1, 2. Ania dagiti nakaskasdaaw a banag a nakita ni Elias bayat ti panagbiagna, ngem ania dagiti karkarna a pasamak a nasaksianna iti kueba idiay Bantay Horeb?

NAKAKITA idin ni Elias kadagiti nakaskasdaaw a banag. Nakakita kadagiti wak a mamindua iti kada aldaw a mangipan iti taraon kenkuana bayat nga aglemlemmeng. Nakitana ti dua a pagkargaan a di pulos naibusan iti arina ken lana kabayatan ti naunday a bisin. Nakakita pay iti apuy a nagtinnag manipud iti tangatang kas sungbat iti kararagna. (1 Ar-ari, kapitulo 17, 18) Kaskasdi, di pay pulos nakakita ni Elias iti aniaman a kas ti nailadawan iti sumaganad.

² Bayat a kimleb iti wangawangan ti kueba idiay Bantay Horeb, nasaksianna ti agsasagadsad a karkarna a pasamak. Umuna, adda napigsa nga angin. Sigurado a bimmanesbes ken makatitileng dayta gapu ta nakapigpigsa nga uray la a pinagrengngatna dagiti bantay ken pinagreggaayna dagiti rangkis. Simmaganad ti ginggined, a nangibulos iti naruay a puersa a nakalemmeng iti uneg ti daga. Kalpasanna, dimteng ti apuy. Bayat a nagramaram dayta iti intero a rehion, nalabit narikna ni Elias ti pug-aw ti makasinit a pudotna.—1 Ar-ari 19:8-12.

3. Nasaksian ni Elias ti pammaneknek iti ania a galad ti Dios, ket sadino ti pakakitaantayo iti pammaneknek iti daytoy met laeng a galad?

³ Adda maysa a banag a pagpapadaan amin dagitoy a nagduduma a pasamak a nasaksian ni Elias—pammaneknek dagita iti naindaklan a pannakabalin ni Jehova a Dios. Siempre, saanen a nasken a makasaksitayo iti milagro sakbay a mabigbigtayo nga adda kasta a galad ti Dios. Nabataden dayta. Kunaen kadatayo ti Biblia a ti sangaparsuaan ti mangipaneknek iti ‘agnanayon a pannakabalin ken kina-Dios’ ni Jehova. (Roma 1:20) Panunotem laengen dagiti makasisirap a kimat ken gumgumluong a gurruod, ti nadayag a panagtinnag ti nabileg a dissuor, ti nakaskasdaaw a kinalawa ti namituen a tangatang! Dimo aya makita kadagita ti pannakaiparangarang  ti pannakabalin ti Dios? Kaskasdi, manmano itatta ditoy lubong ti pudno a mangbigbig iti pannakabalin ti Dios. Basbassit pay ti mangmatmat a siuumiso iti dayta. Nupay kasta, ti panangtarus iti daytoy a galad ti Dios ipaayannatayo iti adu a panggapuan nga ad-adda nga umadani ken Jehova. Iti daytoy a seksion, detalyado nga adalentayo ti di maartapan a pannakabalin ni Jehova.

4, 5. (a) Ania ti pakainaigan ti nagan ni Jehova iti pannakabalinna? (b) Apay a maitutop a toro ti pinili ni Jehova a mangisimbolo iti pannakabalinna?

⁴ Awan umasping ken Jehova no maipapan iti pannakabalin. Kuna ti Jeremias 10:6: “Awan a pulos ti asinoman a kas kenka, O Jehova. Naindaklanka, ket ti naganmo naindaklan iti kinamannakabalin.” Imutektekam ta ti kinamannakabalin ket nainaig iti nagan ni Jehova. Laglagipem, “Pagbalinenna” ti nabatad a kaipapanan daytoy a nagan. Kasano a maparsua ni Jehova ti aniaman a kayatna ken kasano a mapagbalinna ti bagina iti aniaman a kayatna? Gapu iti pannakabalinna. Wen, saan a limitado ti kabaelan ni Jehova nga agtignay ken mangitungpal iti pagayatanna. Dayta a pannakabalin ti maysa kadagiti napateg a galadna.

