1, 2. (a) Nkia yuvu wadi yuvula Nzambi? (b) O Mose adieyi kayuvula Nzambi?

SE YINDUDI vo Nzambi omokenanga yandi. E ngindu zankatu za mokena yo Mfumu a nsema—wonga zivananga! Entete okatikisi, i bosi ovovele. Oyandi owunikini yo kuvan’e mvutu, uvene unkabu wa yuvula konso kiuvu kina ozolele. Owau, nkia kiuvu ozolele yuvula?

² Kuna nz’ankulu vakala yo muntu wamokena yandi. Nkumbu andi Mose. E kiuvu kayuvula kwa Nzambi nanga kilenda kusivikisa. Oyandi kayuvula diambu dia yandi kibeni ko ngatu oma ma zingu kiandi kia kuse ntu yovo mpasi za wantu. Kansi nkumbu a Nzambi kayuvula. Ediadi dilenda kala diasivi kwa ngeye ekuma kadi o Mose wakizayila nkumbu a Nzambi. Ozevo, e kiuvu kiandi nsasa kiakala. Elo, kiuvu kisundidi o mfunu kafwana yuvula o Mose. E mvutu kavewa zamfunu kwa yeto awonso. Zilenda kusadisa mu vava finama Nzambi. Mu nkia mpila? Mbula twabadika e moko kiokio kiamfunu.

3, 4. Nkia diambu diafila Mose mu mokena yo Nzambi ye nkia diambu diamfunu bamokena?

³ O Mose kimbuta kia mvu 80 kakala. Se makumaya ma mvu tuka kavambanina yo nkangu andi Isaele ana bakala abundu kuna Ngipito. Lumbu kimosi, vava kavungulang’ekambi dia mameme ma ko wandi, wamona diambu di’esivi. Finti fialemang’o tiya kansi ke wa vianga ko. Walemanga yo kezima vana ndambu a mongo. O Mose wafinama mu tala. Nkia nzakama kazakama vava e ndinga yambokela tuka vana kati kwa nlaku a tiya! O mbasi wa nati a nsangu za Nzambi wamokena yo  Mose moko kia ndá. Nze una ozeye, mu kolo kiakina o Nzambi watuma Mose ona wakatikisa muna sisa zingu kiandi kiavuvama kavutuka kuna Ngipito mu kula Aneyisaele muna ubundu.—Luvaiku 3:1-12.

⁴ Owau, o Mose wafwana yuvula konso kiuvu kwa Nzambi. Tala e kiuvu kasola: “Vava nluaka kwa wan’a Isaele yabavovesa vo, o Nzambi a mase meno untumini kwa yeno; oyau ovo bekumpovesa vo, Nani e nkumbu andi? Aweyi ikubavovesa?”—Luvaiku 3:13.

5, 6. (a) E kiuvu kia Mose nkia diambu diamfunu kikutulonganga? (b) Nkia mbi ivangwanga muna nkumbu a Nzambi? (c) Ekuma dinina mfunu kwa Nzambi dia zayisa nkumbu andi kwa wantu?

⁵ Entete, e kiuvu kiokio kikutulonganga vo o Nzambi una ye nkumbu. Ka tufwete dio badikila diambu diakete ko. Kansi, ayingi bebanzanga vo diambu diakete kwandi. Bakatula nkumbu a Nzambi muna ulolo wa nsekola za Nkand’a Nzambi yo vingisa mazina nze “Mfumu” yovo “Nzambi” vana fulu kiandi. Ediadi diambu diankenda ye diambi kikilu diavangama muna nkumbu a dibundu. Nkia diambu diantete ovanganga vava owanananga yo muntu nkumbu antete? Nga ke nkumbu andi ko oteka yuvulanga? Diau adimosi mpe muna zaya Nzambi. Kakondele nkumbu ko, yovo kala kwa ndá mu lembi kunzaya ngatu lembi kumbakula. Kana una vo kemonekanga ko, muntu ye una ye nkumbu andi—Yave.

