1, 2. Elia okwa li a mona oikumwifilonga ilipi monghalamwenyo yaye, nokwa li a mona oiningwanima ikumwifi neenghono ilipi eshi a li e li mekololo lomhunda yaHoreb?

 ELIA okwa li a mona oikumwifilonga tai landula. Okwa li a mona omakola oo a li hae mu etele oikulya luvali mefiku ofimbo a li a hondama. Okwa li a mona oshiyuma shoufila noshanga yomaadi oyo ya kala ihai pu momukokomoko wefimbo londjala. Okwa li yo a mona omundilo wa dja keulu eshi Kalunga a nyamukula eilikano laye. (1 Eehamba etukulwa 17 neti-18) Ndele lwanima Elia okwa ka mona oikumwifilonga inenenene i dule oyo ya popiwa metetekelo.

² Ofimbo a li mekololo lomhunda yaHoreb poshivelo, okwa li a mona oiningwanima ikumwifi neenghono ya landulafana. Tete okwa uda omhepo tai pepe. Omhepo oyo oya li tai pepe neenghono nosha yela kutya oya li tai ningi eweelelo linene tali fitike omatwi, molwaashi oya li ya teyaula eemhunda nokutataula omamanya. Konima yaasho, opa ka ningwa ekakamo ledu linene. Opo nee opa holoka omundilo. Eshi omundilo oo wa enda tau xwike moshitukulwa osho, Elia okwa li e udite oupyu munene wao. — 1 Eehamba 19:8-12.

3. Elia okwa li a mona oumbangi u na sha noukwatya waKalunga ulipi, nopeni hatu dulu okumona oumbangi u na sha noukwatya oo?

³ Oiningwanima ya yoolokafana aishe oyo Elia a li a mona otai ulike koshinima shimwe, eenghono dinene daJehova Kalunga. Odoshili kutya inatu pumbwa okumona oshikumwifilonga opo tu mone kutya Kalunga oku na eenghono. Ope na oumbangi wa yela filufilu oo tau ulike kutya Kalunga oku na eenghono. Ombibeli otai tu lombwele kutya eshito otali yandje oumbangi u na sha ‘neenghono daJehova daalushe nouKalunga waye.’ (Ovaroma 1:20) Diladila ashike shi na sha nokashelu, omingungumo dodula, epopomo likumwifi lewo lomeva, nosho yo eulu linene li yadi eenyofi! Mbela iho kala u wete eenghono daKalunga moinima oyo? Ndele nande ongaho, ovanhu ashike vanini mounyuni hava dimine  eenghono daKalunga. Navali ovanhu ashike vanininini ve na etaleko liwa li na sha nado. Okukala tu udite ko kutya Kalunga oha longifa ngahelipi oukwatya oo otashi tu pe omatomheno mahapu okweehena popepi elela naye. Moshitukulwa eshi, ohatu ke lihonga shihapu shi na sha neenghono daKalunga dihe fi okuyelekwa.

4, 5. (a) Edina laJehova ola yelifwa ngahelipi? (b) Omolwashike sha yeleka eshi Jehova a longifa ongobe opo a faneke eenghono daye?

⁴ Jehova oku na eenghono de likalekelwa. Jeremia 10:6 okwa ti: “Kape na ou e ku fa, Omwene, Oove omunene, edina loye linene, li neenghono.” Didilika kutya edina laJehova ola popiwa kutya oli na eenghono. Dimbuluka yo kutya oumbangi otau ulike kutya edina Jehova otali ti “Oha ningifa”. Oshike hashi dulifa Jehova a shite ile a kale keshe osho a hala? Eenghono daye. Okudula kwaJehova okukatuka eenghatu opo a longe ehalo laye inaku ngabekwa. Eenghono odo oukwatya waye umwe wa fimanenena.

