Isa Ka Libro sang Tagna

Ang mga tawo interesado sa palaabuton. Nagapangita sila sing masaligan nga mga panagna tuhoy sa madamo nga mga tema, halin sa kon ano ang mangin tiempo tubtob sa kon ano ang matabo sa ekonomiya. Apang, kon ginapatihan nila ining mga panagna, masami sila nagakapaslawan. Ang Biblia nagaunod sing madamo nga prediksion, ukon mga tagna. Daw ano ka sibu ining mga tagna? Maragtas bala ini nga ginsulat sing abanse? Ukon maragtas bala ini nga nagapakunukuno subong tagna?

SUNO sa report ang Romanong manghimanwa nga si Cato (234-149 B.⁠C.⁠E.) nagsiling: “Nagakatingala ako nga ang isa ka manugpakot wala nagakadlaw kon makakita sia sing isa pa ka manugpakot.”¹ Sa pagkamatuod, tubtob karon madamo nga tawo ang nagaduhaduha sa mga manughimalad, mga astrologo, kag iban pa nga mga manugpakot. Masami nga ang ila pagpamakot nagagamit sing mabudlay hangpon nga mga tinaga kag may nanuhaytuhay nga kahulugan.

Apang, ano ang masiling sa mga tagna sang Biblia? May rason bala nga duhaduhaan ini? Ukon may sadsaran bala nga saligan ini?

Indi Matanda Lamang nga mga Pakot

Ang maalam nga mga tawo mahimo maggamit sing kitaon nga mga huyog sa paghimo sing sibu nga mga pakotpakot tuhoy sa palaabuton, apang indi gid sila husto sa tanan nga tion. Ang libro nga Future Shock nagasiling: “Ang tagsa ka katilingban nagaatubang indi lamang sing paagisod sang mahimo gid matabo nga mga butang, kundi sing madamo posible matabo nga mga butang, kag sing pagsumpakilay sang kon ano ang luyag matabo.” Nagdugang pa ini: “Sa pagkamatuod, wala sing bisan sin-o ang ‘makahibalo’ sing pat-od gid kon ano ang palaabuton. Aton lamang maplano kag mapabaskog ang aton mga panagupnop kag magtinguha sa paghinakop nga mahimo gid matabo ang aton ginalauman.”²

Apang ang mga manunulat sang Biblia wala gid “magtinguha sa paghinakop nga mahimo gid matabo” ang ila “mga panagupnop” tuhoy sa palaabuton. Ukon masiling naton nga ang ila mga tagna mabudlay hangpon nga mga pulong nga may nanuhaytuhay nga kahulugan. Sa kabaliskaran, madamo sang ila mga tagna ang ginpamulong sing tuman kaathag kag espesipiko, nagatagna sa masami sing baliskad gid sa ginapaabot. Binagbinaga subong halimbawa ang ginasiling sang Biblia sing abanse tuhoy sa dumaan nga siudad sang Babilonia.

‘Silhigon sing Silhig sang Kalaglagan’

Ang dumaan nga Babilonia nangin “hiyas sang mga ginharian.” (Isaias 13:​19, The New American Bible) Ining nagasangkad nga siudad estratehiko nga nahamtang sa alagyan sang mga negosyante halin sa Persian Gulf tubtob sa Mediterranean Sea, isa ka estasyunan sang negosyo sa duta kag sa dagat sa ulot sang Sidlangan kag Katundan.

Sang ikapito nga siglo B.⁠C.⁠E., ang Babilonia amo ang daw indi malutos nga kapital sang Emperyo sang Babilonia. Ang siudad nagasanga sa ulot sang Suba Eufrates, kag ang tubig sang suba ginhimo nga isa ka masangkad, madalom nga kalog kag mga kanal. Dugang pa, ang siudad naamligan sang doble nga mga pader, nga ginapapag-on sang pila ka nagadepensa nga mga torre. Indi katingalahan nga ang mga pumuluyo sini nagbatyag sing kalig-unan.

Walay sapayan, sang ikawalo nga siglo B.⁠C.⁠E., antes ang Babilonia makalab-ot sa kahitaasan sang himaya sini, gintagna ni manalagna Isaias nga ang Babilonia ‘silhigon sing silhig sang kalaglagan.’ (Isaias 13:​19; 14:​22, 23) Ginlaragway man ni Isaias kon paano mapukan ang Babilonia. ‘Pahubason’ sang mga magasalakay ang suba sini​—⁠ang tulad-kanal nga depensa sini​—⁠sa amo  madali sudlon ang siudad. Ginsambit pa gani ni Isaias ang ngalan sang manugbihag​—⁠“si Ciro,” isa ka dakung Persianhon nga hari, nga ‘sa atubangan niya buksan ang mga ganhaan kag ang mga gawang indi pagtakpan.’​—⁠Isaias 44:​27⁠–​45:​2, The New English Bible.

