Ndaku munda

Ndaku ku tshikebelu

NSHAPITA WA 1

‘Monayi, eu ke Nzambi wetu!’

‘Monayi, eu ke Nzambi wetu!’

1, 2. a) Nkonko kayi iuvua wewe mua kuela Nzambi? b) Ndukonko kayi luvua Mose muele Nzambi?

FUANYIKIJA ne: udi uyukila ne Nzambi. Si bidi bikemesha bua kumona Mfumu Mutambe Bunene wa diulu ne buloba uyukila nebe, ki mmuomu anyi? Kumpala, udi mua kuanji kuelakana bua kuakula, kadi pashishe wewe kutuadija kuyukila nende. Udi ukuteleja, ukuandamuna, ukushila ne mpunga wa kumuela lukonko luonso luudi musue. Mpindieu ndukonko kayi luudi wewe mua kumuela?

2 Ku kale menemene kuvua muntu uvua bualu ebu buenzekele. Diende uvua Mose. Kadi lukonko luvuaye yeye musungule bua kuela Nzambi ludi mua kukukemesha. Kakakonka malu avua amutangila yeye anyi a ntatu ya bukua bantu nansha. Kadi wakebeja Nzambi dîna diende. Bidi pamuapa mua kukukemesha, bualu Mose ukavua mumane kumanya dîna dia Nzambi. Nanku, lukonko luende alu luvua ne bua kuikala ne diumvuija kampanda dinene. Bushuwa, elu ke lukonko lua mushinga mutambe bukole luvua Mose mua kuela. Diandamuna dialu didi ditutangila tuetu bonso. Didi mua kukuambuluisha bua kumanya tshia kuenza bua kusemena pabuipi ne Nzambi. Tuanjayibi kukonkonona muvua muyuki wa dikema au mupitakane.

3, 4. Mmalu kayi akafikisha Mose ku diyikila ne Nzambi? Muyiki au uvua muimanyine pa bualu kayi bunene?

3 Mose uvua ne bidimu 80. Ukavua muenze bidimu 40 kule ne bana babu bena Isalele bavua mu bupika mu Ejipitu. Dituku dikuabu pavuaye udisha bimuna bia muku wende, wakamona bualu bua dikema. Wakamona kamutshi ka meba mu tshisuku kalakuka mudilu, kadi kakayi koshika to. Kavua anu katema mudilu ku mukuna, ke Mose kusemenaye pabuipi bua kumona. Uvua ne bua kuikala mupapuke pakumvuaye dîyi difumina mu kapia dimubikila. Nzambi wakayukila nende mutantshi mule ku butuangaji bua muanjelu. Anu muudi mua kuikala mumanye, nansha muvua Mose ne buôwa, Nzambi wakamuambila bua kumbuka muaba wa ditalala uvuaye, kupingana mu Ejipitu bua kupatuisha bena Isalele mu bupika.—Ekesode 3:1-12.

4 Dîba adi, Mose uvua mua kuela Nzambi lukonko luonso luvuaye musue. Kadi mona lukonko luvuaye mumuele: ‘Pangaya bianyi kudi bena Isalele, pangabambila ne: Nzambi wa batatuenu wakuntuma kunudi, nebankonke ne: Dîna diende nnganyi, nembambile tshinyi?’—Ekesode 3:13.

5, 6. a) Ndilongesha kayi dipepele didi lukonko lua Mose lutulongesha? b) Mbualu kayi bubi budi bantu benze ne dîna dia Nzambi? c) Padi Nzambi mutuleje dîna diende bidi ne diambuluisha kayi?

5 Tshia kumpala, lukonko alu ludi lutulongesha ne: Nzambi utu ne dîna. Nansha mudi dilongesha edi dikale dipepele ne ba bungi badilengulula, tuetu katuena ne bua kudimona bu bualu bua patupu to. Mbumbushe dîna dia Nzambi mu nkudimuinu mivule ya Bible, bapingajamu mianzu bu mudi “Mukalenge” ne “Nzambi.” Ebu mbumue bua ku malu a dibungama mabi matambe adi menzeke mu dîna dia bitendelelu. Tshilejilu, wewe musue kumanya muntu bimpe, kuenaku mua kumuebeja dîna diende anyi? Ke mudibi kabidi patudi tujinga kumanya Nzambi. Nzambi kena bu tshintu tshidi katshiyi ne dîna, tshidi katshiyi pabuipi ne bantu, tshikale tshikole bua kutshimanya anyi kutshiumvua to. Nansha mudiye kayi umueneka, mmuntu, kabidi udi ne dîna. Diende n’Yehowa.

