Ndaku munda

Ndaku ku tshikebelu

NSHAPITA 3

“Wa tshijila, wa tshijila, wa tshijila udi Yehowa”

“Wa tshijila, wa tshijila, wa tshijila udi Yehowa”

1, 2. Ntshikena kumona kayi tshivua muprofete Yeshaya mumone? Tshidi tshitulongesha tshinyi bua Yehowa?

YESHAYA wakumvua buôwa bukole bua tshikena kumona tshia kudi Nzambi tshivuaye mumone. Bivua bienze anu bu ku buntu! Pashishe, Yeshaya wakalua kufunda ne: uvua ‘mumone Mukalenge’ Yehowa menemene mushikame mu nkuasa wende wa butumbi. Luzembe lua ku muzabi wa Yehowa luakuwuja ntempelo munene wa mu Yelushalema tente.—Yeshaya 6:1, 2.

2 Yeshaya uvua kabidi mumvue buôwa bua tshivuaye mumvue: tshiona tshikole tshia musambu tshivua tshinyungishe ntempelo, too ne ku bishimikidi biende. Baselafima anyi banjelu ba muanzu mubandile ke bavua bimba musambu au. Musambu uvuabu bimba ne bukole au uvua mulenga mupungakane, muikale ne mêyi mumvuike bimpe a ne: ‘Wa tshijila, wa tshijila, wa tshijila udi Yehowa wa misumba; buloba buonso budi buwule tente ne butumbi buende.’ (Yeshaya 6:3, 4) Kutela “wa tshijila” mu musambu eu misangu isatu kudi kushindika ngikadilu eu mu mushindu wa pa buawu, ne kuvua kukumbane bualu Yehowa ngua tshijila bikole menemene. (Buakabuluibua 4:8) Mbatambe kuakula bua bunsantu bua Yehowa mu Bible mujima. Mudi mvese nkama ne nkama idi ilamakaja dîna diende ne ngikadilu eu “wa tshijila.”

3. Mmushindu kayi udi kumvua bunsantu bua Yehowa mu mushindu mubi kusemeja bavule kule nende pamutu pa kubasemeja kudiye?

3 Nunku, mbimueneke ne: bualu bua mushinga budi Yehowa musue bua tumanye pa bidi bimutangile mbua mudiye wa tshijila. Kadi bualu ebu butu butonda bantu ba bungi lelu. Bamue batu babuejakaja bunsantu ne didibala bu muakane anyi didifila ku malu a Nzambi dia mafi. Bantu batu badimona bibi badi mua kumona bunsantu bua Nzambi bu bualu budi bubenza buôwa bikole pamutu pa kubakoka kudiye. Badi mua kutshina bela meji ne: kabena mua kukumbana bua kusemena pabuipi ne Nzambi wa tshijila to. Ke bua tshinyi ba bungi batu badisemeja kule ne Nzambi bua dikala diende wa tshijila. Bualu ebu budi bubungamija, bualu bunsantu bua Nzambi ke bualu buine budi ne bua kutusemeja pabuipi nende. Bua tshinyi tudi tuamba nanku? Kumpala kua kuandamuna, tuanjayi kumona tshidi kuikala wa tshijila kumvuija bulelela.

Kuikala wa tshijila kudi kumvuija tshinyi?

4, 5. a) Kuikala wa tshijila kudi kumvuija tshinyi? Ntshinyi tshidiku kakuyi kumvuija? b) Mmu mishindu kayi minene ibidi mudi Yehowa “mutapuluke” ne bantu?

4 Kuikala kua Nzambi wa tshijila kakuena kumvuija ne: utu udisua, udibandisha anyi kayi wangata bakuabu ne mushinga to. Yeye utu mukine ngikadilu eyi. (Nsumuinu 16:5; Yakobo 4:6) Kadi kuikala “wa tshijila” kudi kumvuija tshinyi menemene? Mu tshiena Ebelu tshia mu Bible, “wa tshijila” mmufumine ku muaku udi umvuija “mutapulula.” Mu malu a ntendelelu, kuikala “wa tshijila” kudi kumvuija kuikala mutapulula ku malu a pa tshibidilu anyi kuikala mujidila. Kuikala wa tshijila anyi munsantu kudi kabidi kushindika lungenyi lua kuikala muena mankenda ne muena bukezuke. Mmunyi mudi ngikadilu eu ukumbanyina Yehowa? Bidiku bileja ne: Yehowa “mmutapuluke” ne bantu bena mibi, muikale nabu kule anyi?

