Ndaku munda

Ndaku ku tshikebelu

NSHAPITA 4

‘Yehowa udi ne bukole bua bungi’

‘Yehowa udi ne bukole bua bungi’

1, 2. Mmalu kayi a kukema akavua Eliya mumone mu nsombelu? Mmalu kayi a katshia akadimuenaye pavuaye mu lubuebue ku Holeba?

MUPROFETE Eliya ukavua mumone malu a kukema. Uvua mumone bikololo bimutumina biakudia misangu ibidi ku dituku pavuaye muaba musokome. Mu tshikondo tshile tshivuaku tshiyole tshia nzala, wakamona bukula buvua mu mulondo ne mafuta avua mu kesu kabiyi bijika. Wakamona too ne kapia kafuma mu diulu pavuaye mukalombe mu disambila. (1 Bakelenge nshapita 17-18) Nansha nanku, Eliya kavua muanji kumona bualu nansha bumue bu adi alonda aa to.

2 Pavua Eliya ku mushiku wa lubuebue ku mukuna wa Holeba muinangile pambelu, wakadimuena mulongolongo wa malu a katshia. Tshia kumpala, tshipepele tshiakatuta. Tshivua mua kuikala tshituta bikole tshikale ne mvunda wa kapanda matshi; bualu bua bukole buatshi mikuna yakapandika, mabue manene kutayikawu. Pashishe buloba buakakanka bikole, kupatulabu ne makole atu muinshi muabu. Kumonaye kabidi kapia. Pavua kapia aku kenda kapita, Eliya uvua pamuapa mumvuaku luya luaku lukole.​—1 Bakelenge 19:8-12.

‘Yehowa uvua upita’

3. Malu avua Eliya mudimuene avua tshijadiki tshia ngikadilu kayi wa Nzambi? Nku tshinyi kutudi mua kumuenena ngikadilu eu?

3 Malu onso avua Eliya mudimuene aa avua aleja anu bualu bumue: bukole bua dikema budi nabu Yehowa Nzambi. Bulelela, kabiena anu bikengela bua tudimuene tshishima kampanda bua kushisha kuitaba ne: Nzambi udi ne bukole to. Ngikadilu eu udi umueneka bipepele. Bible udi utuleja mudi bufuki bua Yehowa butujadikila “bukole buende bua tshiendelele ne Bunzambi buende.” (Lomo 1:20) Anji elabi meji bua mikenyi ya mvula itu ifikisha mu mêsu, bua mikungulu ya mvula wa makubakuba, bua divuma dikole dia bisabasaba bia mâyi ne bua bualabala bua dikema bua diulu didi diuwule ne mitoto! Kuenaku umona bukole bua Nzambi mu bintu ebi anyi? Pabi bantu ba bungi lelu kabatu bitaba ne: Nzambi utu ne bukole to. Tshidibi, bakese menemene ke badi babuitaba. Kadi patudi tujingulula tshidi ngikadilu wa Yehowa eu, nebituambuluishe bikole bua kusemena pabuipi nende. Mu tshitupa etshi, netulonge malu a bungi a bukole bua dikema budi nabu Yehowa.

Bukole ngumue wa ku ngikadilu minene ya Yehowa

4, 5. a) Ndiumvuangana kayi didi pankatshi pa dîna dia Yehowa ne bukole buende? b) Bua tshinyi mbikumbane mudi Yehowa musungule ngombe bu tshimfuanyi tshia bukole buende?

4 Kakutu mukuabu utu ne bukole bu bua Yehowa to. Yelemiya 10:6 udi wamba ne: ‘Kakuena mukuabu bu wewe, Yehowa; wewe udi munene, dîna diebe didi dinene mu bukole buadi.’ Mu mvese eu mbasuikakaje bukole bua Yehowa ne dîna diende. Vuluka ne: dîna edi didi dimueneka diumvuija ne: ‘Udi ulua tshionso tshidi tshikengedibua.’ Ntshinyi tshitu tshiambuluisha Yehowa bua kufuka tshintu kayi tshionso tshidiye musue ne bua kudivuija tshionso tshidiye musue kulua? Tshia kumpala, mbukole buende. Bushuwa, bukole butu Yehowa wenza nabu malu ne ukumbaja nabu malu adiye musue kabuena ne mikalu to. Bukole ebu ngumue wa ku ngikadilu yende minene.

