Dumiretso sa laog

Dumiretso sa mga laog

KAPITULO 2

Puwede Ka Daw Talagang ‘Rumani sa Diyos’?

Puwede Ka Daw Talagang ‘Rumani sa Diyos’?

1, 2. (a) Para sa dakul, ano an garo baga imposibleng mangyari, pero ano an sinisiyerto sa sato kan Bibliya? (b) Nagkaigwa si Abraham nin anong dayupot na pakikipag-amigo, asin taano?

 ANO an mamamatian mo kun an Kaglalang kan langit asin daga magsabi manungod sa saimo, “Ini an sakuyang amigo”? Para sa dakul, garo baga imposibleng mangyari iyan. Kun sa bagay, paano man nanggad an sarong hamak na tawo makikipag-amigo sa Diyos na Jehova? Pero, sinisiyerto sa sato kan Bibliya na puwede talaga kitang magin harani sa Diyos.

2 Si Abraham kan suanoy na panahon nagkaigwa nin siring kaiyan na pakikipag-amigo. Ipinamidbid ni Jehova an patriyarkang iyan na “sakuyang amigo.” (Isaias 41:8) Iyo, ibinilang ni Jehova si Abraham na saiyang amigo. Nagkaigwa si Abraham kan siring na dayupot na pakikipag-amigo huling siya “nagtubod ki Jehova.” (Santiago 2:23) Ngunyan man, naghahanap si Jehova nin mga oportunidad para magkaigwa nin dayupot na pakikipag-amigo sa mga naglilingkod sa saiya asin para ‘ipahayag an pagkamuot niya’ sa sainda. (Deuteronomio 10:15) Sinasadol kita kan saiyang Tataramon: “Rumani kamo sa Diyos, asin marani siya sa saindo.” (Santiago 4:8) Mahihiling ta sa mga tataramon na iyan an sarong pangagda saka panuga.

3. Ano an pangagda sa sato ni Jehova, asin anong panuga an konektado diyan?

3 Inaagda kita ni Jehova na rumani sa saiya. Andam siya asin gusto niyang magin mga amigo niya kita. Apuwera kaiyan, nanunuga siya na kun magibo kita nin mga lakdang para rumani sa saiya, magibo man siya nin kaparehong paghiro. Marani siya sa sato. Sa siring magkakaigwa kita nin sarong bagay na talagang mahalagang marhay—“magin dayupot na amigo” ni Jehova. (Salmo 25:14) An pagigin “dayupot na amigo” digdi nagtatao kan ideya nin kumpidensiyal na pakikipag-ulay sa sarong espesyal na amigo.

4. Paano mo ilaladawan an sarong dayupot na amigo, asin sa anong paagi si Jehova nagigin siring kaiyan na amigo sa mga minarani sa saiya?

4 Igwa ka daw nin dayupot na amigo na nasasabihan mo nin sekreto? An siring na amigo saro na may pagmakulog sa saimo. Pinagtitiwalaan mo siya huling napatunayan na niyang maimbod siya sa saimo. Mas nagigin maugma ka pag sinasabi mo sa saiya an mga bagay na nakakapaugma sa saimo. Huli sa saiyang madinamayon na paghinanyog, nababawasan an namamati mong kamunduan. Dawa pa garo baga mayo na nin siisay man na nakakaintindi sa saimo, naiintindihan ka niya. Kaagid kaiyan, pag minarani ka sa Diyos, nagkakaigwa ka nin espesyal na Amigo na talagang nagpapahalaga sa saimo, nagmamakulog na marhay sa saimo, asin lubos na nakakaintindi sa saimo. (Salmo 103:14; 1 Pedro 5:7) Aram mong puwede mong sabihon sa saiya an kauruirarumi mong mga sabuot, huling aram mong maimbod siya sa mga maimbod sa saiya. (Salmo 18:25) Minsan siring, nagkakaigwa sana kita kan pribilehiyong ini na pakikiamigo sa Diyos huling pinagin posible niya iyan.

