Shapita wa Dikumi ne Busamba-bubidi

Mwa Kuyukila Batōtyi Babine mu Kitatyi kya ku Mfulo

1. Kukwatañana na Danyele shapita wa 7, i bintu’ka bikomokomo byādi binenwe kufikila kakisumpi katyetye ka bantu bambulwa bukomo mu ano etu mafuku?

 BANTU ba mu kakisumpi katyetye, bambulwa bukomo, abatambwe byamalwa na umbikalo wa ntanda wa bukomo bukatampe. Inoko bonso abapande, bakomo nkē, abaikala ne na munyama mupya—ke pa buninge bwa abo benepo, mhm, ino i pa mwanda wa Yehova wibakwete na mutyika. Danyele shapita wa 7 wālaile ino myanda mikatampe yamwekele ku ñanjilo ya myaka katwa ka 20. Lelo bano bantu i bāni? Shapita umo yenka wa Danyele wibatela bu “bapandulwemo ba Mwine Mukatakata Mwine,” Yehova Leza. Witusokwela kadi amba bano bantu bakafula ku kubikala pamo na Meshiasa mu Bulopwe bwandi!—Danyele 7:13, 14, 18, 21, 22, 25-27.

2. (a) Yehova umwene namani bengidi bandi bashingwe māni? (b) I kintu’ka kipite buya kulonga mu bino bitatyi?

² Monka motwekimwenine mu Danyele shapita wa 11, mulopwe wa kungala ukafula kitatyi kyakavutakanya mutyima-ntenke wa ntanda ya ku mushipiditu ya bano bantu ba kikōkeji. (Danyele 11:45; dingakanya na Ezekyele 38:18-23.) Bine, Yehova ukiñanga bashingwe māni bandi ba kikōkeji. Mitōto 105:14, 15 witulombola’mba: “[Yehova] wadingile balopwe pa mwanda wabo; amba, kemukatengako bami bashingwe māni, kadi kemukalonga bapolofeto bami kyakulonga, mhm.”  Mwene nobe ubamone amba, mu kino kitatyi kikabankane, i kipite buya “kibumbo kikatampe” kyenda kilundila’ko kikale kwilunga bininge na bano bapandulwemo? (Kusokwelwa 7:9; Zekadia 8:23) Yesu Kidishitu wānene amba bantu badingakene na mikōko bakalonga uno muswelo—beluñanga na banababo bashingwe māni ba ku mushipiditu ponso pobebakwasha’ko mu mwingilo wabo.—Mateo 25:31-46; Ngalatea 3:29.

3. (a) Mwanda waka i kikomo kusokola balondi ba Yesu bashingwe māni, ne kwilunga nabo nyeke? (b) Danyele shapita wa 12 uketukwasha namani pa uno mwanda?

³ Inoko Satana, Kinkwa na Leza, utambanga’nka kutamba bano bashingwe māni divita dya zenzeka. I mufutumune mitōtelo ya bubela ne kudinga bene Kidishitu ba dijina bitupu ntanda yonso. O mwanda bantu bavule bongolwa. Bakwabo batyumukwa mityima pa kutunya kusokola boba badi mu mutōtelo wabine. (Mateo 7:15, 21-23; Kusokwelwa 12:9, 17) Nansha ke boba batana “kaluombe katyetye” ne kwilunga nako, bafwaninwe nabo kulwa bulwi bwa kulama lwitabijo, ke-pantu ino ntanda ikimbanga kitatyi kyonso kwilusupaija. (Luka 12:32) Lelo abe nobe? Le kodi mutane “bapandulwemo ba Mukatakata Mwine,” ne kwilunga nabo? Lelo udi na buluji bushikate bukulombola amba binebine botene’bo bo abo batongelwe na Leza? Buno buluji bukokeja kukomeja lwitabijo lobe. Kadi bukakupa muswelo wa kukwasha bakwenu nabo bajingulule kavutakanya ka mitōtelo kadi mu ntanda yonso dyalelo. Danyele shapita wa 12 udi na buyuki buvulevule buyampe bupāna būmi.

MFUMU MUKATAKATA WEKWATA’KO

4. (a) Danyele 12:1 wālaile bintu’ka bibidi bishile bitala padi Mikaele? (b) Mu Danyele, ‘kwimana’ kwa mulopwe kushintululanga divule bika?

⁴ Tutanga mu Danyele 12:1 amba: “Pa kyokya kyaba Mikaele ukemananga, mfumu mukatakata’wa wimanine bāna ba bantu bobe.” Uno vese ulaya bintu bibidi bishile bitala padi Mikaele: kimo bidi amba “wimanine,” kifunkila pa ngikadilo kampanda mu bula bwa kitatyi kankenge; kikwabo amba “ukemananga,” kileta mulangwe wa kulonga kinkumenkume kampanda mu  kine kitatyi kyakemana’kya. Dibajinji tusaka kuyuka i kitatyi’ka ‘kimanine Mikaele bana ba bantu ba Danyele.’ Vuluka amba Mikaele i dijina dipelwe Yesu paingila bu Muludiki momwa mūlu. Kutelwa kutelelwe ‘kwimana’ kwandi kwituvuluja muswelo wingidijibwe kino kishima pa byaba bikwabo mu mukanda wa Danyele. Divule kifunkila pa kitatyi kikwata’ko mulopwe kulonga kintu kampanda, kifwa kubikala bulopwe.—Danyele 11:2-4, 7, 20, 21.

5, 6. (a) I kitatyi’ka kimene kala Mikaele? (b) Ino Mikaele “ukemananga” kitatyi’ka ne muswelo’ka, ne bikafula namani?

