Enda bua kuleshe mianda i muanka

Enda bua kuleshe kashibo ka mianda i muanka

SHAPITRE 4

“Yehowa . . . e na bukome bukata”

“Yehowa . . . e na bukome bukata”

1, 2. Myanda kinyi ya kukanya ibaadi Eliya mumone mu muwa waaye, kadi myanda kinyi ikata ibaadi mumone pabaadi mu bwina bwi mu lubwebwe ku Mwengye wa Horebe?

 KUMPALA, Eliya baadi mupwe kumona myanda ya kukaanya. Bamwene byoonyi bya enganga abimutwadila bya kudya misango ibidi kwifuku mbalo ibaadi mufwame. Bamwene kikunku kya bukula na kyaàsa kya mwimu abituusha bukula na mwimu bishy’abipu munda mwa mafuku ebungi mu kipungo kibaadi nsala mu kibundji. Bamwene dingi kaalo kabayikile mwiyilu muyile luteko lwaye. (1 Banfumu, shapitre 17, 18) Sunga mbyabya, Eliya tabaadi mumone mwanda bu uno watukyebe kwisambila nya.

2 Nsaa yakwete kwilamina ku kitwelelo kya bwina bwi mu lubwebwe mubaadi mufwame ku Mwengye wa Horebe, bamwene bintu bya kukanya. Kya kumpala kubaadi lupapi. Abimweneka shi lubaadi na kituumo na mukungulo ukata aushiki matwi, mwanda lubaadi alutanya myengye na kupalakasha mbwebwe. Akupu nsenga ibaadi itshinkye, pa mwanda wa bukome bubaadi abutuuku muushi mwa nsenga. Akupu kubaadi kaalo. Kabaadi kashiikye kyakya kipindji kyooso, Eliya baadi mupushe luuwa lwi bukopo pabakadi akakidi.​—1 Banfumu 19:8-12.

3. Eliya bamwene bitundwilo bya eyikashi kinyi dy’Efile Mukulu, na nkunyi kwatudi balombeene kwidimona?

3 Ino myanda yooso ibaadi Eliya mumone ayilesha kintu kimune​—ayilesha shi Yehowa e na bukome bukata. Eyendo shi tatwi na lukalo lwa kumona kipaso bwa kutundula shi Yehowa e na bukome nya. Abumweneka patooka. Bible etulungula shi bipangwa abilesha shi Yehowa e na “bukome bwa looso na bu Efile.” (Beena-Looma 1:20) Tubande kutala bi kubadima kwa mpeshi na kapandapanda, mema aapono pa kidiiya, na bukata bweyilu diule na nyeenyenyi! Patutala bino bintu, tatukwete kumona bi bukome bw’Efile Mukulu su? Sunga mbyabya, bantu bebungi lelo uno tabakwete kukumiina shi Efile Mukulu e na bukome nya. Anka bantu bapeela nyi abakumiina shi e na bukome. Kadi, kuuka bi bukome bwa Efile Mukulu, akwitulesha bwakinyi twi na kya kwifubwila pepi na Yehowa. Mu kino kipindji, atukyebe kulonga myanda ilekenelekene itale bukome bwaye.

“Tala, Yehowa baadi akidi”

Eyikashi dikata dya Yehowa

4, 5. (a) Mmushindo kinyi wabalesha bi eshina dya Yehowa? (b) Bwakinyi bibaadi bilombane bu bibaadi Yehowa mwate kileshesho kya ngombe mulume bwa kulesha bukome bwaye?

4 Takwi ungi muntu e na bukome bu bwa Yehowa. Yeelemiya 10:6 akula shi: ‘Yehowa, takwi ungi e bu’be, we mukata, dingi’nyi eshina dyoobe ndikata bya kukanya.’ Pano abalesha’shi eshina dya Yehowa ndikata, sunga’shi di na bukome. Tatulubanga shi eshina dyaaye adipatuula shi: “Yawa afwishaa.” Nkinyi akikwasha Yehowa bwa kupanga kintu kampanda kyakumina na kufika kyooso kyasangula bwa kwikala? Bukome nyi kintu kya kumpala. Oolo bukome bwa Yehowa bwa kukita, sunga kulombasha kyooso kyakyebe tabwi na nfudiilo nya. Buno bukome nyi ndimune dya ku ngikashi yaaye ikata.