5 Nansha kakese. Bu muvua Yehowa muikale “Wa Tshijila wa Isalele,” wakadiamba muvuaye musombe ‘munkatshi mua’ bantu bende nansha muvuabu bena mibi. (Yeshaya 12:6; Hoshea 11:9) Nunku, bunsantu buende kabuena bumuseja kule ne bantu to. Kadi mmushindu kayi udiye “mutapuluke” nabu? Mmu mishindu minene ibidi. Wa kumpala, mmutapuluke ne bifukibua bionso mu ngumvuilu wa ne: anu yeye nkayende ke udi Mutambe Bunene. Udi ne bukezuke ne mankenda onso, yeye ke ndekelu wa ba mankenda. (Musambu 40:5; 83:18) Muibidi, Yehowa mmutapuluke yeye mujima ne bubi buonso, ne bualu ebu budi butukolesha. Bua tshinyi kuamba nanku?

6. Kuikala kua Yehowa mutapuluke ne bubi buonso kudi mua kutukolesha ku tshinyi?

6 Mu tshikondo tshitudi etshi, mbikole bua kupeta muntu muikale munsantu wa bushuwa. Malu onso adi bantu badi kule ne Nzambi benza mmanyanguke mu mushindu kampanda, mabipe ne mpekatu ne dipanga bupuangane. Tuetu bonso tudi ne bua kuluangana ne bubi budi munda muetu. Kabidi tuetu katuyi badimuke, bubi budi mua kututshimuna bonso. (Lomo 7:15-25; 1 Kolinto 10:12) Kadi bubi kabuena mua kuenzela Yehowa yeye bualu to. Bu mudiye kayi ne ditoba dia bubi nansha dimue, bubi nansha bua kana kabuena mua kumunyanga to. Bualu ebu budi bukolesha ditabuja dietu dia mudi Yehowa Tatu muimpe, bualu bidi biumvuija ne: mmukumbane kueyemenyibua ne muoyo mujima. Musangu nansha umue, Yehowa kakunyanguka bikadilu, kulua muenzavi anyi muena luonji bu mutu baledi bavule bena mapanga benza to. Kena mua kuenza nanku to, bualu ngua tshijila. Bikondo bikuabu, Yehowa uvua mene uditshipila mu bunsantu buende, bualu kakuvua tshintu nansha tshimue tshivua mua kueyemenyibua bikole to. (Amosa 4:2) Malu aa kaenaku atukankamija anyi?

7. Bua tshinyi tudi mua kuamba ne: bunsantu budi munda mua bumuntu bua Yehowa?

7 Bunsantu budi munda mua bumuntu buine bujima bua Yehowa. Bidi biumvuija tshinyi? Tshilejilu, tuangate miaku eyi: “muntu” ne “dipanga bupuangane.” Kuena mua kuakula bua muntu kuyi utuma meji ku dipanga bupuangane to. Dipanga bupuangane tudi nadi munda ne pambelu, didi dimuenekela mu bionso bitudi tuenza. Mpindieu tukonkononayi miaku idi mishilangane bikole eyi: “Yehowa” ne “wa tshijila.” Yehowa ngua tshijila munda ne pambelu. Malu onso adiye wenza mmakezuke, a mankende ne malulame. Katuena mua kufika ku dimanya tshidi Yehowa bimpe patudi katuyi banji kumvua tshidibu bamubikidila ne: “Wa tshijila” to.

‘Bunsantu mbua Yehowa’

8, 9. Ntshinyi tshidi tshileja ne: Yehowa udi wambuluisha bantu bena mibi bua kulua ba tshijila mu mushindu kampanda?

8 Bu mudi Yehowa muine muikale tshiuwidi tshia bunsantu, mbikumbane bua kuamba ne: yeye ke mpokolo wa bunsantu buonso. Kena udisokokela ngikadilu wa mushinga mukole eu buende yeye nkayende to; kadi udi umupetesha bantu bakuabu, ubapeteshayi ne disanka dionso. Tshilejilu, pavua Nzambi muakule ne Mose ku butuangaji bua muanjelu ku katshi kavua katema kapia, too ne buloba bua muaba au buakalua pabu bua tshijila.—Ekesode 3:5.

