1, 2. Inki mbona-meso profete Yezaya monaka, mpi yo ke longa beto nki sambu na Yehowa?

YEZAYA monaka kima mosi yina pesaka yandi boma ya ngolo—mbona-meso yina katukaka na Nzambi. Yandi monaka yo bonso mambu ya ke salama mpenza! Yo yina yandi sonikaka na nima nde, “mono monaka Mfumu Nzambi” na kiti na Yandi ya kimfumu. Nsongi ya mvwela ya Yehowa fulukaka na tempelo ya nene ya Yeruzalemi.—Yezaya 6:1, 2.

² Mambu yai ya Yezaya waka pesaka yandi mpi boma: Nkunga mosi ya ngolo yina nikisaka tempelo ya mvimba ti fondasio na yo. Baserafe, bawanzio yina kele na kiyeka ya nene, bantu vandaka kuyimba yo. Bangogo yai ya kitoko mingi vandaka kubasika pwelele na nkunga yango: “Santu, santu, santu kele Yehowa ya makesa. Ntoto ya mvimba me fuluka na lukumu na yandi.” (Yezaya 6:3, 4, NW) Kuvutukila ngogo “santu” bambala tatu me pesa yo kilo ya mingi; yo fwete vanda mpidina sambu Yehowa kele santu na mutindu mosi ya kuluta nene. (Kusonga 4:8) Biblia ya mvimba ke benda dikebi na busantu ya Yehowa. Na baverse mingi, ngogo “santu” mpi “busantu” ke vandaka kisika mosi ti zina na yandi.

3. Inki mutindu bangindu ya mbi sambu na busantu ya Yehowa me pusaka bantu mingi na kutina yandi na kisika ya kukwenda pene-pene na yandi?

³ Yo ke pwelele nde Yehowa ke zolaka beto bakisa ntete-ntete nde yandi kele santu. Kansi bubu yai, bantu mingi ke zolaka nkutu ve bo tubila bo mambu ya me tala busantu. Bantu ya nkaka ke kudikusaka; bo ke yindulaka nde kuvanda santu ke tendula kudimonisa muntu mosi ya lunungu to ya ke sambilaka mingi. Bantu yina ke kudimonaka mpamba ke waka busantu ya Nzambi boma na kisika ya kukwenda pene-pene na yandi. Ziku bo ke waka boma nde bo me fwana ve na kukwenda pene-pene  ya Nzambi yai ya santu. Yo yina, bantu mingi ke tinaka Nzambi sambu na busantu na yandi. Yo kele mawa, sambu busantu ya Nzambi fwete pusa beto mpenza na kukwenda pene-pene na yandi. Sambu na nki? Na ntwala ya kupesa mvutu, bika beto tadila ntete ntendula ya busantu ya kieleka.

4, 5. (a) Busantu ke tendula nki, mpi yo ke tendula ve nki? (b) Na nki mitindu zole ya nene Yehowa kele ya “kukabwana” ti bantu?

⁴ Busantu ya Nzambi ke tendula ve nde yandi ke kudisongaka, ke vandaka lulendo to ke vwezaka bantu. Nkutu yandi ke mengaka bikalulu ya mutindu yai. (Bingana 16:5; Yakobo 4:6) Ngogo “santu” ke tendula mpenza nki? Na kiebreo ya bo sonikilaka Biblia, ngogo ya bo me balulaka nde “santu” katukaka na ngogo ya ke tendula “kukabwana.” Na lusambu, kima yina bo ke bingaka ya “santu” kele kima ya bo ke sadilaka ve bonso bima ya nkaka. Busantu ke pesa mpi ngindu ya bunkete. Inki mutindu bo ke sadilaka ngogo yai sambu na kutubila Yehowa? Keti yo ke tendula nde yandi kele ya “kukabwana” ti bantu ya kukonda kukuka mpi ntama ti beto?

