Inda koshikalimo

Inda koshikalimo

ETUKULWA 3

“Omuyapuki, Omuyapuki, Omuyapuki, Omwene”

“Omuyapuki, Omuyapuki, Omuyapuki, Omwene”

1, 2. Omuprofeti Jesaja okwa li a mona emoniko lilipi, notali tu hongo shike kombinga yaJehova?

 JESAJA okwa li a kunwa neenghono, eshi a mona emoniko olo la dja kuKalunga. Emoniko laJesaja ola li tali monika la fa oshiningwanima shoshili, nomolwaasho konima yaasho okwa ka popya kutya okwa ‘mona Omwene,’ Jehova, e li kolukalwapangelo laye. Oshikutu shaJehova osha li sha yadifa otembeli inene yaJerusalem. — Jesaja 6:1, 2.

2 Jesaja okwa li yo a kumwa neenghono, eshi a li a uda ovaengeli tava imbi mokule neenghono, notembeli aishe, mwa kwatelwa ekanghameno layo, oya li ya kakama kondaka yavo. Ovaengeli ovo va li tava imbi ova li ovaserafi, oishitwa yopamhepo, oyo i na ondodo yopombada elela kovaengeli vakwao. Ova li tava imbi monghedi ihokwifa okupwilikina nonoitya i li paunafangwa, ashike otai ti sha, tava ti: “Omuyapuki, Omuyapuki, Omuyapuki, Omwene, Kalunga komatanga ovakwaita! Oshinge shaye osha yadifa edu alishe!” (Jesaja 6:3, 4) Ova divilika oshitya “omuyapuki” monghedi ye likalekelwa, eshi ve shi tumbula lwoikando itatu, naasho osha yeleka, molwaashi Jehova omuyapuki kuhe na vali. (Ehololo 4:8) Ouyapuki waJehova owa divilikwa mOmbiibeli aishe. Ope na eevelishe dihapu, odo da kwatakanifa edina laKalunga noshitya “omuyapuki,” ile ‘ouyapuki.’

3. Ongahelipi etaleko la puka li na sha nouyapuki waJehova la ningifa ovanhu vahapu va kale ve na oumbada woku mu longela?

3 Oshinima shimwe sha fimanenena osho Jehova a hala tu ude ko oshosho kutya ye omuyapuki. Ashike ovanhu vahapu kunena oushili wa tya ngaho inave u tambula ko. Vamwe ohava diladila papuko kutya omuyapuki omunhu oo e lishii ouyuki, ile oukalunga. Ovanhu ovo inave lifimaneka vo vene, ove wete kutya ouyapuki waKalunga ou li oshinima shitilifi, ponhele yokukala oshinima osho tashi va nanene kuye. Ove wete kutya kave na efiku va kale va wana okweehena popepi naKalunga omuyapuki. Onghee hano, ohava kala va tila okuninga ovalongelikalunga omolwouyapuki waye. Osho oshinyikifa oluhodi, molwaashi ouyapuki waKalunga ou li oukwatya, oo u na oku tu nane ngeno kuye. Omolwashike mbela? Fimbo inatu nyamukula epulo olo, natu ka taleni kutya ouyapuki washili oshike.

Ouyapuki oshike?

4, 5. (a) Ouyapuki shike, ndele kau fi shike? (b) Omeenghedi mbali da fimana dilipi Jehova e ‘likalekelwa’?

4 Eshi taku tiwa kutya Jehova omuyapuki inashi hala kutya oku lishii oungame, ile kutya ohe linenepeke noina fimaneka vamwe. Mepingafano naasho, Kalunga oku tonde omaukwatya a tya ngaho. (Omayeletumbulo 16:5; Jakob 4:6) Ngeenge osho shi li ngaho, mbela oshitya “omuyapuki” osha hala okutya shike lela? Oshitya shOshiheberi osho sha toloka “omuyapuki” mOmbiibeli osha dja koutumbulilo oo tau ti “okulikalekelwa.” Melongelokalunga, ‘ouyapuki’ otau ulike koshinima osho sha yoololwa moinima ikwao yakwalukeshe. Oshitya ouyapuki otashi yandje yo ediladilo loukoshoki, ile edimba loshinima sha yela. Ndele mbela omolwashike taku tiwa kutya Jehova omuyapuki? Mbela osho osha hala okutya Jehova okwe ‘likalela,’ e li kokule novanhu inava wanenena?