Binuksan ni Jehova an Dalan

5. Ano an ginibo ni Jehova tanganing magin posible na maparani kita sa saiya?

5 Kun kita sana, nungka kitang mapaparani sa Diyos huling mga parakasala kita. (Salmo 5:4) “Alagad iinaalok nin Diyos sa sato an saiya mismong pagkamuot, sa arog kaining paagi: si Cristo nagadan para sa sato kan kita mga parakasala pa,” an isinurat ni apostol Pablo. (Roma 5:8) Iyo, isinugo ni Jehova si Jesus digdi sa daga para “itao an saiyang buhay bilang pantubos na karibay nin dakul.” (Mateo 20:28) An satong pagtubod sa atang na pantubos na iyan an nagpapagin posible na maparani kita sa Diyos. Huling “inot . . . kitang namutan” nin Diyos, ibinugtak niya an pundasyon tanganing magin posible na magin amigo ta siya.—1 Juan 4:19.

6, 7. (a) Paano ta naaaraman na si Jehova bakong sarong Diyos na nakatago o dai puwedeng mamidbid? (b) Sa anong mga paagi ihinayag ni Jehova an saiyang sadiri?

6 May saro pang ginibo si Jehova: Ihinayag niya sa sato an saiyang sadiri. Sa ano man na pakikipag-amigo, an pagkaigwa nin dayupot na relasyon nakabasar sa kun gurano mo talaga kamidbid an sarong tawo, na pinapahalagahan an saiyang mga kuwalidad asin paggawi. Kaya kun si Jehova sarong Diyos na nakatago o dai puwedeng mamidbid, nungka kitang magigin harani sa saiya. Pero, imbes na itago an saiyang sadiri, gusto niyang mamidbid ta siya. (Isaias 45:19) Apuwera kaiyan, an ihinahayag niya manungod sa saiyang sadiri bukas sa gabos, dawa sa sato na tibaad ibinibilang na hamak uyon sa mga pamantayan kan kinaban.—Mateo 11:25.

Ihinayag ni Jehova an saiyang sadiri paagi sa saiyang mga linalang asin sa saiyang nasusurat na Tataramon

7 Paano ihinayag ni Jehova sa sato an saiyang sadiri? Ihinahayag kan saiyang mga linalang an nagkapirang aspekto kan saiyang personalidad—an kadakulaan kan saiyang kapangyarihan, an rarom kan saiyang kadunungan, asin an pagigin abunda kan saiyang pagkamuot. (Roma 1:20) Pero an paghahayag ni Jehova kan saiyang sadiri bako sanang paagi sa mga bagay na linalang niya. Bilang an Dakulang Parakomunikar, nagtao siya nin nasusurat na kapahayagan kan saiyang sadiri sa saiyang Tataramon, an Bibliya.

Kun Paano Ihinayag ni Jehova an Saiyang Sadiri sa Saiyang Tataramon

8. Taano ta masasabi na an Bibliya mismo ebidensiya kan pagkamuot sa sato ni Jehova?

8 An Bibliya mismo ebidensiya kan pagkamuot sa sato ni Jehova. Sa saiyang Tataramon, ihinahayag niya an saiyang sadiri paagi sa mga termino na nasasabutan ta—pruweba na dai niya sana kita namumutan kundi gusto niya man na mamidbid asin mamutan ta siya. An nababasa ta sa mahalagang marhay na librong iyan nagpapangyari sa sato na rumani sa saiya. (Salmo 1:1-3) Pag-ulayan niyato an nagkapira sa nakakaugmang mga paagi kun paano ihinayag ni Jehova an saiyang sadiri sa saiyang Tataramon.

9. Ano an nagkapirang halimbawa nin direktang mga tataramon sa Bibliya na nagsasabi kan mga kuwalidad nin Diyos?

9 An Kasuratan igwa nin dakul na direktang mga tataramon na nagsasabi kan mga kuwalidad nin Diyos. Mangnuha an nagkapirang halimbawa. “Si Jehova mamumuton sa hustisya.” (Salmo 37:28) An Diyos igwa nin “makusugon [na] kapangyarihan.” (Job 37:23) “‘Maimbod ako,’ an sabi ni Jehova.” (Jeremias 3:12) “Siya may pusong madunong.” (Job 9:4, nota sa ibaba) Siya “sarong Diyos na mahihirakon asin mapagmalasakit, dai tulos naaanggot asin abunda sa maimbod na pagkamuot saka katotoohan.” (Exodo 34:6) “Ika, O Jehova, marahay asin andam na magpatawad.” (Salmo 86:5) Asin, arog kan sinambit sa nainot na kapitulo, sarong kuwalidad an nangingibabaw: “An Diyos pagkamuot.” (1 Juan 4:8) Mantang hinuhurop-hurop mo an marahay na mga kuwalidad na iyan, bako daw na napapahiro kang rumani sa daing kaparehong Diyos na iyan?