⁵ Molwaashi itatu dulu okuuda ko pauyadi eenghono daJehova apa di fike, Jehova okwa longifa omafaneko opo e tu kwafele. Ngaashi twe shi mona nale, Jehova okwa longifa ongobe opo a faneke eenghono daye. (Hesekiel 1:4-10) Osho osha yeleka, molwaashi nonande ongobe oi li oshinamwenyo shopeumbo, oya kula noi na eenghono. Ovanhu vomuPalestina shopefimbo lOmbiibeli kava li naanaa hava mono oinima oyo i na eenghono di dule dongobe. Ashike ova li ve shii oludi lonhumba leemhuulu ditilifa odo paife dihe ko vali. (Job 39:9-12) Omukesari waRoma, Julius, okwa popya kutya eemhuulu odo odi dulike ashike kaniingholi kondjaba mounene. Okwa shanga a ti: “Odi na eenghono dihapu nodi na onhapo.” Ito ka kala tuu u wete wa ninga u muningholi noku na eenghono ngeenge owa shaamekwa noshinamwenyo osho!

6. Omolwashike Jehova oye aeke ta ifanwa “Omunaenghono adishe”?

⁶ Sha faafana, omunhu okanima kanininini noke na eenghono oku mu yelekanifa naKalunga omunaenghono, Jehova. Nokuli noiwana inaenghono Jehova okwe i tala ko ashike ya fa okandwi ke li koshiyelekifo. (Jesaja 40:15) Mepingafano noishitwa aishe, eenghono daJehova inadi ngabekwa, nomolwaasho oye aeke ta ifanwa  “Omunaenghono adishe.” a (Ehololo 15:3, OB-1986) Jehova oku na ‘eenghono dinene nokudula kwaye okuhapu.’ (Jesaja 40:26) Oku li Odjo inene yeenghono noyaalushe. Jehova iha pewa eenghono kodjo imwe i lili, molwaashi ‘eenghono odaye.’ (Epsalme 62:12) Ndele mbela Jehova oha longifa eenghono daye okupitila mushike?

7. Omhepo iyapuki yaKalunga oshike, noshitya shomomalaka opehovelo omo mwa li mwa shangwa Ombibeli otashi yandje eityo lilipi?

⁷ Jehova oha yandje omhepo yaye iyapuki, ndele ihai pu po. Omhepo iyapuki oyo eenghono daKalunga tadi longo. MuGenesis 1:2, (NW) Ombiibeli oya popya omhepo iyapuki i li “eenghono daKalunga tadi longo.” Oshitya shopehovelo shOshiheberi noshOshigreka osho sha tolokwa “omhepo” otashi dulu yo okutolokwa “omhepo ei hai pepe,” “omufudo” nosho yo “omuku.” Ovashangi vomamboitya ova ti kutya oshitya shopehovelo otashi yandje ediladilo leenghono tadi longo dihe wetike. Ngaashi ashike omhepo oyo hai pepe ihai monika, omhepo yaKalunga nayo ihai monika, ndele ovanhu otava dulu okumona osho tai longo.

8. MOmbiibeli, omhepo iyapuki yaKalunga oya ifanwa shike pafaneko, nomolwashike omafaafanifo oo taa wapalele?

⁸ Kalunga ota dulu okulongifa omhepo yaye mukeshe shimwe. Ota dulu oku i longifa opo a wanife po elalakano keshe olo e na momadiladilo. Onghee hano, osha yeleka eshi mOmbiibeli omhepo iyapuki yaKalunga ya popiwa pafaneko i li ‘omunwe,’ ‘eke li neenghono nokwooko kwa yeluka.’ (Lukas 11:20; Deuteronomion 5:15; Epsalme 8:4) Ngaashi ashike omunhu e na okulongifa eenghono daye nosho yo ounghulungu waye opo a dule okulonga oilonga ihapu nomake aye, Kalunga ota dulu okulongifa omhepo yaye opo a wanife po elalakano laye keshe, ngaashi okushita ouhovelitungifi vanininini voishitwa aishe i wetike ile okutukula pokati omeva omEfuta Litilyana ile okukwafela Ovakriste vomefelemudo lotete va popye omalaka oshinailongo.

