1, 2. Ko e heigoa e tau mena ofoofogia ne kitia e Elia he moui hana, ka ko e heigoa e tau mena ofoofogia ne kitia mata e ia mai he ana he Mouga ko Horepa?

KUA fita he kitia e Elia e tau mena ofoofogia he vaha fakamua. Ne kitia e ia e tau oreva ne fagai lagaua a ia he aho he magaaho ne fakamumuli a ia. Ne kitia e ia ua e paelo falaoa mo e puke lolo ne nakai maha he magahala loa he hoge. Ne kitia foki e ia e afi ne to hifo he pulagi he tali ke he liogi hana. (1 Tau Patuiki, tau veveheaga 17, 18) Pete ni ia, kua nakaila kitia e Elia ha mena pehenei.

² He tolotike atu ke he gutu he ana he Mouga ko Horepa, ne kitia mata e ia e tau mena tutupu ofoofogia loga. Fakamua ko e matagi. Kua liga lahi e go, ko e go fakatuli teliga, ha kua malolo lahi ati uulu e tau mouga mo e lipilipi e tau kaumaka. Mole atu ko e mafuike, ne lagalagaki e tau mena malolo he kelekele. Ti hoko mai e afi. He holofa e vela he matakavi ia ni, ne liga logona e Elia e aafu vela he afi.​—1 Tau Patuiki 19:​8-12.

3. Ko e heigoa e fakamoliaga he fua faka-Atua ne kitia mata e Elia, mo e kitia i fe e tautolu e fakamoli he fua nei?

³ Ko e tau mena kehekehe oti nei ne tutupu he kitia mata e Elia kua taha ni e kakano​—ko e tau fakakiteaga he malolo ue atu ha Iehova ko e Atua. Moli, kua nakai lata ia tautolu ke kitia mata e mana ke iloa na ha ha he Atua e fua nei. Na kitia maaliali e fua nei. Ne talamai he Tohi Tapu ki a tautolu kua fakamoli mai he tufugatia e ‘mana tukulagi mo e Atua’ ha Iehova. (Roma 1:20) Kia manamanatu ke he tau lupa hila mo e tomumu he afa, ke he tafea malolo he vaitafe lahi, ke he pulagi likoliko muhu fetu! Nakai kia kitia e koe e fakatataaga he malolo he Atua? Ka kua tokogaogao ni he lalolagi nei ne kitia moli e malolo he Atua. Mo e tokogaogao agaia ne kitia mitaki ai. Ka e, he maama e fua nei he Atua, kua foaki ki a tautolu e tau kakano loga ke fakatata lahi ki a Iehova. I loto he faahi  nei, kua kumikumi matafeiga a tautolu ke he malolo tokotaha maka ha Iehova.

4, 5. (a) Ko e heigoa e matutakiaga he vahaloto he higoa ha Iehova mo e hana mua ue atu, po ke malolo? (e) Ko e ha kua tonu ia Iehova ke fifili e povi ke fakatino e malolo hana?

⁴ Kua keheina e malolo ha Iehova. Ne talahau he Ieremia 10:6: “Nakai ni ha i ai taha ke tatai mo koe, Iehova na e; kua mua ue atu a koe, mo e hau a higoa kua mua ue atu ia he malolo.” Kia mailoga kua matutaki e mua ue atu, po ke malolo, ke he higoa ha Iehova. Kia manatu, ko e kakano mooli he higoa nei “Ko Ia ne Taute ke Tupu Moli.” Ko e heigoa ne maeke ai ia Iehova ke tufuga ha mena ne manako a ia mo e eke mo ha mena ne fifili e ia? Ko e malolo e taha mena. E, ko e malolo ha Iehova ke taute hana finagalo, kua nakai fakakaupa. Ko e malolo pihia ko e taha he hana tau fua aoga lahi.