10, 11. (a) Tanganing tabangan kita na mahiling nin mas malinaw an saiyang personalidad, ano an iiniba ni Jehova sa saiyang Tataramon? (b) Anong halimbawa sa Bibliya an nakakatabang sa sato na mailadawan sa isip kun paano ginamit nin Diyos an saiyang kapangyarihan?

10 Apuwera sa pagsabi sa sato kun ano an saiyang mga kuwalidad, mamumuton na iiniba ni Jehova sa saiyang Tataramon an espesipikong mga halimbawa kun paano niya ipinahiling an mga kuwalidad na iyan. An siring na mga pagkasaysay nagtatao nin buhay na buhay na mga ladawan sa isip na nakakatabang sa sato na mahiling nin mas malinaw an lain-lain na aspekto kan saiyang personalidad. Bilang resulta, natatabangan kita kaiyan na rumani sa saiya. Pag-isipan an sarong halimbawa.

Tinatabangan kita kan Bibliya na rumani ki Jehova

11 Mababasa ta sa Bibliya na an Diyos may “makangangalas na kapangyarihan.” (Isaias 40:26) Pero pag nababasa ta an halimbawa kun paano niya ilinigtas an Israel sa Dagat na Pula dangan itinao an gabos na pangangaipo kan nasyon kan sinda nasa kaawagan sa laog nin 40 taon, napapangalas kita kun paano ginamit ni Jehova an saiyang kapangyarihan. Maiimahinar mo an nag-aalimbukay na katubigan mantang nababanga iyan. Maiimahinar mo an nasyon—na posibleng 3,000,000 gabos—na nagraralakaw sa marang irarom kan dagat asin an tuminagas na katubigan na garo dakulaon na mga lanob sa mag-ibong na parte. (Exodo 14:21; 15:8) Mahihiling mo an ebidensiya kan mapagprotektar na pag-ataman nin Diyos sa sainda sa kaawagan. May buminulos na tubig na hali sa gapo. May kakanon na garo mga pisog na puti na naglataw sa daga. (Exodo 16:31; Bilang 20:11) Ihinahayag digdi ni Jehova na bako sanang igwa siya nin kapangyarihan kundi ginagamit niya man iyan sa kapakanan kan saiyang banwaan. Bako daw na nakakapakusog sa buot na maaraman na an satong mga pamibi nakakaabot sa sarong makapangyarihan na Diyos na “satong pailihan asin kakusugan, sarong tabang na makukua tulos sa mga panahon nin kasakitan”?—Salmo 46:1.

12. Paano kita tinatabangan ni Jehova na “mahiling” siya paagi sa mga termino na nasasabutan niyato?

12 Si Jehova, na sarong Espiritu, dakul pa an ginibo tanganing tabangan kita na mamidbid siya. Bilang mga tawo, an nahihiling ta sana iyo idtong kayang mahiling kan satong mga mata, kaya dai ta nahihiling an nasa runa nin mga espiritu. Kun ilaladawan nin Diyos sa sato an saiyang sadiri paagi sa mga terminong ginagamit nin mga espiritu, garo man sana iyan paghihinguwang iladawan an mga detalye kan saimong itsura, arog kan kulor kan saimong mata o mga pekas, sa saro na namundag na buta. Imbes, may kabuutan na tinatabangan kita ni Jehova na “mahiling” siya paagi sa mga termino na nasasabutan niyato. Kun minsan, naggagamit siya nin mga metapora asin simili, na ikinukumparar an saiyang sadiri sa mga bagay na aram ta. Ilinaladawan pa ngani niya an saiyang sadiri na garo baga igwa siya nin mga kabtang kan hawak nin tawo. a