⁵ Gapu ta ditay pulos matarusan ti naan-anay a kadakkel ti pannakabalinna, nagusar ni Jehova kadagiti ilustrasion a tumulong kadatayo. Kas nakitatayon, inusarna ti toro a mangisimbolo iti pannakabalinna. (Ezequiel 1:4-10) Maitutop dayta gapu ta nagdakkel ken nabileg a parsua uray pay ti dinguen a toro. No adda man, manmano ti nakita dagiti umili idiay Palestina idi tiempo ti Biblia a napigpigsa ngem iti dayta. Ngem adda ammoda a kita ti toro nga ad-adda a nakabutbuteng—ti atap a toro, wenno aurochs, a naungawen. (Job 39:9-12) Naikuna ti Romano nga Emperador a ni Julius Caesar a dakdakkel la bassit dagiti elepante ngem kadagidiay a toro. Insuratna: “Nakapigpigsa ken napeggesda.” Agasem ti mariknam a kinabassit ken kinaawan gawaymo no kaabaymo ti kasta a parsua!

6. Apay a ni Jehova laeng ti maawagan a “Mannakabalin-amin”?

 ⁶ Umasping iti dayta, nanumo ken nakapuy unay ti tao no idilig iti mannakabalin a Dios, ni Jehova. Iti imatangna, uray dagiti nabileg a nasion mayaspingda laeng iti naingpis a tapok iti timbangan. (Isaias 40:15) Saan a kas iti aniaman a parsua, saan a limitado ti pannakabalin ni Jehova, gapu ta isu laeng ti maawagan a “Mannakabalin-amin.” * (Apocalipsis 15:3) Ni Jehova ket “nakired iti pannakabalin” ken addaan iti ‘naruay a dinamiko nga enerhia.’ (Isaias 40:26) Isu ti gubuayan ti aglaplapusanan ken di maibus a pannakabalin. Saan nga agpannuray iti sabali a gubuayan ti enerhia, ta ti “pigsa kukua ti Dios.” (Salmo 62:11) Ngem kasano ti panangusar ni Jehova iti pannakabalinna?

7. Ania ti nasantuan nga espiritu ni Jehova, ket ania ti ipasimudaag dagiti orihinal a sasao a nausar iti Biblia?

⁷ Aglaplapusanan ti panagayus ti nasantuan nga espiritu manipud ken Jehova. Isu dayta ti agtigtignay a pannakabalin ti Dios. Kinapudnona, awagan dayta ti Biblia iti Genesis 1:2 kas ti “aktibo a puersa” ti Dios. Iti dadduma a konteksto, dagiti orihinal a Hebreo ken Griego a sasao a naipatarus nga “espiritu” mabalin a maipatarus nga “angin,” “anges,” ken “payugpog.” Sigun kadagiti leksikograpo, dagiti sasao iti orihinal a lenguahe ipasimudaagda ti di makita a puersa nga agtigtignay. Kas iti angin, di makita dagiti matatayo ti espiritu ti Dios, ngem napaypayso ken mailasin dagiti epektona.

8. Iti Biblia, piguratibo a naawagan iti ania ti espiritu ti Dios, ket apay a maitutop dagitoy a panangyarig?

⁸ Di mabilang ti kaadu ti pakausaran ti nasantuan nga espiritu ti Dios. Mausar ni Jehova dayta a mangitungpal iti aniaman a panggepna. Maikanatad ngarud nga iti Biblia, piguratibo a naawagan ti espiritu ti Dios kas ti ‘ramayna,’ ‘napigsa nga imana,’ wenno ‘siuunnat a takiagna.’ (Lucas 11:20; Deuteronomio 5:15; Salmo 8:3) No kasano a mabalin nga usaren ti tao dagiti imana a  mangaramid iti sabasabali a trabaho nga agkasapulan iti nadumaduma a kinapigsa wenno kinasigo, kasta met a mabalin nga usaren ti Dios ti espirituna a mangiringpas iti aniaman a panggep—kas koma iti panangparsuana iti nakabasbassit nga atomo wenno panangbisngayna iti Nalabaga a Baybay wenno panangtulongna kadagiti Kristiano idi umuna a siglo nga agsao kadagiti sabali a lenguahe.