5 Hasho nandenande. Jehova e li “Omuyapuki waIsrael,” okwa shilipaleka oshiwana shaye , Israel, kutya okwa kala e li “mokati” kasho, nonande kasha li sha wanenena. (Jesaja 12:6; Hosea 11:9) Ouyapuki waye inau mu ningifa a kale kokule novanhu. Ndele mbela omolwashike taku tiwa kutya Kalunga okwe ‘likalekelwa’? Kalunga okwe likalekelwa meenghedi mbali da fimana. Yotete, Jehova okwe likalekelwa koishitwa aishe, meityo olo kutya oye aeke Omukombadambada. Jehova okwa koshoka filufilu; ke na nande okapefili kasha. (Epsalme 40:6; 83:19) Onhivali, Jehova okwe likalekelwa, molwaashi ye ke fi omulunde. Osho itashi tu hekeleke tuu! Omolwashike mbela?

6. Omolwashike tashi hekeleke okushiiva kutya Jehova okwe likalekelwa filufilu, meityo olo kutya ke na oulunde washa?

6 Otu li mounyuni omo ouyuki washili wa pumba. Oilonga aishe younyuni ou wovahenakalunga inai koshoka, molwaashi oya nwefwa mo koulunde nokokuhawanenena. Atusheni ohatu kondjo noulunde, oo twa fyuulula. Atusheni ohatu dulu yo okufindwa koulunde, ngeenge inatu u lungamena. (Ovaroma 7:15-25; 1 Ovakorinto 10:12) Ashike Jehova ke li mekondjo la tya ngaho. Molwaashi Jehova okwa wanenena, ke na efiku a nwefwe mo koulunde nande okanini. Osho otashi tu shilipaleke kutya Jehova oye Tate a wanenena, oo hatu dulu okulineekela filufilu. Mepingafano nooxe vopanhu vahapu inava wanenena, Jehova ke na efiku a kale omukengeleledi, a kanife elipangelo, ile a kale omukwanyanya. Ouyapuki waye oo we mu ningifa aha kale nomaukwatya oo. Peemhito dimwe, Jehova okwa li a ana pakanghameno louyapuki waye, molwaashi oukwatya, oo ou li ekanghameno la kola lokukala twe mu lineekela filufilu. (Amos 4:2) Osho itashi tu shilipaleke tuu kutya oku li omulineekelwa!

7. Omolwashike taku dulu okutiwa kutya ouyapuki ohau nwefa mo keshe osho Jehova ta ningi?

7 Ouyapuki ohau nwefa mo keshe osho Jehova ta ningi. Osho osha hala okutya shike? Diladila koitya ivali tai landula, “omunhu” nosho yo “okuhawanenena.” Ito dulu okupopya kombinga yomunhu nopehe na okudiladila kutya ina wanenena. Oulunde owe tu dingatela nohau nwefa mo keshe osho hatu ningi. Natango diladila koitya ivali ya yoolokafana filufilu, “Jehova” nosho yo “omuyapuki.” Jehova omuyapuki filufilu. Keshe osho ta ningi osha koshoka nosha yuka. Itatu dulu okushiiva Jehova nawanawa nopehe na okuuda ko eityo loshitya “omuyapuki.”

“Ouyapuki owaJehova”

8, 9. Oshike tashi ulike kutya Jehova oha kwafele ovanhu inava wanenena va kale ovayapuki, ndele hamonghedi ya wanenena?

8 Molwaashi Jehova omuyapuki, otaku dulu yo okutiwa kutya oku li odjo youyapuki aushe. Jehova iha ngungunine oukwatya oo u na ondilo molwokuliholamwene, ndele ohe u yandje kuvamwe, te shi ningi nehalo liwa. Eshi Jehova a li a popya naMoses okupitila momweengeli poshixwa osho sha li sha tema, pomudingonoko woshixwa osho napo opa li payapuki omolwaJehova. — Exodus 3:5.