⁵ Ha kua nakai fakai a tautolu ke maama katoatoa e malolo hana, ne fakaaoga e Iehova e tau fakataitaiaga ke lagomatai a tautolu. Tuga kua kitia e tautolu, ne fakaaoga e ia e povi tane ke fakatino e malolo hana. (Esekielu 1:​4-10) Kua latatonu e fifiliaga ia, ha ko e mena moui makimaki mo e malolo e povi. Ko e tau tagata i Palesitaina he vaha Tohi Tapu kua nakai fakafeao mo e ha mena malolo lahi pihia. Ka e iloa e lautolu e taha povi malolo lahi​—ko e rema, nukua oti he mamate. (Iopu 39:​9-12) Ti taha e magaaho ne talahau he Pule Atu Motu Roma ko Julius Caesar ko e tau rema nei kua totetote hifo mai he tau elefane. “Mua atu e malolo ha lautolu,” he tohia e ia, “mo e mua atu e mafiti.” Mailoga la e itikuhila mo e lolelole e logonaaga hau he tu a koe he tapa he taha mena moui pihia!

6. Ko e ha ne talahau ko Iehova ni hokoia e “Mua ue Atu”?

⁶ Kua itikuhila mo e lolelole foki e tagata he fakatai ke he Atua he malolo, ko Iehova. Ki a ia, kua tatai e tau motu malolo lahi ke he efuefu he fua hahamo. (Isaia 40:15) Kua nakai tatai mo e  ha mena moui, ha ha ia Iehova e malolo nakai fakakaupa, ha ko ia ni hokoia ne ui “ko e Mua ue Atu.” * (Fakakiteaga 15:3, NW) Ko Iehova kua ‘malolo eketaha’ mo e ha ha ia ia e ‘gahuahua lahi.’ (Isaia 40:26) Ko ia ko e punaaga he malolo mahuiga tukulagi. Kua nakai falanaki a ia ke he ha malolo kehe, ha kua “ha ha he Atua e malolo.” (Salamo 62:11) Ka e he kakano fe mogoia, ne fakagahuahua e Iehova e malolo hana?

7. Ko e heigoa e agaga tapu ha Iehova, mo e heigoa ne talahau he tau kupu he vagahau fakamua ne fakaaoga i loto he Tohi Tapu?

⁷ Kua nakai fakakaupa e liligiaga he agaga tapu ne mai ia Iehova. Ko e malolo hane gahuahua he Atua. Ti, he Kenese 1:2, ne hagaao e Tohi Tapu ki ai ko e ‘Agaga gahuahua’ he Atua. Ko e tau kupu faka-Heperu mo e faka-Heleni fakamua ne liliu “agaga” kua liga, he falu a talahauaga foki, fakaliliu ko e “matagi,” “fafagu,” mo e “taogo.” Hagaao ke he tagata tohia he tohi fakamaama, kua fakakite he tau kupu he vagahau fakamua e malolo nakai kitia hane gahuahua. Ke tuga e matagi, kua nakai kitia e agaga he Atua ke he tau mata ha tautolu, ka kua moli mo e kitia e tau lauiaaga.

8. I loto he Tohi Tapu, ko e heigoa ne ui ke fakatai aki e agaga he Atua, ti ko e ha ne tonu ai e tau fakatataiaga nei?

⁸ Ko e agaga tapu he Atua kua loga e fakaaogaaga. Kua fakaaoga ai e Iehova ke taute hana finagalo ne manako. Kua latatonu ai he fakatai i loto he Tohi Tapu e agaga he Atua ko e hana “lima,” hana “lima malolo,” po ke hana “lima fakaolo.” (Luka 11:20; Teutaronome 5:15; Salamo 8:3) Ke tuga he fakaaoga he tagata e lima hana ke taute e tau gahua loga ne lata ke gahua malolo mo e makutu, ti kua maeke he Atua ke fakaaoga hana agaga ke fakakatoatoa ha finagalo​—tuga e tufugatia taha tama etomo itikuhila po ke vevehe ua e Tahi Kula po ke taute e tau Kerisiano he senetenari fakamua ke vagahau e tau vagahau kehekehe.

