1, 2. Na cava eso na ka veivakurabuitaki sa raica oti o Ilaija, na ka vakatubuqoroqoro cava e qai raica ena qaravatu ena Ulunivanua o Orepi?

 E LEVU na ka veivakurabuitaki sa raica oti o Ilaija. Ni dro voli, e dau vakani koya vakarua na reveni ena dua na siga. Ena gauna ni lauqa balavu, e raica ni tawa tu ga e rua na saqa falawa kei na waiwai. E raica sara mada ga na lutu ni bukawaqa mai lomalagi me saumi kina nona masu. (1 Tui, wase 17, 18) Ia na ka e qai raica tarava e duatani sara.

² Ni vuni tiko ena gusu ni dua na qaravatu volekata na Ulunivanua o Orepi, e qai raica eso na ka vakatubuqoroqoro. Kena imatai, e bula na cagi. E vakuru sara ga na kena rorogo ni wasea na veiulunivanua qai vorolaka na vatu lelevu. Oti e sakure na vanua ena dua na uneune kaukaua. Tarava sara e dua na kama levu. E tete ena vanua kece ya na warumisa ni kena katakata, ni vakila sara ga o Ilaija.—1 Tui 19:8-12.

3. Na cava e vakadeitaka o Ilaija me baleti Jiova, eda vakadeitaka vakacava qori nikua?

³ Mai na ka kece e raica qori o Ilaija, e dua ga na ka e vakadeitaka, ya ni tu vua na Kalou o Jiova na kaukaua levu. Sega ni tukuni sara meda raica na cakamana i Jiova meda kila kina nona kaukaua. Eda vakadinadinataka qori ena ka eda raica. E tukuna na iVolatabu ni veika e bulia e laurai kina nona “kaukaua e sega ni vakaiyalayala, vaka kina ni o koya dina ga na Kalou.” (Roma 1:20) Vakasamataka mada na tibi ni liva kei na vadugu ni kurukuru, na rorogo ni savu lelevu, na vakaitamera ni lomalagi, kei na vica na drau na kalokalo tatibi! Vakacava o sega ni raica e keri na kaukaua ni Kalou? Eso nikua era kauaitaka nona kaukaua, eso tale e sega. Nida kila vinaka na kaukaua i Jiova, qori e dua na  vuna eda na via volekati koya kina. Ena iwasewase qo, eda na vulica na sala e vakaraitaka kina o Jiova nona kaukaua vakasakiti.

4, 5. (a) E vakamacalataki vakacava na yaca i Jiova? (b) Cava e vakayagataka kina o Jiova na bulumakau tagane me dusia nona kaukaua?

⁴ Sega ni dua e tautauvata kei Jiova ena kaukaua. E kaya na Jeremaia 10:6: “E sega ni dua e vakataki kemuni Jiova. Oni cecere, e cecere na yacamuni qai kaukaua.” Dikeva ni vakamacalataki na yaca i Jiova me cecere qai kaukaua. Nanuma tale ga ni ibalebale ni yacana, “O Koya e Vakavuna me Yaco.” E rawa vakacava vei Jiova me bulia ga na ka e vinakata, me cakava tale ga na ka ga e vinakata? Ena nona kaukaua. Io, na ka e via cakava me vakayacori kina nona inaki e sega ni vakaiyalayala. Qori e dua vei ira na kena idivi.

⁵ E vakayagataka o Jiova eso na vosa vakatautauvata meda kila kina na levu ni nona kaukaua. Me vaka eda sa raica oti, e vakayagataka na bulumakau tagane me dusia nona kaukaua. (Isikeli 1:4-10) E veiganiti dina na vakatautauvata qo, ni so mada ga na bulumakau tagane manoa era levu qai kaukaua. O ira kai Palesitaina ena gauna vakaivolatabu, era sega ni dau raica vakalevu na manumanu va qori. Ia era kila ga e dua na bulumakau tagane e vakarerevaki, na bulumakau kila e vakatokai na auroch, sa kawaboko nikua. (Jope 39:9-12) A kaya ena dua na gauna na Empara ni Roma o Julius Caesar ni bulumakau tagane qo e vaka sara tu ga na levu ni elefaniti. E vola o koya ni “duatani na nodra kaukaua,” qai “duatani na nodra totolo.” Kaya mada ke o duri tu e yasana, sa na wacava na kemu somidi kei na nomu rere!

