1, 2. Eaa te au mea umere ta Elia i kite atu i tona oraanga, inara eaa te au tupu anga tau tikai tana i kite atu mei te ana i te Maunga Horeba?

 KUA kite ana a Elia i te au mea umere i mua ana. Kua kite ana aia i te au orepi i te apaianga i te kai kiaia e rua taime i te ra koi pipini ei aia. Kua kite ana aia i nga ariki i te oronga anga mai i te varaoa e te inu i tetai tuatau roa te onge e tei kore rava i pou ana. Kua kite ana aia i te ai i te topaanga mai mei te rangi i te pau anga i tana pure. (1 Ariki, pene 17, 18) Noatu rai, kare rava a Elia i kite ana i tetai apinga mei teia.

² Iaia e noo opuku ra i te pae i te ngai tomo anga o tetai ana i te Maunga Horeba, kua kite atu aia i te au tupu anga umere taki tai. Te mea mua ko te matangi. Papu kua maniania maata oki te reira, e te ririnui e kua akangaangaa i te au maunga e kua vavai i te au mato. Aru mai kua tupu te ngaueue enua, te tukuanga mai i te au mana ririnui roa atu tei akapueurikiriki i te one maro o te enua. E oti kua aru mai te ai. I te reira e toro atura ki roto i te au ngai, papu kua kite atu a Elia i te pakari o te vera pakapaka.—1 Ariki 19:8-12.

3. Kua kite atu a Elia i te tupu anga o teea tu tu-Atua, e ka kiteai e tatou te tupu anga o teia tu kiea?

³ I roto pouroa i teia au tupu anga tuke tuke ta Elia i kite atu e okotai apinga matauia—e au akaariari anga ratou no te mana maata o te Atua ko Iehova. E tika, kare tatou e anoanoia kia akara atu i tetai temeio e kite ei e kua rauka teia tu i te Atua. Te kiteaia ra te reira. Te akakite maira te Pipiria kia tatou e te akapapu maira te au mea angaia i to Iehova “mana mutu kore anga, e te Atua anga.” (Roma 1:20) Ka akamanako ana i te kaka tikai o te uira e te aruru maata o te mangungu, te topa anga ririnui o te vai, te maata oki i te etu kaka i te rangi ra! Kare ainei koe e kite ana i te mana o te Atua i roto i taua au akaariari anga? Inara, e iti ua i roto i teianei ao te kite ra i to te Atua mana. Noatu rai e iti ua te akara tau ra i te reira. Inara, te māramaanga i teia tu tu-Atua, te oronga maira kia tatou i te au  tumu e manganui no te akavaitataanga kia Iehova. I roto i teia tuanga, ka apii taki tai tatou ma te maata no runga i to Iehova mana aiteite kore.

4, 5. (a) Akapeea to Iehova ingoa i te akamāramaia anga? (e) Eaa ra i tau ei kia iki a Iehova i te puakatoro no te akatutu i tona mana?

⁴ E tuke tikai a Iehova i te mana. Te na ko ra a Ieremia 10:6 e: “Kare oki oou e aite, e Iehova e; te maata ra koe, e te maata ra toou ingoa i te mana.” Ka akara ana kua akamāramaia to Iehova ingoa e maata e te ririnui. E akamaara, te aite anga tikai o teia ingoa “Taku i Akakoro, Taku Rai ia ka Akatupu.” Eaa te akakeu ra ia Iehova kia anga i tetai ua atu mea tana e inangaro ra e kia akariro iaia uaorai kia akatupu i tana i iki ra? Ko te mana, tetai apinga. Ae, kare i kotingaia to Iehova turanga no te rave, no te akono atu i tona anoano. Ko taua mana tetai o tona au tu maata.

⁵ No te mea kare rava e rauka ia tatou i te mārama tikai i tona mana, kua taangaanga a Iehova i te au akatutu anga ei tauturu mai ia tatou. Mei ta tatou i kite ra, kua taangaanga aia i te puakatoro ei akatutu mai i tona mana. (Ezekiela 1:4-10) E mea tau tikai taua iki anga, no te mea e manu maatamaata e te ririnui oki te puakatoro. E taki tai ua ake taime te au tangata i Paretaina o te tuatau Pipiria, me ka rauka, i te aro atu i tetai manu pakari. Inara kua kite ratou i tetai puakatoro matakuia tona tu—e puakatoro taetaevao, me kare te au auroch, kare e vai ana i teia tuatau. (Iobu 39:9-12) Kua tuatua te tutara ko Kaisara Iulio o Roma e meangiti atu teia au puakatoro i te au erepani. “E pakari oki to ratou maroiroi,” i tata ei aia, “e e pakari katoa to ratou viviki anga.” Ka akamanako ana ia koe i te kite anga i te tu meangiti e te paruparu i te tuanga i te pae i teia manu!

