Isa ka Praktikal nga Libro Para sa Pagkabuhi Karon

Ang mga libro nga nagatanyag sing laygay popular kaayo sa kalibutan karon. Apang madali ini magdaan kag sa indi madugay ginabag-o ukon ginaislan. Kamusta naman ang Biblia? Natapos ini halos 2,000 ka tuig na ang nagligad. Apang, ang orihinal nga mensahe sini wala gid ginpauswag ukon ginpasibu sa tion. Posible ayhan nga ini nga libro nagaunod sing praktikal nga panuytoy para sa aton adlaw?

ANG iban nagasiling nga wala. “Wala sing bisan sin-o ang magaugyon nga gamiton ang 1924 nga edisyon sang libro tuhoy sa kimika para sa klase sa kimika karon,” sulat ni Dr. Eli S. Chesen, sa pagpaathag kon ngaa ginabatyag niya nga ang Biblia indi na mapuslanon karon.¹ Daw makatarunganon ini nga argumento. Kay man, madamo na ang natun-an sang tawo tuhoy sa mapagros nga panghunahuna kag pagginawi sang tawo sugod sang masulat ang Biblia. Gani paano mangin mapuslanon ining dumaan nga libro para sa pagkabuhi karon?

Wala Nagalubad nga mga Prinsipio

Samtang matuod nga nagbag-o na ang panahon, ang sadsaran nga mga kinahanglanon sang tawo amo lamang gihapon. Sa bug-os nga maragtas nagakinahanglan ang mga tawo sing gugma kag pagpalangga. Luyag nila mangin malipayon kag makatigayon sing mapuslanon nga pagkabuhi. Nagakinahanglan sila sing laygay kon paano landason ang mga kabudlayan sa pangabuhi, kon paano magmadinalag-on sa pag-asawahay, kag kon paano ipatudok ang maayong moral kag maayong mga prinsipio sa ila mga anak. Ang Biblia nagaunod sing laygay para sa sining sadsaran nga mga kinahanglanon.​—⁠Manugwali 3:​12, 13; Roma 12:​10; Colosas 3:​18-21; 1 Timoteo 6:​6-10.

Ang laygay sang Biblia nagapakita sing paghangop sa kinaugali sang tawo. Binagbinaga ang pila ka halimbawa sang espesipiko kag wala nagalubad nga mga prinsipio sini nga praktikal para sa pagkabuhi karon.

Praktikal nga Panuytoy Para sa Pag-asawahay

Ang pamilya, siling sang UN Chronicle “amo ang pinakadaan kag pinakasadsaran nga bahin sang tawhanon nga organisasyon; ang labing importante nga sugpon sa ulot sang mga kaliwatan.” Apang, ining “importante nga sugpon,” makapabalaka nga malapit na mabugto. “Sa kalibutan karon,” siling sang Chronicle, “madamo nga pamilya ang nagaatubang sing makahaladlok nga mga problema nga mahimo magaupang sa ila ikasarang sa pagpanghikot kag, sa pagkamatuod, sa paglampuwas.”² Ano nga laygay ang ginatanyag sang Biblia agod mabuligan ang pamilya sa paglampuwas?

Una, madamo ang ginasiling sang Biblia kon paano dapat pakig-angutan sang mga bana kag mga asawa ang isa kag isa sa ila. Tuhoy sa mga bana, halimbawa, ini nagasiling: “Ang mga bana dapat maghigugma sa ila mga asawa subong sang ila kaugalingon nga mga lawas. Sia nga nagahigugma sa iya asawa nagahigugma sa iya kaugalingon, kay wala sing tawo nga nagadumot sa iya kaugalingon nga unod; kundi nagapakaon kag nagasagod sini.” (Efeso 5:​28, 29) Ang asawa ginalaygayan nga dapat “may hanuot nga pagtahod sa iya bana.”​—⁠Efeso 5:⁠33.

