1, 2. O ā mea ofoofogia na vaaia e Elia i lona olaga, peitaʻi o ā mea mataʻutia na tutupu sa ia molimauina a o iai i le ana i le mauga o Horepa?

 E IAI ni mea ofoofogia ua uma ona vaaia e Elia. Sa ia vaaia ni oreva o avatu iā te ia meaʻai e faalua i le aso a o lafilafi solo o ia. Na ia vaaia ni tanoa se lua o faaauau ona maua mai ai falaoamata ma le suāuu a o faagasolo se oge umi, ae sa lē taitai ona gaogao nei tanoa. Sa ia vaaia foʻi se afi o loo paʻū ifo mai le lagi e tali mai ai i lana tatalo. (1 Tupu, mataupu 17, 18) Peitaʻi, faatoʻā vaai lava lea o Elia i se mea faapenei.

² A o faapupuu Elia i le ana i le mauga o Horepa, sa ia vaaia ai ni mea mataʻutia o tutupu faasolosolo. Muamua, sa agi mai se matagi. Atonu sa matuā ūū leotele le matagi, auā na matuā lepetia ai mauga ma nutililii ai papa. Ona sosoo lea ma se mafuiʻe, lea sa mātalatala mai ai ni malosi uigaese sa taofiofia i le laueleele. Ona sosoo mai lea ma le afi. A o sosolo atu le afi i lea vaipanoa, atonu sa lagonaina e Elia le aasa tele o le afi.—1 Tupu 19:8-12.

3. O le ā le uiga o le Atua na molimauina e Elia, ma o fea e mafai ona tatou vaaia ai faamaoniga o lenei lava uiga?

³ E iai lava se mea na tutusa uma ai nei mea eseese na tutupu na molimauina e Elia—o faailoaga uma lava na o le mana silisili o Ieova le Atua. O le mea moni, e lē manaʻomia ona tatou tau molimauina se vavega ina ia iloa ai pe o iai se uiga faapena o le Atua. Ua uma ona matuā manino mai lenā uiga. Ua taʻu mai e le Tusi Paia iā i tatou e faapea, o le foafoaga o se faamaoniga lea o le ʻmana e faavavau ma le tulaga tau Atua’ o Ieova. (Roma 1:20) Seʻi manatu ane lava i le feemoaʻi mai ma le taalili o le pāpā o se faititili, le matagofie o le tatafe malosi ifo o se afu telē, le matuā telē o se lagi vavaloloa ua tumu i fetu! Pe e te lē o mātauina ea le mana o le Atua i na faaaliga? Peitaʻi, e toʻaitiiti lava ni tagata i le lalolagi i aso nei o loo amanaʻiaina le mana o le Atua. Ae e sili atu ona toʻaitiiti i latou o loo manatu saʻo atu i ai. Peitaʻi,  o le malamalama i lenei uiga o le Atua e aumaia ai le tele o māfuaaga e tatou te faalatalata ai iā Ieova. O le a amata i lenei vaega ona tatou suʻesuʻeina auʻiliʻili vala uma o le mana lē mafaatusalia o Ieova.

4, 5. (a) Ua faapefea ona faamatalaina le suafa o Ieova? (e) Aiseā ua fetaui ai le filifilia e Ieova o le povi poʻa e faatusaina i ai lona mana?

⁴ E tutasi lava Ieova i le mana. Ua faamatalaina e le Ieremia 10:6: “E leai lava sē tusa ma oe, Ieova e; e sili lava oe, ma lou suafa e sili lea ona malosi.” Seʻi mātau, ua faamatalaina le suafa o Ieova e sili ma mataʻutia, pe e malosi. Manatua, e tusa ai ma saʻiliʻiliga, ua talafeagai ona faapea atu o le uiga o lenei suafa, “E Gaoioi o Ia e Tusa ai ma Tulaga Manaʻomia.” O le ā ua mafai ai ona foafoaina e Ieova so o se mea e finagalo i ai, ma filifili e avea ma Lē e loto i ai i so o se tulaga e manaʻomia? O lona mana. Ioe, e lē gata mai le malosi o Ieova e gaoioi ai, ma faataunuuina lona finagalo. O lenā mana o se tasi lea o ona uiga e matuā manaʻomia lava.