⁵ Kele ve. Yehowa kele “Nzambi ya santu, NW;” kansi yandi tubaka nde yandi ta vanda “na kati” ya bantu na yandi, ata bo kele bantu ya kukonda kukuka. (Yezaya 12:6; Ozea 11:9) Busantu na yandi ke kumisaka yandi ve ntama ti bantu. Kansi na nki mutindu yandi kele ya “kukabwana” ti bantu? Na mitindu zole ya nene. Ntete-ntete, yandi kele ya kukabwana ti bima yonso yina yandi me salaka sambu yandi mpamba kele Muntu ya Kuluta Kuzanguka. Yandi kele bunkete na mambu yonso mpi bunkete na yandi kele ya kukonda nsuka. (Nkunga 40:6; 83:18) Ya zole, Yehowa kele mpenza ya kukabwana na masumu; diambu yai ke pesa beto kikesa mpenza. Sambu na nki?

6. Sambu na nki, kuzaba nde Yehowa kele ya kukabwana ti masumu, lenda pesa beto kikesa?

⁶ Busantu ya kieleka ke monanaka mingi ve kibeni na nsi-ntoto ya bubu. Konso kima yina bantu ya nsi-ntoto ya kukabwana na Nzambi ke salaka ke kondaka ve mvindu, sambu disumu mpi kukonda kukuka ke bebisaka yo. Beto yonso fwete nwana ti  masumu yina beto ke vandaka na yo. Diaka, konso muntu na kati na beto lenda bwa na masumu kana yandi keba ve. (Baroma 7:15-25; 1 Bakorinto 10:12) Yehowa kele ve na kigonsa ya mutindu yai. Sambu yandi kele ntama kibeni na masumu, yandi lenda sala ve ata disumu ya fioti yina lenda bebisa yandi. Diambu yai ke ndimisa beto diaka nde Yehowa kele Tata mosi ya me fwana, sambu yo ke monisa nde beto lenda tudila yandi ntima ya mvimba. Yehowa me swaswana ti batata ya kukonda kukuka; yandi lenda beba ve ata fioti, kusala mambu ya mbi, to kufinga. Yandi lenda sala yo ve ata fioti sambu yandi kele santu. Bantangu ya nkaka, Yehowa silaka na zina ya busantu na yandi, sambu na kundimisa nde yandi ta lungisa mambu ya yandi ke tuba. (Amosi 4:2) Keti yo ke ndimisa beto ve?

7. Sambu na nki beto lenda tuba nde Yehowa kele santu na kimuntu na yandi ya mvimba?

⁷ Yehowa kele santu na kimuntu na yandi ya mvimba. Yo ke tendula nki? Beto baka mbandu yai: Tadila bangogo “bantu” mpi “kukonda kukuka.” Nge lenda tubila ve bantu nkatu kutubila kukonda kukuka, sambu beto kele mutindu yina; kukonda kukuka ke vandaka ti bupusi na mambu yonso ya beto ke salaka. Tadila ntangu yai bangogo yai zole ya nkaka—“Yehowa” mpi “santu.” Yehowa kele santu na mambu yonso. Mambu na yandi yonso kele ya bunkete mpenza mpi na ndonga. Beto lenda zaba ve Yehowa kana beto me bakisa ntete ve ntendula ya ngogo—“santu.”

8, 9. Inki ke monisa nde Yehowa ke sadisaka bantu ya kukonda kukuka na kukuma basantu na mutindu mosi buna?

⁸ Sambu Yehowa kele santu na mambu yonso, beto lenda tuba kibeni nde busantu yonso ke katukaka na yandi. Yandi kele na bwimi ve sambu na kubumba kikalulu yai ya mbalu; yandi ke pesaka yo na bantu mingi ya nkaka. Mu mbandu, ntangu Nzambi solulaka ti Moize na nsadisa ya wanzio na kanti yina vandaka kupela, ntoto ya kisika yina yonso kumaka mpi ya santu!—Kubasika 3:5.