9 Bantu bapange bupuangane badiku mua kulua ba tshijila bikala Yehowa mubambuluishe anyi? Eyowa, bidi mua kuenzeka nanku mu mushindu kampanda. Nzambi wakapesha bena Isalele ditekemena dia kulua “tshisamba tshia tshijila.” (Ekesode 19:6) Wakababenesha pa kubapesha ntendelelu uvua wa tshijila, mukezuke ne wa mankenda. Ke bualu kayi mu mikenji ya Mose bavua batamba kuakulamu bua bunsantu. Muakuidi munene uvua uvuala tshifulu tshikale ne tshitata tshia or mu mpala tshifunda miaku ne: ‘Bunsantu mbua Yehowa.’ (Ekesode 28:36 NW) Nunku, bavua babelele mukenji munene wa mankenda ne bukezuke bua ntendelelu wabu ne nsombelu wabu bikale bitapuluke ne bia bakuabu. Yehowa wakabambila ne: “Nuikale bantu ba tshijila bualu bua meme Yehowa, Nzambi wenu, ndi wa tshijila.” (Lewitiki 19:2) Pavua bena Isalele benza muabu muonso bua kutumikila mukenji wa Nzambi eu nansha muvuabu bena mapanga, bavua balua ba tshijila mu mushindu kampanda.

10. Ndishilangana kayi divua pankatshi pa Isalele wa kale ne bisamba bikuabu mu tshilumbu tshia bunsantu?

10 Mushindu uvuabu bakoleshe tshilumbu tshia bunsantu etshi uvua mushilangane bikole ne muvuabi mu ntendelelu ya bisamba bivua mutumba ne Isalele. Bisamba bia bampangano abi bivua bitendelela nzambi ya tshidingishilu ivua kayiyiku nansha kakese, nzambi ivuabu bamba muvuayi ne tshikisu, ne lukuka ne miena tshiendenda. Kayivua ne bunsantu mu bualu nansha bumue to. Bantu bavua bayitendelela kabavua pabu balua bansantu to. Nanku, Yehowa wakadimuija bantu bende bua bikale batapuluke ne bantu ba mu bitendelelu bia bampangano ne bilele biabu bikoyike bia mu ntendelelu yabu.—Lewitiki 18:24-28; 1 Bakelenge 11:1, 2.

11. Mmunyi mudi bunsantu bua tshitupa tshia mu diulu tshia bulongolodi bua Yehowa bumuenekela kudi: a) banjelu? b) baselafima? c) Yezu?

11 Nansha pavua tshisamba tshia Isalela tshivua Yehowa musungule tshikale bimpe, tshivua mua kuleja bunsantu bua tshitupa tshia mu diulu tshia bulongolodi bua Nzambi anu kakese tshianana. Badi babikila miliyo ne miliyo ya banjelu ba mu diulu badi benzela Nzambi mudimu ne lulamatu ne: ‘Bantu bende ba tshijila.’ (Dutelonome 33:2; Yuda 14MNZ) Badi baleja bulengele bua bunsantu bua Nzambi budi bukezuke bubalakana anu mudibu. Vuluka kabidi baselafima bavua Yeshaya mumone mu tshikena kumona. Mêyi a mu musambu wabu adi aleja ne: banjelu ba bukole aba badi bambuluisha bikole mu mudimu wa kumanyisha bunsantu bua Yehowa mu diulu ne pa buloba. Kadi kudi muanjelu mukuabu udi ku mutu kua banjelu bonso aba; yeye ke Muana mulela umuepele wa Nzambi. Kakuena muntu mukuabu udi mua kuleja bunsantu bua Yehowa muomumue ne Yezu to. Ke bualu kayi mbikumbane bua kumubikila ne: “Wa Tshijila wa Nzambi.”—Yone 6:68, 69.

Dîna dia tshijila, nyuma wa tshijila

12, 13. a) Bua tshinyi mbikumbane bua mudi dîna dia Nzambi dibikidibua dia tshijila? b) Dîna dia Nzambi didi ne bua kuangatshibua ne: ndia tshijila bua tshinyi?