⁵ I kimweke patōka amba mwikeulu wādi wisambila pa kitatyi kilombwelwe patōka pantu kampanda mu bupolofeto bwa Bible. Yesu wāityile kino kitatyi bu “kwikala’po” kwandi (pa·rou·siʹa mu Kingidiki), kitatyi kyandi kya kubikala bu Mulopwe momwa mūlu. (Mateo 24:37-39, NW) Kino kitatyi kitelwa kadi ne bu “mafuku a mfulo” ne bu “kitatyi kya ku mfulo.” (2 Temote 3:1, BB; Danyele 12:4, 9, NW) Tamba kino kitatyi kishilula mu 1914, Mikaele wimene bu Mulopwe momwa mūlu.—Dingakanya na Isaya 11:10; Kusokwelwa 12:7-9.

⁶ Penepa Mikaele “ukemananga” kitatyi’ka? I kitatyi kyakataluka ne kwikwata’ko kulonga kilongwa kya pa bula. Yesu ukalonga kino mu mafuku āya kumeso. Kusokwelwa 19:11-16 usāsula Yesu mu bupolofeto amba i Mulopwe Meshiasa mukomokomo ukandile pa kabalwe, utangidile kibumbo kya bamwikeulu kikonakanya balwana na Leza. Danyele 12:1 ubweja’ko amba: “Kukekala kyaba kya malwa kyekyadikopo namino, kushilwila paikele mizo kutūla ne ku kyokya kyaba’kya.” Kidishitu, Mfumu Mufikidiji wa Butyibi bwa Yehova, ukafudija ngikadilo yonsololo imbi ya bintu ku “kyamalwa kibūke” kyālailwe.—Mateo 24:21; Yelemia 25:33; 2 Tesalonika 1:6-8; Kusokwelwa 7:14; 16:14, 16.

7. (a) I lukulupilo’ka ludi na bantu bonso ba kikōkeji mu “kyaba kya malwa” kīya’ko’ki? (b) Mukanda wa Yehova i mukanda’ka, ne mwanda waka i kipite buya kutanwa’mo?

⁷ Bantu badi na lwitabijo mu kino kitatyi kibi badi namani? Danyele wāsapwidilwe monka’mba: “Pa kyokya kyaba’kya bantu bobe bakanyongololwa, enselele ukatanwa mulembwe mu  mukanda.” (Dingakanya na Luka 21:34-36.) Le uno mukanda i mukanda’ka? Na bubine, uno mukanda welekeja kuvuluka kukavuluka Yehova Leza boba balonga kiswa-mutyima kyandi. (Malaki 3:16; Bahebelu 6:10) Boba balembelwe mu uno mukanda wa būmi bo bantu badi na mutyima-ntenke kupita bonso mu ino ntanda, mwanda bakakingwa na Leza. Kibi kyo-kyonso kibafikila, kikokeja kufundulwa ne i bine kikafundulwa. Nansha shi lufu lubebapitula kumeso kwa “kyaba kya malwa” kīya’ko’ki, abo i balamibwe mu luté keludi mpwilo lwa Yehova. Ukebavuluka ne kwibasangula mu Umbikalo wa Myaka Kanunu wa Yesu Kidishitu.—Bilongwa 24:15; Kusokwelwa 20:4-6.

BAPANDULWE’MO “BAKALANGUKA”

8. Danyele 12:2 upāna kyepelo’ka kileta nsangaji?

⁸ Lukulupilo lwa lusangukilo lwituseñanga ku mutyima byabinebine. Danyele 12:2 utenga pa uno mwanda’mba: “Bangibangi ba boba balēle mu luvumbi lwa panshi bakalanguka, bamobamo ku būmi bwa kulādilamo nyeke ne nyeke, kadi bamobamo ku bumvu, ne ku [munyanji] wa nyeke ne nyeke.” (Dingakanya na Isaya 26:19.) Bino binenwa bituvuluja mulao ukunka ku mutyima wālaile Yesu Kidishitu, wa lusangukilo lwa bantu bonso. (Yoano 5:28, 29) Bine, i lukulupilo lusangaja kashā! Langa’po baswe bobe, balunda ne ba mu kisaka—bafwe—ino abebape mukenga wa kwikala na būmi monka mu mafuku āya kumeso! Inoko uno mulao ulailwe mu mukanda wa Danyele ufunkila bidi pa lusangukilo lwa muswelo mukwabo—lolwa lupwile kala kulongeka. Lelo kino kibwanika namani?

9. (a) Mwanda waka i kyendele’mo kulanga amba Danyele 12:2 ufikidilanga mu ano mafuku a mfulo? (b) I lusangukilo lwa muswelo’ka lwisambila’po bupolofeto, ne twikiyukile namani?

⁹ Ivwana mwanda wisambilwa’po. Monka motwekimwenanga, vese umbajinji wa shapita 12 wisambilanga, ke’enkapo pa mfulo ya ngikadilo ya bintu kete, ehe, ino i ne pa kitatyi kyonso kya mafuku a mfulo. Nanshi kipindi kikatampe kya uno shapita kifikidilanga mu kitatyi kya ku mfulo, ke mu paladisapo ya pano pa ntanda īya’ko, mhm. Lelo kudi lusangukilo lulongekele  mu kino kitatyi? Mutumibwa Polo wāsonekele pangala pa lusangukilo lwa “boba ba Kidishitu” amba lukalongeka mu kitatyi kya “kwikala’po kwandi.” Ino boba basangulwa na būmi bwa kwikala mūlu basangulwanga ke “bampikwa kubola.” (1 Kodinda 15:23, 52, NW) I kutupu nansha umo mobadi usangulwa ‘ku bumvu, ne ku munyanji wa nyeke ne nyeke,’ bintu bilailwe mu Danyele 12:2. Lelo kudi lusangukilo lwa muswelo mukwabo? Mu Bible, lusangukilo ludi kyaba kimo na buluji bwa ku mushipiditu. Kifwa, mu Ezekyele ne mu Kusokwelwa mudi bisonekwa bya bupolofeto bisambila pa kupebwa būmi nansha kusanguka kwa ku mushipiditu.—Ezekyele 37:1-14; Kusokwelwa 11:3, 7, 11.