⁹ Keti bantu ya kukonda kukuka lenda kuma basantu kana  Yehowa kusadisa bo? Ee, na mutindu mosi buna. Nzambi pesaka bantu ya Izraele kivuvu ya kukuma “dikanda mosi ya santu, NW.” (Kubasika 19:6) Yandi pesaka bo lusambu mosi ya santu mpi ya bunkete. Yo yina, Nsiku ya Moize ke tubila busantu mbala mingi. Nkutu, kitambala yina nganga nzambi ya nene vandaka kukanga na ntu vandaka ti kinzanza mosi ya wolo yina vandaka kusema na ntangu. Bo sonikaka na zulu na yo nde: “Busantu kele ya Yehowa, NW.” (Kubasika 28:36) Yo yina bunkete ya ngolo ya bantu ya Izraele zolaka kuswaswanisa lusambu na bo mpi luzingu na bo ti ya bantu ya makanda ya nkaka. Yehowa zabisaka bo nde: “Beno vanda bantu ya santu, sambu mono Mfumu Nzambi, Nzambi na beno, mono kele muntu ya santu.” (Levi 19:2) Ntangu yonso yina bantu ya Izraele vandaka kuzitisa minsiku ya Nzambi na kiteso yina bantu ya kukonda kukuka fwete sala, bo vandaka basantu na mutindu mosi buna.

10. Na yina me tala busantu, nki luswaswanu vandaka na kati ya bantu ya Izraele ti makanda yina vandaka na nziunga na bo?

¹⁰ Makanda yina vandaka na nziunga ya Izraele vandaka ve kutula dikebi bonso bo na busantu ya lusambu. Makanda yina ya mimpani vandaka kusambila banzambi ya luvunu, mpi lusambu yina vandaka kupusa bo na mubulu, na bwimi, mpi na bikalulu ya mvindu. Bo vandaka ve na busantu na mambu yonso. Yo yina Yehowa kebisaka bantu na yandi mpi zabisaka bo na kukabwana ti lusambu ya mimpani mpi bisalu ya mabundu na bo ya mvindu.—Levi 18:24-28; 1 Bantotila 11:1, 2.

11. Inki mutindu busantu ya kitini ya zulu ya organizasio ya Yehowa ke monanaka na (a) bawanzio? (b) baserafe? (c) Yezu?

¹¹ Ata mpidina, Izraele, dikanda yina Yehowa ponaka, monisaka kaka na mutindu ya fioti busantu ya kitini ya zulu ya organizasio ya Nzambi. Biblia ke binga bamilio ya bawanzio yina ke sadilaka Nzambi na kwikama yonso nde, “bamiriade na yandi ya santu.” (Yude 14) Bo ke monisaka na mutindu ya kukuka kitoko ya busantu ya Nzambi, yina kele bunkete mpi ke semaka. Yindula diaka baserafe yina Yezaya monaka na mbona-meso. Mambu ya bo vandaka kuyimba na nkunga na bo ke monisa nde bigangwa yai ya kimpeve ke vandaka ti mukumba ya nene ya kuzabisa busantu ya Yehowa na luyalanganu ya  mvimba. Kansi, kigangwa mosi me luta bo yonso—Mwana mosi kaka ya kubutukaka ya Nzambi. Yezu ke monisaka busantu ya Yehowa na mutindu mosi ya kuluta nene. Yo me fwana mpenza nde bo binga yandi, “Santu ya Nzambi.”—Yoane 6:68, 69.

12, 13. (a) Sambu na nki yo me fwana mpenza na kutuba nde zina ya Nzambi kele santu? (b) Sambu na nki zina ya Nzambi fwete santisama?

¹² Inki beto lenda tuba sambu na zina ya Nzambi? Mutindu beto monaka yo na Kapu 1, zina yina kele ve kaka titre ya mpamba. Yo ke monisaka Yehowa Nzambi mpi bikalulu na yandi yonso. Yo yina Biblia ke zabisa beto nde, “zina na yandi kele santu.” (Luka 1:49) Na Nsiku ya Moize, bo vandaka kufwa konso muntu yina vandaka kuvweza zina ya Nzambi. (Levi 24:16) Tala kima ya ntete yina Yezu tubilaka na kisambu na yandi: “Tata na beto yina kele na zulu, bika nde zina na nge kusantisama.” (Matayo 6:9) Kusantisa kima mosi ke tendula kukabula yo ti bima ya nkaka, kumona yo santu to bunkete mpi kupesa yo lukumu. Kansi sambu na nki zina ya Nzambi fwete santisama diaka kana yo ke vandaka dezia ya santu?