5 Bu mutudi katuyi mua kumvua bunene bua bukole budi nabu Yehowa, udi utuambuluisha ne bilejilu. Anu mutukadi bamone, utu utela ngombe bu tshimfuanyi tshia bukole buende. (Yehezekele 1:4-10) Tshimfuanyi etshi ntshikumbane, bualu nansha ngombe wa pambelu utu pende nyama munene wa bukole bua bungi. Bivua mpukampuka bua bantu ba mu Palestine wa kale kumonabu nyama mukuabu wa bukole bupite bua ngombe. Kadi bavua bamanye ngombe wa mushindu mukuabu uvua ukuatshisha buôwa bikole; ngombe au uvua wa tshisuku, ne katshituku kabidi to. (Yobo 39:9-12) Mukalenge wa bena Lomo Jules César wakamba ne: ngombe eyi ivua mishadile kakese kudi nyama ya nzevu (tupumbu) ku bunene. Wakafunda ne: ‘Idi ne bukole bua dikema ne lubilu lua dikema.’ Anji difuanyikijabi ku luseke lua nyama eu, udi mua kudimona mukese be, kuyi bukole, ki mmuomu anyi?

6. Bua tshinyi Yehowa nkayende mmubikidibue ne: “Wa Bukole Buonso”?

6 Bia muomumue, patudi tufuanyikija muntu ne Yehowa Nzambi wa bukole, muntu kena ne bukole to, mmushadile bikole. Ku mêsu kua Yehowa, nansha bisamba bia bukole bidi anu bu lupuishi luteka pa tshipimu. (Yeshaya 40:15) Yehowa mmushilangane ne bifukibua bikuabu bionso ku bukole buende budi kabuyi mikalu, bualu yeye nkayende ke “Wa Bukole Buonso.” * (Buakabuluibua 15:3) Yehowa udi ne “bukole bupite” ne “dikanda dia bungi.” (Yeshaya 40:26MMM) Udi mpokolo wa bukole buonso butu kabuyi bujika. Katu dijinga ne bukole bua kudi muntu anyi tshintu tshikuabu to, bualu ‘bukole mbua Nzambi.’ (Musambu 62:11) Kadi mmushindu kayi utu Yehowa uleja bukole buende?

Mutu Yehowa wenza malu ne bukole buende

7. Nyuma muimpe wa Yehowa ntshinyi? Ndungenyi kayi ludi miaku ya tshiena Ebelu ne tshiena Greke bia kale ifila bua nyuma?

7 Nyuma muimpe udi ufumina kudi Yehowa katu ujika to. Mbukole bua Nzambi butu buenza mudimu. Ke bualu kayi mu Genese 1:2 (NW), Bible udi wamba bua nyuma eu ne: ‘Mbukole bua Nzambi butuye wenza nabu malu.’ Miaku ya mu tshiena Ebelu ne mu tshiena Greke tshia kale idibu bakudimune ne: “nyuma” badi mua kuyikudimuna kabidi ne: “lupepele,” “mueyelu,” anyi “mvunda.” Bilondeshile bashikuluji ba miaku, miaku ya mu tshiena Ebelu ne tshiena Greke bia kale idi ifila lungenyi lua bukole kampanda budi buenza malu kadi kabuyi bumueneka. Anu bu lupepele, nyuma wa Nzambi katu umueneka to, kadi tudi tumumuenena ku malu adiye wenza.

8. Mmunyi mudibu bafuanyikija nyuma wa Nzambi mu Bible? Bua tshinyi mbikumbane bua kumufuanyija nanku?

8 Nyuma wa Nzambi udi mua kuenza malu mashilashilangane kayi ne ndekelu to. Yehowa udi mua kukumbaja nende bualu kayi buonso budiye musue. Ke bua tshinyi Bible udi ufuanyikija nyuma wa Nzambi ne “munu” wende, ne “tshianza [tshiende] tshia bukole” anyi ne ‘diboko diende diolola.’ (Luka 11:20; Dutelonome 5:15; Musambu 8:3) Anu mudibi mua kulomba dimanya anyi bukole bushadile anyi bua bungi bua muntu kuenzaye midimu mishilashilangane ne bianza biende, ke mudi kabidi Nzambi mua kuenza mudimu ne nyuma wende bua kukumbaja tshionso tshidiyi musue, bu mudi kufuka tuntu tutambe bukese, kupandulula mâyi a Mbuu Mukunze anyi kuambuluisha bena Kristo ba mu bidimu lukama bia kumpala bua kuakula mu miakulu mienyi.