13. Paano ilinadawan si Jehova kan Isaias 40:11, asin ano an epekto kaiyan sa saimo?

13 Mangnuha an pagkaladawan ki Jehova sa Isaias 40:11: “Siring sa sarong pastor aatamanon niya an saiyang aripumpon. Titipunon niya an mga kordero paagi kan saiyang takyag, asin kakargahon niya sinda sa saiyang daghan.” Ikinukumparar digdi si Jehova sa sarong pastor na kinakarga an mga kordero paagi sa “saiyang takyag.” Ipinaparisa kaini an kakayahan nin Diyos na protektaran asin suportaran an saiyang banwaan, maski na an mga daing kalaban-laban. Mamamati tang ligtas kita sa saiyang makusog na mga takyag, huli ta kun maimbod kita sa saiya, nungka niya kitang papabayaan. (Roma 8:38, 39) Kinakarga kan Dakulang Pastor an mga kordero “sa saiyang daghan”—sarong ekspresyon na nanunungod sa darakulang katiklupan kan pang-itaas na bado, na diyan kun minsan kinakarga nin pastor an bagong mundag na kordero. Sa siring inaasigurar kita na pinapahalagahan asin mamumuton na inaataman kita ni Jehova. Natural sanang gusto tang maparani sa saiya.

‘Gusto kan Aki na Ihayag Siya’

14. Taano ta masasabing itinatao ni Jehova an pinakamalinaw na paghahayag kan saiyang sadiri paagi ki Jesus?

14 Sa saiyang Tataramon, itinatao ni Jehova an pinakamalinaw na paghahayag manungod sa saiyang sadiri paagi sa saiyang namumutan na Aki, si Jesus. Dai nin siisay man na mas makakapabanaag kan kaisipan asin sabuot nin Diyos o mas malinaw na ikakapaliwanag Siya kisa kan ginibo ni Jesus. Kun sa bagay, an panganay na Aki na iyan nag-eksister na sa kaibanan kan saiyang Ama bago pa lalangon an ibang espiritung linalang asin an pisikal na uniberso. (Colosas 1:15) Midbid na marhay ni Jesus si Jehova. Iyan an dahilan kaya nasabi niya: “Dai nin siisay man na nakakamidbid kun siisay an Aki kundi an Ama sana, saka dai nin siisay man na nakakamidbid kun siisay an Ama kundi an Aki sana asin an siisay man na gusto kan Aki na pahayagan manungod sa saiya.” (Lucas 10:22) Kan yaon si Jesus digdi sa daga bilang tawo, ihinayag niya an saiyang Ama sa duwang mahalagang paagi.

15, 16. Sa anong duwang paagi ihinayag ni Jesus an saiyang Ama?

15 Inot, tinatabangan kita kan mga katukduan ni Jesus na mamidbid an saiyang Ama. Ilinadawan ni Jesus si Jehova paagi sa mga termino na nakakapahiro sa satong puso. Halimbawa, tanganing ipaliwanag kun paano nagpapahiling nin pagkahirak an Diyos sa nagsusulsol na mga parakasala, iinagid ni Jesus si Jehova sa sarong mapagpatawad na ama na napahirong marhay an buot kan mahiling an nagbabalik niyang gastador na aki, asin huli kaiyan duminalagan ini asin kinugos an saiyang aki saka mapagpadabang hinadukan. (Lucas 15:11-24) Ilinadawan man ni Jesus si Jehova bilang sarong Diyos na ‘irinarani’ an mga tawong tama an kamugtakan nin puso huli ta namumutan niya sinda bilang mga indibidwal. (Juan 6:44) Naaaraman pa ngani niya kun may sarong sadit na dignos na nahulog sa daga. “Dai kamo matakot,” an paliwanag ni Jesus, “mas mahalaga kamo kisa sa dakul na dignos.” (Mateo 10:29, 31) Kaya talagang mapaparani kita sa arog kaiyan na mapagmakulog na Diyos.

16 Ikaduwa, ipinapahiling sa sato kan halimbawa ni Jesus kun anong klaseng Diyos si Jehova. Perpektong ipinabanaag ni Jesus an saiyang Ama kaya nasabi niya: “An siisay man na nakahiling na sa sako nakahiling na man sa Ama.” (Juan 14:9) Sa siring, pag nababasa ta sa mga Ebanghelyo an manungod ki Jesus—an saiyang sabuot asin an paagi nin pagtratar niya sa iba—garo man sana nahihiling ta an saiyang Ama. Iyan an pinakamalinaw na paagi nin paghahayag ni Jehova kan saiyang mga kuwalidad. Taano?