Binagbinaga kon ano ang ginapahangop sang pag-aplikar sina nga laygay sang Biblia. Ang bana nga nagahigugma sa iya asawa ‘subong sang iya kaugalingon nga lawas’ indi madinumtanon ukon mapintas sa iya. Wala sia nagapanakit, ukon nagaabuso sa iya sa pulong ukon sa emosyon. Sa baylo, kon paano nga ginatahod niya kag ginapakitaan sing konsiderasyon ang iya kaugalingon, amo man sa iya asawa. (1 Pedro 3:7) Sa amo, mabatyagan  sang iya asawa nga ginahigugma sia kag malig-on ang ila pag-asawahay. Paagi sa sini nagahatag sia sa iya mga anak sing maayong halimbawa kon paano dapat tamdon ang mga babayi. Sa pihak nga bahin, ang asawa nga may “hanuot nga pagtahod” sa iya bana wala nagakuha sang iya dungog paagi sa pirme nga pagmulay ukon pagpakanubo sa iya. Bangod ginatahod sang asawa ang iya bana, mabatyagan sang bana nga ginasaligan sia, ginabaton, kag ginaapresyar.

Praktikal bala ini nga laygay sa kalibutan karon? Makawiwili nga amo man sini ang nangin konklusion sang mga tawo nga ang pinasahi nga gintun-an nila sa eskwelahan amo ang mga pamilya karon. Ang isa ka administrador sang isa ka programa sa paglaygay sa pamilya nagsiling: “Ang labing madinalag-on nga mga pamilya nga nakilala ko amo ang mga pamilya nga sa diin ang iloy kag amay may malig-on, mahigugmaon nga kaangtanan sa ulot nila. . . . Ining mabakod kag importante gid nga kaangtanan daw amo ang nagapasalig sa mga anak.”³

Sa sulod sang mga tinuig, ang laygay sang Biblia tuhoy sa pag-asawahay napamatud-an nga mas masaligan sangsa laygay sang dimaisip maayo sing katuyuan nga mga manuglaygay para sa pamilya. Kay man, kasan-o lang madamo nga eksperto ang nagsakdag sa diborsio subong madasig kag mahapos nga solusyon sa magamo nga pag-asawahay. Sa karon, madamo sa ila ang nagapalig-on sa mga tawo nga tipigan ang ila pag-asawahay kon mahimo. Apang natabo lamang ining pagbag-o sa tapos makita ang halit sa mga pamilya bangod sang diborsio.

Sa kabaliskaran, ang Biblia nagahatag sing masaligan, balanse nga laygay tuhoy sa pag-asawahay. Ginakilala sini nga tugot ang diborsio sa pila ka mabudlay gid nga mga kahimtangan. (Mateo 19:9) Sa amo man nga tion, ginapakamalaut sini ang indi makatarunganon nga diborsio. (Malaquias 2:​14-16) Ginapakamalaut man sini ang pagluib sa tiayon. (Hebreo 13:4) Ang pag-asawahay, siling sini, nagalakip sing obligasyon: “Bangod sini bayaan sang lalaki ang iya amay kag iloy kag maghiusa  sa iya asawa kag ang duha mangin isa ka unod.”⁠ a​—⁠Genesis 2:​24; Mateo 19:​5, 6.

Ang laygay sang Biblia tuhoy sa pag-asawahay nagakabagay karon subong sadto anay sang ginsulat ang Biblia. Kon ang mag-asawa nagapakita sing gugma kag pagtahod sa isa kag isa kag ginatamod nila ang pag-asawahay subong isa ka pinasahi nga kaangtanan, mahimo gid nga ang pag-asawahay magalampuwas​—⁠kag amo man ang pamilya.

Praktikal nga Panuytoy Para sa mga Ginikanan

Mga dekada sang una madamo nga ginikanan​—⁠bangod sang epekto sang “bag-ong mga ideya” tuhoy sa paghanas​—⁠ang naghunahuna nga “ginadumilian ang pagdisiplina.”⁸ Nahangawa sila nga ang paglatid sa kabataan basi bangdan sang malain nga panimuot kag kapaslawan. Ang maayo sing katuyuan nga mga manuglaygay tuhoy sa pagpadaku sa kabataan nag-insister nga dapat haganhaganon lamang sang mga ginikanan ang pagtadlong sa ila mga anak. Apang madamo sining mga eksperto karon ang nagabinagbinag liwat sang papel sang disiplina, kag ang nagakabalaka nga mga ginikanan nagapangita sing kaathagan sa sini nga butang.