9. Yehowa udi ne bukole bua kukokesha banganyi ne banganyi?

9 Yehowa udi kabidi uleja bukole buende mu mushindu udiye ukokesha bu Mukalenge wa diulu ne buloba. Anjibi kudifuanyikija muikale ne bifukibua bia lungenyi ne meji miliyo ne miliyo bikutumikila ne muoyo mujima! Yehowa yeye udi ne bukole bua kukokesha nabu ebu. Udi ne bantu badi bumuenzela mudimu batu Bible utamba kufuanyikija ne misumba ya basalayi. (Musambu 68:11NW; 110:3) Pabi, patudi tufuanyikija muntu ne muanjelu, muntu udi ne bukole bushadile. Anji elabi meji! Pavua tshiluilu tshia bena Ashû tshibunde tshisamba tshia Nzambi, muanjelu umue tshianana wakashipa basalayi 185000 butuku bumue. (2 Bakelenge 19:35) Banjelu ba Nzambi ‘mbena bukitu mu bukole buabu.’​—Musambu 103:19, 20.

10. a) Bua tshinyi badi babikila Wa Bukole Buonso ne: n’Yehowa wa misumba? b) Nnganyi udi ne bukole bupite bua bifukibua bikuabu bionso bia Yehowa?

10 Banjelu batu bungi kayi? Muprofete Danyele wakapeta tshikena kumona tshia mu diulu muvuaye mumone banjelu bapite pa miliyo 100 kumpala kua nkuasa wa butumbi wa Yehowa; kadi kakuena tshidi tshijadika ne: bobu abu ki bonso batu Yehowa mufuke to. (Danyele 7:10) Nunku badi mua kuikala miliyo nkama ne nkama. Ke bualu kayi badi babikila Nzambi ne: Yehowa wa misumba anyi wa biluilu. Muanzu eu udi uleja bukole budiye nabu bu Mfumu wa tshisumbu tshinene tshia banjelu ba bukole tshidiye mulongolole bimpe. Mmuteke Muanende munanga udi “muanabute wa bifukibua bionso” ku mutu kua banjelu bonso aba. (Kolosai 1:15) Bu mudi Yezu mfumu wa banjelu bonso, wa baselafima ne wa bakeluba, yeye ke udi ne bukole bupite bua bifukibua bikuabu bionso bia Yehowa.

11, 12. a) Mmu mishindu kayi idi dîyi dia Nzambi ne bukole? b) Ntshinyi tshivua Yezu muambe bua kujadika bungi bua bukole budi nabu Yehowa?

11 Kadi Yehowa utu kabidi ne mushindu mukuabu utuye ulejila bukole buende. Ebelu 4:12 udi wamba ne: “Dîyi dia Nzambi didi ne muoyo ne bukole.” Ukadiku mudimuene bukole bua dikema budi nabu dîyi dia Nzambi anyi mukenji wende udi mu Bible anyi? Didi mua kutukolesha, kukolesha ditabuja dietu ne kutushintulula bikole. Mupostolo Paulo wakadimuija bena Kristo nende bua kudimukila bantu bavua baditue mu buenzavi bupite bubi. Kuambaye kabidi ne: “Pabi ke muvua bamue ba munkatshi muenu.” (1 Kolinto 6:9-11) Bushuwa, “dîyi dia Nzambi” divua ne bukole munda muabu ne diakabashintulula.

12 Bua bungi bua bukole bua Yehowa ne bua buimpe bua mishindu idiye wenza nabu malu, kakuena tshintu tshidi mua kumutshiamakana kumpala to. Yezu wakamba ne: “Nzambi udi mua kuenza malu onso.” (Matayi 19:26) Kadi Yehowa utu ukuata mudimu ne bukole buende bua kukumbaja malu kayi?

Bukole buende mbua kukumbaja nabu disua diende

13, 14. a) Bua tshinyi Yehowa ki mbukole kampanda patupu? b) Mmu mishindu kayi mudi Yehowa ukuata mudimu ne bukole buende?

