1, 2. Le i bintu’ka bitulumukwa byāmwene Ediya mu būmi bwandi, ino i binkumenkume’ka byāemwenine mu mutá ku Lūlu lwa Holeba?

 EDIYA wāmwene dibajinji bintu bitulumukwa. Wāmwene binkombe bimuletela bidibwa misunsa ibidi ku difuku paādi ufyeme. Wāmwene milondo ibidi miyule bukula ne māni kupwa keipu mu kitatyi kya nzala. Kadi wāmwene mudilo utūka mūlu aye pa kupwa kulomba. (1 Balopwe, shapita 17, 18) Ne kadi, Ediya wādi kamwene kashā bintu na bino.

² Paāfwenene ku kibelo kya mutá wa ku Lūlu lwa Holeba, wēmwenine lunkunkwa mulongo lwa binkumenkume. Dibajinji wāmwene kivula. Padi ye kino kyādi kitūta bininge, kilenga lunwa bininge, mwanda kyādi kikomo bininge kilala ngulu ne kutelemuna mabwe. Kulonda’po, wāmwene kintenshi, kyādi kikomo bininge kilala nshi. Kupwa wāmona mudilo. Mudilo powādi utēma, padi Ediya ye uno wāivwene kyanga bininge.—1 Balopwe 19:8-12.

3. Ediya wēmwenine bukamoni bwa ngikadila’ka ya Leza, ne i kwepi kotukokeja kumona bukamoni bwa ino ngikadila?

³ Bino bintu byonso byēmwenine Ediya byādi biifwene mu kintu kimo—byādi bilombola bukomo bukatakata bwa Yehova Leza. Na bubine, ketusakilwapo kumona bingelengele pa kusaka tujingulule amba Leza udi na buno bukomo. Bukomo bwandi i bumweke patōka. Bible witulombola amba bupangi i bukamoni bulombola “bukomo bwa nyeke ne Buleza” bwa Yehova. (Bene Loma 1:20) Langa’po bidi mapeni ne mikungulo ya mvula mukatampe, muponenanga mema ne mubaile diulu! Le kumwenepo bukomo bwa Leza mu bino byonso? Inoko, i bantu batyetye’tu dyalelo mu ino ntanda bajingulwile bukomokomo bwa Leza. Kadi, i batyetye’tu kete bebumona biyampe. Inoko kwivwanija biyampe ino ngikadila ya Leza kwitupanga bubinga buvule bwa  kufwena kudi Yehova. Mu kino kipindi tusa kushilula kwifunda’mo myanda palapala itala bukomo bwa Yehova kebudi mpwilo.

4, 5. (a) Le dijina dya Yehova dishintulula bika? (b) Mwanda waka i kyendele’mo Yehova atonge ñombe mwanda wa kweleja bukomo bwandi?

⁴ Yehova i aye kete udi na bukomokomo. Yelemia 10:6 unena amba: “A Yehova, kekudipo nansha umo udi bwa abe. Wi mukatampe, dijina dyobe i dikatampe kadi dikomokomo.” Tala, dijina dya Yehova dilombola bukatampe bwandi nansha bukomo bwandi. Vuluka amba, dino dijina dishintulula patōkelela amba “Wikadija Ke.” Le i bika bilengeja Yehova apunge kintu kyo-kyonso kyasaka ne kwikala monso mwasakila kwikadila? Mwene i bukomokomo bwandi. Na bubine, bukomo bwa Yehova bwa kulonga bintu, kufikidija kiswa-mutyima kyandi kebudipo na mfulo. Buno bukomokomo i ngikadila imo mikatampe.

⁵ Byoketubwanyapo kuyukidija ne pa mfulo bukomo bwandi, Yehova wingidijanga byelekejo mwanda wa kwitukwasha. Monka motwekimwenine, wingidijanga ñombe mwanda wa kwelekeja bukomo bwandi. (Ezekyele 1:4-10) Buno butongi i bufike’po, mwanda nansha ke ñombe wa nja i nyema mukatampe kadi mukomokomo. Bantu ba mu Paleshitina ba mu kitatyi kyāsonekelwe Bible, kebādipo batyina kwikuma na nyema yense mukomo kutabuka uno. Ino bādi bayukile musaka umo wa bañombe ba kutyina—bañombe ba ntanda, nansha banyema bamo ba ntanda, pano ke bajimine. (Yoba 39:9-12) Muludiki mwine Loma Jules César wājingulwile amba bano bañombe i beshile’tu patye na banzovu. Wāsonekele amba “i bakatampe mu bukomo bwabo kadi kebo lubilo.” Langa’po bidi mobwanya kwityepelwa ne kwimona bule shi ubafwena kubwipi na uno nyema!