6 Kabidi, padi Nzambi mutuleje dîna diende mmutupeteshe mushindu wa kutekemena malu kampanda malenga. Udi utulomba bua tufike ku dimumanya. Mmusue bua tusemene pabuipi nende, bualu ke tshintu tshidi tshitambe buimpe tshitudi ne bua kuenza. Kadi Yehowa ki mmutuambile anu dîna diende nkayadi to. Mmutulongeshe kabidi malu a bumuntu buende yeye muena dîna edi.

Tshidi dîna dia Nzambi diumvuija

7. a) Dîna dia Nzambi ndiumvuike ne: didi diumvuija tshinyi? b) Ntshinyi menemene tshivua Mose musue kumanya pavuaye mukonke Nzambi dîna diende?

7 Yehowa wakadisunguila dîna didi ne diumvuija dinene. Bidi biumvuika ne: dîna “Yehowa” didi diumvuija ne: “Yeye udi uvuija.” Bua mu diulu ne pa buloba buonso, yeye udi wa pa buende, bualu wakafuka bintu bionso, kabidi udi wenzeja malu onso adiye ujinga bua akumbane. Bualu ebu budi butusaka bua kumunemeka bikole. Kadi kudiku lungenyi lukuabu ludi nalu diumvuija dia dîna dia Nzambi anyi? Bidi bimueneka ne: Mose uvua musue kumanya malu makuabu a bungi. Bualu ukavua mumanye ne: Yehova ke mufuki ne uvua mumanye kabidi dîna dia Nzambi. Dîna adi kadivua bualu bupiabupia kudiye to. Kukavua bidimu nkama ne nkama bivua bantu bamanye dîna dia Nzambi. Bushuwa, pavua Mose mukonke Nzambi dîna, uvua ujinga kumanya tshivua muena dîna adi. Mmuenze anu bu uvua wamba ne: ‘Mmalu kayi adi akutangila angambila bantu bebe bena Isalele abafikisha ku dikuitabuja adi mua kubajadikila ne: neubapandishe bulelela?’

8, 9. a) Mmushindu kayi uvua Yehowa muandamune lukonko lua Mose? Mmunyi mudibu bakudimune diandamuna diende adi bibi? b) Tshiambilu tshia ‘nengikale tshingasua kuikala’ tshidi tshiumvuija tshinyi?

8 Yehowa wakandamuna lukonko alu, kumubuluilaye ngikadilu kampanda udi usankisha wa bumuntu buende: ngikadilu udi upetangana ne diumvuija dia dîna diende. Kuambilaye Mose ne: ‘Nengikale tshingasua kuikala.’ (Ekesode 3:14NW) Mu Bible ya bungi, mbakudimune tshiambilu etshi ne: “Ndi mundi.” Kadi nkudimuinu idibu bakudimune mêyi aa ne meji onso idi ileja ne: Nzambi kavua anu ushindika bualu bua dikalaku diende patupu to. Yehowa uvua ulongesha Mose (nansha tuetu kabidi) ne: Uvua mua ‘kuikala’ anyi kusungula bua kulua tshionso tshivua tshikengedibua bua kukumbaja malu avuaye mulaye. Bible wa Joseph Rotherham udi ukudimuna mêyi aa ne: ‘Nendue tshingikala musue.’ Mumanyi mukuabu wa tshiena Ebelu tshia mu Bible udi umvuija mvese eu ne: “Nansha bualu anyi dijinga dikalaku dia mushindu kayi . . . , Nzambi ‘nealue’ mukumbaji wa dijinga adi.”