13 Nyuma wa Yehowa udi ne bukole bupite bua tshintu kayi tshionso; ne Yehowa ki mbukole kampanda patupu anyi muaba kampanda udi bukole bufumina to. Yeye n’Nzambi mulelela udi mumanye mua kukuata mudimu bimpe ne bukole buende. Kadi mmalu kayi atuye wenza ne bukole buende ebu?

14 Anu mutuabimona, Nzambi udi ukuata mudimu ne bukole buende bua kufuka, kubutula, kukuba, kujadikulula malu; mu tshikoso, mbua kuenza tshionso tshidiye musue tshidi tshiumvuangana ne disua diende. (Yeshaya 46:10) Mu imue nsombelu, Yehowa utu wenza mudimu ne bukole buende bua kusokolola ngikadilu yende ya mushinga ne mikenji yende. Kadi utu utamba kukuata nabu mudimu bua kukumbaja disua diende, mmumue ne: mbua kubingisha bumfumu buende ne kutumbishisha dîna diende dia tshijila ku diambuluisha dia Bukalenge bua Masiya. Kakuena tshidi mua kumupangisha bua kukumbaja tshidiye mulongolole atshi to.

15. Yehowa utu ukuata mudimu ne bukole buende bua kuenzela bantu bende tshinyi? Mmunyi muvua bualu ebu bumuenekele mu tshilejilu tshia Eliya?

15 Yehowa utu kabidi ukuata mudimu ne bukole ebu bua kutuambuluisha muntu ne muntu. Badi bamba mu 2 Kulondolola 16:9 ne: ‘Mêsu a Yehowa adi akenzakana ku nseke yonso ya buloba bua kuleja bukole buende kudi bantu badi ne mitshima miakane kudiye.’ Tshilejilu tshia Eliya tshitudi batele ku ntuadijilu kua nshapita eu tshidi tshijadika bualu ebu. Bua tshinyi Yehowa uvua mumuleje malu a kukema avua aleja bukole buende au? Dimue dituku, mukalenge mukaji Yezabele wakaditshipa bua kushipesha muprofete Eliya. Muprofete eu wakatuadija kunyemakana bua kusungila muoyo wende. Wakadimona nkaya, muikale ne buôwa ne mutekeshibue mu mikolo, bu ne: mudimu mukole wonso uvuaye muenze uvua muye mu mâyi. Bua kukolesha Eliya uvua upampakana, Yehowa wakamuleja malu au bua kumuvuluija bukole buvuaye nabu. Tshipepele, tshikumina (kukanka kua buloba), ne kapia bivua Eliya mumone bivua bileja ne: Nzambi wa bukole buonso uvua nende. Ntshinyi tshivuaye mua kutshina kudi Yezabele pende muikale ne Nzambi wa bukole buonso?​—1 Bakelenge 19:1-12. *

16. Bua tshinyi kuelangana meji a bukole bupite bungi bua Yehowa kudi mua kutukolesha?

16 Nansha mudi Yehowa katshiyi wenza bishima tshikondo tshietu etshi, katu muanji kushintuluka to. (1 Kolinto 13:8) Utshidi anu ujinga bua kuambuluisha badi bamunange ne bukole buende anu muvuaye muambuluishe Eliya. Bushuwa, Yehowa udi mu diulu mule; nansha nanku, kena kule netu to. Bukole buende kabuena ne mikalu to; nanku, ntanta udiye netu kena mua kumupangisha bua kutuambuluisha to. Bible udi wamba ne: ‘Yehowa udi pabuipi ne bonso badi bamubikila.’ (Musambu 145:18) Pavua muprofete Danyele mulombe Yehowa diambuluisha, muanjelu wakamumuenekela diakamue kumpala mene kua kujikijaye disambila diende. (Danyele 9:20-23) Kakuena tshidi mua kupangisha Yehowa bua kuambuluisha bantu badiye munange ne kubakolesha to.​—Musambu 118:6.

Bukole bua Nzambi budiku butupangisha bua kusemena kudiye anyi?

17. Mmu ngumvuilu kayi mudi bukole bua Yehowa butusaka bua kumutshina? Bukole ebu kabuena butusaka bua kuikala ne ditshina kayi?