6. Mwanda waka Yehova bunka bwandi witwanga bu “Mwinē Bukomo Bonso”?

⁶ Mu muswelo umo onka, muntu i mutyetye bininge kadi wa kubulwa bukomo shi tumudingakanye na Leza wa bukomokomo  Yehova. Aye umwene nansha ke mizo mikomokomo pamo bwa luvumbi pa kipimo kya bulēmi. (Isaya 40:15) Kwishila na bipangwa, Yehova udi na bukomo bwampikwa mfulo mwanda aye bunka bwandi witwanga bu “Mwinē Bukomo Bonso.” a (Kusokwelwa 15:3) Yehova udi na “bukomo bwandi buvulevule ne bukomokomo . . . bulenga nzuba.” (Isaya 40:26) Aye i Nsulo ya bukomokomo kebudipo na mfulo. Bukomo bwandi kebutambangapo ku nsulo mikwabo, mwanda “bukomo i bwa Leza.” (Ñimbo ya Mitōto 62:11) Ino, i muswelo’ka wingidijanga Yehova bukomo bwandi?

7. Le mushipiditu ujila wa Yehova i bika, ne bishima bya ludimi lubajinji bingidijibwe mu Bible bileta mulangwe’ka?

⁷ Mushipiditu ujila utamba kudi Yehova keudipo na mfulo. I bukomo bwa Leza bwingila. Na bubine, mu Ngalwilo 1:2, Bible wibutela bu ‘bukomo bwa Leza bwingila.’ Bishima bya Kihebelu ne bya Kingidiki bibajinji, byalamwinwe bu “mushipiditu” bibwanya kyaba kimo kushintululwa bu, “luvula” nansha “umpuya.” Bashintuludi ba bishima banenanga amba bishima bya ludimi lubajinji bileta mulangwe wa bukomo bwingila kebumweka. Mushipiditu wa Leza keumwekangapo kumeso etu pamo bwa luvula, inoko bilongwa byao i bya bine kadi bimweke.

8. Mu Bible, mushipiditu wa Leza i mutelwe mu muneneno wa kyelekejo bu bika, ne mwanda waka kuno kudingakanya i kwendele’mo?

⁸ Mushipiditu ujila wa Leza ulondanga mushintyila bintu. Yehova ubwanya kwiwingidija mwanda wa kufikidija mpango yo-yonso yadi nayo mu ñeni. Nanshi i kyendele’mo mu Bible, mushipiditu wa Leza witwe mu muneneno wa kyelekejo bu “munwe” wandi, “kuboko kwa bukomo,” nansha bu “kuboko kōlole.” (Luka 11:20; Kupituluka mu Bijila 5:15; Ñimbo ya Mitōto 8:3) Monka mubwaninya muntu kwingidija dikasa dyandi mwanda wa kwingila mingilo palapala ilomba bukomo ne bwino, Leza nandi ubwanya kwingidija mushipiditu wandi mwanda wa  kufikidija mpango yo-yonso—kimfwa kupanga kaatome katyetyetyetye, kukalañanya mema a Dijiba Dityila nansha kukwasha bene Kidishitu ba mu myaka katwa kabajinji besambe mu ndimi myeni.

9. Le bukomo bwa Yehova i bukatampe namani?

⁹ Kadi Yehova wingidijanga bukomo bwandi kupityila ku lupusa lwandi lwa bu Mwinē Lupusa Lonso mūlu ne pano panshi. Langa’po bidi, shi udi na midiyo ne midiyo ya bantu ba ñeni kadi bakomo basaka kulonga byosaka! Yehova aye udi nabo. Udi na bantu bamwingidila, batelelwe divule mu Bisonekwa bu bibumbo. (Ñimbo ya Mitōto 68:11; 110:3) Inoko muntu i kipangwa kizoze shi twikidingakanye na mwikeulu. Vuluka, kibumbo kya bene Ashidia pokyātambile bantu Leza, mwikeulu umo’tu kete wāipaile basola 185 000 bufuku bumo! (2 Balopwe 19:35) Bamwikeulu ba Leza i “bakomokomo mu bukomo.”—Ñimbo ya Mitōto 103:19, 20.

10. (a) Mwanda waka Mwinē Bukomo Bonso witwanga bu Yehova wa bibumbo? (b) Le mukatampe mu bipangwa byonso bya Yehova i ani?