10. (a) Bashele’ko bashingwe māni bāsangwilwe mu buluji’ka mu kitatyi kya ku mfulo? (b) I kika kinenenwa amba bashingwe māni bamo bālangwilwe ‘ku bumvu ne munyanji wa nyeke ne nyeke’?

¹⁰ Lelo kwaikele kusangulwa kwa ku mushipiditu kwa bengidi bashingwe māni ba Leza mu kitatyi kya ku mfulo? Eyo, kwaikele’ko! I kimweke patōka mu mānga amba, mu 1918, batyetye bashele’ko mu bene Kidishitu ba kikōkeji bātambilwe mu muswelo mukomo wāpalakenye ne mwingilo wabo mulongololwe obengila ku meso a bantu bonso. Ino mu 1919 bajokela ku būmi mu buluji bwa ku mushipiditu, kintu kyokebādipo balanga. Ino myanda ikwatañene senene na bushintuludi bwa lusangukilo lulailwe mu Danyele 12:2. Bamo ‘bālangukile’ ku mushipiditu mu kine kyaba’kya ne kinondanonda na pene’pa. Ino kya bulanda, ke bonsopo bāikele nyeke bomi ku mushipiditu. Boba bāvundamine Mulopwe Meshiasa pa kupwa kulanguka’bo, bāleka mwingilo wa Leza, bēkokele abo bene ‘bumvu ne munyanji wa nyeke ne nyeke’ bilombwelwe mu Danyele 12:2. (Bahebelu 6:4-6) Inoko bashingwe māni ba kikōkeji, bāingidije senene būmi bwabo bwa kulangulwa ku mushipiditu, bākwatakenye Mulopwe Meshiasa na dikōkeji. O mwanda kikōkeji kyabo kibatwala “ku būmi bwa kulādilamo nyeke ne nyeke” monka munenena’kyo bupolofeto. Dyalelo, bukomo bwabo bwa ku mushipiditu bwa kukomena kukankajibwa i kayukeno ketupa muswelo wa kwibayukila’po.

 ‘BAKELEMANGA BWA ÑENYENYE’

11. I bāni badi ‘na bujinguludi’ dyalelo, ne bakelemanga bwa ñenyenye mu buluji’ka?

¹¹ Mavese abidi alonda’po a Danyele shapita 12 o mene etukwasha tujingulule senene “bapandulwemo ba Mwine Mukatakata Mwine.” Mu vese wa 3 mwikeulu ulombola Danyele amba: “Boba badi [na bujinguludi] bakalelemanga’nka bwa kitōkeji kya diulu; kabidi boba baalamwina bangibangi ku boloke pamo’nka bwa ñenyenye, [bine] nyeke ne nyeke-ke.” Lelo ‘boba badi na bujinguludi’ i bāni dyalelo? Pano napo myanda ilombola amba i enka “bapandulwemo ba Mwine Mukatakata Mwine.” Le kudi’po bāni bakwabo shi ke enkapo bashingwe māni baikele na bujinguludi bwa kunañuna amba Mikaele, Mfumu Mukatakata, wāshilwile kwimana bu Mulopwe mu 1914? Ponso pobasapula bubinebine pamo bwa buno—ne pobalama mwiendelejo wa bwine Kidishitu—‘beñenyanga pamo bwa bimuni’ mu ino ntanda idi mu fukutu wa ku mushipiditu. (Fidipai 2:15; Yoano 8:12) Yesu wālaile pa mwanda wabo amba: “Bakoloka nabo bakatēma, tē, enka bwa dyuba monka umbolopwe bwa Shabo.”—Mateo 13:43.

12. (a) Mu kitatyi kya ku mfulo, bashingwe māni bekwete’ko namani na mwingilo wa ‘kwalamwina bangibangi ku boloke’? (b) Bashingwe māni bakabwanya namani kwalamwina bangibangi ku boloke ne ‘kukelema pamo’nka bwa ñenyenye’ mu Umbikalo wa Myaka Kanunu wa Kidishitu?

¹² Danyele 12:3 witulombola’nka ne mwingilo wa kwingila bano bene Kidishitu bashingwe māni mu kitatyi kya ku mfulo. Amba ‘bakālamwina bangibangi ku boloke.’ Bashele’ko bashingwe māni bāshilwile bidi kukongakanya kibalwa kyadi kishele’ko kya bampyana 144 000 ba kupyana na Kidishitu. (Loma 8:16, 17; Kusokwelwa 7:3, 4) Uno mwingilo pa kupwa—mobimwekela pa bukata bwa myaka ya 1930—bāshilula kukongakanya “kibumbo kikatampe” kya “mikōko mikwabo.” (Kusokwelwa 7:9; Yoano 10:16) Ba mu kino kibumbo nabo badi na lwitabijo mu kitapwa kya kikūlwa kya Yesu Kidishitu. O mwanda i batōka ku meso a Yehova. Dyalelo kibalwa kyabo ke midiyo ne midiyo, kadi badi na lukulupilo lwa kukapanda  pa konakanibwa kwa ino ntanda imbi kwafwena’ku. Mu Umbikalo wa Myaka Kanunu wa Kidishitu, Yesu ne bapwani nandi balopwe kadi babitobo 144 000 bakapungulwila byabuyabuya bya kikūlwa pa bantu ba kikōkeji pano panshi, ne kukwasha boba bonso badi na lwitabijo batalulwe kakiko ko-konso kobāpyene ku bubi bwa Adama. (2 Petelo 3:13; Kusokwelwa 7:13, 14; 20:5, 6) Papo bashingwe māni bakabwanya ne pa mfulo ‘kwalamwina bangibangi ku boloke’ ne ‘kukelema pamo’nka bwa ñenyenye’ mūlu. Lelo nobe ukwete makasa abidi lukulupilo lwa kukekala na būmi pano panshi mu umbikalo wa ntumbo wa Kidishitu ne balopwe nandi? Bine, i madyese makatampe kusapula pamo na “bapandulwemo” busapudi bwa ino myanda miyampe ya Bulopwe bwa Leza!—Mateo 24:14.