9. Lahi fefe e pule he malolo ha Iehova?

 ⁹ Ne fakagahuahua foki e Iehova e malolo he puhala he pule hana ko e Pule Katoatoa he Lagi mo e Lalolagi. Kua manamanatu nakai a koe ke he totou miliona he tau tagata i lalo he pule hau ne lotomatala mo e iloilo ke taute e poakiaga hau? Kua fakaaoga e Iehova e malolo pule pihia. Fai tagata fekafekau a ia, ti i loto he tau Tohiaga Tapu kua fa fakatatai ke he kau. (Salamo 68:11; 110:3) Ko e mena moui lolelole e tagata, kaeke fakatatai mo e agelu. Ha ko e magaaho ne tau e kau Asuria ke he tau tagata he Atua, ne kelipopo he agelu tokotaha e 185,000 he tau kautau ia he taha e po! (2 Tau Patuiki 19:35) Ko e tau agelu he Atua kua ‘malolo ue atu.’​—Salamo 103:​19, 20.

10. (a) Ko e ha ne ui e Mua ue Atu ko Iehova Sapaota? (e) Ko hai ne mua ue atu he tau tufugatia ha Iehova?

¹⁰ Ka e tokofiha la e agelu he katoa? Ne ha ha he perofeta ko Tanielu e fakakiteaga he lagi ne kitia e ia ke molea 100 miliona he tau mena momoui fakaagaga i mua he nofoaiki ha Iehova, ka e nakai talahau kua kitia e ia e tau agelu oti kana. (Tanielu 7:10) Ti liga totou teau he tau miliona e tau agelu. Kua ui ai e Atua ko Iehova Sapaota. Kua fakamaama he mataulu nei hana tuaga malolo ko e Pule he tau agelu malolo loga. Fakamua he tau mena momoui fakaagaga oti nei, ne kotofa e ia taha ke takitaki, ko e hana Tama fuataha, “ko e uluaki he tau mena oti kana kua eke.” (Kolose 1:15) Ko e agelu ne mua​—ke he tau agelu oti kana, tau serafi, mo e tau kerupi​—kua mua atu e malolo ha Iesu ke he tau tufugatia oti ha Iehova.

11, 12. (a) He puhala fe ne fakagahuahua he kupu he Atua e malolo? (e) Fakamoli fefe a Iesu ke he lahi he malolo ha Iehova?

¹¹ Haia foki ia Iehova e taha puhala ke fakagahuahua e malolo. Ne talahau he Heperu 4:12: “Ko e kupu he Atua kua moui ia, mo e gahua malolo.” Kua mailoga nakai e koe e malolo homo ue atu he kupu he Atua, po ke ogo omoi he agaga, ne toka mogonei i loto he Tohi Tapu? Kua maeke ke fakamalolo a tautolu, ati hake e tua ha tautolu, mo e lagomatai a tautolu ke taute e tau hikihikiaga ha tautolu ni. Ne hataki he aposetolo ko Paulo e tau katofia talitonu mai he tau tagata ne putoia ke he tau puhala moui kelea muitui. Ti lafi e ia: “Ne pihia foki  e falu ia mutolu.” (1 Korinito 6:​9-11) E, “ko e kupu he Atua” kua fakagahuahua hana malolo ki a lautolu mo e lagomatai a lautolu ke hiki.

¹² Kua mahaki foili e malolo ha Iehova mo e puhala ne fakagahuahua ai e ia kua lauia mitaki, ti nakai fai mena ka fakalavelave a ia. Ne talahau e Iesu: “Maeke e tau mena oti ke he Atua.” (Mataio 19:26) Ko e heigoa e tau finagalo ne fakatonu ki ai e Iehova e malolo hana?

13, 14. (a) Ko e ha kua talahau e tautolu, ko Iehova nakai ko e punaaga fakatagata he malolo? (e) Ke he tau puhala fe ne fakaaoga e Iehova e malolo hana?

