Сӕйраг ӕрмӕгмӕ рахиз

Сӕргӕндтӕм рахиз

Пехуымпарадон чиныг

Пехуымпарадон чиныг

Пехуымпарадон чиныг

Адӕмы цымыдис кӕны фидӕн. Уыдон бирӕ фарстытӕн агурынц ӕууӕнкджын пехуымпарӕдтӕ — боныхъӕды прогнозӕй райдайгӕ экономикон бӕрӕггӕнӕнты онг. Фӕлӕ уыцы прогнозтӕм гӕсгӕ куы фӕархайынц, уӕд арӕх фӕсмойнаг фӕвӕййынц. Библийы ис бирӕ рагзагъдтӕ, кӕнӕ та пехуымпарӕдтӕ. Цас раст сты уыцы пехуымпарӕдтӕ? Цымӕ развӕлгъау фыст истори не сты? Кӕнӕ сӕ уый фӕстӕ ныффыстой ӕмӕ сӕ пехуымпарады хуызы ӕвдисынц?

КУЫД дзурынц, афтӕмӕй ромаг паддзахадон архайӕг Катон (нӕ эрӕйы агъоммӕ 234—149 азтӕ) загъта: «Дисы мӕ ӕфтауы, иу развӕлгъаудзурӕг иннӕйы куы фены, уӕд кӕй нӕ фӕхуды»1. Ӕгӕристӕмӕй ма, абон дӕр, бирӕ адӕймӕгтӕн скептикон ахаст ис фидӕны рагзӕгъджытӕм, астрологтӕм ӕмӕ ӕндӕр дӕсны фӕрсджытӕм. Арӕх сын сӕ рагзӕгъдтытӕ ӕбӕрӕг хуызы фӕдзурынц ӕмӕ сӕ алыхуызӕттӕ фӕамонынц.

Цы зӕгъдзынӕ Библийы пехуымпарӕдты тыххӕй та? Цымӕ дызӕрдыгдзинадӕн ис аххосаг? Кӕнӕ ис исты бындур ӕууӕндынӕн?

Уыдон ӕрмӕст факттыл бындуриуӕггӕнӕг ӕнхъӕлцтӕ не сты

Хъуыддагзонӕг адӕмӕн сӕ бон у бафӕлварын зынгӕ тенденциты лӕмбынӕгдзинӕдтӕй спайда кӕнын, цӕмӕй фидӕн раст базоной, фӕлӕ уыдон алкӕд раст нӕ вӕййынц. Иу чиныджы дзырдӕуы: «Алы ӕхсӕнад дӕр сӕмбӕлы ӕрмӕст фӕд-фӕдылон фидӕны цаутимӕ нӕ, фӕлӕ ма бирӕ ӕрцӕуинаг фидӕны цаутимӕ ӕмӕ хуыздӕрӕн ист фидӕны цауты ’хсӕн ныхмӕлӕудимӕ дӕр» («Future Shock»). Уым ма дзырдӕуы: «Кӕй зӕгъын ӕй хъӕуы, никӕй бон у фидӕн ӕххӕстӕй „зонын“. Нӕ бон у ӕрмӕст не ’нхъӕлцытӕ фӕдфӕдыл равӕрын ӕмӕ сӕ фӕарфдӕр кӕнын, ӕмӕ ма уыдоны ӕцӕгдзинад цас у, уый сбӕрӕг кӕнын дӕр бафӕлварын»2.

Фӕлӕ Библийы фысджытӕ хуымӕтӕджы нӕ «дардтой сӕ ныфс» фидӕны тыххӕй «ӕнхъӕлцыты ӕцӕгдзинад цас у», ууыл. Афтӕ ма сын сӕ рагзагъдтӕн нӕй иуварсгӕнӕн куыд ӕбӕрӕг разагъдтӕ, кӕцытӕн раттӕн ис алыхуызон ӕмбарынӕдтӕ. Уый ныхмӕ сӕ пехуымпарадтӕй бирӕтӕ загъд уыдысты диссаджы ӕргомдзинадимӕ ӕмӕ ӕнахуыр ӕнӕдызӕрдыг уыдысты, арӕх ӕнхъӕлмӕ кӕсӕн цӕмӕ уыд, уымӕн ныхмӕлӕууӕг цаутӕ рагзагъдгӕнгӕйӕ. Цӕвиттонӕн райсӕм, Библи развӕлгъау цы дзырдта рагон горӕт Вавилоны тыххӕй.