17 Tudiku mua kutshina Nzambi bua bukole budiye nabu anyi? Tudi mua kuandamuna ne: eyowa anyi tòo. Tudi tuamba ne: Eyowa, bualu bukole buende budi butusaka bua kuikala ne ditshina dia Nzambi ne kanemu kakole kudiye anu mutuvua bamone mu ntshapita mushale. Bible udi utuambila ne: ditshina dia nunku didi “tshibangidilu tshia meji.” (Musambu 111:10) Kadi tudi tuandamuna kabidi ne: tòo, bualu bukole bua Nzambi kabuena butusaka bua kumumvua buôwa anyi kutshina bua kusemena kudiye to.

18. a) Bua tshinyi bantu ba bungi kabatshitu beyemena bantu badi ne bukokeshi? b) Ntshinyi tshidi tshitujadikila ne: bukole bua Yehowa kabuena mua kumunyanga?

18 Mufundi kampanda wa malu a kale, diende Acton, wakafunda mu 1887 ne: “Bukokeshi [anyi bukole] butu bujinga kunyangangana; ne bukokeshi [anyi bukole] budi kabuyi mikalu butu bunyangangana bibi menemene.” Batu batamba kuambulula mêyi ende aa, bualu pamuapa ba bungi batu bamona ne: uvua muambilamu. Anu mudi malu akadi menzeke maleje njila ne njila, bantu bapange bupuangane batu misangu mivule benza mudimu bibi ne bukole anyi bukokeshi buabu. (Muambi 4:1; 8:9) Bua bualu ebu, bantu ba bungi bakadi banyema badi ne bukokeshi ne kabatshiena babeyemena to. Kadi Yehowa yeye udi ne bukokeshi budi kabuyi mikalu. Bukokeshi ebu mbumunyangaku mu mushindu kampanda anyi? Nansha kakese! Anu mutukadi bamone, Yehowa ngua tshijila, kena mua kunyanguka nansha kakese. Yehowa mmushilangane ne bantu bena mapange badi ne bukokeshi kampanda mu bulongolodi bunyanguke ebu. Katu muanji kuenza malu bibi ne bukole buende to, ne kakuenza nanku musangu nansha umue.

19, 20. a) Yehowa utu uleja kabidi bukole buende mu diumvuangana ne ngikadilu kayi mikuabu? Bua tshinyi bualu ebu budi butukolesha? b) Fila tshilejilu tshia mutu Yehowa udikanda. Bua tshinyi kudikanda kuende kudi kukusankisha?

19 Tuvuluke ne: Yehowa kena anu ne ngikadilu umuepele wa bukole to. Netulonge kabidi ngikadilu wende wa buakane, wa meji ne wa dinanga. Kadi katuena mua kuamba ne: Yehowa utu uleja ngikadilu yende mu mushindu mumakane anyi ku makolela, bienze bu ne: ngikadilu yende kayitu ipetangana to. Kadi mu nshapita idi ilonda netumone ne: Yehowa utu anu ukuata mudimu ne bukole buende mu diumvuangana ne buakane, ne meji ne dinanga. Ela kabidi meji bua ngikadilu wa kudikanda utu nende Yehowa utu bakokeshi ba bungi lelu kabayi nende.

20 Fuanyikijabi ne: udi mutuilangane ne muntu wa mpolondo wa bukole bua bungi udi ukuenza buôwa. Kadi udi ulua kumona ne: mmuena malu mimpe. Udi anu pabuipi, muikale ne dijinga dikole dia kuambuluisha bantu ne kubakuba ne bukole buende, nangananga bakengi badi kabayi ne bukole. Katu muanji kuenza malu bibi ne bukole buende to. Udi umona bamushiminyina malu kakuyi bualu; kadi yeye muikale anu mutuye, muikale ne lutulu, udinemeka, ne kayi wenza bualu bubi to. Si udi mua kudiebeja ni uvua wewe mua kuikala ne lutulu lua munshindu eu ne mudikande, nangananga bu wewe muikale ne bukole bua buena buende! Paudi wenda umanya muntu eu, kuenaku mua kubanga kudiumvua mukokibue kudiye anyi? Kudi malu mapite bungi adi atusaka bua kusemena pabuipi ne Yehowa wa bukole buonso. Tangila mêyi adibu bangatshile tshiena-bualu tshia nshapita eu: “Yehowa kena ukuata tshiji lukasa, udi ne bukole bua bungi.” (Nahuma 1:3) Yehowa katu anu lukasa bua kukengesha bantu ne bukole buende to, nansha bobu bantu babi. Utu ne lutulu, ne mmuntu muimpe. Misangu ya bungi ikadibu bamuenzele malu mabi, ‘katu ukuata tshiji lukasa’ to.​—Musambu 78:37-41.