6. Eaa ra a Iehova i tapaiai e ko ‘te Mana Katoatoa’ anake?

⁶ Ma te aiteite, e meangiti ua e te ririnui kore te tangata me akaaiteia atu ma te Atua mana, ko Iehova. Kiaia, mei te ungaunga one rai te pa enua maata i runga i nga aite tautau. (Isaia  40:15) Kare mei tetai atu mea ora, e mana kotinga koreia to Iehova, koia anake tei tapaia e ko ‘te Mana Katoatoa.’ a (Apokalupo 15:3) E “ririnui, e te mana maata” oki a Iehova. (Isaia 40:26) Koia te Tumu o te mana maata ua atu e kare rava e pou. Kare aia e irinaki atu ki runga i tetai tumu ririnui, “no te Atua te mana.” (Salamo 62:11) Inara, na roto i teea au ravenga ta Iehova taangaanga anga i tona mana?

7. Eaa oki to Iehova vaerua tapu, e eaa tei akakiteia mai e nga tuatua mua tei taangaangaia i roto i te Pipiria?

⁷ Te maringi ope kore maira te vaerua tapu mei ia Iehova. Ko te mana angaanga ia o te Atua. Ko te tika, ia Genese 1:2 te taiku ra te Pipiria i te reira e ko to te Atua “mana ririnui.” (NW) Te nga tuatua Epera mua e te Ereni tei uriia e “vaerua” penei, i roto i tetai au aerenga manako, ka uriia e e “matangi,” “aʼo,” e te “aruru anga.” Kia tau ki tetai tata tikitinari, te akakite ra te nga tuatua mua i tetai mana kitea koreia e angaanga ra. Mei te matangi ra, kare e kitea to te Atua vaerua e to tatou nga mata, inara e tika tikai e ka kite meitakiia te au tupu anga o te reira.

8. I roto i te Pipiria, eaa tei tapa akatutuia no te vaerua o te Atua, e eaa ra i tau ei teia au akaaiteite anga?

⁸ E tau ope kore ua te vaerua tapu o te Atua. Ka rauka ia Iehova i te taangaanga i te reira kia rave i tetai ua akakoroanga tana e manako ra. Ma te tau, i reira, i roto i te Pipiria, kua tapa akatutuia to te Atua vaerua e ko tona “rima,” tona “rima marōrō,” me kare tona ‘rima akatikaia.’ (Luka 11:20; Deuteronomi 5:15; Salamo 8:3) Mei tetai tangata ka taangaanga i tona rima no tetai au angaanga tuke tuke te umuumu ra i te au tu maroiroi tuke me kare ma te tau ra, pera katoa rai te Atua i te taangaanga anga i tona vaerua kia akatupu i tetai ua atu akakoroanga—mei te anga mai anga i tetai atomu iti roa me kare te akamavete anga i te Tai Muramura me kare te akariroanga i te au Kerititiano o te anere mataiti mua kia tuatua i te au reo tukeke.

9. Mei teaa te maata i to Iehova mana tutara?

 ⁹ Te taangaanga katoa ra a Iehova i te mana na roto i tona mana akaaere ei Ngateitei i te Ao Katoa e Pini Ua Ake. Ka rauka ainei ia koe i te akamanako i te au mirioni i te au mirioni ua atu au mea ora kite, e au rima rave tau te inangaro ra i te rave i taau e akaue ra? Te akono ra a Iehova i taua mana tutara anga. E au tavini tangata tona, i roto i te Tuatua Tapu kua akaaite putuputuia ki tetai vaeau. (Salamo 68:11; 110:3) Inara, e mea ora paruparu te tangata, me akaaiteia atu ki tetai angera. Eaa oki, i te tamaki anga te vaeau Asura i te iti tangata o te Atua, na tetai angera okotai i tamate e 185,000 vaeau i te po okotai! (2 Ariki 19:35) E ‘maata te ririnui’ o te au angera a te Atua.—Salamo 103:19, 20.

10. (a) Eaa ra te Mana Katoatoa i tapaiai e ko Iehova tapaota? (e) Koai tei maroiroi roa atu o te au mea angaia e Iehova?

