1, 2. (a) Apulilo api nda wa linga ku Suku? (b) Nye Mose a pula ku Suku?

 O tẽla hẽ o oku sokolola oku sapela la Suku? Ocili okuti, oku sapela la Tõlo ocina cimue ci komõhisa calua. Kefetikilo citava okuti ove o suma suma, pole, noke o tẽla oku vangula. Suku o yevelela, o tambulula kuenda ecelela oku u linga apulilo. Epulilo lipi ove nda wa linga?

² Kosimbu, kua kala ulume umue wa kala vekalo ndeli. Onduko yaye Mose. Epulilo eye a linga ku Suku, citava okuti li ku komõhisa. Eye ka pulile catiamẽla kokuaye, kekalo liaye lio kovaso yoloneke, ale ceci catiamẽla kovitangi viomanu. Pole, eye wa pula onduko ya Suku. Ove pamue o komõha, momo Mose wa kũlĩhĩle ale onduko ya Suku. Pole, epulilo Mose a linga, citava okuti lia kuata elomboloko limue liondongosi. Ocili okuti, olio epulilo lia velapo Mose a sukilile oku linga. Etambululo liepulilo liaco li kuete esilivilo ku vosi yetu. Li pondola oku ku kuatisa oku eca ananga a velapo, oco o kuate ukamba la Suku. Ndamupi? Tu kũlĩhĩsi ombangulo yaco yi komõhisa.

3, 4. Ovina vipi via kokela Mose oku vangula la Suku kuenda ondaka yipi ya velelepo vombangulo yaco?

³ Mose wa kala leci ci soka 80 kanyamo. Eye wa tundile pokati kepata liaye va Isareli va kala kupika Kegito ci soka akũi akuãla kanyamo. Eteke limue, eci a kala oku lisa olomeme via isia yukãi waye, eye wa mola ocina cimue ci komõhisa. Ocisapa cimue ca kala loku taima, pole ka ca kaile loku pia. Ca kala ño oku amamako oku taima, loku nina ndocimĩhilo vepati liomunda. Mose wamelako oco a ci tale ciwa. Citava okuti, Mose wa komõha calua poku yeva ondaka ya tundilila vokati kondalu! Kuenje pocakati cungelo umue kapitiya, Suku la Mose va sapela vokuenda kuotembo yalua. Citava okuti ndomo wa ci kũlĩha, vepuluvi liaco Suku wa eca ku  Mose ukuakulisimala ocikundi coku siapo ekalo liombembua a kuatele, oco a tiukile Kegito oku ka yovola va Isareli kupika.—Etundilo 3:1-12.

⁴ Kepuluvi liaco, Mose wa ponduile oku linga apulilo osi ku Suku. Kũlĩhĩsa epulilo eye a nõlapo oku linga. Eye wa pula ndoco: “Nda ame nda enda ku va Isareli loku va sapuila okuti, ‘Suku ya vakukululu yene wa numa kokuene’ kuenje ovo va mula vati: ‘Helie onduko yaye?’ Ndi va sapuila nye?”—Etundilo 3:13.

5, 6. (a) Epulilo lia Mose li tu longisa ocili cipi ca leluka haico ci kuete esilivilo? (b) Ocina cipi ci pisiwa ca siata oku lingiwa konduko ya Suku? (c) Momo lie ci kuetele esilivilo omo Suku a situluila onduko yaye komanu?

⁵ Epulilo eli li tu longisa okuti Suku o kuete onduko. Ka tu ka nyehũli ocili eci ca leluka. Pole, valua va siata oku nyehũla ocili caco. Vambimbiliya alua onduko ya Suku yopiwamo kuenje ya piñainyiwa lolonduko viesumbilo ndeci, “Ñala” kuenda “Suku.” Eci ocina cimue ci sumuisa haico ci pisiwa okuti, ca siata oku lingiwa vonduko yetavo. Poku li sanga lomunu umue, ocina cipi catete wa siata oku linga? Ku pula hẽ onduko yaye? Cimuamue haico catiamẽla koku kũlĩha Suku. Eye omunu umue o kuete onduko, ka kasi ocipãla okuti ka ci tẽliwa oku u kũlĩha loku kuata elomboloko liatiamẽla kokuaye. Ndaño okuti ka muiwa, eye Omunu umue kuenda o kuete onduko. Onduko yaye Yehova.