12 Netuambe tshinyi bua dîna dia Nzambi? Anu mutuvua bamone mu nshapita wa 1, dîna edi ki mmuanzu anyi tshimanyinu patupu to. Didi dileja tshidi Yehowa Nzambi, dikongoloja ne ngikadilu yende yonso. Ke padi Bible utuambila ne: udi ne “dina dia tshijila.” (Yeshaya 57:15MMM) Mu mikenji ya Mose, pavua muntu upepeja dîna dia Nzambi bavua bamukosela tshibawu tshia lufu. (Lewitiki 24:16) Tangila kabidi bualu buvua Yezu muteke pa muaba wa kumpala mu disambila: “Tatu wetu udi mu diulu, dîna diebe ditumbishibue” anyi “badiangate ne: ndia tshijila.” (Matayi 6:9; mêyi adi kuinshi) Kuvuija tshintu tshia tshijila kudi kumvuija kutshiteka pa bule bu tshintu tshijidila, kutshinemekela ne kutumbisha bunsantu buatshi. Kadi bua tshinyi tshintu bu dîna dia Nzambi muine didi dikezuke mu kabujima kadi konso ditshidi dikengela kudiangatabu bu dia tshijila?

13 Bavua babande dîna dia tshijila dia Nzambi ne malu a mafi, badidingidile malu ne banyange lumu luadi. Satana wakashiminyina Yehowa malu mu budimi bua Edene umuamba mudiye Mfumu mubi. (Genese 3:1-5) Katshia anu pinapu, Satana udi mukokeshi wa bulongolodi budi kabuyi bukezuke ebu mmuenze muende muonso bua kutangalajila Nzambi malu a mashimi. (Yone 8:44; 12:31; Buakabuluibua 12:9) Bitendelelu mbivuije Nzambi bu mukokeshi wa tshikisu, udi kayi usemeja muntu pabuipi, muena luonji. Mbiambe mudiye mubiambuluishe bua kushipangana mu mvita. Badi bamba bua bintu bia dikema bidi Nzambi mufuke ne: mbifike ku dikalaku nkayabi ku mpukapuka anyi ku diditantshila. Bulelela, mbapende dîna dia Nzambi bibi be. Bidi bikengela badiangate ne: ndia tshijila, ne didi ne bua kupetulula kabidi butumbi buadi. Tudi tujinga ne muoyo mujima bua dîna dia Yehowa diangatshibue ne: ndia tshijila, bua bumfumu buende bubingishibue, ne tudi ne disanka dia kuenza tshionso tshitudi mua kuenza bua kukumbaja disua diende edi.

14. Bua tshinyi badi babikila nyuma wa Nzambi ne: nnyuma wa tshijila? Bua tshinyi kupenda nyuma eu mbualu bubi butambe?

14 Nyuma wa Yehowa anyi bukole butuye wenza nabu malu ke tshintu tshikuabu tshitubu kabidi babikila misangu pabuipi ne yonso ne: ntshia tshijila. (Genese 1:2) Bukole budi bupite bintu bikuabu bionso ebu ke butu Yehowa ukumbaja nabu malu adiye ujinga. Malu onso adi Nzambi wenza, udi uenza ngenzelu wa tshijila, mukezuke wa mankenda; ke bualu kayi mbikumbanyine padidbu babikila bukole budiye nabu ne: spiritu munsantu anyi nyuma wa tshijila. (Luka 11:13; Lomo 1:4) Muntu yeye upenda nyuma muimpe, tuambe ne: wenza malu adi kaayi umvuangana ne malu adi Yehowa musue, udi wenza bubi budibu kabayi mua kumubuikidila to.—Mâko 3:29.

Tshidi bunsantu bua Yehowa butusemejila kudiye

15. Bua tshinyi mbikumbane bua bunsantu bua Yehowa kutusaka bua kumutshina? Ditshina edi nditshina dia mushindu kayi?

15 Bible udi uleja diumvuangana didi pankatshi pa bunsantu bua Nzambi ne ditshina didi muntu ne bua kuikala nadi kudiye. Tshilejilu, Musambu wa 99:3 (MMM) udi wamba ne: “Batumbishe dina diebe dinene ne dia kutshina, bualu ndia tshijila.” Ditshina edi ki ndia buôwa anyi lukanku to. Kadi didi dileja kunemeka Nzambi bikole anyi kanemu kaleja mu mushindu mutambe buimpe. Mbimpe kuikala ne ditshina dia mushindu eu, bualu bunsantu bua Nzambi mbutupite bikole menemene. Bunsantu ebu budi ne bukezuke ne butumbi bia dikema. Nansha nanku, kabuena ne bua kutusemeja kule ne Nzambi to. Kadi tuetu tumona bunsantu buende bimpe, nebutambe kutusemeja kudiye. Bua tshinyi tudi tuamba nanku?