9. Kasano kasaknap ti pannakabalin ni Jehova a mangituray?

⁹ Usaren met ni Jehova ti pannakabalinna babaen ti autoridadna kas Soberano iti Uniberso. Mailadawam kadi ti kaadda ti minilion a nasaririt ken nalalaing nga iturayan a magagaran a mangaramid iti ibilinmo? Kasta ti kasaknap ti pannakabalin ni Jehova a mangituray. Adda tattao nga ad-adipenna, nga iti Kasuratan masansan a mayasping iti maysa a buyot. (Salmo 68:11; 110:3) Ngem awan kaimudingan ti tao no maidilig iti anghel. Agasem, idi rinaut ti buyot dagiti Asirio ti ili ti Dios, 185,000 kadagidiay a soldado ti pinapatay ti maymaysa nga anghel iti maysa a rabii! (2 Ar-ari 19:35) “Nabileg iti pannakabalin” dagiti anghel ti Dios.—Salmo 103:19, 20.

10. (a) Apay a ti Mannakabalin-amin ket maawagan a Jehova ti buybuyot? (b) Siasino ti kabibilgan kadagiti amin a parsua ni Jehova?

¹⁰ Kasano ti kaadu dagiti anghel? Nasirmata ni propeta Daniel ti langit ket nakitana sadiay ti nasurok a 100 a milion nga espiritu a parsua iti sanguanan ti trono ni Jehova, ngem dina kayat a sawen a nakitana amin dagiti naparsua nga anghel. (Daniel 7:10) No kasta, mabalin nga adda ginasut a milion nga anghel. Gapuna, ti Dios ket maawagan a Jehova ti buybuyot. Deskribiren daytoy a titulo ti nabileg a saadna kas Komandante ti nagdakkel ken organisado a buyot dagiti mannakabalin nga anghel. Iti ngatuen amin dagitoy nga espiritu a parsua, insaadna a mangituray ti mismo a dungdungnguenna nga Anak, “ti inauna iti isuamin a parsua.” (Colosas 1:15) Yantangay isu ti arkanghel—ti kangatuan kadagiti amin nga anghel, serafin, ken kerubin—ni Jesus ti kabibilgan kadagiti amin a parsua ni Jehova.

11, 12. (a) Kadagiti ania a wagas nga adda bileg ti pannakabalin ti sao ti Dios? (b) Kasano a pinaneknekan ni Jesus ti bileg ti pannakabalin ni Jehova?

¹¹ Adda pay sabali a wagas ti panangusar ni Jehova iti pannakabalin.  Kuna ti Hebreo 4:12: “Ti sao ti Dios nabiag ken adda bilegna.” Naamirismo kadin ti nakaskasdaaw a pannakabalin ti sao ti Dios, wenno ti impaltiing ti espiritu a mensahe, a nairekord iti Biblia? Mapapigsanatayo, mapabilegna ti pammatitayo, ken matulongannatayo a mangbalbaliw a naan-anay iti biagtayo. Pinakdaaran idi ni apostol Pablo dagiti kapammatianna nga agannadda kadagiti tattao nga imoral ti panagbiagda. Sa kinunana: “Kaskasdi a kasta idi ti sumagmamano kadakayo.” (1 Corinto 6:9-11) Wen, adda bilegna kadakuada ti pannakabalin “ti sao ti Dios” ket tinulonganna ida nga agbalbaliw.

¹² Nakabilbileg ti pannakabalin ni Jehova ken epektibo unay dagiti wagas a panangusarna iti dayta, nga awan ti makabalin a manglapped kenkuana. Kinuna ni Jesus: “Iti Dios amin a bambanag mabalin.” (Mateo 19:26) Kadagiti ania a panggep nga usaren ni Jehova ti pannakabalinna?