Хъуамӕ ‘сӕрфт ӕрцӕуа куынӕггӕнӕн цъылынӕй’

Рагон Вавилон сси «паддзахӕдты фидауц» (Исай 13:19, АМТ). Уыцы ӕнӕуагӕвӕрд ауӕрӕхгонд горӕт ахста стратегион бынат Персы донбакӕлӕнӕй Зӕххастӕуы денджызмӕ цы базарадон фӕндаг цыд, уым; афтӕмӕй, уый уыд Скӕсӕн ӕмӕ Ныгуылӕны ’хсӕн куыд сурзӕххыл, афтӕ денджызыл дӕр базарады коммерцион скълады бынаты.

Нӕ эрӕйы агъоммӕ VII ӕнусы онг Вавилойнаг империйы сӕйраг горӕт Вавилон ӕвадуат зындис. Горӕт уӕрӕх айтынг цӕугӕдон Ефраты былгӕрӕттыл, ӕмӕ цӕугӕдоны дӕттӕй спайда кодтой уӕрӕх, арф къахтбыру байдзаг кӕнынӕн ӕмӕ каналты системӕ саразынӕн. Горӕт хъахъхъӕдта хъахъхъӕнӕг мӕсгуытӕй конд дывӕр къулты егъау системӕ. Диссаг нӕу, йӕ цӕрджытӕ сӕхи ӕдас кӕй хатыдысты.

Уымӕ нӕкӕсгӕйӕ нӕ эрӕйы агъоммӕ VII ӕнусы, цалынмӕ Вавилон йӕ кады бӕрзӕндтӕм схӕццӕ уыдаид, уӕдмӕ пехуымпар Исай рагзагъд скодта, зӕгъгӕ, уый ‘сӕрфт ӕрцӕудзӕн куынӕггӕнӕн цъылынӕй’ (Исай 13:19, АМТ; 14:22, 23). Исай ма ӕрфыста Вавилоны басаст дӕр. Лӕбурджытӕ йын йӕ цӕугӕдӕттӕ ‘басур кӕндзысты’ — хъахъхъӕныны бындур къахтбырутӕ, — уый уылты горӕт ӕнцон фӕцӕфгӕнӕн суыдзӕн. Исай ма, ӕгӕристӕмӕй, тыхӕйисӕджы ном дӕр загъта — «Кир», хъомысджын персаг паддзах, кӕцыйӕн ‘дуӕрттӕ кодтаиккой ӕмӕ къулдуӕрттӕ не ’хгӕдтаиккой’ (Исай 44:27—45:2).

Уыдон уыдысты ӕууӕнчы аккаг рагзагъдтӕ. Сӕххӕст сты ууыл уыцы пехуымпарадтӕ? Истори дзуапп дӕтты.

«Ӕнӕ тохӕй»

Исайы пехуымпарады ныффыстӕй дыууӕ ӕнусы куы рацыд, уӕд, нӕ эрӕйы агъоммӕ 539 азы 5 октябры, ӕхсӕвыгон Мидо-Персаг ӕфсӕдтӕ Стыр Киры разамындӕй балӕууыдысты Вавилонмӕ хӕстӕг. Фӕлӕ вавилойнӕгтӕ уыдысты стырзӕрдӕ. Грекъаг историк, Геродоты (нӕ эрӕйы агъоммӕ V ӕнус) ныхӕстӕм гӕсгӕ, уыдонмӕ уыйбӕрц хӕлцад уыд, ӕмӕ сфаг уыдаид бирӕ азты дӕргъы3. Уыдон ма хъахъхъӕдтой цӕугӕдон Ефрат ӕмӕ Вавилоны фидар къултӕ дӕр. Фӕлӕ, уымӕ нӕкӕсгӕйӕ, раст уыцы ӕхсӕв, Набониды азгайфысты хъусинагмӕ гӕсгӕ, «Киры ’фсӕдтӕ Вавилон ӕнӕ хӕстӕй бацахстой»4. Куыд уыд уымӕн гӕнӕн?