Anu bu bulengele, bunsantu butu bukoka pabu ntema

16. a) Mmunyi mudibu balamakaje bunsantu ne bulengele? Fila tshilejilu. b) Mushindu udibu bumvuije Yehowa mu bikena kumona udi uleja mushinga wa mankenda ne bukezuke ne butoke bishi?

16 Bible udi ulamakaja bunsantu ne bulengele. (Yeshaya 64:11) Bulengele butu bukoka ntema. Tshilejilu, tangila foto udi mu dibeji dia 33. Kenaku ukusankisha anyi? Ntshinyi tshidi tshienza bua ikale muimpe nunku? Tangila mâyi adimu au mudiwu a kazeze. Nansha kapepe ka muaba eu kadi mua kuikala paku kimpe, bualu diulu didi ne dikala dia ble ne bukenke budi bumueneka butuile. Mpindieu ela meji ne: mbanyange muaba au, musulu mmuwuja ne bintu bia manyanu, mitshi ne mabue binyangakaja ne mifundu, ne kapepe kanyanga kudi mishi ne bipuyapuya. Muaba wa nunku kawena mua kukusankisha kabidi to. Pa tshibidilu, bulengele butu buenda pamue ne mankenda ne bukezuke ne butoke. Ke mudibi kabidi bua bunsantu bua Yehowa. Ke bua tshinyi mushindu udibu bumvuije Yehowa mu tshikena kumona udi utusankisha bikole. Bulengele bua Nzambi wetu wa tshijila budi butua nsese, bubalakana bu mabue malengele a mushinga mukole, bukenka bu kapia anyi bu biamu bia mushinga mukole bidi bikezuke biengelela.—Yehezekele 1:25-28; Buakabuluibua 4:2, 3.

17, 18. a) Ntshinyi tshivua Yeshaya muanji kumvua bua tshikena kumona tshivuaye mumone? b) Ntshinyi tshivua Yehowa muenze ku butuangaji bua muselafima bua kukolesha Yeshaya? Tshivua muselafima muenze tshivua ne diumvuija kayi?

17 Kadi bunsantu bua Nzambi budi ne bua kutufikisha ku didimona bashadile kudiye anyi? Eyowa. Mu kuamba kuimpe, tuetu si tudi bashadile kudi Yehowa mu mushindu utudi katuyi mua kumvua to! Bualu ebu budiku mua kutusemeja kule nende anyi? Mona tshivua Yeshaya muenze pakumvuaye baselafima bamanyisha bunsantu bua Yehowa: ‘Meme ngakamba ne: Mulawu wakunkuata! Bualu bua ndi mujimine; bualu bua ndi muntu udi ne mishiku idi kayiyi miakane, ne ndi mushikame munkatshi mua bantu badi ne mishiku idi kayiyi miakane; bualu bua mêsu anyi akumona Mukalenge Yehowa wa misumba mene.’ (Yeshaya 6:5) Bushuwa, bunsantu bua Yehowa budi kabuyi mikalu buakavuluija Yeshaya muvuaye muena mibi ne mupange bupuangane. Kumpala, wakanji kudiumvua mushikile. Kadi Yehowa kakamulekela to.

18 Muselafima umue wakakolesha Yeshaya diakamue. Mushindu kayi? Muanjelu wa bukole au wakapueka ku tshioshelu, kuangataku dikala dia kapia ne kudituaye ku mishiku ya Yeshaya. Bivua mua kumueneka bu ne: uvua mumukengeshe bikole pamutu pa kumukolesha. Kadi uvuluke ne: bualu abu buvua tshikena kumona tshidi ne diumvuija kampanda. Yeshaya (muena Yuda wa lulamatu) uvua mumanye bimpe ne: bavua bafila milambu pa tshioshelu ku ntempelo dituku dionso bua kubuikidila bantu mibi. Muselafima au wakavuluija Yeshaya ne: nansha muvuaye muena mibi muikale ne “mishiku idi kayiyi miakane,” uvua anu ne mushindu wa kulua muntu mukezuke ku mêsu kua Nzambi. * Yehowa uvua wanyisha bua kumona muntu muena mibi mupange bupuangane bu wa tshijila mu mushindu kampanda.—Yeshaya 6:6, 7.