‘BANANGAKANA KOKU NA KOKU’

13. Binenwa bya mu mukanda wa Danyele byālamikilwe ne kufibwa namani?

¹³ Binenwa byānene mwikeulu kudi Danyele bishilwile mu Danyele 10:20 pano bibafule na bishima bitenga ku mutyima’mba: “Ino nanshi abe Danyele fya binenwa bya, lamika mukanda, ne ku [kitatyi kya ku mfulo]’kwa; bangibangi [bakanangakana] koku na koku, ne kuyukidija kukavudijibwa bungibungi.” (Danyele 12:4) Bintu bivule byānenwe Danyele kusoneka ku bukomo bwa mushipiditu byādi bifibwe kadi bilamikwe kutyina amba bantu bakebivwanija. O mwanda Danyele wālembele kadi amba: “Nami naivwana, ino kwivwanijapo mpika.” (Danyele 12:8) Muno mo mwāshadile mukanda wa Danyele mulamikwe mu bula bwa tutwa twa myaka. Lelo dyalelo nadyo?

14. (a) Mu ‘kitatyi kya ku mfulo,’ i bāni ‘banangakananga koku na koku,’ ne i kwepi? (b) I bukamoni’ka bulombola amba Yehova weselanga kuno kunanga ‘kobanangakana koku na koku’?

¹⁴ Tudi na dyese dya kutanwa mu ‘kitatyi kya ku mfulo’ kyālailwe mu mukanda wa Danyele. Bantu bavule ba kikōkeji ‘banangakananga koku na koku’ mu bilembwa bya Kinenwa kya Leza, pamo’nka na mobyānenenwe kala mu bupolofeto. Lelo i bipa’ka bilupukile’ko? Na bukwashi bwa Yehova, buyuki  bwabine pano ke bungibungi. Batumoni ba Yehova bashingwe māni ba kikōkeji i beselwe pa kupebwa bujinguludi bwa kuyuka amba Mwanā Leza i Mulopwe tamba mu 1914, bwa kuyuka banyema ba mu bupolofeto bwa Danyele, ne bwa kudyumuna bantu ku “kyamunyanji kileta musala”—bine, bino i bifwa bityetye’tu. (Danyele 11:31) Kuvula kwa buyuki i kayukeno kakwabo ka kuyukila’po “bapandulwemo ba Mwine Mukatakata Mwine.” Ino Danyele wālombwele buluji bukwabo.

‘ABATYUMUNWA BITYEBITYE’

15. Mwikeulu waipangula kipangujo’ka, ne kino kipangujo kituvuluja bāni?

¹⁵ Shi tuvuluke biyampe, Danyele wātambwile misapu ya mwikeulu ku lubungo lwa Hidekela, “munonga mukatampe” uyukene bu Tigele. (Danyele 10:4) Pano wamone bamwikeulu basatu, kanena’mba: “Ami Danyele natalako, kabidi talapo bidi, kwaimana babidi bakwabo nabo, umo pa lubungo lwa munonga’wa buno bukila, ne mukwabo nandi pa lubungo lwa munonga bobwa bukila. Ebiya kwivwana umo kanena muntu uvwele mbwija wa bukonge’wa, wādi pangala pa mema a munonga’wa, amba: Lelo i ku mwaka ka, o kikekala ne kumfulo ya bino bingelengele bino’bi, a?” (Danyele 12:5, 6) Kipangujo kipangwile mwikeulu pano kituvuluja monka “bapandulwemo ba Mwine Mukatakata Mwine.” Ku ñanjilo ya “kitatyi kya ku mfulo,” mu 1914, bādi batele mutyima bininge ku kipangujo kya kuyuka i bitatyi binga bikapita’po penepa milao ya Leza keifikidila. Ne kadi malondololo a kino kipangujo alombola amba buno bupolofeto butala dibajinji pobadi.

16. I bupolofeto’ka bwanena mwikeulu, ne i muswelo’ka waanena ukoma amba bukafikidila binebine?

¹⁶ Nsekununi ya Danyele yendelela’mba: “Ponkapo naivwana muntu uvwele mbwija wa bukonge’wa wādi pangala pa mema a munonga ino aye pa kutulula kuboko kwandi kwa lundyo ne kuboko kwandi kwa lunkuso mūlu, ne kutyipa watyipa pa yewa wikalanga mūmi nyeke, amba: Kikekala pa [kitatyi kimo kitungwe, ne bitatyi bitungwe ne kipindi]; kabidi pa kuvuya kutyumuna bityebitye bukomokomo bwa bantu bakola,  bino bintu byonso bino’bi bikavuibwa.” (Danyele 12:7) Uno i mwanda musumininwe. Mwanda mwikeulu wātulula maboko onso abidi pa kutyipa, eyo, kepabulwe padi i mwanda wa bamwikeulu babidi badi bukila ne bukila bwa munonga bamone mwalongela. Kuno i kunena kwanena ukoma amba buno bupolofeto bukafikidila binebine. Ino bino bitatyi bitungwe bikāya kyaba’ka? Malondololo ke makomopo na mokokeja kwikifwatakenya.

17. (a) I kwiifwana’ka kudi pa bukata bwa bupolofeto busonekelwe mu Danyele 7:25, Danyele 12:7, ne mu Kusokwelwa 11:3, 7, 9? (b) Lelo bitatyi bisatu ne kipindi bidi na bula’ka?