Геродот ӕмбарын кӕны, зӕгъгӕ, горӕты мидӕг адӕм «кафыдысты ӕмӕ сӕхи ирхӕфстой бӕрӕгбоны»5. Горӕты къулты фӕстӕ та, Кир Ефраты дӕттӕ аздӕхта. Доны ӕмвӕз куы фӕкъаддӕр, уӕд йе ’фсӕдтӕ цӕугӕдоны донвӕдыл ацыдысты, дон синты онг цы ран уыд, уым. Уыдон ацыдысты бӕрзонд къулты иувӕрсты ӕмӕ Геродот «цӕугӕдонмӕ кӕнӕг къулдуӕрттӕ» кӕй схуыдта, рӕузондӕй гомӕй кӕй ныууагътой, уыцы къулдуӕрдтыл бацыдысты6. (Абар Данел 5:1—4; Иереми 50:24; 51:31, 32). Ӕндӕр историктӕ, уыдон нымӕцы Ксенофонт дӕр (нӕ эрӕйы агъоммӕ иу-431—352 азты), ӕмӕ ма археологтӕ цы цуркӕй фыст фӕйнӕджы гӕбӕзтӕ ссардтой, уыдон дӕр дзурынц, Кир Вавилон ӕнӕнхъӕлӕджы кӕй бацахста7.

Афтӕ сӕххӕст Исайы пехуымпарад Вавилоны тыххӕй. Чи зоны, уыцы пехуымпарад не сӕххӕст? Чи зоны, уый нӕ уыд пехуымпарад, фӕлӕ фыст ӕрцыд ӕрцӕугӕ цауты фӕстӕ? Раст зӕгъгӕйӕ, уӕлдӕр койгонд фарст раттын ис Библийы иннӕ пехумпарӕдты тыххӕй дӕр.

Пехуымпарады хуызы ӕвдыст истори?

Кӕд Библийы пехуымпартӕ, уыдонимӕ Исай дӕр, ӕрмӕст истори рафыстой, пехуымпарады хуыз ын ратгӕйӕ, уӕд уыцы нӕлгоймӕгтӕ арӕхстджын сайӕгойты йеддӕмӕ ницы уыдысты. Фӕлӕ сын сайынӕн цы аххосаг хъуамӕ уыдаид? Ӕцӕг пехуымпартӕ ӕргомӕй дзырдтой, уыдонӕн кӕй нӕй балхӕнӕн (1 Паддзахадты 12:3; Данел 5:17). Мах уал федтам уырнинаг бӕлвырдгӕнӕнтӕ, Библийы фысджытӕ (кӕцытӕй бирӕтӕ уыдысты пехуымпартӕ) кӕй уыдысты ӕууӕнчы аккаг адӕймӕгтӕ, кӕцытӕ цӕттӕ уыдысты радзурын, ӕгӕристӕмӕй, сӕхи сӕрмагонд стыр рӕдыдтыты тыххӕй дӕр. Зынтӕй уырны, ахӕм адӕймӕгтӕн сӕ бон кӕй уыд барӕй сайын, истори пехуымпарады хуызы ӕвдисгӕйӕ.

Ноджы ма нӕ хъӕуы цӕмӕдӕр хъус ӕрдарын. Бирӕ пехуымпарӕдты карзӕй ӕфхӕрд цӕуынц пехуымпартӕ цы адӕмӕй уыдысты, уыдон сауджынтӕ ӕмӕ адӕмы иннӕ минӕвӕрттӕ. Зӕгъӕм, Исай ӕрфыста йӕ рӕстӕджы цӕрӕг израилӕгты ӕвзӕр уагахасты тыххӕй — куыд хистӕрты, афтӕ адӕмы дӕр (Исай 1:2—10). Иннӕ пехуымпартӕ уӕндонӕй ӕргом кодтой сауджынты тӕригъӕдтӕ (Софони 3:4; Малахи 2:1—9). Зын ӕмбарӕн у, цӕмӕн сӕ хъуыд сӕхи адӕмы иуыл карзӕй ӕфхӕрӕг пехуымпарӕдтӕ мысын, сауджынты та цӕмӕн хъуыд ахӕм хиндзинады хайад исын.