9 Bualu abu buvua bumvuija tshinyi kudi bena Isalele? Nansha bu tshipumbishi tshia mushindu kayi mua kubatulukila anyi lutatu lua mushindu kayi mua kubakuata, Yehowa uvua anu mua kulua tshionso tshivua tshikengedibua bua kubapatula mu bupika ne kubafikisha mu Buloba bulaya. Bushuwa, dîna diende divua dibasaka bua kumueyemena. Ke tshididi mua kutuenzela petu lelu. (Musambu 9:10) Mbua tshinyi?

10, 11. Mmunyi mudi dîna dia Yehowa ditufikisha ku dimona ne: mmumanye mua kuya ne malu bilondeshile nsombelu, ne udi Tatu muimpe wa dikema? Fila tshilejilu.

10 Tshilejilu, baledi mbamanye mutubi bikengela kuya ne malu bilondeshile mudi nsombelu mu dikolesha dia bana babu. Mu bule bua dituku dimue, bidi mua kulomba muledi bua kuenza malu bu mudi kuondopa, kulamba, kulongesha, kufila manyoka, kukosa nsambu, ne kuenza malu makuabu. Baledi ba bungi batu bumvua bibatonda padibu bamona midimu bungi nunku mibindile bua kuenza. Badi bamona mudi muanabu ubeyemena ne muoyo mujima mushindike ne: papa anyi mama udi mua kungondopa mputa, kunkosela bilumbu, kundongoluela bintu bianyi bia manaya ne kuandamuna lukonko kayi luonso ludi mua kunduila. Bamue baledi kabatu badiumvua bakumbane bua kubeyemenabu mushindu eu to, ne misangu mikuabu batu bumvua bibatonda padibu bapanga tshia kuenza. Kabatu badimona bakumbane bua kukumbaja mivule ya ku midimu eyi to.

11 Yehowa pende mmuledi wa dinanga. Mu diumvuangana ne mikenji miakane tshishiki idiye muele, kakuena tshintu nansha tshimue tshidiye mua kupanga kulua bua kukumbajila bana bende badi pa buloba majinga abu bimpe bitambe to. Nunku, dîna diende dia Yehowa didi dituambuluisha bua kumumona bu Tatu muimpe wa dikema. (Yakobo 1:17) Mose ne bena Isalele bakuabu bonso bavua balamate Yehowa bakadimuena ne lukasa muvuaye mukumbanyine dîna diende. Bavua badimuene mu mushindu wa dikema muvuaye mudivuije Mfumu wa basalayi, Mukokeshi wa bionso bidi mu diulu ne pa buloba, Muedi wa mikenji udi kayi kuambangana nende, Mulumbuluishi, Mufuki muena meji, Mufidi wa biakudia ne mâyi, Mulami wa bilamba ne bisabata kabiyi bisunsuka, ne Muenji wa malu makuabu kabidi.

12. Ndishilangana kayi divua pankatshi pa mushindu uvua Palô ne Mose bangata Yehowa?

12 Nunku, Nzambi mmutumanyishe dîna diende, mutubuluile malu adi asankisha a bumuntu buende yeye muena dîna edi, muenze too ne malu adi aleja ne: bidiye udiamba yeye muine mbilelela. Kakuyi mpata, Nzambi mmusue bua tumumanye. Ntshinyi tshitudi petu mua kuenza? Mose uvua musue kumanya Nzambi. Dijinga diende dikole adi diakakudimuna nsombelu wende ne kumufikisha ku disemena pabuipi menemene ne Tatuende wa mu diulu. (Nomba 12:6-8; Ebelu 11:27) Kadi bantu ba bungi ba tshikondo tshia Mose kabavua ne dijinga dia buena diende to. Pavua Mose mutele dîna dia Yehowa kumpala kua Palô, mukalenge wa Ejipitu muena diambu au wakamuandamuna ne: ‘Yehowa nnganyi?’ (Ekesode 5:2) Palô kavua musue bua bamuambile malu a Yehowa to. Uvua upepeja Nzambi wa Isalele umuangata bu uvua kayi ne mushinga. Lungenyi alu ke ludi nalu bantu ba bungi lelu eu. Ludi lubapangisha bua kumanya dilongesha didi dipite malongesha onso dia ne: Yehowa udi Mukalenge Mutambe Bunene.