¹⁷ Buno bupolofeto bwiifwene mpata na bupolofeto bukwabo bubidi. Bumo ketudi babandaule’bo kala mu Shapita 9 wa dino dibuku, budi mu Danyele 7:25; bukwabo nabo budi mu Kusokwelwa 11:3, 7, 9. Tala kwiifwana kobwiifwene. Bumo ne bumo bwisambila pa kitatyi kya ku mfulo. Bonso butala bengidi bakola ba Leza, amba bakapangwapangwa, bakakomenwe ne kyaba kimo kuvuija mwingilo wabo wa kusapula ku meso a bantu bonso. Bupolofeto ne bupolofeto bulombola amba bengidi ba Leza bajokejibwanga ku būmi ne kushilula dipya mwingilo wabo, kadi banekenyanga boba bebapangapanga. Bupolofeto bonso butelele ne bula bwa kino kitatyi kya makambakano akafikila bantu bakola. Bupolofeto bonso budi mu Danyele (7:25 ne 12:7) butela ‘kitatyi, ne bitatyi, ne kipindi kya kitatyi.’ Bafundi bavule i betabije amba abyo byonso i bitatyi bisatu ne kipindi. Kusokwelwa utela kino kyaba kimo kyonka amba i makweji 42, nansha mafuku 1260. (Kusokwelwa 11:2, 3) Kino kibingija amba bitatyi bisatu ne kipindi bitelelwe mu Danyele i myaka isatu ne kipindi ya mafuku 360 ku mwaka ne mwaka. Le i kitatyi’ka kyāshilwile ano mafuku 1260?

18. (a) Kukwatañana na Danyele 12:7, i kika kyādi kya kuyukanya mfulo ya mafuku 1260? (b) “Bukomokomo bwa bantu bakola” bwātyumwinwe bityebitye kitatyi’ka, ne bwātyumwinwe namani? (c) Mafuku 1260 āshilwile kitatyi’ka, ne bashingwe māni ‘bāsapwile bavwele nkolwa’ namani mu kine kitatyi’kya?

¹⁸ Bupolofeto i bulombole patōka kitatyi kikafula mafuku 1260—amba i “pa kuvuya kutyumuna bityebitye bukomokomo bwa bantu bakola.” Pa bukata bwa mwaka wa  1918, bendeji ba Watch Tower Bible and Tract Society, kubadila’mo ne mwimaniji wayo, J. F. Rutherford, bāsambīlwe bya bubela, bātungilwa buloko bulabula, ne kukutwa bākutwa. Bine bakola ba Leza ‘bātyumwinwe bityebitye,’ bukomo bwabo bwāzoza. Shi tubale myaka isatu ne kipindi na kujokela kunyuma, tamba pa bukata bwa 1918, tukafula mu mwaka wa 1914. Mu kine kitatyi’kyo, kakisumpi katyetye ka bashingwe māni kādi kekankamika ako kene mwa kunekenenya kupangwapangwa kokādi katengele. Divita I dya Ntanda pa kulupuka, kupangwapangwa kwa mwingilo wabo nako kwāshilula kwilundila’ko. Mu mwaka wa 1915, bātonga kisonekwa kya mwaka kimanine pa kipangujo kyāipangwile Kidishitu balondi bandi amba: “Le mubwanya kutomena mu kitomeno kyami, a?” (Mateo 20:22, King James Version) Monka mwokyālailwe mu Kusokwelwa 11:3, mafuku 1260 ādi a madilo ku bashingwe māni—bādi pamo bwa abo basapula koku bavwele nkolwa. Kupangwapangwa kwānunka. Bamo bākutwa, bakwabo bāsusulwa na kibumbo kya bantu, bangi nabo bāmweshibwa malwa. Bavule bene bāzozeja mutyima pa kufwa kwa mwimaniji umbajinji wa Sosiete, C. T. Russell, mu 1916. Penepa i bika byādi bya kumweka ku mfulo ya kino kitatyi kya fukutu kyāipailwe bantu bakola bu bulongolodi bwa basapudi?

19. Bupolofeto budi mu Kusokwelwa shapita 11 bwitukulupija namani amba bashingwe māni kebādipo ba kutalajibwa lonso?

¹⁹ Bupolofeto bwenzankene na buno, budi mu Kusokwelwa 11:3, 9, 11, bulombola amba shi ‘batumoni babidi’ abaipaibwa, bakalāla bafwe mu kakitatyi katyetye kete—mafuku asatu ne kipindi—ebiya bajokela ku būmi monka. Ne bupolofeto bwa Danyele shapita 12 nabo monka na monka, bulombola amba bantu bakola kebādipo ba kutalajibwa lonso, mwanda kudi mwingilo wādi wibatengele.

‘ABASUBULWA, ABATŌKEJIBWA, NE KUNEÑENIBWA’

20. Kukwatañana na Danyele 12:10, i byabuyabuya’ka byādi bya kutambula bashingwe māni pa kupwa kupita mu byamalwa?

²⁰ Monka motwamwena kala, Danyele wādi wandika bino bintu, ino kwivwanija’byo mpika. O mwanda ye uno wādi  wiipangula shi bakola bano kebakakubepo ku makasa a ba kwibapangapanga, amba, “Lelo mfulo ya bino bintu byonso bino’bi i mfulo ka, a?” Mwikeulu kishima-tentu amba: “Enda dyobe shobe, abe Danyele; mwanda binenwa i bifibwe, ne kulamikwa, poso’nka ku [kitatyi] kya ku mfulo’kwa. Bangibangi bakẽnenya abo bene, ne kwitōkeja to-o, ne kutompibwa [“kuneñenibwa,” NW]; ino’nka bapupakane bakalonga byabupupakane: kadi nansha umo mwine wa bapupakane ukevwanija; nanshi boba badi ne ñeni [“bujinguludi,” NW] bakevwanija.” (Danyele 12:8-10) Kwadi lukulupilo lwabine ku bantu bakola! Kebadipo ba konakanibwa, ino badi ba kutōkejibwa, kwikala na mwimanino utōka ku meso a Yehova Leza. (Malaki 3:1-3) Bujinguludi bwabo mu myanda ya ku mushipiditu bwadi bwa kwibekadija batōka ku meso a Leza. Inoko babi badi ba kupela kwivwanija bintu bya ku mushipiditu. Ino le i kitatyi’ka kyadi kya kulongeka kino kintu?