9. Jehova oku na eenghonopangelo di fike peni?

⁹ Jehova natango oha longifa eenghono daye eshi ta pangele e li Omupangeli weshito alishe. Diladila ashike ngeno pe na oishitwa  inaendunge omamiliyona lwomamiliyona oyo ya halelela oku ku longela. Jehova oku na eenghonopangelo da tya ngaho. Oku na ovapiya vaye vopanhu ovo mOmishangwa luhapu hava faafanifwa netangakwaita. (Epsalme 68:12; 110:3) Omunhu oshishitwa shihe na eenghono oku mu yelekanifa nomweengeli. Nomolwaasho eshi etangakwaita laAssiria la li la ponokela oshiwana shaKalunga, omweengeli umwe aeke okwa li a dipaa ovakwaita 185 000 moufiku umwe. (2 Eehamba 19:35) Ovaengeli vaKalunga “ovanaenghono” shili. — Epsalme 103:19, 20.

10. (a) Omolwashike Omunaenghono adishe ta ifanwa Kalunga komatanga ovakwaita? (b) Oshishitwa shilipi shi na eenghono dinenenene shi dule oishitwa ikwao yaJehova?

¹⁰ Ovaengeli ove li vangapi? Omuprofeti Daniel okwa li a mona emoniko li na sha neulu omo a mona oishitwa yopamhepo i dulife pomamiliyona 100 i li ofika ya taalela kolukalwapangelo laJehova, ashike kape na osho tashi ulike kutya okwa li a mona ovaengeli aveshe. (Daniel 7:10) Onghee hano, otashi dulika pe na ovaengeli omamiliyona omafele, nomolwaasho Jehova ta ifanwa Kalunga komatanga ovakwaita. Edinafimaneko olo otali ulike kondodo yaye yopombada e li Omuwiliki womatanga ovaengeli ovanaenghono a unganekwa. Okwa tula po Omona waye omuholike, “Omudalwa wotete [woishitwa] aishe,” a kale ondjai yoishitwa aishe oyo yopamhepo. (Ovakolossi 1:15) Jesus, e li omweengeli omukulunhu, oo ta wilike ovaengeli aveshe, mwa kwatela ovaserafi nosho yo ovakerubi, oku na eenghono dinenenene e dule oishitwa aishe ikwao yaJehova.

11, 12. (a) Omolwashike taku dulu okutiwa kutya eendjovo daKalunga odi na eenghono? (b) Jesus okwa koleka ngahelipi ounene weenghono daJehova?

¹¹ Jehova oha longifa yo eenghono daye monghedi imwe vali. Ovaheberi 4:12 otava ti: “Ondjovo yaKalunga oi nomwenyo neenghono.” Mbela owa didilika eenghono deendjovo daKalunga ile detumwalaka la nwefwa mo komhepo olo tali hangwa mOmbiibeli? Eendjovo daKalunga otadi dulu oku tu pameka, okutunga eitavelo letu nosho yo oku tu kwafela tu ninge omalunduluko manene monghalamwenyo yetu. Omuyapostoli Paulus okwa li a londwela Ovakriste vakwao va kale va angala ovanhu ovo va li ve na onghedi yokukalamwenyo inai koshoka. Opo nee okwa weda ko a ti: “Ndele mwa li mu li ngaha, vamwe vomunye.” (1 Ovakorinto 6:9-11)  Doshili, ‘eendjovo daKalunga’ odi na eenghono, molwaashi oda li da kwafela Ovakriste vopefimbo laPaulus va ninge omalunduluko.

¹² Eenghono daJehova odinenenene, nokape na osho tashi dulu okuya moshipala Jehova a longife eenghono daye monghedi tai pondola. Jesus okwa ti: “Kalunga iha nyengwa kusha.” (Mateus 19:26) Jehova oha longifa eenghono daye okuwanifa po omalalakano elipi?

13, 14. (a) Omolwashike hatu dulu okutya Jehova ke fi ashike odjo yeenghono da nhupekwa? (b) Omeenghedi dilipi Jehova ha longifa eenghono daye?