17. Iilustrar an ginibo ni Jehova tanganing tabangan kita na masabutan kun anong klaseng Diyos siya.

17 Sa pag-ilustrar: Imahinara na hinihinguwa mong ipaliwanag kun ano an kabuutan. Tibaad ipaliwanag mo an kahulugan kaiyan paagi sa mga tataramon. Alagad kun may ikakatukdo kang sarong tawo na aktuwal na naggigibo nin kabuutan asin masabi ka, “Iyan an sarong halimbawa nin kabuutan,” an tataramon na “kabuutan” nagkakaigwa nin urog na kahulugan asin nagigin mas madaling masabutan. Arog kaiyan an ginibo ni Jehova tanganing tabangan kita na masabutan kun anong klaseng Diyos siya. Apuwera sa paglaladawan sa saiyang sadiri paagi sa mga tataramon, itinao niya sa sato an buhay na halimbawa kan saiyang Aki. Nahiling mismo ki Jesus an mga kuwalidad nin Diyos. Paagi sa mga pagkasaysay kan Ebanghelyo na naglaladawan ki Jesus, garo man sana sinasabi ni Jehova: “Arog ako kaiyan.” Paano ilinaladawan si Jesus kan ipinasabong na rekord kan siya yaon digdi sa daga?

18. Paano ipinahiling ni Jesus an mga kuwalidad na kapangyarihan, hustisya, asin kadunungan?

18 Ipinahiling ni Jesus sa marahayon na paagi an apat na panginot na kuwalidad nin Diyos. Igwa siya nin kapangyarihan na daugon an hilang, gutom, pati kagadanan. Pero, bakong arog nin makasadiring mga tawo na inaabuso an saindang kapangyarihan, nungka niyang ginamit an kapangyarihan na magmilagro para sa saiyang sadiring kapakanan o para kulgan an iba. (Mateo 4:2-4) Namutan niya an hustisya. An saiyang puso napano nin matanos na kaanggutan kan mahiling niya na inaaprobetsaran kan bakong makatanusan na mga negosyante an mga tawo. (Mateo 21:12, 13) Trinatar niya nin daing pagpaurog an mga dukha asin inaapi, na tinatabangan sinda na ‘maginhawahan.’ (Mateo 11:4, 5, 28-30) May daing kapantay na kadunungan sa mga katukduan ni Jesus, na “labi pa ki Solomon.” (Mateo 12:42) Pero dai nuarin man ipinagpasikat ni Jesus an saiyang kadunungan. An saiyang mga tataramon nakaabot sa puso kan mga ordinaryong tawo, huli ta an saiyang mga katukduan malinaw, simple, asin praktikal.

19, 20. (a) Taano ta sarong marahayon na halimbawa nin pagkamuot si Jesus? (b) Mantang binabasa asin hinuhurop-hurop niyato an halimbawa ni Jesus, ano an dapat na pirmi niyatong girumdumon?

19 Si Jesus marahayon na halimbawa nin pagkamuot. Sa bilog niyang ministeryo, ipinahiling niya an pagkamuot sa dakul na aspekto kaiyan, kaiba na an empatiya asin pagmalasakit. Pag nahihiling niya an pagsakit kan iba, nakakamati siya nin grabeng pagkahirak. Pauruutrong napahiro siya kan pagkahirak na iyan na tabangan sinda. (Mateo 14:14) Dawa ngani pinaumayan ni Jesus an mga may hilang asin pinakakan an mga nagugutom, ipinahiling niya an saiyang pagmalasakit sa mas labi pang marhay na paagi. Tinabangan niya an iba na maaraman, akuon, asin kamutan an katotoohan manungod sa Kahadian nin Diyos, na matao nin permanenteng mga bendisyon sa katawuhan. (Marcos 6:34; Lucas 4:43) Urog sa gabos, ipinahiling ni Jesus an mapagsakripisyong pagkamuot paagi sa gikan sa buot na pagtao kan saiyang buhay para sa iba.—Juan 15:13.

20 Bakong makangangalas na an mga tawo, ano man an edad asin pinaghalian, nadagkang rumani sa tawong iyan na may mamumuton na pagkamuot asin may pagmalasakit. (Marcos 10:13-16) Minsan siring, mantang binabasa asin hinuhurop-hurop niyato an buhay na halimbawa ni Jesus, pirmi niyatong girumdumon na sa Aki na ini nahihiling ta an malinaw na ladawan kan saiyang Ama.—Hebreo 1:3.

Sarong Pantabang sa Satong Pag-adal

21, 22. Ano an kalabot sa paghanap ki Jehova, asin ano an yaon sa pantabang na ini sa pag-adal na matabang sa sato para magibo iyan?