21. (a) Kyaba kyālailwe mu Danyele 12:11 kyadi kya kushilula kupwa kwa kubwanya bisakibwa’ka? (b) “Kyakwela kisōkwe kya nyeke” kyādi kika, ne kyāfundwilwe’ko kitatyi’ka? (Tala kapango pa paje 298.)

²¹ Danyele wāsapwidilwe amba: “Kushilwila ku kyaba kya kufundulako kyakwela kisōkwe kya nyeke, ne kyamunyanji kilonga kya musala’kya kyaimikilwe’kya, kukekala mafuku kanunu ne tutwa tubidi ne makumi kitema.” Nanshi kino kyaba kyadi kya kushilula shi bisakibwa kampanda bibabwana. “Kyakwela kisōkwe kya nyeke”—nansha “kitapwa kyaendaenda” *—kyadi bidi kya kufundulwa’ko. (Danyele 12:11, tala kunshi kwa dyani mu NW) Lelo i kitapwa’ka kyādi kisambila’po mwikeulu? Ke bitapwapo bya banyema byelwa mu tempelo kampanda ya pano panshi. Mwanda, nansha ke tempelo yādi ishimikilwe mu Yelusalema yādi “kyelekejo kya kyokya kya binebine”—tempelo mikatampe ya ku mushipiditu ya Yehova, yāshilwile kwingila pāikele Kidishitu ke wayo Kitobo Mukatampe mu 29 K.K.! Mu ino tempelo ya ku mushipiditu, yelekeja mpangiko ya Leza pa mutōtelo utōka, kemusakilwapo kwelwa nyeke nyeke  byakwela bya bubi, mwanda ‘Kidishitu wāelelwe dimo dyonka kupwididile kusela bubi bwa bavule bene.’ (Bahebelu 9:24-28) Ino bene Kidishitu bonso babine belanga bitapwa mu ino tempelo. Mutumibwa Polo wāsonekele amba: “Kupityila mudi [Kidishitu] tulambulei nyeke kudi Leza kitapwa kya lutendelo, ko kunena amba i kipa kya milomo isapula busapudi bwa patōkelela butala pa dijina dyandi.” (Bahebelu 13:15, NW) Shi ke pano, kisakibwa kibajinji kilombelwe mu buno bupolofeto—kufundulwa kwa “kyakwela kisōkwe kya nyeke”—kyābwene dya pa bukata bwa 1918, pāmwekele amba mwingilo wa busapudi ubaimikwa.

22. (a) “Kyamunyanji kilonga kya musala” i kika, ne kyāshimikilwe kitatyi’ka? (b) Kyaba kyālailwe mu Danyele 12:11 kyāshilwile kitatyi’ka, ne kyāfudile kitatyi’ka?

²² Lelo kisakibwa kya bubidi nakyo—‘kwimikwa’ nansha  kutūlwa’ko kwa “kyamunyanji kilonga kya musala”? Monka motwamwenine’kyo pa kubandaula Danyele 11:31, kino kyamunyanji kyādi bidi Kitango kya Mizo (Sosiété des Nations) kyālupukile mwenda myaka bu Kitango kya Bumo bwa Mizo (ONU). Bino bitango byonso bibidi i bya munyanji mwanda i byelelwe mabila amba abyo lo lukulupilo lumo kete lwa kuleta ndoe pa ntanda. Pa kino, bino bitango i biyate kifuko kya Bulopwe bwa Leza mu mityima ya bantu bavule! Kitango kya Mizo kyāshimikilwe mungya bijila mu Kweji 1, 1919. Pa kine kitatyi’kya, bisakibwa byonso bibidi bilombelwe mu Danyele 12:11 byābwana. Nanshi mafuku 1290 āshilwile ku ngalwilo kwa 1919 āfula ku dikumbi (mu kipindi kya kungala kya umbuo) dya mwaka wa 1922.

23. Bakola ba Leza bādi benda basubulwa namani mu bulwa bwa mafuku 1290 ālailwe mu Danyele shapita 12?

²³ Lelo mu kine kitatyi’kya, bantu bakola baendelele kumeso ne kwikala batōka kadi basubulwe ku meso a Leza? Eyo, bāendelele! Mu Kweji 3, 1919, mwimaniji wa Sosiete Watch Tower ne balunda nandi bākutulwilwe mu buloko. Mwenda mafuku bātalulwa ne tuto tobāshingilwe bya bubela twine. Pa kuyuka amba mwingilo wabo keupwilepo, bēkwata’ko ponka’pa na mingilo, bālongolola’ko kitango mu Kweji 9, 1919. Mu mwine mwaka’o, dipepala dya kwendela pamo na Kiteba kya Mulami dyālupuka musunsa wadyo umbajinji. Dyādi dikitelwa bu L’Âge d’Or (pano ke Réveillez-vous !), kadi i dikwatakanye Kiteba kya Mulami mu mwingilo wa kulombola patōka pakubulwa moyo amba ino ntanda i myoneke, ne wa kukwasha bantu ba Leza bekale nyeke batōka. Ku mfulo kwa mafuku 1290 ālailwe, bantu bakola bādi benda besubula’nka kwisubula ne kwikala na mwimanino wabo mupya. Mu Kweji 9, 1922, kinondanonda’tu na kitatyi kyāfudile kino kyaba, bālonga kitango kya kasekuseku mu Cedar Point, Ohio, Amerika. Kyēbapa bukomo bwa kwingila mwingilo wa busapudi na munyama. Inoko kwādi kukisakilwa kwendelela monka kumeso. Kuno kwendelela kwādi kwa kwiya pa kitatyi kikwabo kya pa bula.