⁶ Vana ntandu, vava Nzambi kezayisanga nkumbu andi diambu diakaka diampwena diakiese kezolanga songa. Okutubokelanga twanzaya. Ozolele vo twasola nsola yisundidi mfunu muna zingu kieto kimana—twamfinama. Kansi, o Yave mayingi kevanganga ke mu kutuzayisa kaka nkumbu andi ko. Okutulonganga mpe kiwuntu kiandi.

7. (a) E nsas’a nkumbu a Nzambi aweyi isonganga? (b) O Mose adieyi kazola zaya vava kayuvula nkumbu a Nzambi?

⁷ O Yave yandi kibeni wasola nkumbu andi yazala ye nsasa. E nkumbu “Yave” ilenda sasilwa vo “On’okadisanga.” Yandi kaka osundidi muna nsema wawonso, kadi yandi wavanga lekwa yawonso, ovanganga wawonso muna lunganisa makani mandi mawonso. Obakula diambu diadi vumi ditwasanga. Kansi, nga vena ye diambu diakaka muna nsas’a nkumbu a Nzambi? Nanga o Mose mayingi kazola zaya mu kuma kia nkumbu a Nzambi. Wazaya wo vo Yave i Nsemi, wazaya mpe e nkumbu a Nzambi. E nkumbu a Nzambi ke yampa ko. Yasadilwanga kwa wantu tuka tandu yayingi. Dialudi vo, vava kayuvula nkumbu a Nzambi o Mose kiwuntu kiandi kazol’o zaya. Ozevo, owu kavova: ‘Adieyi mvova kwa nkangu a Isaele disikidisa lukwikilu lwau muna ngeye yo kubakwikidisa vo okubakula kieleka?’

8, 9. (a) O Yave nkia mvutu kavana kwa Mose ye nkia mpila yambi besekolwelanga yo? (b) Nki i nsasa mvovo miami, “Mono ikala owu ngina”?

⁸ Muna mvutu zandi, Yave wasonga diambu diamfunu muna kiwuntu kiandi edi dina ngwizani ye nsas’a nkumbu andi. Wavova kwa Mose vo: “Mono ikala owu ngina.” (Luvaiku 3:14, NW) Nsekola zayingi za Nkand’a Nzambi owu zisekolanga: “Mono ngina.” Kansi, e nsekola za toma sekolwa zisonganga vo o Nzambi kayika kaka ko vo mono ngina. Kansi, Yave walonga Mose—yo yeto awonso—vo “okala owu kena,” yovo kala una kazolele, ovanga mawonso mavwilu o mfunu muna lungisa nsilu miandi. E nsekola ya Joseph B. Rotherham itoma sekolanga e tini kiaki vo: “nkituka owu una luzolo lwame.” Nlongoki mosi wa Kiyibere kia Nkand’a Nzambi wasasila e tini kiaki mu mpil’eyi: “Konso una dina e diambu  yovo kuma . . . , o Nzambi ‘okala’ se mfoko a diambu diodio.”

⁹ E nsasa yayi adieyi yasonganga kwa Aneyisaele? Konso diambu dikubabwila, kana nkia mpasi dikala o Yave okala se nkûdi au muna mawonso yo kubafila muna Nsi a Nsilu. Kieleka, e nkumbu yoyo yasikidisa e vuvu kiau muna Nzambi. Diau adimosi ilenda vanga kwa yeto o unu. (Nkunga 9:10) Ekuma?

10, 11. E nkumbu a Yave aweyi yikutusongelanga vo oyandi mvangi a mawonso ye Se disundidi owete? Songela dio.

¹⁰ Muna bong’e nona: Amase bazeye e mpila yafwana muna sansila o wan’au. Muna lumbu, nanga o se yovo ngudi olenda kala se nwuki, nlambi, nlongi, nludiki, mfundisi yo makaka mpe. Ayingi bemonanga vo bavwidi mbebe zayingi zaswaswana zikubavingilanga balungisa. Oyau bazeye wo vo wan’au yau besianga e vuvu. O wana ke bekalanga yo lukatikisu ko vo e Tata yovo Mama olenda vevola e mpasi zau, fokola e ntantani zawonso, olenda vangulula má kia nsaka kifwidi, vutula konso kiuvu bevanga. Amase makaka vuvu bedimbulanga, ezak’e ntangwa beyoyanga, mu kuma kialembi fwana kwau. Bemonanga vo ke bafwana ko mu lungisa ulolo wa mbebe zazi.