5 Bu byatushi balombeene kushinguula kalolo bi bukome bwaaye, Yehowa etupa bileshesho bwa kwitukwasha. Anka byatwikalanga bamone, atuusha kileshesho kya ngombe mulume bwa kulesha bukome bwaye. (Ezekyele 1:4-10) Kino kileshesho nkilombane, mwanda ngombe ilume ya paasha nyi nyema ikata i bukome. Bantu ba mu Palestine mu aa mafuku, tababaadi abakamba kumona nyema i bukome bwi byabya nya. Kadi abaadi abauku ingi nyema ikile bukome na bukyelo i bu ngombe mulume​—ngombe a mapya, sunga mbô, shy’akambaa dingi kumweneka ano mafuku. (Yoobo 39:9-12) Nfumu a beena Looma, Jules César baadi mwambe shi ino nyema i bukata bwi pepi na bukata bwa ngyefu. Bafundjile shi: “I bukome bukile, na i lubilo lukile.” Banda kupwandjikisha mushindo oodi mulombeene kwimona bupeela na bu shi bukome kumpala kwa uno nyema mukata!

6. Bwakinyi nkapenda Yehowa nyi ayitaminyibwa bu “Sha bukome booso”?

6 Bi mumune, muntu e nka bu kantu kapeela kabofule kumpala kwa bukome bw’Efile Mukulu, Yehowa. Kwi Yehowa, mpa na miilo ikata i bu lufuufi lwi kunundu kwa kipimino. (Yeeshaya 40:15) Bilekeene na kipangwa kyooso, Yehowa e na bukome bushi na nfudiilo, mwanda nkapenda aye nyi abetanyina bu “Sha bukome booso.” a (Bifumbulwe 15:3) Yehowa ‘e na bukome bukata ngofu.’ (Yeeshaya 40:26) Aye nyi nsulo ya bukome bushi na nfudiilo. Bukome bwaye tabufikaa ingi mbalo nya, mwanda “bukome mbw’Efile Mukulu.” (Misambo 62:12) Kadi, mushindo kinyi ukwete Yehowa kutumika na bukome bwaye?

Mushindo autumikaa Yehowa na bukome bwaye

7. Kikudi kiselele nkinyi, na bishima bya mu kina Ebreeyi na mu kina Greke byabadi bafunde mu Bible abilesha kinyi?

7 Kikudi kiselele nsulo ya bukome bushi na nfudiilo abufiki kwi Yehowa. Nyi mbukome bw’Efile Mukulu abukitshi mudimo. Buno bukome abukitshi mudimo nyi bwabetanyina bu “kikudi” mu Kibangilo 1:2. Bishima bya kina Ebreeyi na kina Greke byabadi baluule bu “kikudi” mbakumbeene kwibyaluula mu ingi mbalo bu “lupapi,” “muuwa,” sunga bu “luuwa.” Bantu abapatuulaa bishima abamba shi bino bishima bya mu kina Ebreeyi na mu kina Greke abilesha bukome abukitshisha mudimo kadi bushy’abumweneka. Anka bu lupapi, kikudi ky’Efile Mukulu takimweneka nya, kadi mudimo wakyo ukwete kumweneka.

8. Mu Bible, abapwandikisha kikudi ky’Efile Mukulu na kinyi, na bwakinyi mbilombane?

8 Kikudi ky’Efile Mukulu akishintulukaa nsaa na nsaa. Yehowa mukumbeene kutumika nakyo bwa kukita mudimo ooso wakyebe kukita. Nyi bwakinyi mu Bible abetanyina kikudi ky’Efile Mukulu bu “munwe,” bu ‘mboko ya bukome,’ sunga bu ‘eyasa.’ (Luuka 11:20; Miiya Ikituulwe 5:15; Misambo 8:4) Anka bi mulume e bukome atumikaa na mboko yaaye bwa kukita midimo ilekeenelekeene ayitungu bukome bwilekeene na mayele elekeene, Efile Mukulu mmukumbeene kutumika na kikudi kyaaye bwa kukita myanda ilekeene​—bu kileshesho kupanga kwa kantu kapeela ngofu bu atome, kwabuula Kalunga Kamonga sunga kupa beena Kidishitu ba kumpala bukome bwa kwakula ingi ndimi.