⁵ Talu ai e lē mafai lava ona tatou malamalama atoatoa i le tele o lona mana, ua faaaogā ai e Ieova ni faamatalaga faafaatusa e fesoasoani iā i tatou. E pei ona tatou iloa, ua ia faaataina mai lona mana i se povi poʻa. (Esekielu 1:4-10) Ua talafeagai lelei le filifilia o le povi poʻa, auā e oo lava i se povi poʻa o loo tausi faafagafao, o se manu e lapoʻa ma malosi. E seāseā lava, pe na lē iloa foʻi e tagata i Palesitina anamua, se isi mea e sili atu lona malosi na i lo le povi poʻa. Peitaʻi na latou iloa se isi ituaiga o povi poʻa e sili atu lona feʻai—le povi poʻa e taa i le vao, po o le rema, lea ua lē o toe iai i lenei vaitaimi. (Iopu 39:9-12) Na taʻua e le pule o Roma o Kaisara Iulio e faapea, e tai tutusa le lapopoʻa o nei povi poʻa ma le lapopoʻa o elefane. Na ia tusi mai: “E matuā malolosi lava, ma e matuā saosaoa foʻi.” Seʻi mafaufau la i le matuā laʻitiiti ma le faatauvaa e te ono lagonaina a o e tū i tafatafa o lenei manu!

6. Aiseā ua na o Ieova ai e taʻua o lē “e ou le malosi uma lava”?

 ⁶ E faapena foʻi ona faatauvaa le tagata ma leai sona malosi pe a faatusatusa atu i le mana o Ieova le Atua. E oo lava i malo malolosi, ua pei i latou iā te ia, ua na o se efuefu. (Isaia 40:15) I le lē pei o se isi lava foafoaga, o Ieova e lē gata mai lona malosi po o lona mana, auā ua na o ia e taʻua o lē “e ou le malosi uma lava.” a (Faaaliga 15:3) E ʻtele lona malosi,’ ma e iā te ia ʻle mana tele.’ (Isaia 40:26) O ia lava o le Puna o le mana e lē muta mai. E lē faalagolago atu o ia i se isi malosi, auā “o i le Atua le malosi.” (Salamo 62:11) Ae i le ā le auala ua faatinoina ai e Ieova lona mana?

7. O le ā le agaga paia o Ieova, ma o le ā le manatu e mafai ona maua mai i upu na faaaogāina i uluaʻi gagana o le Tusi Paia?

⁷ E foaʻi mai pea lava pea e Ieova lona agaga paia. O le faagaoioia lea o le mana o le Atua. O le mea moni, i le Kenese 1:2, (NWT) o loo taʻua ai e le Tusi Paia lea agaga o le “mana galue” o le Atua. O uluaʻi upu Eperu ma le Eleni mo le “agaga,” i isi tulaga e mafai ona faaliliuina i le “savili,” “mānava,” ma le “matagi faataʻutaʻu.” E tusa ai o manatu o ē tusia lomifefiloi, o upu i na uluaʻi gagana o loo faasino mai ai se mana e lē vaaia o loo gaoioi. I le pei o le matagi, e lē vaaia e o tatou mata le agaga o le Atua, peitaʻi o loo iai moni lava ona aafiaga ma e mafai foʻi ona tatou malamalama i ai.

8. I le Tusi Paia, o le ā le taʻu faafaatusa o loo taʻua ai le agaga o le Atua, ma aiseā ua fetaui ai nei faatusatusaga?

⁸ E lē gata mai mea e mafai ona faia e le agaga paia o le Atua. E mafai ona faaaogā e Ieova lea agaga e faataunuuina ai so o se fuafuaga o loo ia faafinagaloina. Ua talafeagai ai la i le Tusi Paia, ona taʻua faafaatusa le agaga o le Atua o lona “tamatamaʻi lima,” o lona “aao malosi,” po o lona “aao faaloaloa.” (Luka 11:20; Teuteronome 5:15; Salamo 8:3) E faaaogā e se tagata lona aao e fai ai le tele o galuega eseese, lea foʻi e eseese le tele o le malosi po  o le tomai e manaʻomia ai. Ua faapena foʻi ona faaaogā e le Atua lona agaga e faataunuu ai so o se fuafuaga, e pei o le fausia o atoma ninii, le vaeluaina o le Sami Ulaula, po o le faapogaia o Kerisiano i le uluaʻi senituri e tautatala i gagana eseese.