Кӕд пехуымпартӕ хуымӕтӕджы сайӕгойтӕ уыдысты, уӕд сӕ бон куыд уыд алкӕй асайын? Израилы разӕнгард кодтой ахуырмӕ. Чысылӕй фӕстӕмӕ сывӕллӕтты ахуыр кодтой кӕсын ӕмӕ фыссын (Дыккаг Амынд 6:6—9). Сӕрмагондӕй алкӕйдӕр разӕнгард кодтой Сыгъдӕг Фыстад кӕсынмӕ (Псалом 1:2). Сабат бонты-иу ӕмбырдгӕнӕнты хъӕрӕй кастысты Сыгъдӕг Фыстад (Куыстытӕ 15:21). Зын бауырнӕн у, Фыстад хорз зонӕг, ахуыргонд дзыллӕ, йӕхи афтӕ сайын кӕй бауагътаид.

Уымӕй уӕлдай Исайы пехуымпарады фылдӕр дзырдӕуы Вавилоны басастыл. Уым ма ис лыстӕг хай, кӕцыйӕн йӕ сӕххӕсты фӕстӕ нӕ уыд ныффыссӕн.

«Цӕрӕгджын никуыуал суыдзӕн»

Цы хъуамӕ ’рцыдаид Вавилоныл йӕ басасты фӕстӕ? Исай рагзагъд скодта: «Цӕрӕгджын никуыуал суыдзӕн, ӕмӕ мыггагӕй-мыггагмӕ нӕ уыдзӕн уым цӕрджытӕ. Нӕ айтындздзӕн Аравиаг йӕ цатыр, ӕмӕ фыййӕуттӕ сӕ дзугтимӕ нӕ улӕфдзысты уым» (Исай 13:20). Чи зоны нӕм ӕнахуыр фӕкӕса, кӕй срагзагъд кодта, ахӕм фидар арӕзт горӕт ӕнустӕм ӕдзӕрӕг кӕй суыдзӕн. Цымӕ Исай йӕ ныхӕстӕ Вавилоны хӕлд феныны фӕстӕ ныффыста?

Киры басасты фӕстӕ, Вавилон — кӕд къаддӕр нымӕцы, уӕддӕр ма цӕрӕгджын уыд бирӕ ӕнусты дӕргъы. Ӕрхъуыды кӕнӕм, Мард денджызы ссард тыхтонты ’хсӕн кӕй уыд Исайы ӕнӕхъӕн чиныджы къопи дӕр, кӕцы дагӕгонд уыд нӕ эрӕйы агъоммӕ II ӕнусӕй. Уыцы тыхтоны рафыст куы фӕцис, уыцы рӕстӕгмӕ ’ввахс парфиӕгтӕ бацахстой Вавилон. Нӕ эрӕйы I ӕнусы Вавилоны цардысты иудейтӕ, кӕцыты бабӕрӕг кодта Библийы фыссӕг Петр (1 Петры 5:13). Фӕлӕ уыцы рӕстӕгмӕ Мард денджызы ссард Исайы чиныджы тыхтоныл дыууӕ ӕнусмӕ ’ввахс цыд. Афтӕмӕй нӕ эрӕйы I ӕнусы Вавилон ӕххӕстӕй нӕ уыд пырх, кӕд ӕмӕ Исайы чиныг уымӕй бирӕ раздӕр фӕци фыст, уӕддӕр a.

Рагзагъд куыд уыд, афтӕмӕй Вавилон ӕппын фӕстаг сси «хӕлддзӕгты цӕнд» (Иереми 51:37). Гебрайаг ӕвзагзонӕг Иеронимы (нӕ эрӕйы агъоммӕ IV ӕнус) ныхӕстӕм гӕсгӕ, Вавилоны «алыхуызон сырдтӕ» амӕттаг агур цыдысты9. Вавилоны абоны онг дӕр нӕй цӕрджытӕ.