Apang, ang Biblia halin pa sang una nga nagatanyag sing maathag, rasonable nga laygay tuhoy sa pagpadaku sa kabataan. Halos 2,000 ka tuig na ang nagligad, ini nagsiling: “Mga amay, dili ninyo pagpaakiga ang inyo mga anak, kundi padayon sila nga padakua sa disiplina kag sa nagatadlong nga panghunahuna ni Jehova.” (Efeso 6:⁠4) Ang Griegong nombre nga ginbadbad “disiplina” nagakahulugan sing “pagpadaku, paghanas, pagtudlo.”⁹ Ang Biblia nagasiling nga ini nga pagdisiplina, ukon pagtudlo, isa ka pamatuod sang gugma sang mga ginikanan. (Hulubaton 13:24) Ang kabataan magauswag kon hatagan sing maathag nga mga panuytoy sa moral kag makakilala kon ano ang husto kag sayop. Ang disiplina nagasugid sa ila nga ang ila mga ginikanan nagaulikid sa ila kag kon ano nga sahi sang tawo mangin amo sila.

Apang ang awtoridad sang mga ginikanan​—⁠“ang bilugon sang disiplina”​—⁠dapat nga indi gid mangin maabusuhon.⁠ b (Hulubaton 22:​15; 29:15) Ang Biblia nagapaandam sa mga ginikanan: “Indi pagpasobrahi ang pagtadlong sa inyo kabataan, ukon dulaon ninyo ang ila kalipay.” (Colosas 3:​21, Phillips) Ginakilala man sini nga ang pisikal nga silot indi sa masami ang labing epektibo nga paagi sang pagtudlo. Ang Hulubaton 17:​10 nagasiling: “Ang isa ka badlong nagadulot sa mahinangpanon sing mas madalom sangsa isa ka gatos ka lapdos sa buangbuang.” Luwas pa, ginarekomendar sang Biblia ang disiplina antes mag-utwas ang problema. Sa Deuteronomio 11:​19 ang mga ginikanan ginapalig-on nga himuslan ang matawhay nga mga tinion nga ipasalop ang moral nga mga prinsipio sa ila kabataan.​—⁠Tan-awa ang Deuteronomio 6:​6, 7.

Ang wala nagalubad nga laygay sang Biblia sa mga ginikanan maathag. Ang kabataan nagakinahanglan sing dalayon kag mahigugmaon nga disiplina. Ginapakita sang praktikal nga eksperiensia nga epektibo gid ini nga laygay.⁠ c

Paglandas sa mga Balagbag nga Nagabahinbahin sa Katawhan

Ang katawhan karon ginabahinbahin sang rasa, pungsod, kag tribo. Bangod sining artipisyal nga mga balagbag, dugang pa nga kabuhi sang wala sing sala nga mga tawo ang nakutol sa mga inaway sa bug-os nga kalibutan. Kon ipasad sa natabo sa maragtas, daw indi mahimo matabo nga ang mga lalaki kag mga babayi sang nanuhaytuhay nga mga rasa kag mga pungsod magtinamdanay nga alalangay sila. “Ang solusyon,” siling sang isa ka taga-Aprika  nga manghimanwa, “yara sa aton tagipusuon.”¹¹ Apang indi mahapos bag-uhon ang tagipusuon sang tawo. Apang, binagbinaga, kon paano ang mensahe sang Biblia nagatandog sa tagipusuon kag nagapalambo sing panimuot nga tamdon ang iban nga tupong sa kaugalingon.

Ang panudlo sang Biblia nga ang Dios ‘naghimo gikan sa isa ka tawo sing tagsa ka pungsod sang mga tawo’ nagasikway sa ideya nga ang isa ka kaliwatan superyor. (Binuhatan 17:26) Ginapakita sini nga isa lamang ang kaliwatan​—⁠ang kaliwatan sang tawo. Ang Biblia dugang pa nga nagapalig-on sa aton nga “magmanug-ilog sa Dios,” nga tuhoy sa iya ini nagasiling: “[Sia] wala sing ginapasulabi, kundi sa tagsa ka pungsod ang tawo nga nagakahadlok sa iya kag nagahimo sing pagkamatarong kalahamut-an sa iya.” (Efeso 5:​1; Binuhatan 10:​34, 35) Para sa mga tawo nga serioso sa ila pagtuon sa Biblia kag nagatinguha gid nga magkabuhi suno sa mga panudlo sini, ining ihibalo may makapahiusa nga epekto. May epekto ini sa pinakatudok nga bahin, sa tagipusuon sang tawo, ginalumpag ang hinimo sang tawo nga mga balagbag nga nagabahinbahin sa katawhan. Binagbinaga ang isa ka halimbawa.