¹⁰ Le kudi bamwikeulu banga? Mupolofeto Danyele wāmwene kimonwa kya mūlu mwaāmwene bipangwa bya ku mushipiditu bitabuke pa midiyo 100 kumeso kwa lupona lwa Yehova, ino kekudipo kilombola amba wāmwene bamwikeulu bonso. (Danyele 7:10) Nanshi kufwaninwe kwikala tutwa na tutwa twa midiyo twa bamwikeulu. O mwanda Leza witwanga bu Yehova wa bibumbo. Kino kitenta kilombola mubaile bukomo bwandi pamo bwa Mukulu wa basola, utangidile bibumbo bikatampe bya bamwikeulu bakomokomo. Ne kadi, bino bipangwa byonso bya ku mushipiditu, byendejibwanga na muntu umo, ke wandi Mwana kadi, “umbedi wa bipangwa byonso.” (Bene Kolose 1:15) Byadi mwikeulu mukatampe—mukulu wa bamwikeulu bonso, baselafimi, ne bakelubi—Yesu ye mukatampe mu bipangwa byonso bya Yehova.

11, 12. (a) Le kinenwa kya Leza kidi na bukomo mu miswelo’ka? (b) Le Yesu wālombwele namani mubaile bukomokomo bwa Yehova?

¹¹ Yehova udi na bukomo bukwabo bwaingidija. Bahebelu 4:12 unena amba: “Kinenwa kya Leza i kyūmi kadi kidi na bukomo.”  Le kodi mujingulule bukomo budi mu Kinenwa kya Leza, musapu wa ku bukomo bwa mushipiditu, usonekelwe mu Bible? Kibwanya kwitukomeja, kutamija lwitabijo lwetu ne kwitukwasha tushinte bininge mu būmi bwetu. Mutumibwa Polo wādyumwine banababo betabije ku bantu badi na mwiendelejo wa disubi. Kupwa wābweja’ko amba: “Mo mwadi mwikadile ne bamobamo mu bukata mwenu.” (1 Bene Kodinda 6:9-11) Na bubine, “kinenwa kya Leza” kyādi na bukomo mu būmi bwabo ne kwibakwasha bashinte.

¹² Bukomo bwa Yehova i bukatampe, kadi miswelo yaingidija’bo i mifike’po, o mwanda kekudipo kintu nansha kimo kya kumujikakanya. Yesu wānene amba: “Bintu byonso bibwanikanga.” (Mateo 19:26) Le Yehova wingidijanga bukomokomo bwandi na kitungo’ka?

13, 14. (a) Mwanda waka tubwanya kunena amba Yehova ke nsulopo bitupu ya bukomokomo bonso? (b) Yehova wingidijanga bukomo bwandi mu miswelo’ka?

¹³ Mushipiditu wa Yehova i kintu kikatampe mpata kupita bukomo bonso bwa ku ngitu; kadi Yehova ke bukomopo bitupu nansha nsulo ya bukomokomo kete. Leza i muntu udi’ko bine wingidija senene bukomokomo bwandi. Ino, le i bika bimulengeja engidije’bo?

¹⁴ Monka motusa kwikimwena, Yehova wingidijanga bukomo bwandi mwanda wa kupanga, konakanya, kukinga ne kulongolola—mu kīpi, wingidijanga’bo mwanda wa kulonga kintu kyo-kyonso kikwatañene na mpango yandi mibwaninine. (Isaya 46:10) Kyaba kikwabo, Yehova wingidijanga bukomokomo bwandi mwanda wa kusokola bintu bya kamweno bitala ngikadila ne misoñanya yandi. Ne kadi, wingidijanga bukomokomo bwandi mwanda wa kufikidija kiswa-mutyima kyandi—kupandula dijina dyandi kupityila ku Bulopwe bwa Meshiasa, ne kulombola’mba muswelo wandi wa kuludika o muyampe mpata. Kekudipo kintu nansha kimo kibwanya kukankaja ino mpango.

15. Le Yehova wingidijanga bukomokomo bwandi na kitungo’ka pa mwanda wa bengidi bandi, ne byāmwekele namani mu mwanda wa Ediya?