21 Paagi sa malinaw na marhay na paghayag kan saiyang sadiri sa saiyang Tataramon, siguradong gusto ni Jehova na magin harani kita sa saiya. Dawa arog kaiyan, dai niya kita pinipirit na magin saiyang amigo. Nasa sato na an paghanap ki Jehova “mantang manunumpungan pa siya.” (Isaias 55:6) Kalabot sa paghanap ki Jehova an pag-aram kan saiyang mga kuwalidad asin mga dalan na ihinayag sa Bibliya. An pantabang sa pag-adal na binabasa mo ngunyan dinisenyo para tabangan kang magibo iyan.

22 Maririsa mo na an librong ini binaranga sa mga seksiyon na katumbas kan apat na panginot na kuwalidad ni Jehova: kapangyarihan, hustisya, kadunungan, asin pagkamuot. An kada seksiyon minapuon paagi sa sarong sumaryo kan kuwalidad na iyan. An masunod na nagkapirang kapitulo nagpapaliwanag kun paano ipinapahiling ni Jehova an kuwalidad na iyan sa lain-lain na aspekto kaiyan. An kada seksiyon igwa man nin sarong kapitulo na nagpapahiling kun paano ipinahiling ni Jesus paagi sa halimbawa an kuwalidad na iyan, saka nin sarong kapitulo na sinisiyasat kun paano ta iyan maipapahiling sa satong buhay.

23, 24. (a) Ipaliwanag an katuyuhan kan espesyal na feature na “Mga Hapot Para sa Paghurop-hurop.” (b) Paano an paghurop-hurop nakakatabang sa sato para urog pang rumani sa Diyos?

23 Puon sa kapitulong ini, igwa nin sarong espesyal na feature na may titulong “Mga Hapot Para sa Paghurop-hurop.” Halimbawa, hilinga an  kahon sa pahina 28. An mga teksto asin hapot dai dinisenyo bilang repaso kan kapitulo. Imbes, an katuyuhan kaiyan iyo na tabangan ka na hurop-hurupon an iba pang importanteng mga aspekto kan tema. Paano mo magagamit nin epektibo an feature na ini? Hanapon an lambang sitadong teksto, asin basahon na marhay an mga bersikulo. Dangan pag-isipan an hapot na kaiba kan kada sitadong teksto. Hurop-hurupon an mga simbag. Puwede kang mag-research. Ihapot sa sadiri an nagkapirang dagdag na hapot: ‘Ano an sinasabi sa sako kan impormasyon na ini manungod ki Jehova? Paano ko iyan maiaaplikar sa sakong buhay? Paano ko iyan magagamit para tabangan an iba?’

24 An siring na paghurop-hurop makakatabang sa sato na urog pang rumani ki Jehova. Taano? An paghurop-hurop ikinokonektar kan Bibliya sa puso. (Salmo 19:14) Pag may pagpapahalaga tang pighuhurop-hurop an satong nanunudan manungod sa Diyos, an impormasyon nakakaabot sa satong piguratibong puso, dangan nagkakaigwa iyan nin epekto sa satong pag-iisip, pinupukaw an satong mga sabuot, asin sa katapos-tapusi pinapahiro kita. An satong pagkamuot sa Diyos nagrararom, asin an pagkamuot na iyan nagpapahiro man sa sato na magkaigwa nin pagmawot na paugmahon siya bilang an satong pinakanamumutan na Amigo. (1 Juan 5:3) Tanganing magkaigwa nin siring na pakikiamigo, dapat na maaraman ta an mga kuwalidad ni Jehova asin an saiyang mga dalan. Pero, pag-ulayan ta nguna an sarong aspekto kan naturalesa nin Diyos na nagtatao nin mapuwersang dahilan na rumani sa saiya—an saiyang kabanalan.

a Halimbawa, sinasambit sa Bibliya an manungod sa lalawgon, mata, talinga, dungo, nguso, takyag, asin bitis nin Diyos. (Salmo 18:15; 27:8; 44:3; Isaias 60:13; Mateo 4:4; 1 Pedro 3:12) An piguratibong mga pananaram na iyan dai dapat sabuton nin literal, arog man kan mga apod ki Jehova na “an Gapo” o sarong “kalasag.”—Deuteronomio 32:4; Salmo 84:11.