Sang nakig-away si Hitler sa bug-os nga Europa, may isa lamang ka grupo sang mga Cristiano​—⁠ang mga Saksi ni Jehova​—⁠nga malig-on nga nagdumili sa pagpatay sa wala sing sala nga mga tawo. Wala sila ‘magbayaw sing espada’ batok sa ila isigkatawo. Amo sini ang ila ginhimo bangod luyag nila nga pahamut-an ang Dios. (Isaias 2:​3, 4; Miqueas 4:​3, 5) Nagpati sila sa ginatudlo sang Biblia​—⁠nga wala sing pungsod ukon kaliwatan ang mas maayo sangsa iban. (Galacia 3:28) Bangod sang ila pagkamahidaiton, ang mga Saksi ni Jehova isa sang una nga nabilanggo sa mga kampo konsentrasyon.​—⁠Roma 12:⁠18.

Apang indi tanan sang nagapangangkon nga nagasunod sa Biblia nagpili sini nga panindugan. Wala madugay pagkatapos sang Inaway Kalibutanon II, si Martin Niemöller, isa ka Aleman nga Protestante nga klerigo, nagsulat: “Ang bisan sin-o nga nagabasol sa Dios bangod sang [mga inaway] wala makahibalo, ukon indi luyag makahibalo, sa Pulong sang Dios. . . . Ang Cristianong mga simbahan, sa bug-os nga katuigan, sulitsulit nga nagbendisyon sa mga inaway, mga soldado, kag mga hinganiban kag . . . nangamuyo sa isa ka indi gid Cristiano nga paagi para sa kalaglagan sang ila mga kaaway. Ini tanan sayop naton kag sayop sang aton mga katigulangan, apang indi gid mabasol ang Dios. Kag kita nga mga Cristiano karon mahuya sa ginatawag nga sekta subong sang Earnest Bible Students [mga Saksi ni Jehova], nga sing ginatos kag sing linibo ginbilanggo sa mga kampo konsentrasyon kag napatay [pa gani] bangod wala sila mag-alagad sa militar kag nangindi sa pagtiro sa mga tawo.”¹²

Tubtob sa karon, kilala ang mga Saksi ni Jehova sa ila paghiliutod, nga nagahiusa sa mga Arabo kag mga Judiyo, mga taga-Croatia kag mga taga-Serb, mga Hutu kag mga Tutsi. Apang, ginabaton gilayon sang mga Saksi nga posible ini nga paghiusa, indi bangod mas maayo sila sangsa iban, kundi bangod ginapahulag sila sang gahom sang mensahe sang Biblia.​—⁠1 Tesalonica 2:⁠13.

Praktikal nga Panuytoy nga Nagapalambo sing Maayong Panghunahuna

Ang pisikal nga panglawas sang isa ka tawo masami nga ginaapektuhan sang kahimtangan sang iya hunahuna kag emosyon. Halimbawa, napamatud-an sang pagtuon sang mga sientipiko ang makahalalit nga mga epekto sang kaakig. “Ang kalabanan sang matigayon nga ebidensia nagapahangop nga ang madali maakig nga mga tawo may mas daku nga peligro sa balatian sa tagipusuon (subong man sa iban pa nga mga balatian) bangod sa nanuhaytuhay nga mga rason, lakip ang nagdiutay nga mga abyan, dugang pa nga mga epekto sa lawas kon maakig, kag dugang pa nga pagpatuyang sa makatalagam nga mga bisyo,” siling ni Dr. Redford Williams, Direktor sang Behavioral Research sa Duke University Medical Center, kag sang iya asawa, nga si Virginia Williams, sa ila libro nga Anger Kills.¹³

Linibo ka tuig antes sining sientipiko nga mga  pagtuon, sa simple apang maathag nga mga tinaga, ang Biblia nagpamulong nga may kaangtanan ang aton emosyonal nga kahimtangan kag ang aton pisikal nga kapagros: “Ang malinong nga tagipusuon amo ang kabuhi sang unod, apang ang kahisa amo ang pagkagabok sang mga tul-an.” (Hulubaton 14:​30; 17:22) Sing maalamon, ang Biblia naglaygay: “Untati ang kaakig kag bayai ang kasingkal,” kag “Dili ka magmadagmit sa imo espiritu nga masaklaw [ukon “maakig,” King James Version].”​—⁠Salmo 37:​8; Manugwali 7:⁠9.