9. O le ā le telē o le mana o Ieova i lana pulega?

⁹ Ua faatinoina foʻi e Ieova lona mana e ala i lona tulaga o le Pule Silisili Ese Aoao. Pe mafai ea ona e mafaufau i le iai o le faitau miliona o tagata atamamai o loo i lalo o lau pulega, o ē o loo naunau e faia mea uma e tusa ma au faatonuga? O loo faatinoina e Ieova lenā mana i lana pulega. E iai ana auauna faaletagata, lea o loo masani ona faatusaina e le Tusi Paia i se ʻau. (Salamo 68:11; 110:3) Peitaʻi, o le tagata o se foafoaga e vaivai pe a faatusatusa atu i se agelu. Manatua foʻi, ina ua osofaʻia e le ʻautau a Asuria tagata o le Atua, e na o le toʻatasi lava le agelu na ia fasiotia uma le toʻa 185,000 o na fitafita i le pō e tasi! (2 Tupu 19:35) E “malolosi tele” agelu a le Atua.—Salamo 103:19, 20.

10. (a) Aiseā ua taʻua ai le Atua o Lē e Ona le Malosi Uma Lava, o Ieova o ʻau? (e) O ai e silisili ona malosi i foafoaga uma a Ieova?

¹⁰ E toʻafia agelu o loo iai? Sa vaaia e le perofeta o Tanielu se faaaliga i le lagi, lea na ia vaaia ai le silia ma le 100 miliona agelu o loo tutū i luma o le nofoalii o Ieova, peitaʻi e leai se mea o faaalia mai ai faapea na ia vaai i le ʻauagelu uma. (Tanielu 7:10) Atonu la pe faitau fia selau o miliona le aofaʻiga o agelu. O le māfuaaga lenā ua taʻua ai le Atua, o Ieova o ʻau. O lenei taʻu ua faamatalaina ai lona tulaga malosi o le Taʻitaʻiʻau o se ʻautau tele o agelu malolosi ua faamaopoopoina. Ua ia faatulagaina se tasi e na te vaavaaia uma nei foafoaga agaga, ma o ia lea, o lona lava Alo pele, “o le ulumatua o mea uma lava ua faia.” (Kolose 1:15) Ona o ia o le agelu sili—e sili atu i agelu, serafi, ma kerupi uma—ua avea ai Iesu o lē e silisili ona malosi i foafoaga uma a Ieova.

11, 12. (a) I ā auala ua faatinoina ai le mana e le afioga a le Atua? (e) Na faapefea ona molimau mai Iesu i le tele e oo i ai le mana o Ieova?

¹¹ E iai foʻi se isi auala o loo faatino ai e Ieova lona mana. Ua taʻua e le Eperu 4:12: “O loo ola le afioga a le Atua, o loo matuā galue foʻi.” Po ua e mātauina le mana tele o le afioga a le Atua, po o le feʻau ua maua mai le agaga, lea o loo iai nei i le Tusi Paia?  E avea o se faamalosiau iā i tatou, e faatupuina ai le faatuatua, ma e aogā mo le faia o ni suiga tetele i o tatou uiga. Na lapataʻia e Paulo ona uso talitonu ina ia latou ʻalofia tagata o loo faia amioga lē mamā. Ona ia toe faaopoopo mai lea: “Sa faapea foʻi nisi o outou.” (1 Korinito 6:9-11) Ioe, sa gaoioi le mana o “le afioga a le Atua” i o latou loto, ma mafai ai ona latou faia ni suiga.

¹² E matuā tele lava le mana o Ieova, ma e matuā uigā foʻi le auala o loo faaaogāina ai, ma e leai se mea e mafai ona faalavelave i ai. Na fetalai mai Iesu: “E mafaia mea uma e le Atua.” (Mataio 19:26) O ā fuafuaga ua faaaogā ai e Ieova lona mana?

13, 14. (a) Aiseā e mafai ai ona tatou faapea atu o Ieova e lē o se puna o le malosi e leai ni ona faalogona? (e) O ā auala e faaaogā ai e Ieova lona mana?