⁶ Handi vali eci Suku a situlula onduko yaye, kuli vali cimue ca kongeliwamo, ci komõhisa haico ci sanjuisa. Poku ci linga, eye o tu laleka oku u kũlĩha. Eye o yongola okuti tu nõla onjila ya sunguluka komuenyo wetu okuti, yoku kuata ukamba wa pama laye. Pole, Yehova wa siata oku linga vali ovina vialua okuti, oku tu sapuila lika onduko yaye ci sule. Eye o tu longisavo catiamẽla Komunu o situluiwa londuko yaco.

7. (a) Onduko ya Suku yi lomboloka nye? (b) Nye Mose a yonguile oku kũlĩha poku pula ku Suku onduko Yaye?

⁷ Yehova eye muẽle wa li nõlela onduko yaye okuti, yi kuete  elomboloko lialua. Onduko “Yehova” yi lomboloka okuti, “Eye o Koka Okuti Cimue ci Kala.” Ka kuli laumue wa lisoka laye ci kaile kovailu ale palo posi, momo eye wa lulika ovina viosi. Eye o kokavo okuti ocipango caye cosi ci tẽlisiwa kuenda o lingisavo okuti afendeli vaye ka va lipuile, va kala eci ovo va nõla oku kala. Ovisimĩlo evi vi vetiya oku lekisa esumbilo. Anga hẽ kuli ocina cikuavo ci kuete elitokeko lelomboloko lionduko ya Suku? Ocili okuti Mose wa yonguile oku lilongisa ovina vikuavo viatiamẽla konduko yaco. Eye wa kũlĩhĩle ale okuti Yehova eye Ululiki kuenda wa kũlĩhĩlevo onduko ya Suku. Onduko ya Suku ka ya kaile yokaliye. Pa pitile ale ovita vianyamo tunde eci omanu va fetika oku yi tukola. Ocili okuti, poku pula onduko ya Suku, Mose wa kala oku pula catiamẽla Komunu o situluiwa londuko yaco. Ca kala ndu a pula hati: ‘Nye ndi ka sapuila komanu vove va Isareli catiamẽla kokuove, ci ka pamisa ekolelo va ku kuetele, oco va tave muẽle okuti ove o ka va yovola?’

8, 9. (a) Yehova wa tambulula ndati epulilo lia Mose kuenda ocina cipi ka ca suilepo konjila ndomo etambululo liaco lia siata oku pongoluiwa? (b) Olondaka viokuti, “Ame Ndi ka Kala Eci Nda Panga Oku Kala,” vi lomboloka nye?

⁸ Yehova poku tambulula, wa lombolola ocina cimue ci sanjuisa catiamẽla kovituwa viaye okuti, ci kuete elitokeko lelomboloko lionduko yaye. Eye wa sapuila Mose hati: “Ame Ndi ka Kala Eci Nda Panga Oku Kala.” (Etundilo 3:14) Ambimbiliya alua ponepa eyi, a lekisa ndoco: “Ame muẽle ame.” Pole, ndomo ca lekisiwa Vambimbiliya a pongoluiwa ciwa, ponepa eyi Suku ka kaile lika oku lekisa okuti o kasiko muẽle. Yehova wa kala oku longisa Mose oku kongelamo vosi yetu okuti, . . . Eye wa laikele oku ‘kala eci a panga oku kala,’ oco a tẽlise olohuminyo Viaye. Embimbiliya J. B. Rotherham lia pongolola ocinimbu eci ndoco: “Ame Ndi ka Linga ndeci ci likuata locipango cange.” Ulume umue wa kũlĩha ciwa elimi lio Heveru lia sonehiwa Vembimbiliya wa lombolola ocinimbu eci ndoco: “Ekalo liosi ale esukila . . . , Suku ‘o linga’ ukuaku potolola ocitangi caco.”