6. Na cava e vakatokai kina o Jiova me “Kaukaua Duadua”?

⁶ E va tale ga qori o keda na tamata, eda ka somidi qai malumalumu ni vakatauvatani kei na kaukaua i Jiova. E raici ira  na veimatanitu kaukaua mera vaka na kuvuniqele mamare ena ivakarau bibi. (Aisea 40:15) O Jiova duadua ga e sega ni vakaiyalayala nona kaukaua, o koya duadua ga e vakatokai me Kalou “Kaukaua Duadua.” a (Vakatakila 15:3) E tu vei Jiova na “kaukaua levu kei na . . . igu vakatubuqoroqoro.” (Aisea 40:26) O koya e iVurevure ni kaukaua, e sega ni oti rawa. E sega ni vaqara kaukaua tale vua e dua, “ni kaukaua e nona na Kalou.” (Same 62:11) Ia e dau vakaraitaka vakacava o Jiova nona kaukaua?

7. Na cava na yalo tabu i Jiova, cava eda kila mai na kena vosa taumada ena iVolatabu?

⁷ E drodro mai vei Jiova na yalo tabu, e sega ni oti rawa. E laurai kina nona kaukaua. Ena Vakatekivu 1:2, e tukuni kina na yalo tabu me “igu kaukaua” ni Kalou. Na vosa taumada vakaIperiu kei na vosa vaKirisi ni “yalo” e rawa ni dusia tale ga me “cagi,” “icegu,” se “vakacevaruru.” Era kaya na daunivosa ni vosa taumada qo e vakaibalebaletaki tale ga ena kena yavala se cakacaka na igu tawarairai. Na yalo ni Kalou e vaka ga na cagi nida sega ni raica, ia na ka e cakava e vakilai, e laurai.

8. Ena iVolatabu, e dau vakatauvatani kei na cava na yalo ni Kalou, cava e veiganiti kina qori?

⁸ Na yalo tabu ni Kalou e rawa ni cakava na ka2 kece. E rawa ni vakayagataka o Jiova me cakava kina na ka ga e vinakata. Sa rauta me dau vakatauvatana ena so na gauna na iVolatabu na yalo ni Kalou me “qaqaloniliga,” se “ligana qaqa,” se “ligana sa dodo tu.” (Luke 11:20; Vakarua 5:15; Same 8:3) Me vaka ga noda vakayagataka na ligada meda cakava kina e levu na ka, e vakayagataka tale ga va qori o Jiova nona yalo tabu me cakava kina na ka e vinakata—me vaka nona bulia e dua na ka somidi sara se nona wasea rua na Wasa Damudamu,  se vakavuna mera duivosavosa na lotu vaKarisito ena imatai ni senitiuri.

9. Na cava e dua tale na sala e laurai kina na kaukaua i Jiova?

⁹ E laurai tale ga na kaukaua i Jiova ena nona veiliutaki me Turaga Cecere ena Lomalagi kei na vuravura. Vakasamataka mada mera vakarorogo tu ena nomu lewa e vica vata na milioni na kabula vakayalo era vuku. Qori sara ga na ka e cakava o Jiova. E tiko tale ga nona dauveiqaravi era tamata, e kaya na iVolatabu nira vaka na mataivalu. (Same 68:11; 110:3) Eda ka malumalumu sara ni vakatauvatani kei ira na agilosi. Kena ivakaraitaki, nira valuti ira na tamata ni Kalou na mataivalu ni Asiria, e dua ga na agilosi e vakamatei ira na 185,000 na sotia qori ena dua ga na bogi! (2 Tui 19:35) Io, o ira na agilosi ni Kalou era “cecere ena kaukaua.”—Same 103:19, 20.

10. (a) Na cava e vakatokai kina na Kalou Kaukaua Duadua me o Jiova ni lewe vuqa? (b) O cei e kaukaua duadua vei ira na kabuli i Jiova?