¹³ O le agaga o Ieova o se mea e sili atu ona malosi na i lo se isi lava malosi faaletino; ma o Ieova, e lē faapea ua na o se puna o le malosi. E iai ona faalogona ma o loo pulea atoatoa e ia lona lava mana. Ae o le ā e uunaʻia ai o ia e faaaogāina lenā mana?

¹⁴ O le a tatou iloaina, e faaaogā e le Atua le malosi e foafoaina ai mea, e faatamaʻia ai, e puipuia ai, e toe faafoʻisia ai—o lona uiga e faia ai so o se mea lava e tusa ma lona finagalo lelei atoatoa. (Isaia 46:10) I nisi faataʻitaʻiga, ua faaaogā e Ieova lona mana e faaalia mai ai vala tāua o ona lava uiga ma ana tulafono. Ae sili ai, o loo ia faatonutonuina lona mana mo le faataunuuina o lona finagalo—ia faapaiaina lona suafa paia e ala i le Malo faa-Mesia, ma e faaalia ai o le auala o loo ia pule ai o le auala sili lea. E leai se mea e mafai ona ia taofia lenā fuafuaga.

15. E faaaogā e Ieova lona mana mo le ā le fuafuaga i le fesootaʻi atu ma ana auauna, ma na faapefea ona faataʻitaʻia lenei manatu i mea ia sa faaalia iā Elia?

¹⁵ E faaaogā foʻi e Ieova lona mana ina ia aogā iā i tatou taʻitoʻatasi. Seʻi mātau le mea o loo fai mai ai le 2 Nofoaiga a Tupu 16:9: “O fofoga o Ieova e fetaufetuliaʻi i le lalolagi uma, na te fesoasoani iā te i latou o ē ua sao o latou loto iā te ia.” O se faaaʻoaʻoga le mea na tupu iā Elia, e pei ona taʻua i le amataga. Aiseā na foaʻi atu ai e Ieova iā te ia lenā faaaliga ofoofogia o le mana tauatua?  Manatua, na loto lava le masiofo amioleaga o Iesepela ina ia fasiotia Elia. Ona sola ai lea o le perofeta, e suʻe se mea e ola ai. Sa ia lagona le tuua toʻatasi, sa fefe, ma na faavaivai—e peiseaʻī ua leai se aogā o ana galuega mamafa na fai. Ina ia faamāfanafanaina la lenei tane ua atuatuvale, na faamanatu i se auala ofoofogia e Ieova iā Elia le mana tauatua. O le matagi, le mafuiʻe, ma le afi, o mea na sa faaalia ai, na faatasi atu iā Elia Lē e silisili ona malosi i le aoao o mea. Aiseā la o le a fefe ai fua iā Iesepela, ae o lea e ʻau ma ia le Atua e ona le malosi uma lava?—1 Tupu 19:1-12. b

16. Aiseā e faamāfanafanaina ai i tatou pe a manatunatu i le mana silisili o Ieova?

¹⁶ E ui lava e lē o le taimi lenei mo ia e faatinoina ai ni vavega, ae lē o suia lava Ieova talu mai le vaitaimi o Elia. (1 Korinito 13:8) O loo iai pea lava i le taimi nei lona naunautaʻi lenā ina ia faaaogā lona mana mo se lelei o i latou o ē alolofa iā te ia. O le mea moni, o loo afio o ia i se afioaga maualuga i le lagi, peitaʻi e lē o mamao ese o ia mai iā i tatou. E ui ina mamao tele lona afioaga mai iā i tatou, e leai se faigatā auā e lē muta mai le tele o lona mana. O le mea moni, “e latalata mai Ieova iā i latou uma o ē valaau iā te ia.” (Salamo 145:18) Ina ua ole atu le perofeta o Tanielu iā Ieova mo se fesoasoani, sa taunuu ane se agelu iā te ia a o leʻi māeʻa lana tatalo! (Tanielu 9:20-23) E leai se mea e mafai ona taofia Ieova i le fesoasoani mai ma le faamalosiau mai iā i latou e alofa i ai o Ia.—Salamo 118:6.

17. I le ā le uiga e faapogaia ai e le mana o Ieova se mataʻu iā i tatou, ae o le ā le ituaiga o mataʻu e lē faapogaia e lenā uiga?