¹¹ O Yave mpe Se dia nzodi. Ikuma, muna nsilu miandi mialunga, ke vena diambu ko kalembi lend’o vanga mu lunga-lunga wan’andi ova ntoto muna mpil’ambote. Ozevo, e nkumbu andi Yave ikutuyindulwisanga vo oyandi i Se disundidi owete. (Yakobo 1:17) O Mose ye akaka Aneyisaele akwikizi bazaya wo vo o Yave nkwa ziku muna nkumbu andi. Bamona yo vumi vava Nzambi kayikitula se Mfumu a Makesa olembi sundwa, Mfumu a lekwa yawonso ya nza, Munsìa-nsiku olembi tezakana, Mfundisi, Ntungi, Mvani a madia yo maza, Nlundi a mvwatu ye nsampatu—ye makaka mpe.

12. E mpila ina Faro kabadikilanga Yave aweyi yaswaswanena yo Mose?

 ¹² Ozevo, o Nzambi wazayisa nkumbu a yandi kibeni, wasonga mambu mamfunu ma kiwuntu kiandi mena ngwizani ye nkumbu andi yo songa vo mana kavova mu kuma kia yandi kibeni ma ludi. Ka lukatikisu ko vo o Nzambi ozolele vo twanzaya. Aweyi tutambulwilanga e nzola yayi? O Mose wazola zaya Nzambi. O luzolo lwalu lwasoba e zingu kia Mose yo kumfinamesa yo S’andi ezulu. (Ntalu 12:6-8; Ayibere 11:27) Diankenda kikilu vo akete kaka bakala muna tandu kia Mose bakala ye luzolo lwalu. Vav’o Mose kayika nkumbu a Yave kwa Faro wa ntinu a Ngipito wa nkwa lulendo oyandi wavutula vo: “Nani i Yave?” (Luvaiku 5:2) O Faro kazola zaya mayingi ko mu kuma kia Yave. Kansi, waveza Nzambi a Isaele yo lulendo lwawonso vo kafwana ko yovo wakondwa mfunu. E fu kiokio kisongwanga mpe o unu. Kizimanga o meso ma wantu mu ludi kisundidi o mfunu kia sia vo—o Yave i Mfumu.

13, 14. (a) Nkia kuma o Yave keyikilwanga mazina mayingi muna Nkand’a Nzambi ye ameyi i mazina momo? (Tala quadro muna lukaya lwa 14) (b) Ekuma vo Yave kaka wafwana yikilwa “Mfumu”?

¹³ O Yave ke nkwa mbadi ko, ikuma vo mazina mayingi keyikilwanga muna Nkand’a Nzambi mafwana kwa yandi. O mazina momo ke mesianga nkumbu andi kitantu ko; mayingi mekutulonganga mu kuma kia nsas’a nkumbu andi. Kasikil’owu, oyikilwanga vo “Mfumu Yave.” (2 Samuele 7:18) Ezina diadi dianene nkumbu miayingi diasonama muna Nkand’a Nzambi, dikutusonganga onene wa Yave. Yandi kaka wafwana Yala e nza yawonso. Badika ekuma.

¹⁴ O Yave yandi kaka i Mvangi. Muna Lusengomono 4:11 tutanganga vo: “Ofweno, e Yave, wa Nzambi eto,  o tambula nkembo, yo zitu, ye ngolo: e kuma kadi, i nge wasemena lekwa yawonso, muna luzolo luaku mpe i inina, yo semwa.” E mvovo miami miampwena ke mifwene yikilwa muntu akaka ko. Elekwa yawonso ova nza kwa Yave yavangwa! Ka lukatikisu ko o Yave wafwana tambula o nkembo yo zitu, ye ngolo kadi i Mfumu ye Mvangi a lekwa yawonso.