¹³ Omhepo yaKalunga kai fi ashike eenghono dongaho, na Jehova Kalunga ke fi ashike eenghono da nhupekwa, odjo ashike ngeno yeenghono. Ndele Kalunga omunhu oo e na eenghono nohe di longifa pandunge. Ndele mbela oshike hashi mu linyengifa e di longife?

¹⁴ Ngaashi hatu ke shi mona, Kalunga oha longifa eenghono opo a shite oinima, a hanaune, a amene oshiwana shaye noku shitulule. Noitya imwe, oha longifa eenghono daye opo a ninge keshe shimwe osho shi li metwokumwe nomalalakano aye. (Jesaja 46:10) Peemhito dimwe, Jehova oha longifa eenghono daye opo a holole omaukwatya aye a fimanenena nosho yo omifikamhango daye. Ndele komesho yaaishe, oha longifa eenghono daye opo a longe ehalo laye, sha hala okutya okuyapulifa edina laye liyapuki okupitila mOuhamba wopaMessias, tashi ulike kutya okupangela kwaye okwa denga mbada. Kape na osho tashi dulu okuya moshipala elalakano olo.

15. Jehova oha longifa ngahelipi eenghono daye omolwovapiya vaye, naasho osha li sha ulikwa ngahelipi moshinima shaElia?

¹⁵ Jehova oha longifa yo eenghono daye opo e tu etele ouwa pauhandimwe. Didilika osho 2 Omafimbo 16:9 a popya, a ti: “Omesho Omwene taa tale edu alishe, opo a kwafe neenghono ovo have liameke kuye nomutima aushe.” Oshimoniwa shaElia osho sha hokololwa moutendo voketameko oshi li oshihopaenenwa osho tashi ulike kutya Jehova oha longifa eenghono daye opo e tu etele ouwa pauhandimwe. Omolwashike Jehova a li e mu ulikila eenghono daye monghedi ikumwifi ngaho? Ohambanghainhu ikolokoshi  Isabel oya li ya ana kutya Elia oku na okudipawa. Omuprofeti Elia okwa li a faduka po opo a ka xupife omwenyo waye. Okwa li e udite owike, a tila, nokwa li a teka omukumo, a li e wete oilonga yaye aishe youdiinini inai kwafa sha. Opo Jehova a hekeleke Elia oo a li a nyika oluhodi, okwe mu dimbulukifa eenghono daYe. Omhepo, ekakamo ledu nosho yo omundilo oo Elia a li a mona, oya li tai ulike kutya ou e na eenghono dinenenene meshito alishe oku li pamwe naye. Mbela Elia okwa li ngoo e na okukala a tila Isabel ngeenge Kalunga omunaenghono adishe oku li pamwe naye? — 1 Eehamba 19:1-12. b

16. Omolwashike okudilonga shi na sha neenghono daJehova tashi dulu oku tu hekeleka?

¹⁶ Nonande Jehova kunena iha longo oikumwifilonga, oku li ngaashi a li pefimbo laElia. (1 Ovakorinto 13:8) Nokunena okwa halelela okulongifa eenghono daye opo a kwafele ovo ve mu hole. Odoshili kutya Jehova oku li monhele omo hamu kala oishitwa yopamhepo, ashike nande ongaho ke li kokule nafye. Molwaashi eenghono daye kadi na ongaba, oshinano osho shi li pokati ketu naye kashi fi oshiimbi shasha. Ponhele yaasho, “Omwene oku li popepi naaveshe, have mu ifana.” (Epsalme 145:18) Pomhito imwe, eshi omuprofeti Daniel a li a pula ekwafo kuJehova, omweengeli umwe okwa li e uya puDaniel ofimbo nokuli ina mana okwiilikana. (Daniel 9:20-23) Kape na osho tashi dulu okwiimba Jehova a kwafele noku pameke ovo e hole. — Epsalme 118:6.