 ⁹ Eci ca lombolokele nye ku va Isareli? Ca lombolokele okuti, ovitangi viosi va Isareli va laikele oku liyaka lavio, ndaño ekalo liavo lia tĩlile calua, Yehova wa ponduile oku kala cosi a panga oku kala, oco a va yovole kupika loku va tuala Kofeka Yohuminyo. Ocili okuti, onduko eyi ya vetiyile oku kolela ku Suku. Koloneke vilo, onduko yaco yi pondolavo oku tu lingila ocina cimuamue. (Olosamo 9:10) Momo lie?

10, 11. Momo lie onduko ya Yehova yi tu vetiyila oku u sokolola Ndonjali yi linga ovina viosi vi sukiliwa haiyo ya velapo? Tukula ocindekaise.

¹⁰ Kũlĩhĩsa ocindekaise ci kuãmo: Olonjali via kũlĩha ndomo vi pongolola olonjila via litepa vioku tata omãla. Veteke limuamue, isia ale ina citava okuti o kala ocifumelu, uteleki, ulongisi, ukuakupindisa, onganji kuenda ovina vikuavo. Valua va liyeva okuti va lemelẽlua omo liovikele vialua va sukila oku tẽlisa. Ovo va kũlĩha okuti omãla vavo va va kolela cocili, ka va kuete atatahãi okuti Tate ale Mama va kavuluisa evalo liavo, oku tetulula ovitangi vioku lihoyisa, oku semũlũla ocikuata cavo coku papala kuenda oku tambulula apulilo osi eya vovisimĩlo viavo. Olonjali vimue vi liyeva okuti ka via sumbiwile kuenda pamue vi sumua omo ka via loñolohele koku linga ovina vimue. Ovio vi liyeva okuti ka via lipongiyilile oku tẽlisa vialua pokati kovikele viaco.

¹¹ Yehova onjali yimue yocisola. Omo liaco, pokati kolonumbi viaye via lipua, ka pali layimue eye ka pondola oku kala oco a tate omãla vaye va palo posi lonjila ya velapo. Omo liaco, onduko yaye Yehova yi tu vetiya oku u sokolola okuti eye Onjali ya velapo. (Tiago 1:17) Mose la va Isareli vosi vakuekolelo, votembo yitito va limbuka okuti Yehova o linga ovina ndomo ci likuata londuko yaye. Ovo va mola loku komõha ndomo Yehova a kala Kesongo Kasualali okuti ka yuliwa, Ñala yovina viosi via lulikiwa, Ukuavihandeleko ka sokisiwa, Onganji, Ukuakutaya esokiyo lioku tunga, Ukuakuangiliya okulia lovava, Ukuakutata uwalo lolohaku kuenda ovina vikuavo.

12. Ocituwa Fareo a lekisa catiamẽla ku Yehova ca litepa ndati leci ca Mose?

 ¹² Lonjila eyi Suku wa situlula onduko yaye, ovina vi sanjuisa viatiamẽla Komunu o situluiwa londuko yaco kuenda wa lekisavo okuti ovina a popia viatiamẽla kokuaye, viocili. Yehova o yongola okuti, tu u kũlĩha ciwa. Nye tu sukila oku linga? Mose wa yonguile oku kũlĩha Suku. Onjongole yaco ya piãla, ya pongolola omuenyo waye kuenje yo kuatisa oku kuata ukamba wa pama la Isiaye wo kilu. (Atendelo 12:6-8; Va Heveru 11:27) Ci sumuisa ceci okuti, etendelo limue litito liomanu va kala kotembo ya Mose, ovo lika va lekisa onjongole yimuamue. Eci Mose a tukula onduko Yehova ku Fareo, soma yaco ukuepela u Egito lesepu wa pula hati: “Yehova hẽ helie?” (Etundilo 5:2) Fareo ka yonguile oku kũlĩha ovina vikuavo viatiamẽla ku Yehova. Pole, lesepu wa tenda Suku ya va Isareli ndu okuti ka kuete esilivilo. Ocituwa eci, handi ca siata calua koloneke vilo. Kuenje ci kokela omanu oku yuvula oku limbuka ocili ci kuete esilivilo cokuti, Yehova eye Ñala Tõlo.