15. Ekuma o Yave keyikilwanga “Ntinu a mvu ya mvu”?

¹⁵ “Ntinu a mvu ya mvu,” i zina diakaka diyikilwanga kaka Yave. (1 Timoteo 1:17; Lusengomono 15:3) Aweyi disongele ediadi? Muna kuma kia ngindu zeto zankufi e diambu diadi diampasi muna bakula, kansi o Yave wa mvu ya mvu wa tandu ke tandu. Nkunga 90:2 uvovanga vo: “Ongeye u Nzambi yamu mvu ya mvu.” Ozevo, o Yave kena ye lubantiku ko; oyandi wakikadila. Ofwene kikilu yikilwa vo “Munkulu-nkulu a Lumbu,”—kadi wakikadila una ke kiavangilu o muntu ko yovo nza ngatu e lekwa yawonso! (Daniele 7:9, 13, 22) Nga nani olenda katikisa vo oyandi kafwana kala Mfumu ko?

16, 17. (a) Ekuma ka tulendi mwena Yave ko, ye ekuma kadifwete kutusivikisa ko? (b) Ekuma vo Yave una kieleka ke mu konso má tulenda simba yovo mona ko?

¹⁶ Kansi, akaka bekatikisanga nze una kavanga o Faro. Embuta diambu i diadi, asumuki a wantu besianga vuvu mu kina balenda mona. Oyeto ke tulendi mona Mfumu ko. Oyandi i mwanda, ke monekanga kwa wantu ko. (Yoane 4:24) Vana ntandu, kele vo muntu a nitu yo menga omwene Yave wa Nzambi dilenda kala dia vonza. O Yave wavova kwa Mose vo: ‘Kulendi mona ndose ame ko; kadi o muntu kalendi kumbona ko yo kal’o moyo.’—Luvaiku 33:20; Yoane 1:18.

¹⁷ Ediadi ke dilendi kutusivikisa ko. O Mose finkembo fia Yave kaka kamona nze una kasongwa kwa mbasi. Finkembo fiafi adieyi fiavanga kwa Mose? O nkand’andi a ndose ‘wakezima’ mu fikolo. O Aneyisaele bamona  wonga wa tala ndose a Mose. (Luvaiku 33:21-23; 34:5-7, 29, 30) Kieleka, ke vena muntu ko olenda mona nkembo wawonso wa Mfumu! Wau vo ka tulendi kumona ko yo lembi kunsimba nga disongele vo oyandi kena ko? Ve, tukwikilanga lekwa yayingi yina ke tulendi mona ko—tembwa, ezu dia radio ye ngindu. Vana ntandu, o Yave wakwele mvu, ke nunanga ko—yamu mvu milembi tangakana. Muna kuma kiaki, oyandi una kieleka ke mu konso má tulenda simba yovo mona ko, kadi e lekwa yimonekanga yinunanga yo fwa. (Matai 6:19) Ozevo, nga tufwana kumbadikila nze má kiakondwa moyo yovo nkuma a nkatu yovo Etuku dia Nkatu? Mbula twatala.

18. O Yezekele, nkia mona-meso kasongwa, e ndose yà za “ma yamoyo” yafinama Yave nki zisonganga?

¹⁸ Kana una vo ka tulendi mona Nzambi ko vena ye sono yamfunu ya Nkand’a Nzambi yikutusonganga oma m’ezulu. E kapu kiantete kia Yezekele dimosi muna nona kiaki. O Yezekele wasongwa e mona-meso kia nkubika ezulu ya Yave, wamona ekalu diampwena di’ezulu. Edi diatoma kunsivikisa i vangwa ya mianda kamona yazunga Yave. (Yezekele 1:​4-10) E “ma yamoyo” yayi bena ye ngwizani ambote yo Yave. E mpw’au diambu diamfunu yikutulonganga mu kuma kia Nzambi ona besadilanga. Konso má kina ye ndose yà​—⁠ndose a muntu, ndose a nkosi, ndose a ngombe ye ndose a ngo ezulu. Zisonganga e fu yà ya Yave eyi isundidi.—Lusengomono 4:6-8, 10.