9 Omunhu ina wanenena mbela ota dulu ngoo okukala omuyapuki kekwafo laJehova? Heeno, ashike hamonghedi ya wanenena. Kalunga okwa li a pa oshiwana shaye shOvaisrael etimaumbwile lokukala ve li ‘oshiwana shiyapuki.’ (Exodus 19:6) Jehova okwa li a nangeka noupuna oshiwana osho, eshi e shi tulila po onghedi yelongelokalunga iyapuki noya koshoka. Onghee hano, ouyapuki owa li wa divilikwa mOmhango yaMoses. Omupristeri omukulunhu okwa li e na okumangela kembale laye loupristeri okapapa koshingoldo ka kambakana mombaba yoshipala, opo ovanhu aveshe va dule oku ka mona, eshi taka vema kouyelele. Kokapapa oko okwa li ku na eshangelo tali ti: “Ouyapuki owaJehova.” (Exodus 28:36, NW) Onghee hano, omufikamhango wopombada u na sha noukoshoki owa li wa didilikifa mo onghedi yavo yokulongela Kalunga nosho yo onghedi yavo yokukalamwenyo. Jehova okwa li e va lombwela a ti: “Mu nokukala ovayapuki, osheshi Aame, Omwene Kalunga keni, omuyapuki.” (Leviticus 19:2) Ovaisrael ova li tava ka kala ovayapuki, ndele hamonghedi ya wanenena, shimha ashike tava kendabala ngaashi tava dulu okukala metwokumwe nomayele aKalunga.

10. Ngeenge tashi uya pouyapuki, ekondjifafano lilipi la li pokati kOvaisrael vonale nosho yo oiwana oyo ya li ye va dingilila?

10 Molwaashi ouyapuki owa li wa divilikwa neenghono, osha li sha ningifa onghedi yokulongela Kalunga yOvaisrael i kale ya yooloka ko kwaayo yoiwana oyo ya li ye va dingilila. Oiwana yovapaani oya li hai longele oikalunga oyo yaha li ko nandenande noi li oinima yongaho, oyo kwa li haku tiwa kutya oi hole elongifo leenghono, inalwisho noinai koshoka paenghedi. Oikalunga oyo kaya li iyapuki nandenande. Ovo va li hava longele oikalunga oyo navo kava li vayapuki. Onghee hano, Jehova okwa li a londwela ovapiya vaye va kale kokule novalongeli voikalunga nosho yo eenghedi da nyata delongelokalunga lavo. — Leviticus 18:24-28; 1 Eehamba 11:1, 2.

11. Ouyapuki woshitukulwa shehangano laJehova shomeulu ou liwetikile ngahelipi (a) movaengeli? (b) movaserafi? (c) muJesus?

11 Oshiwana shaJehova oshihoololwa, Israel shonale, kasha li shiyapuki lela ngaashi oshitukulwa shehangano laJehova shomeulu, nokuli nopeemhito opo sha li tashi shi endifa nawa. Oishitwa yopamhepo omamiliyona oyo tai longele Kalunga noudiinini otai popiwa i li ‘ovayapuki omayovi omilongo.’ (Deuteronomion 33:2; Judas 14) Oishitwa oyo yopamhepo ohai holola monghedi ya wanenena oshinge noukwatya waKalunga wouyapuki. Dimbuluka ovaserafi, ovo Jesaja a li a mona memoniko. Oshikalimo sheimbilo lavo otashi ulike kutya oishitwa oyo otai dana onghandangala ya fimana mokushiivifila oishitwa aishe ouyapuki waJehova. Ashike ope na oshishitwa shimwe shopamhepo osho shi dule oishitwa ikwao yopamhepo, noshishitwa osho osho Omona ewifa laKalunga. Jesus ohe limonikila ouyapuki waJehova monghedi ya denga mbada. Osha yuka, eshi ta ifanwa “Omuyapuki waKalunga.” — Johannes 6:68, 69.

Edina liyapuki nosho yo omhepo iyapuki

12, 13. (a) Omolwashike sha yeleka, eshi taku tiwa edina laKalunga oliyapuki? (b) Omolwashike edina laKalunga li na okuyapulifwa?

12 Ongahelipi shi na sha nedina laKalunga? Ngaashi twa mona metukulwa lotete, edina laKalunga kali fi ashike oshinima osho e na okwiifanwa nasho, ndele otali tu lombwele shihapu shi na nomaukwatya aye aeshe. Onghee hano, Ombiibeli otai tu lombwele kutya ‘edina laye oliyapuki.’ (Jesaja 57:15) Omhango yaMoses oya li ya popya kutya omunhu oo ta sheke edina laKalunga okwa li ha pewa ehandukilo lefyo. (Leviticus 24:16) Didilika yo kutya Jesus okwa li a ulika moshihopaenenwa sheilikano kutya edina laKalunga ola fimanenena, eshi a ti: “Tate yetu ou u li meulu! Edina loye nali yapulwe.” (Mateus 6:9) Okuyapula oshinima otashi ti oku shi litulila, we shi tala ko shiyapuki nokukala we shi fimaneka. Ndele mbela omolwashike edina laKalunga liyapuki la pumbwa okuyapulwa?