13, 14. (a) Momo lie Embimbiliya li tukuila Yehova lolonduko vialua viesumbilo kuenda vipi vimue pokati kavio? (Tala  pokakasia kemẽla 14.) (b) Momo lie Yehova eye lika o sesamẽla oku tukuiwa londuko yokuti “Ñala Tõlo?”

¹³ Yehova o linga ovina vialua via litepa, haeye o linga apongoloko kovina vimue, omo liaco o sesamẽla oku tukuiwa lolonduko via litepa Vovisonehua. Pole, olonduko viaco ka vi li lingila esepa. Handi vali, ovio vi tu longisa calua kueci vi situlula. Ndeci, eye o tukuiwa okuti “Ñala Tõlo Yehova.” (2 Samuele 7:22) Onduko eyi yesumbilo okuti Vembimbiliya yi sangiwamo ovita vitatu kolonjanja, yi tu situluila ocikele Yehova a kuete. Eye lika o kuete omoko yoku kala Ombiali yoluali luosi. Kũlĩhĩsa esunga liaco.

¹⁴ Yehova eye lika Ululiki. Esituluilo 4:11 hati: “A Yehova Suku yetu, ove o sesamẽla oku tambula ulamba, lesumbilo kuenda unene, momo ove wa lulika ovina viosi, ovio vi kasi  kuenda via lulikiwa omo liocipango cove.” Olondaka evi viesivayo ka vi tiamisiwila komunu umue wiñi. Ovina viosi vi kasi voluali via lulikiwa la Yehova! Ocili okuti Yehova eye o sesamẽla ulamba, lesumbilo kuenda unene, momo eye Ñala Tõlo haeye Ululiki wovina viosi.

15. Momo lie Yehova a tukuiwila okuti “Soma yonahũlũlua”?

¹⁵ Onduko yimue yi tukuiwa lika ku Yehova yeyi yokuti, “Soma yonahũlũlua.” (1 Timoteo 1:17; Esituluilo 15:3) Eci ci lomboloka nye? Omo okuti ovisimĩlo vietu ka via lipuile, ka ca lelukile kokuetu oku kuata elomboloko liaco, pole, Yehova ukuanahũlũlua, ci kaile kotembo yo konyima, ale yo kovaso. Osamo 90:2 hati: “Tunde otembo ka yi pui toke otembo ka yi pui, ove Suku.” Omo liaco, Yehova lalimue eteke a kuatele efetikilo, eye o kasi tunde konahũlũlua. Ca sunguluka oku u tukula okuti “Ukuasimbu,” momo wa kalako ale osimbu ka kua lulikiwile omunu umue ale ocina cimue kilu kuenda palo posi! (Daniele 7:9, 13, 22) Helie o tẽla oku patãla lonjila ya suapo omoko a kuete yoku kala Ñala Tõlo?

16, 17. (a) Momo lie ka tu ponduila oku mola Yehova kuenda momo lie ka ci tu komõhisila? (b) Lonjila yipi okuti Yehova omunu umue wocili haeye wa velapo ovina vikuavo tu pondola oku lamba, ale oku mola?

¹⁶ Pole, vamue va siata oku patãla omoko yaye yoku viala, ndeci Fareo a linga. Onepa yimue yocitangi ceci okuti, omanu ka va lipuile va kolela calua kueci va pondola oku mola lovaso avo. Etu ka tu pondola oku mola Ñala Tõlo. Etimba liaye liespiritu okuti, ka muiwa lovaso omanu. (Yoano 4:24) Handi vali, omunu umue ukuasitu losonde nda wa kaile ocipepi la Yehova Suku, nda co kokela olofa. Eye muẽle Yehova wa popia la Mose hati: “Ove ku pondola oku mola ocipala cange, momo ka kuli omunu o pondola oku ndi mola kuenje o kala vali lomuenyo.”—Etundilo 33:20; Yoano 1:18.