Mukalenge Mutambe Bunene Yehowa

13, 14. a) Bua tshinyi Yehowa udi ne mianzu ya bungi mu Bible? Tela imue ya kudiyi. (Bala kazubu kadi mu dibeji dia 14.) b) Bua tshinyi Yehowa nkayende ke udi mukumbane bua kubikidibua bu “Mukalenge Mutambe Bunene”?

13 Yehowa mmumanye mua kuya ne malu bimpe menemene bilondeshile nsombelu, ke bualu kayi udi ne mianzu ya bungi mu Bible idi mimukumbanyine. Mianzu eyi ki mmipite dîna diende to, kadi idi itulongesha malu a bungi a tshidi dîna diende diumvuija. Tshilejilu, badi bamubikila ne: “Mukalenge Mutambe Bunene Yehowa.” Muanzu mubandile udi mu Bible misangu ya bungi eu udi utuleja bunene bua Yehowa. Yeye nkayende ke udi ne bukenji bua kuikala Mukokeshi wa diulu ne buloba. Bua tshinyi tudi tuamba nanku?

14 Yehowa nkayende ke Mufuki. Buakabuluibua 4:11 udi wamba ne: “Wewe, Yehowa Nzambi wetu, udi mukumbane bua kuangata butumbi ne bunême ne bukole, bualu wakafuka bintu bionso, ne bua disua diebe biakikalaku ne biakafukibua.” Kakuena muntu nansha umue udi mukumbanyine makumbu a nunku to. Bintu bionso bidi mu diulu ne pa buloba mbifike ku dikalaku anu bua Yehowa. Kakuyi mpata, Yehowa mmukumbanyine bunême, bukole ne butumbi bidi biakanyine Mukalenge Mutambe Bunene udi Mufuki wa bintu bionso.

15. Bua tshinyi Yehowa udi ubikidibua ne: ‘mMukalenge wa tshiendelele’?

15 Muanzu mukuabu udi muakanyine anu Yehowa nkayende ngua “Mukalenge wa tshiendelele.” (1 Timote 1:17; Buakabuluibua 15:3) Muanzu eu udi umvuija tshinyi? Mbikole bua tuetu kubiumvua bualu lungenyi luetu ndushadile; kadi Yehowa ngua kashidi mu mishindu ibidi: patudi tupingana mu bikondo bia kale ne patudi tuya mu matuku atshilualua. Musambu wa 90:2 (MMV) udi wamba ne: “Ku kale kuonsu aku, wewe ke udi [Nzambi], newikale [Nzambi] matuku onsu.” Nunku, Yehowa katu muanji kuikala ne tshibangidilu to; utu anu kuoku kuonso eku. Mmukumbane kubikidibua ne: “Wa Kale wa Matuku a Bungi” bualu uvuaku kashidi ne kashidi kumpala kua muntu anyi tshintu kayi tshionso tshia mu diulu anyi pa buloba kufukibua. (Danyele 7:9, 13, 22) Nnganyi udi mukumbane bua kuela bukenji buende bua kuikala Mukalenge Mutambe Bunene mpata?

16, 17. a) Bua tshinyi katuena mua kumona Yehowa? Bualu ebu kabuena mua kutukemesha bua tshinyi? b) Nku tshinyi kudi Yehowa muntu mulelela menemene kupita tshintu kayi tshionso tshitudi mua kumona anyi kulenga?

16 Kadi anu bu Palô, bantu bakuabu badi bela bukenji buende abu mpata. Lutatu lunene ludiku ndua ne: bantu bapange bupuangane batu batamba kueyemena anu bintu bidibu bamona ne mêsu. Katuena mua kumona Mukalenge Mutambe Bunene to; bualu udi ne mubidi wa nyuma, bantu kabena mua kumumona nansha. (Yone 4:24) Bualu bukuabu: muntu wa mashi ne mâyi yeye mudidinge anu muimane kumpala kua Yehowa Nzambi, udi ufua. Yehowa nkayende wakambila Mose ne: “Wewe kuena mua kumona mpala wanyi; bualu bua muntu kena mua kumona mpala wanyi ne kuikala ne muoyo.”—Ekesode 33:20; Yone 1:18.