¹³ Ko e agaga ha Iehova ko e mena mua ue atu ke he ha malolo fakatino; mo e nakai ko e malolo fakaperesona a Iehova, ko e punaaga noa ni he malolo. Ko e Atua mafanatia a ia ne pule katoatoa ke he hana ni a malolo. Ka ko e heigoa ne omoi a ia ke fakaaoga e malolo ia?

¹⁴ Tuga ka kitia e tautolu, to fakaaoga he Atua e malolo ke tufugatia, ke fakamahaikava, ke puipui, ke liu fakafou​—fakaku, ke taute ha mena ni kua lata mo e tau finagalo mitaki katoatoa hana. (Isaia 46:10) He falu a magaaho, ne fakaaoga e Iehova hana malolo ke fakakite aki e tau fahi aoga he aga mo e tau tutuaga hana. Mua atu, ne fakaaoga e ia hana malolo ke fakamoli aki hana finagalo​—ke fakatokoluga hana pule katoatoa mo e fakatapu hana higoa tapu he kakano he Kautu faka-Mesia. Nakai fai mena ka fakalavelave e finagalo ia.

15. Ne fakaaoga e Iehova e malolo hana ma e finagalo fe he matutaki ke he tau fekafekau hana, mo e kua fakatata fefe e mena nei ke he mena ne tupu ki a Elia?

¹⁵ Kua fakaaoga foki e Iehova hana malolo ke aoga ai a tautolu ko e tau tagata takitokotaha. Mailoga e mena ne talahau he 2 Nofoaga he Tau Patuiki 16:9: “Ko e tau fofoga a Iehova kua o tafeliuaki ai ke he lalolagi oti, ke lagomatai kia lautolu kua katoatoa ha lautolu a tau loto kia ia.” Ko e mena ne tupu ki a Elia, ne totoku fakamua, ko e mena ke fifitaki ki ai. Ko e ha ne foaki e Iehova ki a ia e fakatataaga ofogia ia he malolo faka-Atua?  Ha kua omonuo e Patuiki Fifine ko Iesepela ke kelipopo a Elia. Ne hola ai e perofeta ma e moui hana. Ne logona e ia e matimati, matakutaku, mo e lolelole​—ke tuga kua nakai aoga e tau gahua uka hana. Ke fakamafana e tagata loto lekua, ne fakamanatu fakamaali e Iehova ki a Elia e malolo faka-Atua. Ko e matagi, ko e mafuike, mo e afi kua fakakite e ha ha ai a Ia ne mua e malolo mo Elia. Ko e heigoa hana ka matakutaku ki a Iesepela, ha kua ha ha he fahi hana e Atua mua ue atu?​—1 Tau Patuiki 19:​1-12. *

16. Ko e ha kua mauokafua a tautolu he fakatalitali ke he malolo ne mua ha Iehova?

¹⁶ Pete ni nakai ko e magaaho anei ke taute e tau mana, na nakaila hiki a Iehova tali mai he vaha ha Elia. (1 Korinito 13:8) Ka kua makai lahi agaia a ia he vaha nei ke fakaaoga hana malolo ma lautolu ne fakaalofa ki a ia. Moli, kua haele a ia he pulagi fakaagaga tokoluga, ka e nakai mamao a ia mai ia tautolu. Kua nakai fakakaupa e malolo hana, ti nakai fakalavelave e mamao. Ka kua, “tata mai a Iehova kia lautolu oti kana ne ui atu kia ia.” (Salamo 145:18) He taha magaaho ne liogi e perofeta ko Tanielu ma e lagomatai ki a Iehova, ne tu mai e agelu i mua ato fakaoti e liogi hana! (Tanielu 9:​20-23) Nakai fai mena ka fakamotuhia a Iehova he lagomatai mo e fakamalolo a lautolu ne fakaalofa a ia ki ai.​—Salamo 118:6.

17. Ko e kakano fe ne fakatupu he malolo ha Iehova e matakutaku ia tautolu, ka ko e heigoa e vahega matakutaku ne nakai fakatupu?