13 Edina laKalunga liyapuki ola kala la dinika, la shundulwa nokushekwa omolwomalundilo nokupopilwa mowii. MuEden, Satana okwa li a popya oipupulu kombinga yaJehova nokwa ula Jehova kutya omupangeli mwii. (Genesis 3:1-5) Okudja opo, Satana okwa kala omupangeli wounyuni ou uhe na ouyuki, nokwa kala ta ningi ngaashi ta dulu, opo a xumife komesho oipupulu kombinga yaKalunga. (Johannes 8:44; 12:31; Ehololo 12:9) Omalongelokalunga otaa hongo ovanhu kutya Kalunga oku na eemhango didjuu, ke na ko nasha novanhu nonokutya omukwanyanya. Ova kala tava ti kutya otava wilikwa kuKalunga moita, oyo ya twaalela eemwenyo dovanhu vahapu. Ovanhu vamwe ohava ti kutya oilonga ikumwifi yaKalunga yeshito oye uya po ashike ngahenya kuyo vene, ile paevolusi (elunduluko). Edina laKalunga ola kala tali shekwa nai. Onghee hano, oli na okuyapulifwa nokukala la tumbala apeshe ngaashi shi na okukala. Otwa teelela nodjuulufi efiku olo Jehova ta ka yapulifa edina laye. Ota ka ninga ngaho okupitila mOuhamba, oo tau ka pangelwa kOmona waye. Otwa hafa yo, eshi hatu dana onghandangala mokuwanifwa kwelalakano olo likumwifi.

14. Omolwashike omhepo yaKalunga taku ti oiyapuki, nomolwashike okusheka omhepo iyapuki ku li enyono la kwata moiti?

14 Ope na vali oshinima shimwe osho sha pambafana filufilu naJehova, noshinima osho osho omhepo iyapuki oyo i li eenghono daye tadi longo. (Genesis 1:2) Jehova oha longifa eenghono odo dinenenene a wanife po omalalakano aye. Keshe osho Kalunga ta longo, ohe shi longo monghedi i li pauyuki noya koshoka, onghee hano, eenghono daye tadi longo oda lukwa omhepo iyapuki, ile omhepo youyapuki. (Lukas 11:13; Ovaroma 1:4) Okusheka omhepo iyapuki oko okwa kwatela mo okuhakala metwokumwe nomalalakano aJehova to shi ningile owina, oku li enyono olo omunhu ite li diminwa po. — Markus 3:29.

Nghee ouyapuki waJehova tau tu ehenifa popepi naye

15. Omolwashike etilokalunga la kwatafana nouyapuki waJehova, netilo la tya ngaho ola kwatela mo shike?

15 Oshipu okuudiwa ko, eshi Ombiibeli ya ulika kutya ope na ekwatafano pokati kouyapuki waKalunga netilokalunga, olo omunhu e na okukala e na. Pashihopaenenwa, Epsalme 99:3 otali ti: “Nava fimaneke edina laye eli linene, litilifa, Oye Omuyapuki.” Osho osha hala okutya otwa pumbwa oku mu fimaneka moule nosho yo edina laye. Osha yeleka okukala tu na etilofimaneko la tya ngaho, molwaashi Kalunga omuyapuki neenghono e tu dule filufilu. Ouyapuki waKalunga owa koshoka neenghono noukumwifi. Ashike kau na oku tu ningifa tu diladile kutya itatu dulu okweehena popepi naye. Mepingafano naasho, etaleko la yuka li na sha nouyapuki waye otali tu ehenifa popepi elela naye. Omolwashike mbela?

16. (a) Ouyapuki owa pambafana ngahelipi noshinge, ile ewapalo? Yandja oshihopaenenwa. (b) Omamoniko e na sha naJehova otaa divilike ngahelipi oukoshoki nosho yo ouyelele waye?