17 Bualu ebu kabuena mua kutukemesha to. Bidi bimueneka ne: Mose wakamona anu ndambu wa butumbi bua Yehowa ku butuangaji bua muanjelu uvua uleja mpala wa Nzambi. Tshiakenzeka ntshinyi? Mpala wa Mose wakashala ‘ukenka’ mutantshi. Bena Isalele bakatshina nansha bua kutangilangana ne Mose mpala ne mpala. (Ekesode 33:21-23; 34:5-7, 29, 30) Bushuwa, muntu nansha umue kena mua kutangila Mukalenge Mutambe Bunene mu butumbi buende buonso to. Bidiku biumvuija ne: nansha mutudi katuyi mua kumumona anyi kumulenga bu bintu bikuabu bionso, ki mmuntu mulelela anyi? Mmuntu mulelela. Tshilejilu, tutu tuitaba bipepele dikalaku dia bintu bivule bitutu katuyi tumona, bu mudi lupepele, nzembu ne meji atutu tuela. Kabidi Yehowa utu anuku, katu ushintuluka mu kupita kua bidimu nansha biobi miliyare ne miliyare to. Mushindu au ke udi Yehowa muntu mulelela menemene kupita tshintu kayi tshionso tshitudi mua kumona anyi kulenga, bualu bintu bitudi tulenga bitu bikulakaja bibola. (Matayi 6:19) Kadi tudiku ne bua kumumona bu bukole kampanda budi kabuyi ne mudibu anyi bu Tshituadiji tshia bionso tshidi katshiyi ne muditshi anyi? Tumonayi.

Nzambi mmuntu mulelela

18. Ntshikena kumona kayi tshivua Yehezekele mumone? Mpala inayi ya ‘bifukibua bidi ne muoyo’ bidi pabuipi ne Yehowa idi ileja tshinyi?

18 Nansha mutudi katuyi mua kumona Nzambi, kudi mvese ya mu Bible idi itusankisha ne itumanyisha amue malu a mu diulu. Nshapita wa kumpala wa Yehezekele udi ujadika bualu ebu. Mu tshikena kumona, Yehezekele wakamona tshitupa tshia mu diulu tshia bulongolodi bua Yehowa tshienze bu tshidiendelandela tshinene. Mushindu udiye umvuija bifukibua bia bukole bia mu nyuma bidi binyunguluke Yehowa ke udi utamba kukemesha. (Yehezekele 1:4-10) ‘Bifukibua bidi ne muoyo’ abi bidi pabuipi menemene ne Yehowa, ne tshimuenekelu tshiabi tshidi tshitulongesha bualu kampanda bua mushinga budi butangila Nzambi udibi bikuatshila mudimu. Tshionso tshia kudibi tshidi ne mpala inayi: wa ngombe, wa ntambue, wa nyunyi wa mukanku ne wa muntu. Bidi bimueneka ne: mpala inayi eyi idi ileja ngikadilu mitambe bunene ya Yehowa.—Buakabuluibua 4:6-8, 10.

19. Nngikadilu kayi udi a) mpala wa ngombe uleja? b) mpala wa ntambue uleja? c) mpala wa nyunyi wa mukanku uleja? d) mpala wa muntu uleja?

19 Mu Bible, ngombe utu misangu mivule tshimfuanyi tshia bukole, bualu nnyama utu ne bukole bua bungi. Kadi ntambue yeye utu misangu mivule tshimfuanyi tshia buakane, bualu buakane bua bushuwa butu bulomba dikima, ngikadilu utubu bamanyine ntambue. Nyunyi ya mikanku itu mimanyike bua lumonu luayi lutue, imona too ne tuntu tukese ntanta wa kilometre ne kilometre. Nanku, mpala wa mukanku udi mua kuikala tshimfuanyi tshia meji matue a Nzambi a dimuena malu kule. Kadi mpala wa muntu udi umvuija tshinyi? Bushuwa, bu mudi muntu mufukibue mu tshimfuanyi tshia Nzambi, anu yeye ke udi ne mushindu wa kuleja dinanga didi ngikadilu munene wa Nzambi. (Genese 1:26) Mu Bible, mbakule bikole bua ngikadilu ya Yehowa eyi: bukole, buakane, meji ne dinanga; ke bualu kayi idi mua kubikidibua ne: nngikadilu mitambe bunene ya Nzambi.