Исай уыцы рӕстӕгмӕ нӕ фӕцард, Вавилон ӕдзӕрӕг ран куы сси. Фӕлӕ нырыккон Иракы горӕт Багдадӕй, хуссарырдӕм иу-80 километры дарддӕр, кӕддӕры хъомысджын горӕты хӕлддзӕгтӕ сты ӕнӕдзургӕ ӕвдисӕйнад йӕ ныхӕсты сӕххӕстӕн: «Цӕрӕгджын никуыуал суыдзӕн». Вавилон реставриргонд куы ӕрцӕуа, куыд туристон бынат, уӕд, гӕнӕн ис, ӕрбацӕуӕгты цымыдис кӕна, фӕлӕ Вавилоны «фырт ӕмӕ фырты фырт» фесӕфтысты мыггагмӕ (Исай 13:20; 14:22, 23).

Уымӕ гӕсгӕ пехуымпар Исай нӕ загъта ӕбӕрӕг раныхӕстӕ, кӕцытӕ бабӕззыдаиккой фидӕны кӕцыфӕнды цауӕн дӕр. Уый истори дӕр нӕ рафыста, цӕмӕй йӕ пехуымпарады хуызы равдиса. Ахъуыды ма кӕн: цӕмӕн хъуыд гӕдыныхасгӕнӕджы, кӕцы фыста Вавилоны байсты фӕстӕ, йӕхи тӕссаг уавӕры ӕвӕрын, йӕ бон бынтондӕр бандавын цӕуыл нӕ уыд, уый «пехуымпариуӕг кӕнынӕй», ома хъомысджын Вавилон ногӕй никуыуал уыдзӕн цӕрӕгджын?

Уыцы пехуымпарад Вавилоны басасты тыххӕй у Библийӕ ӕрмӕст иу цӕвиттон b. Бирӕтӕ ӕмбарынц, Библийы пехуымпарӕдты сӕххӕст кӕй амоны, Библи кӕй хъуамӕ уа адӕймагӕй уӕлдӕр чи у, ахӕм ратӕдзӕнӕй. Чи зоны, сразы уай, уыцы пехуымпарӕдты чиныг, иртасыны аккаг кӕй у. Иу хъуыддаг у бӕлвырд: кӕй ис стыр хицӕндзинад абоны дӕсныты ӕбӕрӕг кӕнӕ сенсацион рагзагъдты ӕмӕ Библийы бӕрӕг, зондджын ӕмӕ конкретон пехуымпарӕдты ’хсӕн.

[Фиппаинӕгтӕ]

a Ӕнӕдызӕрдыгӕй бӕлвырд у, Дзуттаг Фыстыты чингуытӕ, уыдонимӕ Исайы чиныг дӕр, нӕ эрӕйы I ӕнусӕй бирӕ раздӕр фыст кӕй ӕрцыдысты. Историк Иосиф Флавий (нӕ эрӕйы I ӕнус) бафиппайдта, Дзуттаг Фыстыты къанон йӕ бонтӕй бирӕ раздӕр кӕй уыд бӕрӕг8. Уыимӕ ма грекъаг Септуагинтӕ, Дзуттаг Фыстыты тӕлмац грекъаг ӕвзагмӕ, райдыдтой нӕ эрӕйы агъоммӕ III ӕнусы ӕмӕ йӕ фесты нӕ эрӕйы агъоммӕ II ӕнусмӕ.

b Библион пехуымпарӕдты ӕмӕ историон фактты сӕххӕсты бӕлвырдгӕнӕнтимӕ базонгӕ уӕвыны тыххӕй, табуафси, ӕркӕс чиныг «Цард — куыд сӕвзӕрд? Эволюцийы уылты ӕви сфӕлдисыны уылты?»-мӕ (уырыс.), Хъахъхъӕнӕг Мӕсыджы, Библиты ӕмӕ трактатты Ӕхсӕнады уагъд, 216—231 фӕрстӕ.

[Хицӕнгонд текст 28 фарсыл]

Библийы фысджытӕ раст пехуымпариуӕг кодтой ӕви арӕхстджынӕй сайдтой?

[Ныв 29 фарсыл]

Рагон Вавилоны хӕлддзӕгтӕ.