¹⁷ Kua lata kia e malolo he Atua ke taute a tautolu ke matakutaku ki a ia? Kua lata ia tautolu ke ua e tali, e mo e nakai. E, kua foaki mai he fua nei ki a tautolu e kakano lahi ke matakutaku ke he Atua, ko e ofogia mo e lilifu hokulo ne tutala fakaku ki ai  a tautolu he veveheaga fakamua. Ko e matakutaku pihia, he talahau he Tohi Tapu ki a tautolu, ko e “kamataaga ia he iloilo.” (Salamo 111:10) Ti tali foki a tautolu nakai, ha kua nakai foaki he malolo he Atua ki a tautolu ha kakano ke logona hifo e matakutaku kelea ki a ia po ke fakauaua ke o atu ki a ia.

18. (a) Ko e ha ne nakai tua e tokologa ke he tau tagata pule malolo? (e) Iloa fefe e tautolu kua nakai maeke a Iehova ke fakakelea he hana malolo?

¹⁸ “Kua tuga fakakelea e malolo; ko e malolo katoa kua fakakelea katoa.” He tohia he tagata talahaua Peritania ko Iki Acton he 1887. Kua fa fatiaki e talahauaga hana, ha kua liga kitia he tau tagata tokologa ke moli lahi. Ne fa fakaaoga kelea he tau tagata nakai mitaki katoatoa e malolo, tuga ne fakamoli lagaloga mai he tau fakamauaga tala tuai ki a tautolu. (Fakamatalaaga 4:1; 8:9) Ha ko e kakano nei, ne nakai tua e tokologa ke he tau tagata pule malolo mo e tafilu mai ia lautolu. Ka e ha ha ia Iehova e malolo katoatoa. Kua fakakelea nakai a ia ke he ha puhala? Nakai! Tuga he kitia e tautolu, kua tapu mo e nakai fai kelea a ia. Kua nakai tatai a Iehova ke he tau tagata tane mo e fifine nakai mitaki katoatoa ne pule malolo he lalolagi matahavala nei. Kua nakai fakakelea e ia hana malolo, mo e to nakai taute pihia foki e ia.

19, 20. (a) He fakatatai ke he falu fua fe ne fakagahuahua tumau e Iehova e malolo hana, ti ko e ha ne mafanatia ai e mena nei? (e) Liga fakataitai fefe e koe e manako fakalatalata ha Iehova, mo e ko e ha ne mitaki e mena nei ki a koe?

¹⁹ Kia manatu, nakai ko e malolo hokoia e fua ha Iehova. Nakaila kumikumi atu a tautolu ke he hana fakafili tonu, hana pulotu, mo e hana fakaalofa. Ka kua nakai lata a tautolu ke manatu kua kitia e tautolu e tau fua ha Iehova he puhala mao, nakai manamanatu, ke tuga taha ni e fua ne fakagahuahua e ia he magaaho. Ke he taha fahi, to kitia e tautolu ke he tau veveheaga ki mui kua fakagahuahua tumau e Iehova e malolo hana ke fakatatai mo e hana fakafili tonu, hana pulotu, mo e hana fakaalofa. Manamanatu hagaao ke he taha fua ne ha ha foki he Atua, ko e fua ne temotemoai he tau pule he lalolagi​—ko e manako fakalatalata.

 ²⁰ Manatu la kaeke feleveia mo e tagata tane makimaki mo e malolo lahi ti hopo e ate hau ia ia. Ka e fai magaaho, ne mailoga e koe tuga totonu a ia. Kua mautali mo e fakamakai tumau a ia ke fakaaoga e malolo hana ke lagomatai mo e puipui e tau tagata, mahomo ki a lautolu ne nakai fahia mo e lolelole. Kua nakai lagataha a ia ke fakaaoga kelea hana malolo. Kitia e koe a ia ne fakavihia noa, ka ko e fofoga hana kua mauokafua ka e totoka, lilifu, mo e totonu foki. Manamanatu ai a koe to maeke nakai a koe ke fakakite e totonu mo e fakauka taha ia ni, mua atu ka malolo lahi pihia a koe! He iloa fakahaga e koe e tagata pihia, nakai kia kamata a koe ke fakatata ki a ia? Ha ha ia tautolu e tau kakano loga ke fakatata ke he mua ue atu ko Iehova. Manamanatu ke he tau kupu ne fakave e mataulu he veveheaga nei ki ai: “Ko Iehova kua fakatuai hana ita ka e lahi hana malolo.” (Nahuma 1:3) Kua nakai mafiti a Iehova ke fakaaoga hana malolo ke fakahala e tau tagata hana, nakai ki a lautolu foki ne mahani kelea. Kua mahani molu mo e totonu a ia. Kua fakamoli a ia ke “fakatuai hana ita” pete ko e tau mena fakaita loga.​—Salamo 78:​37-41.