20. Tudiku mua kutshina ne: Yehowa udi mua kuikala mushintuluke anyi? Bua tshinyi udi wamba nanku?

20 Katshia Bible umvuija mutu Nzambi, tudiku mua kutshina ne: mukadi bidimu binunu ne binunu bipite udi mua kuikala mushintuluke anyi? Tòo, ngikadilu ya Nzambi kayitu ishintuluka to. Udi wamba ne: “Meme Yehowa tshitu ngakudimuka.” (Malaki 3:6) Pamutu pa Yehowa kushintuluka tshianana tshianana, mmudileje mudiye Tatu muimpe mu mushindu udiye wenza malu mu nsombelu kayi yonso. Ngikadilu yende mitambe buimpe eyi itu imuenekela mu malu adiye wenza. Ku ngikadilu inayi eyi, dinanga ke didi dipite yonso. Didi dimuenekela mu malu onso adi Nzambi wenza. Udi wenza malu ne bukole ne buakane ne meji mu dinanga dionso. Bulelela, Bible udi uleja bualu kampanda bua dikema budi butangila Nzambi ne ngikadilu wende eu. Udi wamba ne: “Nzambi udi dinanga.” (1 Yone 4:8) Bible kena wamba ne: Nzambi udi ne dinanga anyi ne: mmuena dinanga to. Kadi udi wamba ne: Nzambi udi dinanga. Dinanga didi dikale bumuntu buende buine ke didi dimusaka bua kuenza bionso bidiye wenza.

‘Monayi, eu ke Nzambi wetu’!

21. Patudi tuenda tumanya ngikadilu ya Yehowa bimpe menemene, netudiumvue bishi?

21 Ukadiku mumone muana mutekete ufunkuina balunda bende tatuende ne disanka ne kudisua kuonso wamba ne: “Papa wanyi nyeye eu” anyi? Batendeledi ba Yehowa badi ne malu makumbane adi abasaka bua kudiumvua pabu mushindu eu bua bualu buende. Bible ukavua mumanyishe tshikondo tshikala bantu bena lulamatu mua kuamba ne disanka ne: ‘Monayi, eu ke Nzambi wetu.’ (Yeshaya 25:8, 9) Paudi wenda upeta dimanya ditue dia ngikadilu ya Yehowa, neubange kumvua bimpe menemene ne: udi mupete Tatu muimpe wa dikema.

22, 23. Mmunyi mudi Bible umvuija Tatu wetu wa mu diulu? Mmunyi mutudi bamanye ne: mmusue bua tuikale nende pabuipi?

22 Nansha mutubu balongesha malu mushindu kudi bamue batendeledi ne bena malu a nkindi bumishi ba malu, Yehowa ki n’Tatu udi kayi disanka ne bantu, muikale nabu kule to. Bivua mua kutukolela bua kusemena pabuipi ne Nzambi udi kayi ne musangelu; kadi Bible kena umvuija Tatu wetu wa mu diulu nanku to. Udi umubikila ne: “Nzambi wa disanka” (1 Timote 1:11) Utu umvua bimpe anyi bibi. Utu umvua ‘kanyinganyinga mu mutshima’ padi bifukibua biende bidi ne meji bibenga kutumikila mikenji idiye mubielele bua diakalenga diabi. (Genese 6:6; Musambu 78:41) Kadi patudi tutumikila Dîyi diende ne meji onso, tudi ‘tusankisha mutshima’ wende.—Nsumuinu 27:11.

23 Tatu wetu mmusue bua tuikale pabuipi nende. Dîyi diende didi ditukankamija bua ‘kumukeba tuenda tububuta ne kumupeta bulelela, nansha mudiye kayi kule ne yonso wa kutudi.’ (Bienzedi 17:27) Kadi mmunyi mudibi mua kuikala bipepele bua bantu betu aba kusemena pabuipi ne Mukalenge Mutambe Bunene wa diulu ne buloba?