¹³ Mambu ya mbi mpi ya luvunu yina bo me tubaka sambu na zina ya santu ya Nzambi me tulaka yo mvindu. Na kilanga ya Edeni, Satana kusilaka Yehowa makambu mpi tubaka nde Yandi kele Mfumu mosi ya kukonda lunungu. (Kuyantika 3:1-5) Banda pana, Satana—mfumu ya nsi-ntoto yai ya kukonda busantu—ke salaka yonso sambu baluvunu ya me tala zina ya Nzambi kukuma kaka mingi. (Yoane 8:44; 12:31; Kusonga 12:9) Mabundu me monisaka Nzambi bonso nde yandi ke niokulaka bantu, kele ntama ti bantu mpi kele nku. Bo ke tubaka nde yandi ke pesaka bo maboko na bamvita na bo yina ke fwaka bantu mingi. Mbala mingi bo ke tubaka nde, mambu ya kitoko yina Nzambi me gangaka kudibasikilaka to yo salamaka na nzila ya evolisio. Ya kieleka, bantu me vwezaka ngolo zina ya Nzambi. Yo yina, yo fwete santisama mpi kubaka diaka nkembo yina yo me fwana na kubaka. Beto ke vingila na mpusa ya ngolo nde Nzambi kusantisa zina na yandi, mpi kunwanina kimfumu na yandi;  beto kele mpi na kiese ya kupesa maboko na kulungana ya lukanu yai.

14. Sambu na nki bo ke bingaka mpeve ya Nzambi nde, santu, mpi sambu na nki kuvweza mpeve santu kele disumu mosi ya kuluta nene?

¹⁴ Kima ya nkaka ya kele na kimuntu ya Yehowa, yina bo ke bingaka mpi santu kele mpeve na yandi, to ngolo na yandi ya kisalu. (Kuyantika 1:2) Yehowa ke sadilaka ngolo yai ya kuluta bangolo yonso sambu na kulungisa balukanu na yandi. Nzambi ke salaka mambu yonso na mutindu mosi ya santu, mpi ya bunkete; yo yina, yo me fwana na kubinga ngolo na yandi ya kisalu nde, mpeve santu, to mpeve ya busantu. (Luka 11:13; Baroma 1:4) Kuvweza mpeve santu, disongidila kusala mambu ya ke wakana ve ti balukanu ya Yehowa na luzolo yonso, kele disumu mosi ya bo lenda lolula ve.—Marko 3:29.

15. Sambu na nki beto fwete wa Yehowa boma sambu na busantu na yandi, mpi boma yango ke tendula nki?

¹⁵ Biblia ke monisa kuwakana yina kele na kati ya busantu ya Nzambi mpi boma yina bantu fwete vanda na yo sambu na yandi. Mu mbandu, 2 Bakorinto 7:1 ke tuba nde, beto fwete “kumisa busantu na beto ya kulunga na boma ya Nzambi.” Kansi boma yai kele ve ya lufwa. Yo kele luzitu mosi ya ngolo, ya kuluta mbote. Beto fwete vanda ti luzitu ya mutindu yai, sambu busantu ya Nzambi me luta beto ntama kibeni. Yo ke semaka na bunkete mpi na nkembo. Kansi yo fwete tinisa beto ve. Nkutu, kutadila busantu ya Nzambi na mutindu mosi ya mbote ke nataka beto pene-pene na yandi. Sambu na nki?

16. (a) Na nki mutindu busantu ke kwendaka nzila mosi ti kitoko? Pesa mbandu. (b) Inki mutindu bambona-meso ya ke tubila Yehowa ke monisaka pwelele bunkete mpi nsemo?