¹⁰ Era le vica kece na agilosi? A raivotutaka na parofita o Taniela na lomalagi era tu kina e sivia na 100 na milioni na kabula vakayalo ena mata ni idabedabe vakaturaga i Jiova, ia e sega ni tukuni ni raici ira kece na agilosi. (Taniela 7:10) Kena ibalebale e rawa nira vica vata na drau na milioni. Ya na vuna e dau vakatokai kina na Kalou me o Jiova ni lewe vuqa. Na icavuti qori e vakaraitaka nona itutu cecere me Komada, me liutaki ira na iwiliwili vakaitamera ni agilosi kaukaua. Vei ira kece na kabula vakayalo, o Jiova e lesia e dua me liutaki ira, ya na Luvena lomani, “na ulumatua ni kabuli kece.” (Kolosa 1:15) Ni agilosi Turaga o Jisu, kena ibalebale ena nodra iliuliu na agilosi kece, serafimi kei ira na jerupi. E kaukaua duadua o Jisu vei ira na kabuli i Jiova.

11, 12. (a) Sala cava tale e vakaraitaka kina o Jiova nona kaukaua? (b) Cava e kaya o Jisu me baleta na kaukaua i Jiova?

¹¹ Na cava tale e dua na sala e vakaraitaka kina o Jiova nona kaukaua? E kaya na Iperiu 4:12: “E bula na vosa ni Kalou qai kaukaua.” O sa bau vakila na kaukaua ni Vosa ni  Kalou, se itukutuku ni Kalou e maroroi tu ena iVolatabu? E rawa ni vakaukauataki keda, vaqaqacotaka noda vakabauta, qai veisautaka noda bula. Na yapositolo o Paula a vakasalataki ira na lotu vaKarisito mera qarauni ira na tamata ivalavala vakasisila. E qai tomana: “Eso sara ga vei kemuni oni a va tu ya.” (1 Korinica 6:9-11) Io, e laurai ena nodra bula na kaukaua ni “Vosa ni Kalou,” e veisautaki ira sara ga.

¹² Sega ni tukuni rawa na kaukaua i Jiova kei na sala e dau vakaraitaka kina, sega ni rawa ni dua na ka me tarova. E kaya o Jisu: “E rawarawa vua na Kalou na ka kece.” (Maciu 19:26) Ia na cava eso na sala e vakaraitaka kina nona kaukaua?

13, 14. (a) Na cava eda kaya kina ni sega ni ivurevure wale ga ni kaukaua o Jiova? (b) E dau vakayagataka vakacava o Jiova nona kaukaua?

¹³ Sega ni dua na kaukaua e vuravura e tautauvata kei na kaukaua ni yalo tabu i Jiova; ia e sega ni kena ibalebale ni ivurevure wale ga ni kaukaua o Jiova. O koya e Kalou bula, e lewa na vakayagataki ni nona kaukaua. Ia e dau vakayagataka vakacava?

¹⁴ Eda na qai vulica, ni vakayagataka na Kalou na nona kaukaua me bulibuli, veivakarusai, veitaqomaki, vakalesuya tale mai na ka e yali, se ka ga e nanuma me yaco kina nona inaki. (Aisea 46:10) So na gauna e dau vakayagataka o Jiova nona kaukaua me vakatakila kina eso na ka bibi me baleti koya kei na nona ivakatagedegede. Koya e bibi sara, e dau vakayagataka nona kaukaua me vakayacora nona inaki—oya me vakarokorokotaka na yacana tabu ni vakayagataka na Matanitu vakaMesaia, me vakadinadinataka ni vinaka duadua nona veiliutaki. Sega ni dua ena tarova rawa nona inaki.

15. Na cava e dau vakayagataka kina o Jiova nona kaukaua vei keda, e yaco vakacava qori vei Ilaija?

¹⁵ E vakayagataka tale ga o Jiova nona kaukaua me yaga vei keda. E kaya na 2 Veigauna 16:9: “Ni veiraiyaki na mata i  Jiova e vuravura taucoko me vakaraitaka na nona kaukaua vei ira e taucoko vua na lomadra.” Eda vakadinadinataka qori ena ka e raica o Ilaija eda sa vulica mai. Na cava e vakaraitaka kina vua o Jiova nona kaukaua levu? Ni sa yalataka tu na Ranadi ca o Jesepeli me vakamatei Ilaija. E mani dro na parofita qo me bula. E galili, e rere qai yalolailai—e nanuma ni sa tawayaga nona veiqaravi. Sa qai vakacegui koya o Jiova ni vakaraitaka vua na nona kaukaua levu. Na cagi, uneune, kei na kama e vakaraitaka vei Ilaija ni tu sara ga e yasana o koya e Kaukaua Duadua ena lomalagi kei na vuravura. Na cava me rerevaki Jesepeli kina ni tu e yasana na Kalou kaukaua duadua!—1 Tui 19:1-12. b

