʼalal mukʼta krixchano xaʼoxe, laj yat yoʼonton ta stojolal smeʼ jech onoʼox kʼuchaʼal skʼan pasele (Lucas 2:51, 52; Juan 19:26). Pe li kʼusi onoʼox oy ta yoʼonton tspas baʼyel li Jesuse, jaʼ li kʼusi tskʼan yoʼonton Diose, jech xtok li kʼusi smakoj batel li kʼusi la spase jaʼ ti la sjambe sbelel sventa tstaik kuxlejal sbatel osil li krixchanoetike. Taje la sjam kʼalal laj yakʼ ta matanal li stukʼil kuxlejal sventa tspoj li jmulavil krixchanoetike (Marcos 10:45; Juan 5:28, 29).

17. ¿Kʼusi xuʼ staik li buchʼutik tspasik kʼusi tskʼan yoʼonton Dios ta skoj li matanal laj yakʼ Jesuse?

¹⁷ Chaʼkuxesat yuʼun Jeova li Jesuse sventa chkuxi ta vinajel, akʼbat tsots sjuʼel, vaʼun kʼalal kʼot skʼakʼalile, vaʼanat kʼuchaʼal Ajvalil li ta Ajvalilal yuʼun Dios ta vinajele (Mateo 28:18; Romanos 14:9; Apocalipsis 11:15). Koliyal li matanal laj yakʼ Jesuse laj yichʼ tʼujel jlom krixchanoetik sventa jmoj ch-ajvalilajik li ta Ajvalilal yuʼun Diose. Xchiʼuk noxtok la sjambe sbelel sventa tstaik tukʼil kuxlejal liʼ ta Balumil li yan jchʼunej mantal krixchanoetike, ti bu kʼatajem xaʼox ta jun paraisoe (Apocalipsis 5:9, 10; 14:1, 4; 21: 3-5; 22:1-4). Li jun mukʼta matanal ti jtaojtik avie, jaʼ ti xuʼ xkalbetik krixchanoetik li kʼupil sba lekil aʼyejetik taje (Mateo 24:14).

18. ¿Kʼusi skʼan jvules ta joltik xchiʼuk kʼusi spatobil oʼontonal oy sventa li utsʼ-alaliletike?

¹⁸ Jech kʼuchaʼal laj yakʼ ta ilel li jtakbol Pabloe, li yichʼel  ta mukʼ Diose jaʼ skʼan xal ti tstaik bendisionetik «ta sventa sbatel osil» li krixchanoetike. Ta melel, taje jaʼ ti kʼuyelan mas lek xuʼ jtatik-o muyubajele. Jvules ta joltik liʼe: «li banamile xchiʼuc li cʼusi chacʼ batuc coʼntontic yuʼune, ta onoʼox xlaj; yan li bochʼo jaʼ tspasilan cʼusi tscʼan yoʼnton Diose jaʼ ta xcuxi sbatel osil» (1 Juan 2:17). Jaʼ yuʼun chaʼa, akʼo mi alab-nichʼnabilutik o totil-meʼilutik, mi malalilutik o ajnilalutik, mi mukʼta krixchanoutik ti jtuk oyutik xchiʼuk kalab jnichʼnabtike o mi chʼabale, kakʼbetik me yipal spasel li kʼusi tskʼan yoʼonton Diose. Akʼo mi chkichʼtik sujel o mi chkil tsots jvokoltik, mu me xchʼay ta joltik ti jaʼ yajtunelutik li kuxul Diose. Jaʼ yuʼun, akʼo muyubajuk yoʼonton Jeova ta skotol li kʼusi ta jpastike (Proverbios 27:11). Xchiʼuk akʼo jtatik-o muyubajel ta skoj li jtalelaltik avie, vaʼun ta tsʼakale kuxlejal ta sbatel osil ta jun achʼ Balumil.