¹⁶ Biblia ke wakanisa mpi busantu ti kitoko. Mu mbandu, na Yezaya 63:15, Biblia ke tuba nde zulu kele “nzo ya nene ya busantu mpi ya kitoko” ya Nzambi. Mambu ya kitoko ke bendaka dikebi na beto. Tala foto yina kele na lutiti 33. Keti mambu yina kele na kati me sepedisa nge ve? Nki ke benda dikebi na nge? Masa kele bunkete kibeni. Ata mupepe nkutu fwete vanda  bunkete, sambu zulu kele ble mpi yo ke ngenga. Yindula ntangu yai nde bo me bebisa foto yango—masa me fuluka na mvindu, banti na matadi me beba sambu bo me sonika-sonika na zulu, mpi midinga me bebisa mupepe—yo ta benda diaka ve dikebi na beto; beto ta zola yo diaka ve. Beto ke monaka nde kitoko ke kwendaka nzila mosi ti bunkete mpi nsemo. Biblia ke sadilaka mambu yai zole sambu na kutubila Yehowa. Yo yina, bambona-meso ya ke tadila Yehowa ke sepedisaka beto mpenza! Kitoko ya Nzambi na beto ya santu ke semaka bonso nsemo mpi mayaka ya wolo, bonso tiya, to bonso matadi ya ntalu yina kele ya kuluta bunkete.—Ezekiele 1:25-28; Kusonga 4:2, 3.

17, 18. (a) Inki mutindu Yezaya kudiwaka na luyantiku ya mbona-meso na yandi? (b) Serafe yina Yehowa tindaka salaka nki sambu na kupesa Yezaya kikesa, mpi kima yina serafe salaka ke tendula nki?

¹⁷ Ntangu beto ke tadila busantu ya Nzambi, keti beto fwete kudimona nde beto kele na nsi na yandi? Ee, yo ke mpidina. Beto kele na nsi, na nsi mpenza ya Yehowa. Keti diambu yai fwete tinisa beto? Tala mambu Yezaya salaka ntangu yandi waka baserafe ke tubila busantu ya Yehowa. “Mono tubaka nde: ‘Mawa na mono, imene na mono! Sambu mono kele muntu ya masumu, mono ke zinga mpi na kati ya bantu ya masumu; mono me lunga ve kutuba na zina ya Nzambi. Awa mono me mona yandi Mfumu Nzambi, Mfumu ya nene.’” (Yezaya 6:5) Ya kieleka, busantu ya kukonda nsuka ya Yehowa yibusaka Yezaya nde yandi kele muntu ya masumu mpenza mpi ya kukonda kukuka. Na luyantiku, yo yangisaka muntu yai ya kwikama. Kansi Yehowa yambulaka yandi ve ti mawi yina.

¹⁸ Serafe mosi pesaka profete kikesa kukonda kusukinina. Inki mutindu? Mpeve yai ya ngolo pumbukaka tii na kisika mesa kimenga vandaka, bakaka dikala mpi tulaka yo Yezaya na bikobo ya munoko. Beto lenda yindula nde yo fwete sala mpasi na kisika ya kupesa yandi kikesa. Kansi kuvila ve nde yo vandaka kaka mbona-meso; yo kele ti mambu mingi ya kifwani. Yezaya vandaka Muyuda ya kwikama mpi yandi zabaka mbote nde bo vandaka kuyoka konso kilumbu makabu na mesa ya kimenga na tempelo sambu na kulolula masumu ya bantu. Serafe salaka diambu yina sambu na kuyibusa profete na mawete yonso  nde, ata yandi vandaka muntu ya kukonda kukuka, ‘muntu ya masumu,’ yandi lendaka kumonana bunkete na meso ya Nzambi. * Yehowa vandaka ti luzolo ya kutadila muntu yai ya kukonda kukuka, muntu ya masumu, bonso santu—kansi na mutindu ya kukuka ve.—Yezaya 6:6, 7.