 KATŌKWE KA BANTU BAKOLA

24, 25. (a) I kyaba’ka kyālailwe mu Danyele 12:12, ne bimweka bu kyāshilwile ne kufula kitatyi’ka? (b) I ngikadilo’ka ya ku mushipiditu yādi’mo bashele’ko bashingwe māni ku ngalwilo kwa mafuku 1335?

²⁴ Mwikeulu wa Yehova ufudija buno bupolofeto bwa bantu bakola na bino bishima’mba: “Wakatōkwe i yewa ukuñanga, ne kukafika ku mafuku kanunu ne tutwa tusatu ne makumi asatu ne mafuku atano.” (Danyele 12:12) Mwikeulu katelelepo bintu bya kuyukila’po ngalwilo ne mfulo ya kino kyaba. Mānga ilombola amba kino kyaba kyāshilwile kinondanonda’tu na kyaba kibadikile. Ko kunena’mba kyāshilwile tamba ku dikumbi dya mwaka wa 1922 kutūla ku muketeko wa mu 1926 (mu kipindi kya kungala kya umbuo). Lelo bantu bakola bāmwene katōkwe ku mfulo kwa kino kyaba? Eyo, bāmwene’ko mu bintu bya mvubu ku mushipiditu.

²⁵ Nansha ke pāpwile kitango kya mu 1922 (kilombwelwe pa paje 302), bantu bamobamo bakola ba Leza bādi bakyela milafwe ku myaka ya kunyuma. Myanda yobādi befunda bādi bakilupula’yo enka mu Bible ne mavolime a Études des Écritures (Bifundwa bya Bisonekwa), ālembelwe na C. T. Russell. Mu kine kitatyi’kya, kwādi mulangwe wādi uzambalele konso amba mu mwaka wa 1925 mo mukashilula lusangukilo ne kwalujibwa kwa Paladisa pano panshi. O mwanda bangi bādi bengila koku balamine difuku kampanda mu mutwe. Bakwabo nabo bādi bapela na mitatulo kutambila mu mwingilo wa kusapula ku meso a bantu. Ino keyādipo ngikadilo miyampe.

26. Mafuku 1 335 pa kwenda alunguluka, ngikadilo ya ku mushipiditu ya bashingwe māni yādi yenda ishinta namani?

²⁶ Mafuku 1335 pa kwenda alunguluka, bino byonso byāshilula kushinta. Busapudi bwātangijibwa kumeso, kwātūlwa ne mpangiko ya kitatyi ne kitatyi ya muntu ne muntu kutambila mu mwingilo wa budimi. Kwifunda kwa Kiteba kya Mulami kwātandikwa ku kupwila kwa yenga ne yenga. Nimelo ya difuku 1 Kweji 3, 1925, yādi na kishinte kishele kisekununwa kinena amba “Kubutulwa kwa Muzo,” yāpele bantu ba Leza kwivwanija kutuntulu kwa byobya byālongekele mu kyaba kya  tamba 1914-1919. Kupwa kwa 1925, bantu bakola kebādipo kadi bakingidila Leza koku balamine difuku kampanda mu mutwe. Ino bāshilwile kumona amba kulombola buujila bwa dijina dya Yehova kyo kintu kya mvubu mpata kupita byonso. Buno bubinebine bwa mvubu bwānenwe bukomwa kashā mu kishinte kya Kiteba kya Mulami kya difuku 1 Kweji 1, 1926, kyādi kinena amba, “I Ani Ukalēmeka Yehova?” Ku kitango kya mu Kweji 5, 1926, kwālupulwa dibuku Délivrance (Bunyongolodi). (Tala pa paje 302.) Ino yo yādi ngalwilo ya lunkunkwa-mulongo lwa mabuku mapya ādi a kupingakena pa Études des Écritures. Tamba papo bantu bakola kebādipo kadi bakitala kunyuma. Bādi kebatale na kikulupiji’nka ku mafuku āya kumeso ne ku mwingilo wādi wibatengele kumeso. Monka mokyālailwe mu bupolofeto, mafuku 1335 āfudile bine na katōkwe ka bantu bakola.

27. Myanda mikatampe ya mu Danyele shapita 12 itukwasha namani tuyuke bashingwe māni ba Yehova?

²⁷ I bine, ke bonsopo bāūminine mu kino kyaba kya mitabakano. Na bubine kino kyātonwene mwikeulu ānene ukoma mvubu ya ‘kukungila.’ Boba bāūminine, kasha batengela nyeke, bāeselwe madyese mavule. Mo mulombwela patōka myanda mikatampe isambilwe’po mu Danyele shapita 12. Bashingwe māni bāalukile ku būmi ko kunena amba bāsangwilwe mu buluji bwa ku mushipiditu monka mokyālailwe. Bāpebwa bujinguludi bukatampe bwa kwivwanija Kinenwa kya Leza, mwanda bāpelwe bukomo bwa ‘kunangakana koku na koku’ mu Kinenwa, ne kadi, na buludiki bwa mushipiditu sandu, bāsokola bifyame bya tamba kala. Yehova wēbasubula ne kwibakelemeja ku mushipiditu pamo’nka bwa ñenyenye yeñenya. O mwanda nabo bāfikije bangibangi ku kwikala na mwimanino moloke ku meso a Yehova Leza.

28, 29. I kusumininwa’ka kotufwaninwe kusumininwa pano penda pavuika “kitatyi kya ku mfulo”?