19. Nansha mutudi bena mibi, mmunyi mutudi mua kufika ku dikala ba tshijila mu mushindu kampanda?

19 Ke mudibi kabidi lelu. Milambu yonso ivuabu bafila ku tshioshelu ivua anu mindidimbi ya tshintu kampanda tshinene; tshintu atshi ke mulambu umuepele mupuangane wakafilabu kudi Yezu Kristo mu 33. (Ebelu 9:11-14) Tuetu banyingalale ne muoyo mujima bua mibi yetu, bakaje bikadilu bietu ne baleje ditabuja mu mulambu eu, nebatubuikidile mibi yetu. (1 Yone 2:2) Tuetu petu tudi anu mua kulua bakezuke ku mêsu kua Nzambi. Ke padi mupostolo Petelo utuvuluija ne: “Mbafunde ne: ‘Nudi ne bua kuikala ba tshijila, bualu meme ndi wa tshijila.’” (1 Petelo 1:16) Mona ne: Yehowa kavua muambe ne: tudi ne bua kuikala ba tshijila bu mudiye nansha. Katu utekemena bua tuetu kuenza tshitudi katuyi mua kukokesha to. (Musambu 103:13, 14) Tshidi Yehowa yeye utuambila mbua kuikala ba tshijila bualu yeye ngua tshijila. Tudi tuditatshisha ne bukole buetu buonso tuetu bantu bapange bupuangane bua kuidikija Yehowa “bu bana bende bananga.” (Efeso 5:1) Nunku, kukeba bua kuikala bantu ba tshijila mmvita ya dituku dionso. Patudi tuenda tushindama mu ditabuja, tudi tuditatshisha dituku dionso bua ‘kuvuija dikala dietu ba tshijila dipuangane.’—2 Kolinto 7:1.

20. a) Kumanya ne: tudi mua kulua bakezuke ku mêsu kua Nzambi wa tshijila nkuimpe ku tshinyi? b) Pakamanya Yeshaya ne: bavua bamubuikidile mibi yende, bivua bimuambuluishe ku tshinyi?

20 Yehowa mmunange malu adi makane ne makezuke. Mmukine bubi. (Habakuka 1:13) Kadi ki mutukine tuetu to. Tuetu tumona bubi mudiye ubumona, tuambe ne: tukina tshidi tshibi, tunanga tshidi tshimpe, ne tuditatshisha bua kulonda mu makasa a Yezu Kristo uvua muntu mupuangane, Yehowa udi utubuikidila mibi yetu. (Amosa 5:15; 1 Petelo 2:21) Patudi tumanya ne: tudi mua kulua bakezuke ku mêsu kua Nzambi wa tshijila, bidi bitukolesha bikole. Manya ne: bunsantu bua Yehowa buakanji kuvuluija Yeshaya muvuaye yeye muine kayi mukezuke. Wakashiya dîyi ne: ‘Mulawu wakunkuata!’ Kadi pakajingululaye ne: bavua bamubuikidile mibi yende, wakashintulula meji ende. Pakakeba Yehowa mudisuile uvuaye mua kutuma ku mudimu wende, Yeshaya wakitaba diakamue nansha muvuaye kayi mumanye tshivua mudimu au ulomba. Wakamba ne: ‘Ke meme eu, untume meme!’—Yeshaya 6:5-8.

21. Ntshinyi tshidi tshitupesha dishindika dia ne: tudi mua kupeta petu ngikadilu wa bunsantu?

21 Tudi bafukibue mu tshimfuanyi tshia Nzambi wa tshijila, bikale ne ngikadilu mikumbane ne bukokeshi bua kudifila ku malu a Nzambi. (Genese 1:26) Tuetu bonso tudi ne bukole munda muetu budi mua kutuambuluisha bua kulua ba tshijila. Patudi tutungunuka ne kulua ba tshijila, Yehowa udi ne disanka bua kutukuatshisha. Patudi tuenda tuditatshisha nunku, netuikale anu tuenda tusemena pabuipi ne Nzambi wa tshijila. Kabidi, patuakonkonona ngikadilu mikuabu ya Yehowa mu nshapita yalonda, netumone ne: kudi malu mimpe menemene a bungi adi atusaka bua kusemena anu pabuipi nende.

^ tshik. 18 Tshiambilu tshia “mishiku idi kayiyi miakane” ntshikumbane, bualu misangu ya bungi batu batela mishiku mu Bible bua kuleja mêyi anyi ngakuilu. Mibi ya bungi itu bantu bonso bapange bupuangane benza itu nangananga mu diakula.​—Nsumuinu 10:19; Yakobo 3:2, 6.