19. Nkia fu yisonganga e (a) ndose a ngombe? (b) ndose a nkosi? (c) ndose a ngo ezulu? (d) ye ndose a muntu?

¹⁹ Muna Nkand’a Nzambi e ngombe nkumbu miayingi otezaniswanga ye nkuma, dimfwene kikilu kadi bulu kiangolo. E nkosi i sinsu kia unsongi, o unsongi wa kieleka unkabu uvavanga kadi i wau una e nkosi. E  ngo ezulu otomene zayakana muna mbon’andi ya kiá, olenda mona má kiakete kana nkutu kwanda kena. Ozevo, e ndose a ngo ezulu ilenda tezaniswa ye mbon’a ngangu za Nzambi. E ndose a muntu i nki? O muntu wavangwa muna fwaniswa kia Nzambi yandi kaka olenda songa fu kia Nzambi eki kisundidi—zola. (Etuku 1:26) E fu yayi ya Yave—nkuma, unsongi, ngangu, ye zola—yitoma yikwanga muna Nkand’a Nzambi, yilenda yikilwa vo i fu yisundidi ya Nzambi.

20. Nga tufwete mona wonga vo e nkala a Yave yilenda soba ye ekuma ovutulwidi owau?

²⁰ Nga tufwete mona wonga vo o Nzambi nanga wasoba mu kuma kia mazunda ma mvu mavioka tuka kayikilwa muna Nkand’a Nzambi? Ve, o Nzambi kasoba ko. Okutuvovesanga vo: ‘Mono Yave kisobanga ko.’ (Malaki 3:6) Vana fulu kia soba, o Yave osonganga vo i Se diambote muna mpila ketadilanga konso diambu. Osonganga e fu ya kiwuntu kiandi eyi yisundidi o mfunu. Muna fu yau yà eki kisundidi i zola, kisongwanga muna mawonso kevanganga o Nzambi. Osadilanga o nkum’andi, unsongi, ye ngangu kuna zola. Kieleka, o Nkand’a Nzambi diambu  diamfunu keyikanga mu kuma kia fu kiaki kia Nzambi. Uvovele vo: “Nzambi i zola.” (1 Yoane 4:8) Tala, ke uvovanga ko vo o Nzambi una ye zola yovo Nzambi ozolanga kansi owu uvovele vo Nzambi i zola. O zola i nkal’andi mvimba, yikumfilanga muna mawonso kevanganga.

21. Aweyi tumona avo tutoma zaya e fu ya Yave?

²¹ Nga wamona kala e kingyana-ngyana wasunzula o s’andi kw’akundi andi ye kiese kiawonso vo, “Ndioyo i s’ame”? Diau adimosi, asambidi a Nzambi bena ye kuma yayingi mu mwena Yave e kiese. O Nkand’a Nzambi wazayisa e ntangwa ina wantu bevova vo: ‘Tala! Ndioyu i Nzambi eto.’ (Yesaya 25:8, 9) Avo otomene bakula e fu ya Yave, ozaya vo ovwidi Se diambote ndiona olembi tezaniswa.

22, 23. O Nkand’a Nzambi aweyi uyikilanga S’eto ezulu ye aweyi tuzayidi vo yandi ozolele vo twamfinama?

²² Oyandi ke Se diakondwa kiese ko yovo wavaluka—kana una vo i wau belonganga akwa ndongota za nza ye esi mabundu. Diampasi kwa yeto mu finama Nzambi wakondwa e kiese. O Nkand’a Nzambi ke wau ko uyikilanga S’eto ezulu. Kansi, ukunyikilanga vo “Nzambi [a kiese, NW].” (1 Timoteo 1:11) Oyandi omonang’e nkenda ye ntantu. “Mpasi za ntima” kemonanga vava e vangwa yandi ya ngangu bekululanga e nsiku kasikidisa muna wete diau. (Etuku 6:6; Nkunga 78:41) Kansi, vava tuvanganga oma ma ngangu mun’owu wa Diambu diandi tumwesanga o ‘ntim’andi e kiese.’—Ngana 27:11.

²³ O S’eto ozolele vo twamfinama. E Diambu diandi dikutukasakesanga mu “kumbabata [tw]ansolola, kufwil’owu kavavukidi muna konso muntu vava twina ko.” (Mavangu 17:27) Kansi, aweyi dilendakanina vo mpasi wantu bafinama Mfumu a nza yawonso?