21. Bua tshinyi Yehowa utu udikanda bua kuenzeja bantu disua diende ku bukole? Bualu ebu budi butulongesha tshinyi bua Yehowa?

21 Tumonabi didikanda dia Yehowa mu mushindu mukuabu. Bu wewe muikale wa bukole buonso, udi wela meji ne: kuvuaku mua kuikala imue misangu wenzeja bantu malu muudi wewe musue anyi? Nansha mudi Yehowa muikale ne bukole buonso, katu wenzeja bantu bua kumuenzela mudimu to. Nansha mudi kuenzela Yehowa Nzambi mudimu kuikale mushindu umuepele wa kupeta muoyo wa kashidi, katu utuenzeja bua kumuenzelawu to. Kadi mmutue muntu yonso mushinga padiye mumupeshe budikadidi bua kudisunguila malu. Udi utudimuija bua ntatu itudi tupeta patudi tuenza malu mabi ne masanka atudi tupeta patudi tuenza malu mimpe. Tshidibi, mmutupeshe budikadidi bua kudisunguila. (Dutelonome 30:19, 20) Yehowa katu usanka padi muntu umuenzela mudimu bu muenzeja anyi bua buôwa bua bukole buende bua dikema to. Udi ukeba bantu badi mua kumuenzela mudimu ku budisuile, bawenza ne dinanga dionso.​—2 Kolinto 9:7.

22, 23. a) Ntshinyi tshidi tshileja ne: Yehowa utu usanka bua kupesha bakuabu bukole buende? b) Netumone tshinyi mu nshapita udi ulonda?

22 Tukonkononayi bualu bua ndekelu budi butusaka bua kubenga kumvua Nzambi Wa Bukole Buonso buôwa. Bantu bena bukokeshi batu batshina bua kubudia ne bantu bakuabu. Kadi Yehowa yeye utu usanka bua kupesha batendeledi bende ba lulamatu bukole buende. Udi upesha bantu bakuabu bukokeshi buende; tshilejilu, Muanende. (Matayi 28:18) Yehowa utu kabidi upesha batendeledi bende bukole mu mushindu mukuabu. Bible udi wamba ne: ‘Yehowa, bunene ne bukole ne butumbi ne kutamba ne bulengele butambe mbiebe; bualu bua bintu bionso bia mu diulu ne bia pa buloba mbiebe; bukole ne bunene bidi mu tshianza tshiebe; tshianza tshiebe tshidi tshivuija bantu bunene ne bukole.’​—1 Kulondolola 29:11, 12.

23 Bushuwa, Yehowa neikale ne disanka dia kukupesha bukole. Utu ufila too ne “bukole budi bupite bua pa tshibidilu” kudi bantu badi basue kumuenzela mudimu. (2 Kolinto 4:7) Kuenaku udiumvua mukokibue kudi Nzambi wa makanda eu utu wenza malu mimpe ne bukole buende bilondeshile mikenji yende anyi? Mu nshapita udi ulonda, netuakule bua mushindu udi Yehowa wenza mudimu ne bukole buende bua kufuka.

^ tshik. 6 Muaku wa mu tshiena Greke udibu bakudimune “Wa Bukole Buonso” udi umvuija “Mukokeshi wa bionso; Muntu udi ne bukole buonso.”

^ tshik. 15 Bible udi uleja ne: ‘Yehowa mene kakadi mu tshipepele, mu kukanka kua buloba anyi mu kapia’ to. Batendeledi ba Yehowa mbashilangane ne batendeledi ba nzambi ya dishima; kabatu bamukebela mu makole a mu bintu bia panu to. Yehowa yeye mmutambe bunene, kena mua kukumbana mu tshintu nansha tshimue tshidiye mufuke to.​—1 Bakelenge 8:27.