16 Ombiibeli oya kwatakanifa ouyapuki noshinge, ile ewapalo. MuJesaja 63:15, eulu otali hokololwa li li ‘onhele iyapuki noi noshinge’ shaKalunga. Oshinge, ile ewapalo ohali nane ovanhu. Pashihopaenenwa, tala kefano olo li li pepandja 33. Mbela oinima oyo u wete mefano olo itai ku nane? Oshike sha ningifa efano olo li kale lihokwifa? Didilika kutya omeva oo otaa monika a koshoka. Omhepo pomudingonoko nayo oya yela, molwaashi ewangadjo olimbulau nouyelele otau vilima nawa. Ndele mbela ngeno ohatu ke linyenga ngahelipi, ngeno mefano omo omwa li tamu monika omulonga, oo tau kunguluka omeva e na oimbodi, nomu na omiti da kunywakunywa nomamanya a shangwashangwa nomhepo oya nyatekwa komwifi? Osha yela kutya itatu ka kala twa hokwa okutala efano la tya ngaho. Paushitwe ohatu tale ko oshinge, ile ewapalo, oukoshoki nosho yo ouyelele kutya oinima oyo hai endele pamwe. Oitya oyo otai dulu yo okulongifwa mokuyelifa shi na sha nouyapuki waJehova. Onghee hano, itashi kumwifa, eshi omamoniko e na sha nouyapuki waJehova ma hokwifa neenghono kufye. Oshinge, ile ewapalo louyapuki waKalunga osha fa evilimo louyelele, sha fa omamanya ondilo taa vema, sha twa sha fa omundilo, ile sha fa oivela yondilo tai taima. — Hesekiel 1:25-28; Ehololo 4:2, 3.

Ngaashi ashike hatu nanwa kewapalo loinima, otu na yo okukala hatu nanwa kouyapuki

17, 18. (a) Pehovelo, Jesaja okwa li a kumwa ngahelipi kemoniko laye? (b) Jehova okwa li a longifa ngahelipi omuserafi a hekeleke Jesaja, noshike sha li shididilikwedi shi na sha nonghatu oyo omuserafi a li a katuka?

17 Mbela ouyapuki waKalunga ou na oku tu ningifa tu kale tu udite kutya Kalunga oku tu dule neenghono? Osho naanaa, molwaashi, Jehova oku tu dule kokulekule. Mbela okushiiva kutya Kalunga oku tu dulu, otashi tu imbi tu ehene kuye? Didilika nghee Jesaja a li e linyenga, eshi a li a uda ovaserafi tava imbi kombinga youyapuki waJehova. Jesaja okwa ti: “Ame nda tya: Woo aame! Onda kana, osheshi aame omunhu ndi nomilungu da nyata nonda kala mokati kovanhu ve nomilungu da nyata; osheshi omesho ange okwa mona Ohamba, Omwene womatanga ovakwaita.” (Jesaja 6:5) Ouyapukielela waJehova owa li wa dimbulukifa Jesaja kutya omulunde noina wanenena. Pehovelo, omulumenhu oo omudiinini okwa li a tila neenghono. Ashike Jehova ka li e mu efa a kale monghalo ya tya ngaho.

18 Omweengeli umwe omuserafi okwa li a hekeleka omuprofeti Jesaja. Mbela osho okwa li e shi ninga ngahelipi? Omweengeli, oo omunaenghono okwa tuka, ndele ta i koaltari nokukufa po ekala lipyu, ndele te li xu komilungu daJesaja. Osho otashi monika sha fa shi yahameka, ponhele yokukala tashi hekeleke. Ndele dimbuluka kutya osho osha li ashike emoniko, ndelenee oshi na eityo lopafaneko tali ti sha. Jesaja, Omujuda omudiinini, okwa li e shii nawa omayambo okukwatakanifa omatimba ovanyoni, oo a li haa yambwa efiku keshe koaltari motembeli. Omuserafi oo okwa li e mu dimbulukifa pahole kutya nonande ina wanenena noku na ‘omilungu da nyata,’ ota dulu okukala a koshoka pataleko laKalunga. a Jehova okwa li a tala omunhu, oo ina wanenena nomulunde e li omuyapuki, nonande hamonghedi ya wanenena. — Jesaja 6:6, 7.