19. Ata beto kele bantu ya kukonda kukuka, nki mutindu beto lenda kuma basantu, na mutindu mosi buna?

¹⁹ Yo kele mutindu mosi bubu yai. Bimenga yonso yina bo vandaka kupesa na mesa ya kimenga na Yeruzalemi vandaka kaka kifwani ya kima mosi ya nene—kimenga ya kukuka yina Yezu Kristu pesaka na mvu 33, T.B. (Baebreo 9:11-14) Kana beto yambula mpenza masumu, beto sungika bikalulu na beto, mpi beto kwikila na kimenga yina, Nzambi ta lolula beto. (1 Yoane 2:2) Beto lenda kuma mpi bantu ya bunkete na meso ya Nzambi. Ntumwa Piere ke yibusa beto nde: “Bo me sonikaka nde: ‘Beno fwete vanda basantu, sambu mono kele santu.’” (1 Piere 1:16) Awa Yehowa ke tuba ve nde beto fwete vanda basantu kaka bonso yandi. Yandi lenda lomba beto ve diambu yina beto ta kuka ve. (Nkunga 103:13, 14) Yehowa ke zabisa beto na kuvanda  basantu sambu yandi kele santu. “Bonso bana yina yandi ke zolaka mingi,” beto fwete sala yonso yina beto lenda sala sambu na kulanda mbandu na yandi. (Baefezo 5:1) Yo yina, yo ke lomba kusala bikesa konso ntangu sambu na kuvanda santu. Ntangu beto ke yela na kimpeve, beto ke salaka ngolo sambu na “kukumisa busantu na beto ya kulunga” konso kilumbu.—2 Bakorinto 7:1.

20. (a) Sambu na nki yo kele mfunu na kubakisa nde beto lenda vanda bunkete na meso ya Nzambi na beto ya santu? (b) Yezaya salaka nki ntangu yandi bakisaka nde Nzambi me lolula masumu na yandi?

²⁰ Yehowa ke zolaka mambu ya mbote mpi ya bunkete. Yandi ke mengaka masumu. (Habakuki 1:13) Kansi yandi ke mengaka beto ve. Kana beto ke landa kutadila masumu mutindu yandi ke tadilaka yo—kumenga mambu ya mbi mpi kuzola mambu ya mbote—mpi kana beto ke sala ngolo sambu na kulanda bitambi ya kukuka ya Kristu Yezu, Yehowa ta lolula masumu na beto. (Amosi 5:15; 1 Piere 2:21) Beto ke bakaka kikesa ya mingi ntangu beto ke bakisaka nde beto lenda vanda bunkete na meso ya Nzambi na beto ya santu. Kuvila ve nde, na luyantiku, busantu ya Yehowa yibusaka Yezaya masumu na yandi. Yandi bokaka nde: “Mawa na mono, imene na mono!” Kansi ntangu yandi bakisaka nde Nzambi me lolula masumu na yandi, mabanza na yandi sobaka. Ntangu Yehowa sosaka muntu ya kulungisa mukumba mosi, Yezaya ndimaka mbala mosi, ata nkutu yandi zabaka ve kisalu yango. Yandi tubaka nde: “Mono yandi yai, tinda mono.”—Yezaya 6:5-8.

21. Sambu na nki beto kele ti kivuvu nde beto lenda yedisa kikalulu ya busantu?

²¹ Nzambi ya santu salaka beto na kifwani na yandi; yandi me pesaka beto bikalulu ya mbote mpi nzala ya mambu ya kimpeve. (Kuyantika 1:26) Konso muntu na kati na beto ke butukaka ti makuki ya kukuma santu. Kana beto ke landa kuyedisa kikalulu ya busantu, Yehowa ta sadisa beto na kiese yonso. Mpidina, beto ta landa kukwenda pene-pene ya Nzambi na beto ya santu. Diaka, ntangu beto ta tadila bikalulu ya Yehowa na bakapu yina ke landa, beto ta mona nde yo kele ti bikuma mingi ya mbote ya kukwenda pene-pene na yandi!