²⁸ Byokudi bino biyukeno byonso bya bupolofeto bya kuyukila’po “bapandulwemo ba Mwine Mukatakata Mwine,” le kudi kadi bubinga bukwabo bwa kutuninya kwibajingulula ne kwilunga  nabo pamo? Madyese a kutendelwa atengele kibumbo kikatampe kilunga, mu kwingidila Yehova, ku kabumbo ka bashingwe māni kenda katyepa. Batwe bonso tufwaninwe kutengela kufikidila kwa milao ya Leza. (Habakuka 2:3) Mu ano mafuku, Mikaele, Mfumu Mukatakata, wimanine bantu ba Leza pano ke makumi a myaka. Panopano ponka usa kwikwata’ko kwingila bu mufikidiji utongelwe na Leza konakanya ino ngikadilo ya bintu. Pakaleta buno bonakani, le biketupityila namani?

²⁹ Malondololo a kino kipangujo alonda pangya butongi bwetu bwa kusaka kwikala na būmi bululame tamba dyalelo. Shi tusaka kukomeja mutyima wa kusumininwa kulama bululame pano penda papwa “kitatyi kya ku mfulo,” tubandaulei vese wa mvuyo wa mukanda wa Danyele. Mīsambo yotukesamba mu shapita ulonda’ko iketukwasha tumone mwāimanine Danyele ku meso a Leza wandi ne mwakemanina ku meso Andi mu mafuku āya kumeso.

[Kunshi kwa dyani]

LE UBAJINGULULA BIKA?

• I kyaba’ka ‘kimanine’ Mikaele bantu bandi, ne “ukemananga” kitatyi’ka ne muswelo’ka?

• I lusangukilo lwa muswelo’ka lwisambila’po Danyele 12:2?

• I mafuku’ka a mweji alombola kushilula ne kufula kwa

bitatyi bisatu ne kipindi bitelelwe mu Danyele 12:7?

mafuku 1 290 ālailwe mu Danyele 12:11?

mafuku 1 335 ālailwe mu bupolofeto mu Danyele 12:12?

• Kuta mutyima ku Danyele shapita 12 kwitukwasha namani tuyuke batōtyi babine ba Yehova?

[Bipangujo bya Kifundwa]

[Kapango pa paje 298]

KUFUNDULWA KWA KYAKWELA KISŌKWE KYA NYEKE

Mu mukanda wa Danyele, kishima “kyakwela kisōkwe kya nyeke” i kitelwe’mo misunsa itano. Kifunkila pa kitapwa kya lutendelo—“kipa kya milomo”—kyelwa kitatyi ne kitatyi ku meso a Yehova Leza na bengidi bandi. (Bahebelu 13:15) Kufundulwa kwakyo i kwisambilwe’po mu Danyele 8:11, 11:31, ne 12:11.

Mu mavita onso abidi a ntanda, bantu ba Yehova bāpangilwepangilwe bya mwiko mu mwaba wa “mulopwe wa kungala” ne wa “mulopwe wa kunshi.” (Danyele 11:14, 15) Kufundulwa kwa “kyakwela kisōkwe kya nyeke” kwāikele’ko dya ku mfulo kwa Divita I dya Ntanda pāimikilwe kisengele mwingilo onso wa busapudi pa bukata bwa 1918. (Danyele 12:7) Kadi mu bula bwa Divita II dya Ntanda, “kyakwela kisōkwe kya nyeke” ‘kyāfundwilwe’ na Umbikalo wa Ntanda wa Angeletele-Amerika mu mafuku 2300. (Danyele 8:11-14; tala Shapita 10 wa dino dibuku.) Kyāfundwilwe kadi na ‘maboko’ a Nazi mu bula bwa kitatyi kekipotolwelwepo mu Bisonekwa.—Danyele 11:31; tala Shapita 15 wa dino dibuku.

 [Tabulo/Bifwatulo pa paje 301]

BYABA BYA BUPOLOFETO BYA MU DANYELE

Bitatyi bisamba-bibidi (myaka 2 520): Kweji 10, 607 K.K.K. ku

Danyele 4:16, 25 Kweji 10, 1914 K.K.

(Bulopwe bwa Meshiasa bubashimikwa.

Tala Shapita 6 wa dino dibuku.)

Bitatyi bisatu ne kipindi Kweji 12 1914 ku Kweji 6 1918

(mafuku 1 260): (Bene Kidishitu bashingwe māni abasusulwa.

Danyele 7:25; 12:7 Tala Shapita 9 wa dino dibuku.)

Byolwa ne lubanga 2 300: 1 nansha 15 Kweji 6, 1938, ku

8 nansha 22 Kweji 10, 1944

Danyele 8:14 (“Kibumbo kikatampe” kibamweka, kibevudija.

Tala Shapita 10 wa dino dibuku.)

Mayenga 70 (myaka 490): 455 K.K.K. ku 36 K.K.

Danyele 9:24-27 (Kwiya kwa Meshiasa ne mwingilo

wandi wa pano panshi. Tala Shapita 11

wa dino dibuku.)

Mafuku 1 290: Kweji 1, 1919 ku

Danyele 12:11 Kweji 9, 1922

(Bene Kidishitu bashingwe māni abalanguka ne

kwendelela ku mushipiditu.)

Mafuku 1 335: Kweji 9, 1922 ku Kweji 5, 1926

Danyele 12:12 (Bene Kidishitu bashingwe māni

abamone katōkwe.)

 [Bifwatulo pa paje 287]

Bengidi ba Yehova batangidile kumeso bātuminwe mwanda ke mwanda ku buloko bwa mu Atlanta, Georgia, États-Unis. Tamba ku lunkuso wenda ku lundyo: (bashikete) A. H. Macmillan, J. F. Rutherford, W. E. Van Amburgh; (bemene) G. H. Fisher, R. J. Martin, G. DeCecca, F. H. Robison, ne C. J. Woodworth

 [Bifwatulo pa paje 299]

Bitango bya kasekuseku byālongelwe mu Cedar Point, Ohio, États-Unis, mu 1919 (kūlu) ne mu 1922 (kunshi)

 [Kifwatulo pa dyani dituntulu pa paje 302]