 ¹⁵ Kadi Yehova wingidijanga bukomo bwandi mwanda wa kamweno ka bantu. Tala binena 2 Bilongwa 16:9 amba: “Meso a Yehova anangakananga koku ne koku pa ntanda yonso mwanda wa kulombola bukomo bwandi pangala pa boba badi na mutyima mubwane kwadi.” Myanda yēmwenine Ediya itelelwe kūlu’ku, i kimfwa’tu kimo. Mwanda waka Yehova Leza wāmupele biyukeno bilenga moyo bya bukomokomo bwandi? Nansha nankyo, Yezebele Mulopwe Mukaji umbi wātyipile kwipaya Ediya. Mupolofeto wānyemene kutyina wakafwa. Wēmwene bu udi bunka, wākwatwa moyo, ne kutyumukwa mutyima—kufika ne ku kulanga amba mwingilo wandi mukomo keudipo na mvubu. Pa kusaka kusenga uno muntu muvutakanibwe ñeni, Yehova wāvulwije Ediya bukomokomo bwandi. Kivula, kintenshi ne mudilo, byālombwele amba kudi Muntu umo mukomo kutabuka mūlu ne pano panshi wādi na Ediya. Shi Leza Mwinē Bukomo Bonso wādi nandi, le wādi ufwaninwe kutyina Yezebele?—1 Balopwe 19:1-12. b

16. Mwanda waka tubwanya kusengwa shi tubandile bukomo bukatakata bwa Yehova?

¹⁶ Nansha byakakiloñangapo bingelengele dyalelo, Yehova kashintyilepo tamba mu mafuku a Ediya. (1 Bene Kodinda 13:8) Usakanga’nka ne dyalelo kwingidija bukomo bwandi mwanda wa kamweno ka boba bamusenswe. Bine, ushikete mu kīkalo kya ku mushipiditu kya peulu, inoko kadipo netu kulampe. Bukomokomo bwandi kebudi mpwilo kadi bula kebudipo na mwanda kwadi. Ino, “Yehova udi pabwipi na boba bonso bamwita.” (Ñimbo ya Mitōto 145:18) Mupolofeto Danyele pawāityile Yehova amukwashe, mwikeulu wāmumwekela aye kapwile ne kulomba kwine! (Danyele 9:20-23) I kutupu kintu kibwanya  kukankaja Yehova aleke kukwasha ne kukankamika boba basenswe.—Ñimbo ya Mitōto 118:6.

17. Le bukomo bwa Yehova buletanga moyo mu muswelo’ka, ino i moyo wa muswelo’ka okebwitupangapo?

¹⁷ Le bukomokomo bwa Leza bufwaninwe kwitutonona tumutyine? Kilondololwa i en-en ne mhm. I en-en, mwanda ino ngikadila itupa bubinga bwa kwakaminwa Leza, kumutyina ne kumulēmeka pakatampe kotwesambile mu kīpi mu shapita ushele kunyuma. Kuno kwakamwa, Bible wikutela bu “ngalwilo ya tunangu.” (Ñimbo ya Mitōto 111:10) Kadi tukalondolola amba, mhm, mwanda bukomo bwa Leza kebwitupangapo bubinga bwa kumutyina bibi nansha kunyema kumufwena.

18. (a) Mwanda waka bantu bavule bamonanga bibi bantu ba bukomo? (b) Le tubayuka namani amba Yehova kabwanyapo kōnwa na bukomo bwandi?

¹⁸ “Bukomo bonanga muntu, kwikala mukomo mu byonso konanga muntu mu byonso,” mo mwalembele mukelenge Acton, mulembi wa mānga mwine Angeletele mu 1887. Binenwa byandi bipitulukwanga kyaba ne kyaba, padi i mwanda bantu bavule bebimwene bu bya bine. Divule bantu ba kubulwa kubwaninina bengidijanga bibi bukomo bwabo monka mwikilombwela mānga. (Musapudi 4:1; 8:9) Pa mwanda wa buno bubinga, bantu bavule bamwene bibi bantu ba bukomo ne kadi bebanyemanga. Ne pano pene, Yehova udi na bukomo bonso. Le buno bukomo ke bumōne? Nansha dimo! Monka motwekimwenine, i ujila, kabwanyapo kusubijibwa. Yehova i mwishile na bana-balume ne bana-bakaji bampikwa kubwaninina badi na bukomo mu ino ntanda ya disubi. Kashā kaingidije bibi bukomo ne kakebiloñangapo nansha dimo.

19, 20. (a) Yehova wingidijanga bukomo bwandi pamo ne ngikadila’ka mikwabo, ne mwanda waka kino kitukulupija? (b) Le i muswelo’ka obwanya kwelekeja kwīfula kwa Yehova, ne mwanda waka kukusangajanga?