19. Ongahelipi hatu dulu okukala ovayapuki nonande hamonghedi ya wanenena?

19 Nokunena Jehova oha dulu okutala ko ovanhu inava wanenena ve li ovayapuki. Omayambo aeshe, oo a li haa yambwa koaltari muJerusalem okwa li omudidimbe woshinima sha fimana, sha hala okutya, eyambo la wanenena olo Jesus Kristus a li a yamba mo 33 O.P. (Ovaheberi 9:11-14) Ngeenge otwe livele ombedi shili omolwomanyono etu, nokuyukifa eenghatu detu nokukala tu na eitavelo tali longo mekuliloyambo, omatimba etu otaa ka dimwa po. (1 Johannes 2:2) Kungaho, nafye ohatu dulu okukala neliudo la koshoka koshipala shaKalunga. Nomolwaasho, omuyapostoli Petrus okwe tu dimbulikifa a ti: ‘Opa shangwa: Kaleni ovayapuki, osheshi Aame omuyapuki.’ (1 Petrus 1:16) Didilika kutya Jehova ina tya kutya otu na okukala ovayapuki ngaashi ye. Ina teelela tu ninge oinima oyo itatu dulu okuninga. (Epsalme 103:13, 14) Ponhele yaasho, Jehova okwe tu lombwela a ti kutya natu kale ovayapuki osheshi ye omuyapuki. Otu na okukendabala oku mu hopaenena, ngaashi hatu dulu tu li ovanhu inatu wanenena ‘nongaashi ovana vaye ovaholike.’ (Ovaefeso 5:1) Okulalakanena ouyapuki oku li oshinima tashi twikile. Eshi hatu ende hatu kulu pamhepo ohatu ‘ka kala ovayapuki’ efiku nefiku. — 2 Ovakorinto 7:1, OB-1986.

20. (a) Omolwashike sha fimana okukala tu shii kutya ohatu dulu okukala twa koshoka momesho aKalunga ketu omuyapuki? (b) Jesaja okwa li e linyenga ngahelipi, eshi a li a shiiva kutya omatimba aye okwa dimwa po?

20 Jehova oku hole osho sha yuka nosha koshoka. Oku tonde oulunde. (Habakuk 1:13) Ndele ke tu tonde. Ngeenge otwa kala hatu tale ko oulunde ngaashi ye he u tale ko, sha hala okutya, okutonda osho shii nokuhola osho sha yuka, nokukendabala okushikula oshihopaenenwa shaJesus Kristus sha wanenena, Jehova ote ke tu dimina po omatimba etu. (Amos 5:15; 1 Petrus 2:21) Ngeenge otwa kala tu shii kutya ohatu dulu okukala twa koshoka momesho aKalunga ketu omuyapuki, otashi ke tu etela ouwa muhapu. Dimbuluka kutya ouyapuki waJehova tete owa li wa dimbulukifa Jesaja kutya ina koshoka. Okwa li a popya e lietela onghenda a ti: “Woo aame!” Ndele konima eshi a li a shiiva kutya omatimba aye okwa dimwa po, etaleko laye ola li la lunduluka. Eshi Jehova a li a pula kutya olyelye te liyambe a ka wanife po oshilonga shonhumba, Jesaja okwa li e liyamba nopehe na okwoongaonga nonande ka li e shii kutya oshilonga osho osha kwatela mo shike. Okwa ti: “Aame ou, tume nge!” — Jesaja 6:5-8.

21. Omolwashike hatu dulu okukala tu na elineekelo kutya ohatu dulu okukulika oukwatya wouyapuki?

21 Otwa shitwa oshifeka shaKalunga ketu omuyapuki, twa shitwa hatu dulu okukala tu na eenghedi noukwatya wokudula okuuda ko oinima yopamhepo. (Genesis 1:26) Onghee hano, atusheni ohatu dulu okukala ovayapuki. Jehova okwa hala oku tu kwafela, eshi hatu twikile okulalakanena ouyapuki. Mokweendela ko kwefimbo, ohatu ka ehena popepi elela naKalunga ketu omuyapuki. Eshi hatu ka kundafana omaukwatya aJehova momatukulwa oo taa landula ko, ohatu ka mona kutya otu na omatomheno mahapu a kola okweehena popepi naye.

a Osha yeleka, eshi Jesaja a longifa outumbulilo ‘omilungu da nyata,’ molwaashi Ombiibeli luhapu ngeenge tai popi omilungu pafaneko otai popi shi na sha nonghedi omo ovanhu hava popi. Ovanhu aveshe inava wanenena ohava nyono noupu monghedi omo hava longifa oshali yavo yokupopya. — Omayeletumbulo 10:19; Jakob 3:2, 6.