Maisugon ini nga mga tagna. Apang nagmatuod bala ini? Maragtas ang nagasabat.

‘Wala sing Pagpakig-away’

Duha ka siglo sang ulihi sa tapos ginrekord ni Isaias ang iya tagna, sang gab-i sang Oktubre 5, 539 B.⁠C.⁠E., ang hangaway sang Medo-Persia sa idalom ni Ciro nga Daku naghimo sing kampamento malapit sa Babilonia. Apang wala mahadlok ang mga Babilonianhon. Suno sa Griegong istoryador nga si Herodotus (ikalima nga siglo B.⁠C.⁠E.), may kalan-on sila nga natago para sa pila ka tuig.³ Ginaamligan man sila sang Suba Eufrates kag sang dalagku nga mga pader sang Babilonia. Walay sapayan, sadto gid nga gab-i, suno sa Nabonidus Chronicle, “ang hangaway ni Ciro nagsulod sa Babilonia nga wala sing pagpakig-away.”⁴ Paano ina natabo?

Ginpaathag ni Herodotus nga sa sulod sang siudad, ang mga tawo “nagasinaot kag nagakinasadya sa isa ka piesta.”⁵ Apang, sa guwa, ginpalikaw ni Ciro ang tubig sang Eufrates. Sang magnabaw ang tubig, ang iya mga soldado nag-ubog sa suba nga tubtob sa ila paa ang kadalumon. Ginlabayan nila ang mataas nga mga pader kag nagsulod sa gintawag ni Herodotus nga “mga gawang nga bukas sa suba,” ang mga gawang nga nalipatan nga bukas.⁶ (Ipaanggid ang Daniel 5:​1-4; Jeremias 50:​24; 51:​31, 32.) Ang iban pa nga mga istoryador, lakip si Xenophon (c. 431⁠–​c. 352 B.⁠C.⁠E.), subong man ang cuneiform nga mga tapitapi nga nakutkutan sang mga arkeologo, nagapamatuod sa hinali nga pagkapukan sang Babilonia kay Ciro.⁷

Sa amo, natuman ang tagna ni Isaias tuhoy sa Babilonia. Ukon amo gid bala sini? Posible ayhan nga indi ini isa ka tagna kundi aktuwal nga ginsulat sa tapos ini matabo? Sa pagkamatuod, amo man ang mapamangkot sa iban pa nga mga tagna sa Biblia.

Maragtas nga Nagapakunukuno Bala Subong Tagna?

Kon ginsulat lamang liwat sang mga manalagna sang Biblia​—⁠lakip si Isaias​—⁠ang maragtas agod mangin tagna ini kon basahon, tuso nga mga manuglimbong, kon amo, ining mga tawo. Apang ano ang mangin motibo nila sa sining pagdaya? Ang matuod nga mga manalagna nagsiling nga indi sila mahamhaman. (1 Samuel 12:​3; Daniel 5:17) Kag nabinagbinag na naton ang makakumbinsi nga ebidensia nga ang mga manunulat sang Biblia (madamo sa ila mga manalagna) masaligan nga mga tawo nga handa sa pagsugid bisan sang ila mismo makahuluya nga mga sayop. Daw indi mahimo matabo nga ang subong sini nga sahi sang mga tawo magahimo sing maid-id nga mga daya, ginapakunukuno ang maragtas subong tagna.

May butang pa nga dapat binagbinagon. Madamo nga tagna sa Biblia ang nagaunod sing daku nga mga pagpakamalaut sa mga kasimanwa mismo sang mga manalagna, nga naglakip sa mga saserdote kag mga manuggahom. Halimbawa, ginpakamalaut ni Isaias ang malain nga moral sang mga Israelinhon​—⁠sang mga lider kag sang katawhan​—⁠sang iya adlaw. (Isaias 1:​2-10) Bug-os nga ginbuyagyag sang iban nga mga manalagna ang mga sala sang mga saserdote. (Sofonias 3:​4; Malaquias 2:​1-9) Mabudlay hangpon kon ngaa himuhimuon nila ang mga tagna nga nagpakamalaut sa ila mismo mga kasimanwa kag kon ngaa ang mga saserdote nagkooperar sa sini nga daya.

Dugang pa, paano ang mga manalagna​—⁠kon sila mga impostor lamang​—⁠nagmadinalag-on sa sini nga paglimbong? Ang pagtuon ginapalig-on anay sa Israel. Halin sa pagkabata, ang kabataan ginatudluan kon paano magbasa kag magsulat. (Deuteronomio 6:​6-9) Ang personal nga pagbasa sa Kasulatan ginapalig-on. (Salmo 1:2) Ang Kasulatan dayag nga ginabasa sa mga sinagoga sa Adlaw sang Inugpahuway kada semana. (Binuhatan 15:21) Daw indi mahimo matabo nga ang isa ka bug-os nga pungsod nga may tinun-an kag sampaton sa Kasulatan, malimbungan sini nga daya.