¹⁰ E ia au angera e vaira? Kua rauka i te peroveta ko Daniela tetai orama i te rangi ra i roto i te reira kua kite atu aia e tere atu i te 100 mirioni au mea ora vaerua ki mua i te terono o Iehova, inara kare e akakite anga e kua kite atu aia i te katoa anga o te au angera. (Daniela 7:10) No reira penei te vaira e au anere ua atu au mirioni angera. No reira kua tapaia te Atua e ko Iehova tapaota. Te akataka mai nei teia taoonga i tona turanga ririnui ei Akaaere Vaeau no te au angera maroiroi tei akapapa tauia e te maata oki. I rungao i teia au vaerua ora, kua akanoo aia okotai ei akaaere, ko tana uaorai Tamaiti akaperepere, ‘ko te tama mua o te au mea ravarai i angaia ra.’ (Kolosa 1:15) Ei angera maata—tei maata atu ki rungao i te au angera, te au terapi, e te au kerupi—ko Iesu tei maroiroi roa atu o te au mea angaia e Iehova.

11, 12. (a) Na roto i teea tu i akakeu ei te tuatua a te Atua te mana? (e) Akapeea a Iesu i te akapapu anga i te mana maata o Iehova?

¹¹ Inara te vai atura tetai au ravenga na Iehova no te taangaanga i te mana. Te na ko ra a Ebera 4:12: “E mea ora oki te tuatua a te Atua, e te ririnui.” Kua kite ana ainei koe i te mana umere tikai o te tuatua a te Atua, me kare te akakite anga akauruia e te vaerua, teianei kua akonoia i roto i te Pipiria? Ka rauka i te reira i te akaketaketa ia tatou, te patu i to tatou akarongo, e te tauturu ia tatou kia rave i te au taui anga maata i roto ia tatou uaorai.  Kua akamatakite te apotetoro ko Paulo i te au taeake irinaki no te au tangata tei piri atu ki roto i te au tu oraanga tau kore. E oti kua tuatua mai aia: “Mei te reira oki tetai papaki o kotou na.” (1 Korinetia 6:9-11) Ae, kua akakeu “te tuatua a te Atua” i tona mana ki runga ia ratou e kua tauturu ia ratou kia taui.

¹² E maata oki te mana o Iehova e e tau oki tana ravenga no te taangaanga anga i te reira e kare atu e apinga e rauka i te tapu i te reira. Kua tuatua a Iesu: “E tika ra te au mea katoa i te Atua.” (Mataio 19:26) Eaa oki te au akakoroanga ta Iehova i arataki i tona mana?

13, 14. (a) Eaa ra tatou ka tuatuai e kare a Iehova i tetai mana ririnui ua? (e) Na roto i teea au mataara ta Iehova taangaanga anga i tona mana?

¹³ E maata atu to Iehova vaerua i tetai ua atu tu ririnui; e kare a Iehova i tetai mana ririnui ua, e tumu uira ua. E Atua tau ua aia te akaaere ra i tona mana. Eaa, i reira, te akakeu ra iaia kia taangaanga i te reira?

¹⁴ Mei ta tatou ka kite atu, te taangaanga ra te Atua i te mana kia kapua, kia akapou, kia paruru, kia akatupu akaou—ma te poto ua, kia rave i tei tau ki tana au akakoroanga apa kore. (Isaia 46:10) I roto i etai au akatau anga, te taangaanga ra a Iehova i tona mana kia akaari mai i te au mea puapinga o tona tu peretana e te au turanga. Tei maata atu, te akaaere ra aia i tona mana kia akatupu i tona anoano—kia akatapu i tona ingoa tapu na roto i te Patireia o te Mesia, te akaari mai anga e ko tana tutara anga te mea meitaki roa atu. Kare e apinga e akakino atu i taua akakoroanga.

15. Kua taangaanga a Iehova i tona mana e no teea akakoroanga ma tona au tavini, e akapeea teia i te akatutu angaia mai i roto i to Elia turanga?

¹⁵ Te taangaanga katoa ra Iehova i tona mana kia akapuapinga ia tatou tataki tai. Ka akara ana i ta 2 Paraleipomeno 16:9 e taiku ra: “Te akara nei nga mata o Iehova e pini ua ake te ao katoa nei, kia oronga mai aia i te maroiroi ki te aronga i tika te ngakau iaia.” Ko te tupu anga o Elia, tei taikuia mai i te akamata anga, tetai akaraanga ia o taua tumu manako. Eaa oki  a Iehova i orongai kiaia i taua akaariari anga umere roa o te mana tu-Atua? Kua tia oki te Ariki Vaine ko Iezebela no te tamate ia Elia. Te oro kimi ora ra te peroveta, te oro mamao ra no tona oraanga. Kua manako ua aia e koia ua, kua mataku, e kua maromaroa—mei te mea ra kua puapinga kore pouroa tana angaanga. Kia akapumaana i taua tangata taitaia, kua akamaara taka meitaki atu a Iehova kia Elia i tona mana tu-Atua. Te matangi, te ngaueue enua, e te ai te akaari maira e ko te Peretana ririnui roa atu i te ao katoa e pini ua ake tei reira ma Elia. Eaa oki aia ka mataku ei ia Iezebela, ma te Atua mana katoatoa i tona tua?—1 Ariki 19:1-12. b