¹⁷ Pe tatau ea i le mana o le Atua ona faapogaia ai so tatou matataʻu iā te ia? E lua tali eseese i lenā fesili. E ioe, i le tulaga faapea, o lenei uiga e aumaia ai iā i tatou le tele o māfuaaga e matataʻu  ai i le Atua, e faaalia ai le migao ma le faaaloalo, e pei ona tatou talanoaina puupuu i le mataupu ua mavae atu. Ua faapea mai le Tusi Paia, o lenā mataʻu o “le amataga lea o le poto.” (Salamo 111:10) Peitaʻi e tatou te tali atu foʻi e leai auā o le mana o le Atua e lē aumaia ai iā i tatou se faalogona e fefevale ai fua iā te ia, pe māfua ai le lē fia faalatalata atu iā te ia.

18. (a) Aiseā ua toʻatele ai tagata e lē faatuatuaina i latou o loo iai le pule? (e) E faapefea ona tatou iloa e lē mafai ona faaleagaina Ieova i lona mana?

¹⁸ “E masani ona faaleagaina se tasi pe a ia maua le pule, ma o le pulega e leai ni ona tapulaa, o le pulega lenā e sili ona leaga.” Na tusia lenei manatu e se alii Peretania, o Lord Acton, i le tausaga e 1887. E taʻua soo e tagata ana upu nei auā atonu e iloa e le toʻatele le moni o nei upu. Ua masani ona faaaogāsesē e tagata lē lelei atoatoa le pule, e pei ona manino mai pea i talafaasolopito. (Failauga 4:1; 8:9) O le māfuaaga lea ua toʻatele ai tagata e lē faatuatuaina i latou o loo iai le pule ma ua lē fia mafuta atu i ai. O lea, o loo iā Ieova le mana atoatoa po o le pule aʻiaʻi. Pe iai ea se mea ua faaleagaina ai o ia? E matuā leai lava. Ua tatou iloa, e paia o ia, e lē mafai lava ona faaleagaina o ia. E lē pei Ieova o tane ma fafine lē lelei atoatoa o loo iai i tulaga pule i lenei lalolagi faapiʻopiʻo. E na te leʻi faaaogāsesēina lava lona mana po o lana pule, ma o le a lē taitai lava ona ia faia faapea.

19, 20. (a) O ā isi uiga o Ieova e masani ona faaaogā faatasi ma lona mana, ma aiseā e faamāfanafanaloto ai lenei manatu? (e) E faapefea ona e faataʻitaʻia mai le pulea e Ieova o ia lava, ma aiseā e te fiafia ai i lenei mea?

¹⁹ Seʻi manatua, o le mana e lē na o le pau lea o le uiga o Ieova. O lea e tatou te leʻi suʻesuʻeina lona faamasinotonu, lona poto po o le atamai, ma lona alofa. E lē tatau ona tatou faapea ifo o loo faaalia taʻitasi mai uiga o Ieova i se auala maumaututū ma le lē fesuisuiaʻi, e aunoa ma le faaalia o isi ona uiga. Na i lo lea, i mataupu o loo sosoo mai, o le a tatou malamalama ai, e faatinoina pea e Ieova lona mana faatasi ma lona faamasinotonu, lona atamai, ma lona alofa. Seʻi manatu i se isi uiga lea o loo i le Atua, le uiga e seāseā lava ona faaalia e pule faalelalolagi nei—o lona pulea o lona lava finagalo.