17. Omeityo lilipi eenghono daJehova hadi tu tilifa, ndele outile ulipi dihe na oku tu etela?

¹⁷ Mbela eenghono daKalunga odi na oku tu ningifa tu kale twe mu tila? Enyamukulo kepulo olo oli na okukala heeno nosho yo ahowe. Ohatu dulu okutya heeno, molwaashi oukwatya oo owe tu pa etomheno la kola lokukala netilokalunga, sha hala okutya,  etilofimaneko lomoule olo twa kundafana pauxupi metukulwa la tetekela. Ombiibeli oya ti etilokalunga la tya ngaho olo “efina lounongondunge.” (Epsalme 111:10) Ndele ohatu dulu yo kunyamukula kutya ahowe, meityo olo kutya eenghono daKalunga kadi na oku tu ningifa tu kale twe mu tila, tu na oumbada wokukakama ile tu kale twa tila okweehena popepi naye.

18. (a) Omolwashike ovanhu vahapu inave lineekela ovanaenghono? (b) Otu shi shii ngahelipi kutya eenghono daJehova itadi dulu oku mu nyonauna?

¹⁸ Omunandjokonona Omwiingilisha wedina Lord Acton okwa shanga mo 1887 a ti: “Eenghonopangelo ohadi nyonauna ovanhu, nongeenge omunhu oku na eenghonopangelo dihapu oha nyonauka filufilu.” Eendjovo daye oda kala hadi endululwa oikando ihapu, tashi dulika molwaashi ovanhu vahapu ove di tala ko di li oshili ihe fi okupatanekwa. Luhapu, ovanhu inava wanenena ohava longifa nai eenghonopangelo, ngaashi naanaa ondjokonona ye shi koleka lwoikando. (Omuudifi 4:1; 8:9) Nomolwaasho ovanhu vahapu inave lineekela ovo ve na eenghonopangelo nohava kala ve livangeka ovanhu va tya ngaho. Ashike Jehova oku na eenghono dinenenene. Ndele mbela eenghono daye ode mu nyonauna monghedi yonhumba? Hasho nandenande! Ngaashi twe shi mona nale, Jehova omuyapuki, noke na oukengeleledi nande owasha. Jehova okwa yooloka ko kovanhu inava wanenena ovo ve na eenghonopangelo mounyuni ou wa nyonauka. Iha longifa nandenande nai eenghono daye, noke na efiku e ke shi ninge.

19, 20. (a) Jehova oha longifa alushe eenghono daye metwokumwe nomaukwatya amwe elipi, nomolwashike osho tashi tu hekeleke? (b) Ongahelipi to dulu okuyelifa kombinga ya nghee Jehova ha ulike oukwatya welipangelo, nomolwashike oukwatya oo uhokwifa kwoove?

¹⁹ Dimbuluka kutya eenghono ado adike oukwatya waJehova. Ohatu ka konakona yo shi na sha nouyuki, ounongo nosho yo ohole yaye. Ashike katu na okudiladila kutya Jehova oha holola omaukwatya aye nopehe na elalakano lasha ile ondjele, ile kutya oha longifa ashike oukwatya waye umwe ndele ita longo metwokumwe nomaukwatya makwao. Ndele mepingafano naasho, ohatu ka mona momatukulwa taa landula kutya Jehova oha longifa alushe eenghono daye metwokumwe nouyuki, ounongo nosho yo ohole yaye. Diladila yo vali kombinga youkwatya waKalunga umwe, elipangelo, oo wa pumba movapangeli vomounyuni ou.