16. E veivakacegui vakacava nida vakasamataka na kaukaua levu i Jiova?

¹⁶ Sa sega ni cakamana ena gauna qo o Jiova, ia e se sega ni veisau mai na gauna i Ilaija. (1 Korinica 13:8) E tu vakarau nikua me vakayagataka nona kaukaua vei ira na lomani koya. Dina ni tiko mai lomalagi, ia e sega ni yawa vei keda yadua. E sega ni vakaiyalayala nona kaukaua, e sega ni dua na ka vua na yawa ni vanua. Io, “e voleka o Jiova vei ira kece na kacivi koya.” (Same 145:18) Dua na gauna a kere veivuke vei Jiova na parofita o Taniela, ia ni se bera mada ga ni mudu nona masu sa rairai vua e dua na agilosi! (Taniela 9:20-23) Ke loma i Jiova me vukea qai vakaukauataka e dua e lomana, e sega ni dua na ka e rawa ni tarovi koya.—Same 118:6.

17. Na rere vakacava me tiko vei keda kei na rere vakacava me kua ni tiko vei keda?

¹⁷ Vakacava e dodonu meda rerevaka na Kalou ena nona kaukaua? Na kena isau na io kei na sega. E io ni uqeti keda  meda rerevaki koya ena veidokai me vaka eda dikeva ena wase sa oti. E kaya na iVolatabu ni rere va qori “e itekitekivu ni vuku.” (Same 111:10) Eda kaya ni sega, ni sega ni dodonu meda domobulataki Jiova ena vuku ni nona kaukaua meda rere kina ni torovi koya.

18. (a) Na cava era sega ni nuitaki ira kina na veiliutaki e levu? (b) Eda kila vakacava ni na sega ni vakayagataka vakatani o Jiova nona kaukaua?

¹⁸ “Ni dau vakayagataki cala na kaukaua se lewa, ena rawa ni vakacala e dua.” Qori na ka e vola e dua na vuku ni Igiladi o Lord Acton ena 1887. Levu era dau cavuqaqataka na ka e tukuna nira kila ni dina. Nida tamata ivalavala ca, eda na vakayagataka vakatani na kaukaua, qori na ka sa vakadinadinataki ena veigauna sa oti. (Dauvunau 4:1; 8:9) Sa rauta me levu era sega ni nuitaki ira na veiliutaki. Ia o Jiova e tu vua na lewa kei na kaukaua. Vakacava sa bau vakayagataka vakatani ena dua na gauna? Sega vakadua! Me vaka eda sa raica mai ni Kalou savasava, e sega tale ga ni rawa ni temaki se rawai. O Jiova e sega ni vakataki ira na iliuliu ivalavala ca ena vuravura ca qo. E sega vakadua ni vakayagataka vakatani nona kaukaua nikua se na gauna se bera mai.

19, 20. (a) Ni vakaraitaka o Jiova nona kaukaua, e dau vakaraitaka vata kei na cava, cava e veivacegui kina qo? (b) O na vakamacalataka vakacava na lewa matau i Jiova, cava e veivacegui kina vei iko qori?

¹⁹ Nanuma tiko ni sega ni kilai ga o Jiova ena kaukaua. Eda na qai vulica na nona lewadodonu, vuku, kei na nona loloma. Ia meda kua ni nanuma ni tiko ga na gauna ena vakaraitaka kina o Jiova na nona kaukaua, se me tiko tale ga na gauna ena vakaraitaka kina eso tale na itovo. Eda na qai raica ena vo ni wase ni ivola qo ni gauna kece e dau vakaraitaka kina o Jiova nona kaukaua, e dau vakaraitaka vata kei na nona lewadodonu, vuku, kei na nona loloma. Vakasamataka tale mada e dua nona itovo na Kalou, ia e dredre me laurai vei ira na iliuliu kei vuravura nikua, qori na lewa matau.