¹⁷ Eci ka ci ka tu komõhise. Mose wa mola lika onepa yimue yulamba wa Yehova, pocakati cungelo umue. Onima yipi a kuata? Ekova liocipala ca Mose “ca kala oku nina” calua vokuenda kuotembo yimue. Mekonda liaco, va Isareli va kuata  usumba woku vanja suĩ kocipala ca Mose. (Etundilo 33:21-23; 34:5-7, 29, 30) Ocili okuti, ka kuli omunu laumue o pondola oku mola Ñala Tõlo vulamba waye wosi! Eci hẽ ci lomboloka okuti eye o sulemo poku u sokisa lovina tu pondola oku mola loku lamba? Sio. Etu tu tava lonjanga yalua kovina vialua ka tu pondola oku mola ndeci: ofela, akimba ovingungu vio radiu kuenda ovisimĩlo. Handi vali, Yehova o kasiko tunde osimbu, ka pongoloka ndaño ku pita olohuluwa lolohuluwa vianyamo! Lonjila eyi, tu limbuka okuti eye omunu umue wocili haeye wa velapo ovina vikuavo tu pondola oku lamba, ale oku mola, momo ovina violuali vi letiwe, via tiamisua koku kuka kuenda koku nyõleha. (Mateo 6:19) Anga hẽ eye ukuonene lika okuti, o kasi ocipãla letu haeye ka tu kapeleko? Tu ci kũlĩhĩsi.

18. Ocinjonde cipi Esekiele a mola kuenda ovipala vikuãla ‘vioviluvo vi kasi lomuenyo’ okuti vi kasi ocipepi la Yehova, vi lomboloka nye?

¹⁸ Ndaño ka tu tẽla oku mola Suku, Vembimbiliya mu sangiwa olonepa vi sanjuisa okuti, vi situlula eci catiamẽla kilu. Ocipama catete celivulu lia Esekiele, cimue pokati kavio. Esekiele vocinjonde wa mola onepa yocisoko ca Yehova, ci kasi ndekãlu limue linene lio kilu. Esekiele wa komõhele vali calua lonjila ndomo kua lomboluiwa oviluvo viespiritu vakuonene a mola okuti, via ñuala Yehova. (Esekiele 1:4-10) Ocili okuti ‘oviluvo viaco vi kasi lomuenyo,’ vi kuete ukamba la Yehova kuenda emolẽho liavo li tu situluila cimue ca velapo catiamẽla ku Suku una ovio vi vumba. Ociluvo lociluvo ci kuete ovipala vikuãla ndeci: congombe, cohosi, congonga kuenda comunu. Ovipala viaco vikuãla, vi lomboloka ovituwa vikuãla vi komõhisa via Yehova.—Esituluilo 4:6-8, 10.

19. Ocituwa cipi ci situlula (a) ocipala congombe? (b) cohosi? (c) congonga (d) kuenda comunu?

¹⁹ Vembimbiliya, ongombe olonjanja vialua yi situlula ongusu, ale unene, kuenje esokiso liaco lia sunguluka, momo ocinyama cimue ca pama calua. Ohosi yi situlula esunga,  momo esunga liocili li sukila oku lekisa utõi okuti, ocituwa cimue ca kũlĩhĩwa kolohosi. Olongonga via kũlĩhĩwa ciwa omo vi vanja calua okuti, vi pondola oku mola ndaño muẽle ovina vitito vi kasi kupãla calua. Omo liaco, ocipala congonga ci pondola oku situlula ciwa olondunge via Suku. Oco hẽ ocipala comunu ci lomboloka nye? Omunu wa lulikiwa lesetahãlo lia Suku kuenda eye lika o kuete uloño woku lekisa ocituwa ca velapo ca Suku okuti, ocisola. (Efetikilo 1:26) Ovituwa viaco via Yehova okuti, unene, esunga, olondunge kuenda ocisola, olonjanja vialua Vovisonehua via siata oku tukuiwa okuti ovituwa via velapo via Suku.