13, 14. (a) Apay a maikunatayo a ni Jehova ket saan a puersa nga awanan iti panunot, a gubuayan ti pannakabalin? (b) Kadagiti ania a wagas nga usaren ni Jehova ti pannakabalinna?

¹³ Nabilbileg nga amang ti espiritu ni Jehova ngem iti aniaman a pisikal a puersa; ken ni Jehova ket saan a puersa nga awanan iti panunot, a basta gubuayan laeng ti pannakabalin. Isu ket maysa a persona a Dios a naan-anay a mangkonkontrol iti pannakabalinna. Ngem ania ti mangtigtignay kenkuana a mangusar iti dayta?

¹⁴ Kas makitatayto, usaren ti Dios ti pannakabalin tapno mangparsua, mangdadael, mangsalaknib, mangisubli—iti ababa a pannao, maaramidna ti aniaman a mayataday kadagiti perpekto a panggepna. (Isaias 46:10) Iti dadduma a kasasaad, usaren ni Jehova ti pannakabalinna tapno ipalgakna dagiti napateg nga aspeto ti personalidadna ken dagiti pagalagadanna. Kangrunaanna, usarenna ti pannakabalinna a mangtungpal iti pagayatanna—a mangalangon iti kinasoberanona ken mangsantipikar iti nasantuan a naganna babaen ti Mesianiko a Pagarian. Awan ti makatungday iti dayta a panggep.

15. Iti ania a panggep nga usaren ni Jehova ti pannakabalinna mainaig kadagiti adipenna, ket kasano a naiparangarang daytoy iti kasasaad ni Elias?

 ¹⁵ Usaren met ni Jehova ti pannakabalinna a pakagunggonaantayo kas indibidual. Imutektekam ti kuna ti 2 Cronicas 16:9: “No maipapan ken Jehova, mapan nga agsublisubli dagiti matana iti intero a daga tapno ipakitana ti pigsana maigapu kadagidiay a ti pusoda naan-anay kenkuana.” Maysa a pagarigan ti kapadasan ni Elias a nadakamat iti pangrugian. Apay nga impakitaan ni Jehova iti kasta a nakaam-amak a pannakaiparangarang ti nadibinuan a pannakabalin? Bueno, insapata ni nadangkes a Reyna Jezebel a papatayenna ni Elias. Naglibas ti propeta tapno ikaluyana ti biagna. Agmaymaysa idi, mabutbuteng, ken maup-upay—a kasla ketdin awan mamaayna amin a nagbannoganna. Tapno maliwliwa ni Jehova ti mariribukan a lalaki, sibabatad a pinalagipanna ni Elias maipapan iti nadibinuan a pannakabalin. Ti angin, ti ginggined, ken ti apuy isu ti nangipakita ken ni Elias a kaduana ti kabibilgan a Persona iti uniberso. Ania koma ti pagbutnganna ken Jezebel, no kaduana ti mannakabalin-amin a Dios?—1 Ar-ari 19:1-12. *

16. Apay a maliwliwatayo a mangpanunot iti naindaklan a pannakabalin ni Jehova?

¹⁶ Nupay saanen nga ita ti tiempo a panagaramidna kadagiti milagro, saan a nagbalbaliw ni Jehova sipud idi kaaldawan ni Elias. (1 Corinto 13:8) Agingga ita, magagaran a mangusar iti pannakabalinna maigapu kadagidiay agayat kenkuana. Agpayso, agnanaed ti Dios iti nadayag a lugar dagiti espiritu, ngem isu ket saan nga adayo kadatayo. Saan a limitado ti pannakabalinna, isu a saan a lapped ti kinaadayo. Imbes ketdi, “ni Jehova asideg kadagidiay amin nga umaw-awag kenkuana.” (Salmo 145:18) Iti naminsan, idi nagpatulong ken Jehova ni propeta Daniel, nagparang ti maysa nga anghel uray di pay nalpas ti kararagna! (Daniel 9:20-23) Awan makalapped ken Jehova a tumulong ken mangpabileg kadagidiay ay-ayatenna.—Salmo 118:6.