²⁰ Kaya mada ke o sotava e dua na tagane levu qai momoqaqa,  de dua o na rere. Ia o qai kila ni tamata yalovinaka. E tu vakarau ena gauna kece me vakayagataka nona kaukaua me vukei ira na dravudravua kei na malumalumu, me taqomaki ira tale ga. E sega vakadua ni vakayagataka vakatani nona kaukaua. Ni vakaucacataki, e yalomalua tu ga, yalomalumalumu, e yalovinaka mada ga. De dua o na vakasamataka ke o rawa tale ga ni vakaraitaka na yalomalua va qori kei na yalomalumalumu, vakabibi ke tu vei iko na kaukaua e tu vua! Ena gauna o kilai koya kina, o na via volekati koya sara ga! Io, e levu sara na vuna meda volekati Jiova kina na Kalou kaukaua. Vakasamataka mada na tikinivolatabu e yavutaki kina na ulutaga ni wase qo: “E berabera ni cudru o Jiova, e levu sara nona kaukaua.” (Neumi 1:3) E sega ni dau totolo o Jiova me vakayagataka nona kaukaua vei keda na tamata, vei ira mada ga na tamata ca. E yalomalua qai yalovinaka. E vakacudrui ena levu na gauna, ia e “berabera ni cudru.”—Same 78:37-41.

21. Na cava e sega ni vakasaurarataki keda kina o Jiova meda cakava na lomana, cava eda vulica kina me baleti koya?

²¹ Raica mada na lewa matau i Jiova mai na dua tale na yasana. Ke sega ni vakaiyalayala na nomu kaukaua, vakacava o na rawa ni temaki mo vakasaurarataki ira eso mera  cakava na ka o vinakata? E sega ni vakaiyalayala na kaukaua i Jiova, ia e sega ni vakasaurarataki keda meda qaravi koya. E macala ga ni na rawati na bula tawamudu ke da qarava na Kalou, ia o Jiova e sega vakadua ni vakasaurarataki keda meda qaravi koya. E dokai keda yadua, e solia vei keda na galala ni vakatulewa meda qaravi koya se sega. E veivakasalataki ena leqa eda na sotava ke cala noda vakatulewa kei na yaga ni noda vakatulewa vinaka. E qai laiva me noda na vakatulewa. (Vakarua 30:19, 20) E sega ni taleitaka o Jiova meda qaravi koya ena voraki, se ra rerevaka nona kaukaua. E vakasaqarai ira na yalorawarawa ni via qaravi koya dina nira lomani koya.—2 Korinica 9:7.

22, 23. (a) Eda kila vakacava ni marautaka o Jiova me wasea nona kaukaua? (b) Cava eda na raica ena wase tarava?

²² Meda raica mada qo na iotioti ni vuna meda kua ni domobulataki koya kina na Kalou Kaukaua Duadua. O ira na tamata e tu vei ira na kaukaua ni veiliutaki era sega ni dau via wasea na lewa qori. Ia e marautaka o Jiova me solia nona kaukaua vei ira nona tamata yalodina. E solia na lewa vei ira eso tale vakataki Luvena. (Maciu 28:18) Qo e dua tale na sala e solia kina o Jiova nona kaukaua vei ira nona tamata. E kaya na iVolatabu: “Kemuni ga Jiova oni cecere, oni kaukaua, oni lagilagi, oni uasivi, oni rokovi, ni nomuni na ka kece mai lomalagi kei vuravura. . . . E tiko e ligamuni na kaukaua kei na qaqa, e rawarawa e ligamuni moni vakalevulevuya na tamata kece, moni vakaukauataki ira.”—1 Veigauna 29:11, 12.

²³ Io, ena tu vakarau o Jiova me vakaukauataki iko. Ena solia mada ga “na kaukaua e uasivia na kaukaua ni tamata,” vei ira na via qaravi koya. (2 Korinica 4:7) E macala ga nida na via volekati koya sara ga na Kalou kaukaua qo, e yalovinaka qai vakayagataka vakadodonu nona kaukaua! Eda na raica ena wase tarava na sala e vakayagataka kina o Jiova na nona kaukaua me bulibuli.