20. Tu kuete hẽ asunga oku kuata usumba wokuti ovituwa via Yehova via siata oku pongoloka? Momo lie o tambuluila ndoco?

²⁰ Anga hẽ tu sukila oku kuata usumba wokuti Suku wa pongoloka vokuenda kuolohuluwa vianyamo tunde eci a tukuiwa Vembimbiliya? Sio, ovituwa via Suku ka vi pongoloka. Eye o tu sapuila hati: “Ame ndi Yehova; si pongoloka.” (Malakiya 3:6) Ndaño Yehova o kuete elianjo lioku pongoloka, eye ka ci lingi, pole, o lekisa okuti Isia umue wa velapo, momo kocitangi locitangi o lekisa ovituwa vi sukiliwa oco a tu kuatise. Pokati kovituwa viosi Suku a kuete, ocisola oco ca velapo, momo ci lekisiwa kovina viosi eye a linga. Eye o lekisa unene,  esunga kuenda olondunge lonjila yi situlula ocisola. Kuenje, Embimbiliya li popia cimue ci komõhisa catiamẽla ku Suku kuenda kocituwa caco. Olio liti: “Suku eye ocisola.” (1 Yoano 4:8) Limbuka okuti, olio ka li popi hati Suku o kuete ocisola ale ukuacisola, pole, li popia hati, Suku eye ocisola. Ocisola okuti oco ocituwa ca velapo, cu vetiya oku linga ovina viosi.

21. Osimbu tu kũlĩha ciwa ovituwa via Yehova, tu ka pitĩla petosi lipi?

²¹ Wa muile ale hẽ omõla umue utito okuti lesanju lialua o sapuila kakamba vaye loku ilika okuti “U eye isia yange”? Etu tu kuetevo asunga alua oku liyeva ndoco kueci catiamẽla ku Isietu Yehova. Embimbiliya li lekisa otembo yimue omanu vakuekolelo va laikele oku popia vati: “Tali! U eye Suku yetu!” (Isaya 25:8, 9) Osimbu o kuata elomboloko liovituwa via Yehova, o ka limbuka okuti o kuete Isia umue wa velapo.

22, 23. Embimbiliya li tukula ndati Isietu wo kilu kuenda tua kũlĩha ndati okuti eye o yongola okuti tu kuata ukamba wa pama laye?

²² Ocili okuti Isietu Yehova ukuacisola kuenda wa tu kapako. Eye ka kasi ocipãla ndeci vamue vakuetavo la vakuavilongua va siata oku longisa catiamẽla kokuaye. Nda ka ca lelukile oku linga ukamba Losuku yimue ka ya tu kapeleko kuenda Embimbiliya hacoko li lekisa catiamẽla ku Isietu. Pole, Embimbiliya liu tukula okuti, “Suku ukuesanju.” (1 Timoteo 1:11) Eye o kuete ocikembe calua kuenda ocisola. Catiamẽla kotembo yimue eci oviluvo viaye vakualondunge va lueya olonumbi a ecele oco vi va kuatise, Embimbiliya li popia hati: “Wa yeva esumuo vutima.” (Efetikilo 6:6; Olosamo 78:41) Pole, nda tu lekisa olondunge ndomo ci likuata Londaka yaye, tu “sanjuisa utima” waye.—Olosapo 27:11.

²³ Isietu o yongola okuti tu pamisa ukamba wetu laye. Ondaka yaye yi tu vetiya oku u “sandiliya loku papayata, [kuenje tu u] sanga, momo eye ka kasi ocipãla lomunu lomunu pokati ketu.” (Ovilinga 17:27) Pole, citava ndati okuti omanu vaño va kuata ukamba la Ñala Tõlo woluali luosi?