17. Iti ania nga anag nga agbutengtayo gapu iti pannakabalin ni Jehova, ngem saan a mangpataud dayta iti ania a kita ti panagbuteng?

¹⁷ Pagbutngantayo kadi ti Dios gapu iti pannakabalinna? Agpadpada a wen ken saan ti sungbattayo. Wen, gapu ta daytoy a galad ipaayannatayo iti umdas a rason tapno maaddaan iti nadiosan a panagbuteng, ti nauneg a panagamanga ken panagraem nga inusigtayo iti apagbiit iti immun-una a kapitulo. Sigun iti Biblia, ti kasta a panagbuteng isu “ti punganay ti sirib.” (Salmo 111:10) Ngem sumungbattayo met iti saan, gapu ta ti pannakabalin ti Dios dinatay ipaayan iti panggapuan a makarikna iti panagsidduker wenno panagbain nga umadani kenkuana.

18. (a) Apay nga adu ti di agtalek kadagiti mannakabalin a tattao? (b) Kasanotayo nga ammo a saan a dumakes ni Jehova gapu iti pannakabalinna?

¹⁸ “Ti pannakabalin posible a mangituggod iti kinadakes; ti naan-anay a pannakabalin sigurado a mangituggod iti kinadakes.” Kasta ti insurat ti Ingles a historiador a ni Lord Acton idi 1887. Madagdagullit dagita a sasaona, nalabit gapu ta nakaad-adu ti mamati a pudno unay dayta. Maulit-ulit a pasingkedan ti historia a masansan nga abusuen dagiti imperpekto a tattao ti pannakabalinda. (Eclesiastes 4:1; 8:9) Gapu iti daytoy, adu ti di agtalek kadagiti addaan pannakabalin ken adaywanda ida. Yantangay naan-anay ti pannakabalin ni Jehova, dimmakes aya gapu iti dayta? Sigurado a saan! Kas naammuantayon, nasantuan ti Dios, awan a pulos ti kinadakes kenkuana. Ni Jehova ket saan a kas kadagiti imperpekto a lallaki ken babbai nga addaan pannakabalin iti daytoy nagdakes a lubong. Dina pulos inabuso ti pannakabalinna, ket dinanto pulos aramiden dayta.

19, 20. (a) Kanayon nga usaren ni Jehova ti pannakabalinna a maitunos iti ania a dadduma pay a galad, ket apay a makaliwliwa daytoy? (b) Kasanom nga iyilustrar ti panagteppel ni Jehova, ket apay a makaay-ayo dayta kenka?

¹⁹ Laglagipem, saan laeng a ti pannakabalin ti galad ni Jehova. Kasapulan met nga adalentayo ti kinahustisia, sirib, ken ti ayatna. Ngem ditay koma panunoten a nainget ken mekanikal ti pannakaiparangarang dagiti galad ni Jehova, a kasla ketdin inusarna laeng a saggaysa dagita. Maisupadi iti dayta, makitatayto kadagiti sumaganad a kapitulo a kanayon nga usaren ni Jehova ti pannakabalinna a maitunos iti kinahustisia, sirib, ken ayatna. Utobem ti sabali  pay a galad ti Dios, ti galad a gistay di masarakan kadagiti agtuturay iti lubong—ti panagteppel.