¹⁹ Vuluka amba, Yehova kadipo’nka na bukomo kete. Tufwaninwe kwifunda boloke, tunangu ne buswe bwandi. Inoko  ketwakilangai amba ngikadila ya Yehova ingilanga na kasumalomo, nansha kingileingile wita’mba wingidijanga ngikadila imo kupwa ke mikwabo. Inoko tusa kumona mu mashapita alonda’ko amba Yehova wingidijanga nyeke bukomo bwandi pamo na boloke, tunangu ne buswe bwandi. Vuluka ne ngikadila mikwabo idi na Leza ibudilwe bendeji bavule mu ino ntanda—ke kwifūla kadi.

²⁰ Langa’po bidi shi ubesambakena na muntu mulampe kadi mukomo wakukwatyija moyo. Inoko kadi ubajingulula amba udi biyampe. Usakanga ne witabije kwingidija bukomo bwandi mwanda wa kukwasha ne kukinga bantu nakampata boba bampikwa bukomo ne bazoze. Kengidijangapo bibi bukomo bwandi. Ubamone bantu bamuvubakenya myanda bya bubela ino aye kashā uba talala, mwilēmeke, enka ne kwikala biyampe. Kowiipangula shi nobe ubwanya kwikala talala ne kuba uno muswelo nakampata shi wi mukomo na aye! Shi ubayuka uno muntu biyampe, ubulwe’po kushilula kumufwena bityebitye? Tudi na bubinga bukatampe bwa kufwena Yehova Mwinē Bukomo Bonso. Tala munenene mulongo mutuntulu wa vese mwine wimanine’po uno shapita, unena amba: “Yehova wijanga pa kukwatwa bulobo kadi udi na bukomo bukatampe.” (Nahumi 1:3) Yehova kengidijangapo lubilolubilo bukomo bwandi mwanda wa kulwa na bantu nansha ke babi bene. Udi na ngikadila italala ne kanye. Ke mwilombole amba “wijanga pa kukwatwa bulobo” ku lonji luvule lobamusomba.—Ñimbo ya Mitōto 78:37-41.

21. Mwanda waka Yehova kaningilangapo bantu balonge kiswa-mutyima kyandi, ne kino kitufundija bika bitala padi?

 ²¹ Tala bidi mwingidijijanga Yehova kwīfula mu miswelo palapala. Shi abe wadi na bukomo bwampikwa mpwilo, le ulanga amba kwadipo wa kubwanya kyaba kimo kuningila bantu balonge byosaka? Yehova wa bukomo bonso, aye kaningilapo bantu bamwingidile. Nansha kwingidila Leza byo kutwala ku būmi bwa nyeke, Yehova ketuningilangapo tumwingidile. Inoko, ulēmekele muntu yense ne kumupa bwanapabo bwa kwitongela. Witudyumunanga ku bibi ne kwitusapwila mpalo itambanga ku kutonga butongi buyampe. Ino witulekanga batwe bene tutonge. (Kupituluka mu Bijila 30:19, 20) Yehova kasangelangapo mwingilo umwingidilwa ku kuningilwa nansha pa mwanda wa moyo mubi wa kutyina bukomo bwandi. Ukimbanga boba bamwingidila na mutyima tō ne buswe.—2 Bene Kodinda 9:7.

22, 23. (a) Le i bika bilombola amba Yehova usangedile kupa bantu bakwabo bukomo? (b) Le i bika byo tukambandaula mu shapita ulonda’ko?

²² Tutalei bubinga bwa mfulo bwine boketufwaninwepo kutyinina bibi Leza Mwinē Bukomo Bonso. Bantu ba bukomo badi na mwino wa bukomo bwabo. Ino Yehova aye usangelanga kupa batōtyi bandi bukomo. Upanga bakwabo nabo lupusa, kimfwa wandi Mwana. (Mateo 28:18) Kadi Yehova ukomejanga batōtyi bandi mu muswelo mukwabo. Bible unena amba: “A Yehova, bukatampe ne bukomokomo ne bulumbuluke ne buya bwa dyangi ne bukatakata i byobe, mwanda bintu byonso bidi mūlu ne pano panshi i byobe . . . uludikanga bintu byonso, mu kuboko kobe mudi bukomo ne bukomokomo, kadi mu kuboko kobe mubwanya kubaija ne kupāna bukomo ku bonso.”—1 Bilongwa bya Mafuku 29:11, 12.

²³ Bine, Yehova ukasangela kukupa nobe bukomo. Upānanga’nka ne “bukomo butabukile bwikalanga na bantu.” (2 Bene Kodinda 4:7) Le ubulwe’po kufwena Leza mukomokomo, wingidija bukomo bwandi na kanye ne mu miswelo miyampe? Mu shapita ulonda’ko, tukesambila pa muswelo wingidija Yehova bukomo bwandi mwanda wa kupanga.