 Luwas pa, may dugang pa nga nalakip sa tagna ni Isaias tuhoy sa pagkapukan sang Babilonia. Nalakip sa sini ang detalye nga indi mahimo sulaton sa tapos matabo.

“Indi Na Gid Sia Pagtawohan”

Ano ang matabo sa Babilonia sa tapos sang pagkapukan sini? Si Isaias nagtagna: “Indi na gid sia pagtawohan, ukon pagpuy-an kutob sa kaliwatan pa kaliwatan. Kag ang Arabiahanon indi magpatindog sing layanglayang didto, kag ang mga manugpahalab sing karnero indi magpaluko sang ila mga panong didto.” (Isaias 13:20) Daw makatilingala itagna nga ang isa ka siudad nga nahamtang sa matahom nga duog indi pagpuy-an sing dayon. Ginsulat ayhan ang mga pulong ni Isaias sa tapos niya makita ang kahapayan sang Babilonia?

Sa tapos sang pagbihag ni Ciro, ang napuy-an nga Babilonia​—⁠bisan pa indi na subong sang una​—⁠nagpadayon gihapon sa sulod sang mga siglo. Dumduma nga ang mga Dead Sea Scroll nagalakip sing isa ka kopya sang kompleto nga tulun-an ni Isaias nga napetsahan sing ikaduha nga siglo B.⁠C.⁠E. Sang tion nga yadtong linukot ginakopya, ginbihag sang mga Parthianhon ang Babilonia. Sang unang siglo C.⁠E., may isa ka minuro sang mga Judiyo sa Babilonia, kag nagduaw didto ang manunulat sang Biblia nga si Pedro. (1 Pedro 5:13) Sadto nga tion, ang Dead Sea Scroll ni Isaias nagaluntad sing halos duha ka siglo na. Gani, tubtob sang unang siglo C.⁠E., wala pa mahapay sing bug-os ang Babilonia, apang madugay na natapos ang tulun-an ni Isaias antes sadto.⁠ a

Subong sang gintagna, ang Babilonia nangin isa lamang ka “tinumpok sang mga bato.” (Jeremias 51:37) Suno sa Hebreong iskolar nga si Jerome (ikap-at nga siglo C.⁠E.), sang iya adlaw ang Babilonia isa ka ginapangayaman nga duog diin nagalagaw ang “tanan nga sahi sang mga sapat.”⁹ Ang Babilonia nahapay gihapon tubtob karon.

Patay na si Isaias sang ang Babilonia wala na sing mga pumuluyo. Apang ang kagulub-an sinang isa anay ka gamhanan nga siudad, mga 80 kilometros sa bagatnan sang Baghdad, sa Iraq karon, isa ka mahipos nga testimonya sa katumanan sang iya mga pulong: “Indi na gid sia pagtawohan.” Ang pagpasag-uli sa Babilonia subong isa ka pangganyat para sa mga turista mahimo nga magaganyat sa mga bisita, apang nadula na sing dayon ang “mga anak kag mga kaliwat” sang Babilonia.​—Isaias 13:​20; 14:​22, 23.

Sa amo, si manalagna Isaias wala magpamulong sing indi maathag nga mga tagna nga ipasibu lamang sa isa ka palaabuton nga hitabo. Wala man niya pagsulata liwat ang maragtas agod himuon ini nga daw tagna kon basahon. Hunahunaa ini: Ngaa mangahas ang isa ka impostor nga “magtagna” sing isa ka butang nga indi gid niya makontrol​—⁠nga ang gamhanan nga Babilonia indi na gid liwat pagpuy-an?

Ining tagna tuhoy sa pagkapukan sang Babilonia isa lamang ka halimbawa gikan sa Biblia.⁠ b Ang katumanan sang mga tagna sini ginatamod sang madamo nga tawo subong palatandaan nga indi sa tawo lamang naghalin ang Biblia. Ayhan magaugyon ikaw nga ining libro sang tagna takus usisaon. Isa ka butang ang pat-od: Ang indi maathag ukon makapulukaw nga mga tagna sang mga manugpakot karon tuhay gid sa maathag, serioso, kag espesipiko nga mga tagna sang Biblia.

[Mga nota]

[Blurb sa pahina 28]

Sibu nga mga manalagna bala ukon tuso nga mga manuglimbong ang mga manunulat sang Biblia?

[Retrato sa pahina 29]

Ang kagulub-an sang dumaan nga Babilonia