 ²⁰ Seʻi faapea ua e feiloaʻi atu i se tamāloa, ma o lona tino ese ma lona malosi tele ua e lagona ai le fefe. Peitaʻi, e mulimuli ane ua e mātauina e foliga mai e agaalofa lava o ia. E nofosauni o ia i taimi uma e faaaogā lona malosi e fesoasoani mai ai ma puipuia tagata, aemaise i latou e lē o malupuipuia ma faigofie ona oo i ai lamatiaga. E lē taitai ona ia faaaogāsesēina lona malosi. Ua e vaaia ua tuuaʻia o ia e aunoa ma se māfuaaga tatau, peitaʻi e te vaaia lava lona toʻafilemu, o ona uiga faatamālii, ma lona agalelei. E te ono taumānatu ai pe faamata e mafai ona e faaalia lea lava uiga toʻafimālie ma le pulea lelei, aemaise lava pe afai o loo iā te oe sea malosi! A o faasolo ina e masani lelei atu i lenā tagata, pe e te lē lagonaina ai ea le māfana atu iā te ia? Ua iā i tatou le tele o māfuaaga e faalatalata atu ai iā Ieova o lē e ona le malosi uma lava. Seʻi manatu i le fuaiupu atoa ua avea ma faavae o le ulutala o lenei mataupu: “O Ieova e tele gese lona toʻasa, a e tele lona mana.” (Nauma 1:3) E lē vave ona faaaogā e Ieova lona mana e faasagatau atu ai i tagata, e oo lava i tagata amioleaga. E agamalu ma agalelei o ia. Ua faamaonia e “tele gese lona toʻasa” i le tele o mea sa tutupu e ono faapogaia ai lona toʻatamaʻi.—Salamo 78:37-41.

21. Aiseā e lē faamalosia ai e Ieova tagata ina ia faia lona finagalo, ma o le ā ua tatou aʻoaʻoina mai ai e faatatau iā te ia?

²¹ Seʻi tatou mafaufau i se isi auala o loo pulea ai e Ieova o ia  lava. Pe afai e iā te oe le pule atoatoa, faamata e iai ni taimi e te ono manaʻo ai e faamalosia tagata ia faia mea e te loto i ai? O Ieova, o loo iai le mana uma, e na te lē faamalosia tagata e auauna atu iā te ia. E ui lava o le auauna atu i le Atua o le auala lea e tasi e iʻu atu ai i le ola e faavavau, ae lē o faamalosia i tatou e Ieova. Na i lo lea, o loo ia faamamaluina ma le agalelei tagata taʻitoʻatasi, e ala i le tuuina atu i ai o le saʻolotoga e filifili ai. E na te taʻu mai āuga o le faia o ni filifiliga sesē ma taʻu mai taui e mafai ona maua pe a lelei ona fai. Peitaʻi o tatou lava e faia le filifiliga. (Teuteronome 30:19, 20) O le mea moni lava, e lē fiafia Ieova i se auaunaga e fai faamalosi, pe fai ona o le fefe i lona mana uigaese. E na te saʻilia i latou o le a auauna iā te ia ma le lotomalie atoa ma le alofa.—2 Korinito 9:7.

22, 23. (a) O le ā e faamaonia ai e finagalo malie Ieova e foaʻi mai le pule i isi? (e) O le ā le manatu o le a tatou iloiloina i le mataupu o loo sosoo mai?

²² Seʻi o tatou tagaʻi loa i le māfuaaga mulimuli e lē manaʻomia ai ona tatou ola fefevavale i le Atua e Ona le Malosi Uma Lava. O tagata o loo iai i tulaga pule, e tele ina latou fefefe e faasoa atu lea pule i isi. Peitaʻi o Ieova, e fiafia o ia e foaʻi atu le pule i ona tagata tapuaʻi faamaoni. E na te tuuina atu le tele o le pule i isi, e pei o lona Alo. (Mataio 28:18) E iai foʻi se isi auala o loo foaʻi mai ai e Ieova lona mana i ana auauna. Ua faamatala mai e le Tusi Paia e faapea: “Ieova e, e ou le silisili ese, ma le malosi, ma le matagofie, ma le mamalu, ma le malualii; auā o iā te oe mea uma o i le lagi ma le lalolagi; . . . O i ai foʻi i lou aao le mamana ma le malosi, o iā te oe foʻi e faateleina ma faamalosia tagata uma lava.”—1 Nofoaiga a Tupu 29:11, 12.

²³ Ioe, o le a finagalo malie Ieova e foaʻi mai iā te oe le malosi. E moni na te foaʻi le “matuā tele o le mana,” i ē e fia auauna atu iā te ia. (2 Korinito 4:7) Pe e te lē o lagonaina ea le māfana atu i lenei Atua ua silisili lona malosi, o lē o loo faaalia lona mana i ni auala agalelei ma le amiotonu? I le mataupu o loo sosoo mai, o le a tatou taulaʻi atu ai i le auala e faaaogā ai e Ieova lona mana e foafoaina ai mea.