Ang Biblia nagaunod man sing makatarunganon nga laygay kon paano kontrolon ang kaakig. Halimbawa, ang Hulubaton 19:11 nagasiling: “Ang paghangop sang tawo nagapahinay sa iya sa pagpangakig, kag iya katahom ang pagpasaylo sa paglalis.” Ang Hebreong tinaga para sa “paghantop” ginkuha sa berbo nga nagapatuhoy sa “nahibaluan nga rason” para sa isa ka butang.¹⁴ Ang maalamon nga laygay amo: “Maghunahuna anay antes ka maghulag.” Ang pagtinguha nga hangpon anay kon ano ang kabangdanan sang panghambal ukon panghulag sang iban makabulig sa isa ka tawo nga mangin kapin ka mapasensiahon​—⁠kag indi madali maakig.​—⁠Hulubaton 14:⁠29.

Ang isa pa ka praktikal nga laygay masapwan sa Colosas 3:​13, nga nagasiling: “Padayon kamo nga magpinaumuray sa isa kag isa kag hilway nga magpinatawaray sa isa kag isa.” Bahin sang kabuhi ang diutay nga mga butang nga nagapaugot sa isa ka tawo. Ang ekspresyon nga “padayon kamo nga magpinaumuray” nagapahangop nga magpasensia kita sa butang nga wala naton maluyagan sa iban. Ang “pagpatawad” nagakahulugan nga paligaron ang kaakig. Kon kaisa maalamon nga paligaron ang nagahinakit nga balatyagon sa baylo nga huptan ini; ang paghupot sing kaakig nagapabug-at lamang sa aton lulan.​—⁠Tan-awa ang kahon nga “Praktikal nga mga Panuytoy Para sa Tawhanon nga mga Kaangtanan.”

Madamo karon ang makuhaan sing laygay kag panuytoy. Apang tumalagsahon gid ang Biblia. Ang laygay sini indi teoriya lamang, ukon ang laygay sini makahalit sa aton. Sa baylo, ang kaalam sini napamatud-an nga “tuman ka masaligan.” (Salmo 93:5) Dugang pa, ang laygay sang Biblia wala nagalubad. Bisan natapos ini halos 2,000 ka tuig na, ang mga pulong sini maaplikar gihapon. Kag pareho lang ang epekto sini walay sapayan kon ano ang duag sang aton panit ukon kon ano ang pungsod nga aton ginapuy-an. Ang mga pulong sang Biblia may gahom man​—⁠ang gahom sa pagpabag-o sa mga tawo para sa kaayuhan. (Hebreo 4:12) Sa amo, ang pagbasa sini nga libro kag ang pag-aplikar sa mga prinsipio sini makapauswag sa kalidad sang imo kabuhi.

[Mga nota]

[Blurb sa pahina 24]

Ang Biblia nagatanyag sing maathag, rasonable nga laygay tuhoy sa pagkabuhi sang pamilya

[Kahon sa pahina 23]

Mga Kinaiya sang Maayo nga mga Pamilya

Mga pila ka tuig na ang nagligad ang isa ka edukador kag espesyalista sa pamilya nagdumala sing isa ka maid-id nga surbe nga sa diin ang kapin sa 500 ka propesyonal nga nagpanilag sa mga pamilya ginpangabay nga magkomento tuhoy sa mga batasan nga ila napanilagan sa “maayo” nga mga pamilya. Sing makawiwili, lakip sa kinaandan gid nga mga batasan amo ang mga butang nga madugay na ginarekomendar sang Biblia.