16. Eaa ra tatou ka pumaanaiai no te akamanakoanga i te mana maata o Iehova?

¹⁶ Noatu kare e ko teia te tuatau nona no te raveanga i te au temeio, kare a Iehova i taui ana mei to Elia tuatau maira. (1 Korinetia 13:8) Te inangaro maata ra aia i teia tuatau i te taangaanga i tona mana no te aronga te inangaro ra iaia. E tika, te noo ra aia ki roto i tetai ngai teitei no te vaerua, inara kare aia i mamao mai mei ia tatou. Kua kotinga koreia tona mana, no reira kare te mamao anga i te arai anga. Mari ra, “te vaitata mairā Iehova i te aronga i kapiki atu iaia.” (Salamo 145:18) I te kapiki anga te peroveta ko Daniela i te tauturu mei ia Iehova, kua mama mai tetai angera i mua ake ka akamutu ei aia i te pure! (Daniela 9:20-23) Kare e apinga e arai ia Iehova mei te tauturuanga e te akaketaketaanga i te aronga tana e inangaro ra.—Salamo 118:6.

17. Na roto i teea tu to Iehova mana i te akamaata anga i te mataku i roto ia tatou, inara eaa te mataku kare te reira e akamaata ana?

¹⁷ Ka akariro ainei te mana o te Atua ia tatou kia mataku atu iaia? Kia pau tatou ae e kare. Ae, i roto i te tu e te oronga mai  nei teia tu i te au tumu maata kia mataku tau i te Atua, te mataku oonu e te ngateitei tei uriuri poto uaia e tatou i roto i te pene i mua ana. Ko taua mataku, te akakite maira te Pipiria kia tatou, e “ko te akamataanga o te pakari ra.” (Salamo 111:10) Inara, ka pau katoa tatou kare i roto i te tu e te oronga maira te mana o te Atua i tetai tumu kia kore tatou e mataku atu iaia me kare kia akama mei te itae anga iaia.

18. (a) Eaa te manganui i irinaki kore ei i te au tangata ririnui? (e) Akapeea tatou i te kite anga e kare a Iehova e akakinoia e tona mana?

¹⁸ “Te rave ra te mana ririnui kia taviivii; e ko te mana ririnui takiri te taviivii takiri ra ia.” I tata ei te tangata Papaa turanga teitei ko Lord Acton i te 1887. E putuputu te taime kua ripiti uaia tana tuatua, penei paa te kite ra te tangata e manganui e te tika ra ia. E putuputu te taime kua takinokino te au tangata apa ua i te mana, mei tei akapapuia mai e te tuatua enua. (Koheleta 4:1; 8:9) No teia tumu, e manganui kare e irinaki ana i tei ririnui e kua akaatea mai mei ia ratou. I teianei, e mana pu tikai to Iehova. Kua akakino ainei te reira iaia i roto i tetai ua tu? Kare! Mei ta tatou e kite ra, e tapu aia, kare i akakinoia. Kare a Iehova mei te au tane apa ua e te au vaine mana akaaere i roto i teia ao viivii tikai. Kare rava aia i akakino ana i tona mana, e kare rava aia e pera.

19, 20. (a) Kia rotai ma teea atu au tu ta Iehova akono ua anga i tona mana, e eaa teia i riro ei mea akapapuanga? (e) Akapeea koe me akatutu mai i to Iehova tu akakoromaki-uaorai, e eaa ra te reira i tau ei kia koe?

¹⁹ E akamaara, kare ua e ko te mana to Iehova tu. Te vaira kia apii ia e tatou tona tu tau, tona pakari, e tona aroa. Inara auraka tatou e manako ua e te akaariia maira to Iehova au tu na roto i tetai tu maro, rave ua, mei te mea ra e te akono ua ra aia e okotai tu i te taime okotai. Ei tuke anga, ka kite tatou i roto i te au pene e aru maira e te akono ua ra a Iehova i tona mana kia rotai ma tona tu tika, tona pakari, e tona aroa. Ka akamanako ana i tetai atu tu o te Atua, tetai tei kitea koreia i roto i te aronga tutara o te ao—te akakoromaki-uaorai.