21. Ko e ha ne nakai toho e Iehova e tau tagata ke taute e finagalo hana, mo e heigoa ne fakaako he mena nei ki a tautolu hagaao ki a ia?

²¹ Manamanatu ke he manako fakalatalata ha Iehova mai he  taha fahi. Kaeke nakai fakakaupa e malolo hau, manatu nakai a koe to liga he falu magaaho, ke kamatamata a koe ke fakaohooho e tau tagata ke taute e tau mena he puhala hau? Ko Iehova, mo e malolo katoatoa hana, kua nakai toho e tau tagata ke fekafekau ki a ia. Pete ko e fekafekau ke he Atua ni e puhala ke he moui tukulagi, kua nakai toho e Iehova a tautolu ke he fekafekauaga pihia. Ka kua fakalilifu fakamitaki e ia e tau tagata takitokotaha mo e tokanoaaga ke fifili. Ne hataki mai e ia e tau fua he tau fifiliaga kelea mo e talamai e tau palepale he tau fifiliaga mitaki. Ka ko e fifiliaga, kua toka e ia ki a tautolu. (Teutaronome 30:​19, 20) Kua nakai fiafia a Iehova ke he fekafekau ne taute he fakaohooho po ke matakutaku kelea he malolo ofoofogia hana. Ne kumi e ia a lautolu ne fekafekau fakamakai ki a ia, mai he loto fakaalofa.​—2 Korinito 9:7.

22, 23. (a) Fakakite he heigoa kua fiafia a Iehova ke fakamalolo e falu? (e) Ko e heigoa ka manamanatu a tautolu ki ai he veveheaga ka hau?

²² Kia onoono a tautolu ke he kakano fakahiku ko e ha nukua nakai lata ia tautolu ke matakutaku he Atua Mua ue Atu. Kua tuga matakutaku e tau tagata pule malolo he fakaaoga auloa e malolo mo e falu. Ka ko Iehova, kua fiafia ke fakamalolo e tau tagata tapuaki fakamoli hana. Ne tufatufa e ia e pule ke he falu foki, tuga e Tama hana. (Mataio 28:18) Ne fakamalolo foki e Iehova hana tau fekafekau ke he taha puhala foki. Ne fakamaama he Tohi Tapu: ‘Iehova na e, ko e hau ni e mua ue atu mo e malolo, mo e fulufuluola, mo e lilifu, mo e fakahekeaga; ha ko e mena ha ha ia koe e tau mena oti ke he lagi, mo e lalolagi; . . . . ha ha he lima hau foki e malolo mo e mua ue atu, ha ha ia koe foki ke fakalilifu mo e fakamalolo ai e tau tagata oti kana.’​—1 Nofoaga he Tau Patuiki 29:​11, 12.

²³ E, to fiafia a Iehova ke fakamalolo a koe. Ne foaki foki e ia “e lahi ue atu he malolo” ki a lautolu ne manako ke fekafekau ki a ia. (2 Korinito 4:7) Nakai kia manako a koe ke fakatata atu ke he Atua malolo ue atu nei, ne fakaaoga hana malolo ke he tau puhala totonu mo e mitaki lahi pihia? He veveheaga hake, to fakamahino atu a tautolu ke he puhala ne fakaaoga e Iehova e malolo hana ke tufugatia.