Ang maayong komunikasyon amo ang nagapanguna sa listahan, lakip ang epektibo nga mga metodo kon paano husayon ang mga indi paghangpanay. Ang kinaandan nga pagsulundan nga nasapwan sa maayo nga mga pamilya amo nga “wala sing bisan sin-o ang nagatulog nga akig sa isa,” siling sang awtor sang surbe.⁴ Apang, kapin sa 1,900 ka tuig na ang nagligad, ang Biblia naglaygay: “Magpangakig, apang indi magpakasala; indi pagpatunuri sing adlaw ang inyo kaakig.” (Efeso 4:26) Sang panahon sang Biblia ang adlaw ginaisip kutob sa pagtunod sang adlaw tubtob sa pagtunod sang adlaw. Gani, madugay na antes gintun-an sang modernong mga eksperto ang mga pamilya, ang Biblia maalamon nga naglaygay: Husaya sa gilayon ang ginakamugan nga mga butang​—⁠antes matapos ang adlaw kag magsugod ang masunod.

Ang maayo nga mga pamilya “wala nagapautwas sing mga tema nga mahimo bangdan sang pagkinamog antes maghalin sa balay ukon antes magtulog,” amo ang natukiban sang awtor. “Makapila ko nabatian ang mga pulong nga ‘nagakaigo nga tion.’ ”⁵ Indi hungod nga ginasulit sining mga pamilya ang isa ka hulubaton sa Biblia nga narekord sang nagligad nga 2,700 ka tuig na: “Ang pulong nga napamulong sa nagakaigo nga tion kaangay sang mga mansanas nga bulawan sa pinuna nga pilak.” (Hulubaton 15:​23; 25:11) Ining pagpaanggid mahimo nga nagapatuhoy sa bulawanon nga mga mansanas nga puni nga nabutang sa nasensilan nga pilak nga mga bandehado​—⁠bilidhon kag matahom nga mga pagkabutang sang panahon sang Biblia. Ginapaalinton sini ang katahom kag balor sang mga pulong nga ginapamulong sa nagakaigo nga tion. Sa makapahuol nga mga kahimtangan, ang nagakaigo nga mga pulong sa nagakaigo nga tion hamili gid.​—⁠Hulubaton 10:⁠19.

[Kahon sa pahina 26]

Praktikal nga mga Panuytoy Para sa Tawhanon nga mga Kaangtanan

“Mabalaka kamo, apang indi magpakasala. Magpamalandong kamo sa inyo kaugalingon nga tagipusuon sa inyo higdaan, kag maghipos.” (Salmo 4:​4) Sa kalabanan nga mga kaso nga nagadalahig sa diutay nga mga sayop, mahimo maalamon nga punggan ang imo mga pulong, sa amo malikawan ang pagsakitay sing buot.

“May isa nga nagapamulong sing di-mapatugsilingon kaangay sang mga pagbuno sang espada, apang ang dila sang mga maalam nagabulong.” (Hulubaton 12:18) Maghunahuna anay antes maghambal. Ang wala ginahunahuna anay nga mga pulong mahimo makapilas sa iban kag makaguba sang mga pag-abyanay.

“Ang mahumok nga panalabton nagapalugpay sang kasingkal, apang ang masakit nga pulong nagapaibwal sing kaakig.” (Hulubaton 15:​1) Kinahanglan ang pagpugong sa kaugalingon agod makasabat sing malum-ok, apang ini nga dalanon nagahusay sa mga problema kag nagapalambo sing mahidaiton nga mga kaangtanan.

“Ang pagsugod sang kasuayon subong sang isa nga nagapaguwa sing tubig; busa bayai ang sinuay sa wala pa sing inaway.” (Hulubaton 17:14) Maalamon nga biyaan mo ang isa ka makapaakig nga kahimtangan antes madula ang imo pagpugong sa kaugalingon.

“Dili ka magmadagmit sa imo espiritu sa pagpangakig; kay ang kaakig nagapuyo sa dughan sang mga buangbuang.” (Manugwali 7:​9, The New English Bible) Ang emosyon masami nga nagauna sa aksion. Ang tawo nga madali mangakig buangbuang, kay ang iya dalanon mahimo nga magdul-ong sa padasudaso nga mga pulong ukon aksion.

[Retrato sa pahina 25]

Ang mga Saksi ni Jehova isa sang una nga nabilanggo sa mga kampo konsentrasyon