²⁰ Ka akamanako ana i te araveianga i tetai tangata maatamaata e te ririnui e kua mataku iaia. Inara, kare i roa ana kua  kite atu koe e maru ua aia. Te papa ra aia e te inangaro ra i te taangaanga i tona mana i te tauturu e te paruru i te tangata, koia tikai te aronga paruru koreia e te ngoie uaia ra i te takinokinoia. Kare rava aia e rave kino i tona tu maroiroi. Kua kite atu koe e te pikikaaia ra aia ma te kore e tumu, inara e tu ngaueue kore tona ma te maru, ngateitei, e te takinga meitaki. Kua kite koe ia koe uaorai e manako ra me ka rauka rai ia koe te akaari i taua tu maru tikai e te akakoromaki ua, koia tikai me ketaketa oki koe mei iaia rai! Ia koe e kite maira i taua tangata, kare ainei e ka akavaitata atu koe kiaia? E tumu maata atu ta tatou no te akavaitataanga ki te mana katoatoa ko Iehova. Ka akamanako i te aerenga manako koia oki ko te tumu ia no teia pene: “Kare a Iehova e rapurapu i te riri, te maata ra te mana.” (Nahuma 1:3) Kare a Iehova i viviki no te taangaanga i tona mana i te patoi i te tangata, kare i te aronga kino katoa. E tu maru tona e te takinga meitaki. Kua riro aia kare e “rapurapu i te riri” noatu te au akakoko anga.—Salamo 78:37-41.

21. Eaa a Iehova i kore ei e maro i te tangata kia rave i tona anoano, e eaa ta teia e apii mai nei kia tatou no runga iaia?

²¹ Ka akara ana i to Iehova tu akakoromaki-uaorai mei tetai akara anga tuke. Me e mana kotinga koreia toou, toou manako  ka timataia ainei koe, i tetai taime, no te akakeu i te tangata kia rave i te au apinga taau i manako ra? Kare a Iehova, ma tona mana katoa, e maro ana i te tangata kia tavini iaia. Noatu rai i te tavini anga i te Atua ko te mataara anake ua ki te ora mutu kore, kare a Iehova e maro ana ia tatou ki roto i taua angaanga. Mari ra, te akangateitei takinga meitaki ra aia i te tangata tataki tai ma te tu rangatira kia iki. Kua akamatakite mai aia i te au tupu anga no te iki anga kino e te akakite maira i te au tutaki anga no te au iki anga meitaki. Inara kua akaruke mai aia i te iki anga kia tatou. (Deuteronomi 30:19, 20) Kare o Iehova manako no te tavini anga tei raveia mei te maro anga me kare no te mataku kino i tona mana umere tikai. Te kimi ra aia i te aronga te ka tavini puareinga iaia, no te aroa.—2 Korinetia 9:7.

22, 23. (a) Eaa te akaari maira e te reka ra a Iehova i te akamana i tetai atu? (e) Eaa ta tatou ka akamanako i roto i te pene e aru mai nei?

²² Ka akara tatou i te tumu openga i tau ei tatou kia kore e mataku i te Atua Mana Katoatoa. Ka mataku ua te au tangata ririnui no te tua i to ratou mana ki tetai atu. Inara, te rekareka ra a Iehova i te akamana i tona aronga akamori tiratiratu. Te tuku ra aia i te mana maata ki tetai atu—mei tana Tamaiti. (Mataio 28:18) Te akamana katoa ra a Iehova i tona au tavini na tetai tu. Te akamaara maira te Pipiria: “Tei ia koe, e Iehova, te maata, e te mana, e te kakā, e te autu, e te tapunui: to runga i te rangi ra, e to runga i te enua, noou anake ïa. . . . e tei to rima te ririnui e te maroiroi; e tei to rima i te akamaata mai, e te oronga mai i te maroiroi ki te tangata katoa nei.”—1 Paraleipomeno 29:11, 12.

²³ Ae, ka mareka ua a Iehova i te oronga atu i te maroiroi kia koe. Te oronga katoa ra aia i “te mana maata meitaki” ki te aronga te inangaro ra i te tavini iaia. (2 Korinetia 4:7) Kare ainei koe e te akavaitataia ra ki teia Atua ririnui, tei taangaanga i tona mana na roto i te au mataara takinga meitaki e te tau ua? I roto i te pene e aru mai nei, ka akara tika tatou e akapeea a Iehova i te taangaanga anga i tona mana i te anga anga.