²⁰ Ipapanmo nga adda naam-ammom a tao a nakadakdakkel ken nabileg nga uray la pagalusiisennaka. Ngem idi agangay, madlawmo a kasla nasingpet. Kanayon a sidadaan ken magagaran a mangusar iti pannakabalinna a tumulong ken mangsalaknib kadagiti tattao, nangnangruna kadagiti awanan gaway ken nakapuy. Dina pulos abusuen ti bilegna. Makitam a padpadaksenda nga awan gapgapuna, ngem kaskasdi a kalmado, nadayaw, ken naasi pay. Sigurado a masdaawka a mangpampanunot no maipakitam ngata ti kasta a kinasingpet ken panagteppel, nangnangruna no kasta ti kinapigsam! Bayat nga ad-adda a maam-ammom dayta a tao, saan ngata a suminged ti riknam kenkuana? Ad-adu nga amang ti panggapuantayo nga umadani ken Jehova a mannakabalin-amin. Usigem ti intero a sasao a nakaibatayan ti paulo daytoy a kapitulo: “Ni Jehova nabannayat nga agunget ken dakkel iti pannakabalin.” (Nahum 1:3) Saan a sidadarasudos nga usaren ni Jehova ti pannakabalinna maibusor kadagiti tattao, uray pay kadagiti nadangkes. Naalumamay ken naasi. “Nabannayat nga agunget” nupay mamin-adu a maparurodda.—Salmo 78:37-41.

21. Apay a di piliten ni Jehova nga aramiden dagiti tattao ti pagayatanna, ket ania ti isuro daytoy kadatayo maipapan kenkuana?

²¹ Usigem ti panagteppel ni Jehova iti sabali a punto de bista. No  saan a limitado ti pannakabalinmo, panagkunam dika ngata masulisog sagpaminsan a mangpilit kadagiti tattao a mangaramid iti kayatmo? Nupay mannakabalin unay ni Jehova, dina piliten dagiti tattao nga agserbi kenkuana. Nupay ti panagserbi iti Dios ti kakaisuna a pamay-an tapno agbiagtayo nga agnanayon, dinatay piliten ni Jehova nga agserbi kenkuana. Imbes ketdi, siaasi a padayawanna ti tunggal indibidual babaen ti panangitedna kadakuada iti wayawaya nga agpili. Mangpakdaar maipapan kadagiti ibunga ti di umiso a panagpili ken ibagana dagiti gunggona ti nasayaat a panagpili. Ngem bay-anna a datayo ti agpili. (Deuteronomio 30:19, 20) Saan a pulos a kayat ni Jehova ti mapilpilit a panagserbi wenno maigapu laeng iti panagsidduker iti nakaskasdaaw a pannakabalinna. Sapsapulenna dagidiay agserbi kenkuana a situtulok, a maigapu iti ayat.—2 Corinto 9:7.

22, 23. (a) Ania ti mangipakita a maragsakan ni Jehova a mangted iti pannakabalin kadagiti sabsabali? (b) Ania ti usigentayo iti sumaganad a kapitulo?

²² Kitaentayo ti maysa pay a rason no apay a ditay koma agalinggaget iti Mannakabalin-amin a Dios. Mabuteng dagiti mannakabalin a tattao a mangiburay iti pannakabalinda iti sabsabali. Ngem maragsakan ni Jehova a mangted iti pannakabalin kadagiti nasungdo nga agdaydayaw kenkuana. Mangipapaay iti dakkel nga autoridad kadagiti sabsabali, kas iti Anakna. (Mateo 28:18) Mangmangted met ni Jehova iti pannakabalin kadagiti adipenna iti sabali pay a wagas. Ilawlawag ti Biblia: “Kukuam, O Jehova, ti kinanaindaklan ken ti kinamannakabalin ken ti kinapintas ken ti kinatan-ok ken ti dayaw; ta ti isuamin nga adda iti langlangit ken iti daga kukuam. . . . Ita imam adda bileg ken kinamannakabalin, ket ita imam adda pannakabael a panamagbalin a naindaklan ken panangipaay iti pigsa iti isuamin.”—1 Cronicas 29:11, 12.

²³ Wen, maragsakan ni Jehova a mangted kenka iti pigsa. Ikkanna pay iti “pannakabalin a nalablabes ngem ti gagangay” dagidiay agtarigagay nga agserbi kenkuana. (2 Corinto 4:7) Saan kadi a suminged ti riknam iti daytoy nabileg a Dios, a mangusar iti pannakabalinna kadagiti kasta a naasi ken nalinteg a wagas? Iti sumaganad a kapitulo, ipamaysatayo nga ammuen no kasano nga usaren ni Jehova ti pannakabalinna nga agparsua.