 ²⁰ Diladila nee ngeno wa shakeneka omunhu mulemule ye omunene, e na eenghono dinene, nowe mu tila. Ndele mokweendela ko kwefimbo, owa didilika kutya omunhu oo omunambili. Alushe okwe lilongekida nokwa halelela okulongifa eenghono daye opo a kwafele ovanhu noku va amena, unene tuu ovo tava monika vehe li meameno lasha novehe na omukwafi. Ke na efiku a longifile nai eenghono daye. Owa uda ta lundilwa ehe na eshi a ninga, ndele nande ongaho oha kala ashike a ngungila, e na efimaneko, noku na olune. Otashi dulika u lipule kutya naave oto dulu ngoo okuulika oukwatya wounambili nosho yo elipangelo ngaashi ye, naunene tuu ngeenge ngeno owa li u na eenghono di fike pudaye. Eshi to ende to shiiva omunhu oo, mbela ito ka kala wa hala okweehena popepi naye? Otu na omatomheno mahapu okweehena popepi nomunaenghono adishe Jehova. Konakona etumbulo alishe oko kwa kanghamena oshipalanyole shetukulwa eli: ‘Omwene Ye Omutalanheni e neenghono dihapu.’ (Nahum 1:3) Jehova iha endelele okulongifa eenghono daye opo a handukile ovanhu, nokuli nande ovakolokoshi. Oku na omwenyo muwa nolune. Eshi a li a handukifwa oikando ihapu kOvaisrael, okwa li a ulika kutya ye “Omutalanheni.” — Epsalme 78:37-41.

21. Omolwashike Jehova iha kondjifa ovanhu va longe ehalo laye, naasho otashi tu hongo shike shi na sha naye?

²¹ Natu ka tale eembinga di lili noku lili omo Jehova ha ulike elipangelo. Ngeno eenghono doye kada li da ngabekwa, mbela oto  diladila kutya omafimbo amwe ngeno oto ka kala wa hala okukondjifa ovanhu va ninge oinima ngaashi wa hala? Nonande Jehova oku na eenghono dinenenene, iha kondjifa ovanhu ve mu longele. Nokuli nonande ovanhu otava ka mona ashike omwenyo waalushe ngeenge otava longele Jehova, ihe tu fininike tu mu longele. Ndele ponhele yaasho, okwa pa keshe umwe emanguluko lokuninga omatokolo. Okwe tu londwela shi na sha noidjemo ii oyo hatu ka mona ngeenge otwa ningi omatokolo ehe li pandunge, nokwe tu lombwela yo kutya ondjabi ilipi hatu ka mona ngeenge otwa ningi omatokolo e li pandunge. Ashike ofye vene tu na okuninga ehoololo. (Deuteronomion 30:19, 20) Iha hokwa oilonga oyo tai longwa kefininiko ile molwaashi omunhu a tila eenghono daye dinenenene. Oha kongo ovo va hala oku mu longela nehalo liwa, tave linyengifwa kohole. — 2 Ovakorinto 9:7.

22, 23. (a) Oshike tashi ulike kutya Jehova oha kala a hafa oku pa vamwe eenghono? (b) Oshike hatu ka kundafana metukulwa tali landula?

²² Natu ka tale ketomheno laxuuninwa kutya omolwashike tuhe na okukala twa tila Kalunga omunaenghono adishe noumbada wokukakama. Ovanhu ovo ve na eenghonopangelo ihava kala va halela vakwao eenghonopangelo. Ndele Jehova oha kala a hafa okupa ovapiya vaye ovadiinini eenghono. Oha pe vamwe eenghonopangelo da yeleka, ngaashi a pa Omona waye. (Mateus 28:18) Jehova oha pe yo ovapiya vaye eenghono monghedi imwe vali. Ombiibeli oya ti: ‘Omwene ounene owoye, neenghonopangelo odoye, noshinge oshoye, nouyelele owoye, nepangelofimano oloye, heeno aishe yomeulu nokombada yedu oyoye. Meke loye omu neenghono nepangelonghono. Ndele momapangelelo eke loye hamu di enenepeko neyombamo.’ — 1 Omafimbo 29:11, 12.

²³ Jehova ota ka kala a hafa oku ku pameka. Oha pe yo ovo va hala oku mu longela “eenghono di dule odo dopaushitwe.” (2 Ovakorinto 4:7) Ku udite mbela wa hala okweehena popepi naKalunga oo omunaenghono, oo ha longifa eenghono daye monghedi ya tya ngaho yopahole nosho yo metwokumwe nomifikamhango daye douyuki? Metukulwa tali landula, ohatu ka konakona shi na sha nanghee Jehova ha longifa eenghono daye opo a shite oinima.