9. Matalwa a Yehowa a kwikala nfumu na bukome bwaye mbifudiile pekunyi?

9 Yehowa alesha bukome bwaaye patumika na matalwa aaye a bu Nfumu e kunundu kwa booso pa nsenga na mwiyilu. Banda kupwandjikisha shi we na midiyo na midiyo ya bipangwa bi na binangu, abikukokyela na kukita kyokumiina! Yehowa e na matalwa e byabya. E na bantu bakwete kumufubila, na mu Bible abebapwandjikisha na kibumbu kya basalayi. (Misambo 68:12; 110:3) Kadi, muntu nkipangwa kishi bukome bu mwikeyilu. Aku namu, pabafikile bilwilo bya beena Asirii mu kulwa ngoshi na mwilo w’Efile Mukulu, mwikeyilu umune ubayipayile basalayi 185 000 mu bufuku bumune. (2 Banfumu 19:35) Miikeyilu y’Efile Mukulu ‘mbimankinda.’​—Misambo 103:19, 20.

10. (a) Bwakinyi Sha bokome booso abamwitanyina bu Yehowa Efile a bilwilo? (b) Nnanyi sha bukome kukila bingi bipangwa byooso bya Yehowa?

10 Miikeyilu i bungi kinyi? Mutemuki Danyele baadi mumone kimonwa kya midiyo lukama ya bipangwa bya mu kikudi bimane kumpala kwa lupuna nsulu lwa Yehowa, kadi tambaleshe shi baadi mumone mikeyilu yooso nya. (Danyele 7:10) Byabya, kwi kwikala nkama ya midiyo ya miikeyilu. Nyi bwakinyi abetanyina Yehowa bu Efile a bilwilo. Uno mwasu aulesha mbalo ikata yaadi nayo ya bu Mukunkushi a bisaka bya miikeyilu i bukome ikwete kutumika mu mulongo. Kunundu kwa bino byooso bipangwa bya mu kikudi, mmutuule Mwana aaye a kifulo, “mbedi a bipangwa byooso.” (Beena-Kolose 1:15) Bu byaadi mutombo kulu a miikeyilu​—mukata a miikeyilu yooso, baserafime, na bakerubine​—Yesu nyi sha bukome kukila bingi bipangwa byooso bya Yehowa.

11, 12. (a) Eyi dy’Efile Mukulu di na bukome mu mishindo kinyi? (b) Mushindo kinyi ubaadi Yesu muleshe bi bukome bwa Yehowa?

11 Yehowa atumikaa na bukome bwaye mu ungi mushindo. Beena-Ebreeyi 4:12 (EEM) amba shi: ‘Eyi dy’Efile Mukulu di na mûwa na bukome.’ We mupwe kumona bi bukome bw’eyi dy’Efile Mukulu, sunga mukandu w’Efile Mukulu wi mu Bible su? Ndikumbeene kwitupa bukome, kunyingisha lukumiino lwetu, na kwitukwasha bwa kushintuula nshalelo etu. Mpoolo mutumibwa baadi mudimushe beena Kidishitu naaye pabitale bantu be na nshalelo e butete. Baadi mwambe dingi shi: “Byabya ngi bibaadi bangi ba kwanudi.” (1 Beena-Kodinto 6:9-11) Oolo, “eyi dy’Efile Mukulu” dibaadi dileshe bukome bwadyo mwabadi na kwibakwasha bwa kushintuluka.

12 Bukome bwa Yehowa mbukata bibi na atumika naabo mu mushindo ushi ulombeene kintu su nkimune kumukutshisha kukita kyakumiina. Yesu bambile shi: “Bw’Efile Mukulu, byooso mbilombeene kukitshika.” (Mateo 19:26) Yehowa atumika na bukome bwaye bwa kukita myanda kinyi?

Atumikaa na bukome bwaye bwa kukumbasha mpango yaaye

13, 14. (a) Bwakinyi twi kwamba shi Yehowa mmuntu, ta mpenda bukome kampanda nya? (b) Mushindo kinyi ukwete Yehowa kutumika na bukome bwaye?

13 Kikudi kya Yehowa taki bu bungi bukome kampanda nya; na Yehowa mmuntu a eyendo ta mpenda bukome kampanda, sunga penda nsulo ya bukome nya. Efile Mukulu nyi mmuntu a eyendo e na bwaye bukome. Kadi, nkinyi akimutumaa bwa kutumika na bukome bwaye?

14 Anka bu byatwibimonanga, Efile Mukulu atumikaa na bukome bwaye bwa kupanga, bwa kubutula, bwa kukalwila na bwa kulumbuula​—mu byooso twi kwamba shi, mbwa kulombasha mpango yaaye yooso. (Yeeshaya 46:10) Ingi nsaa, Yehowa atumikaa na bukome bwaye bwa kulesha ingi myanda itale ngikashi yaaye sunga miiya yaaye. Mu byooso, twi kwamba shi atumika na bukome bwaaye bwa kukita akikyebe eshimba dyaaye​—bwa kutumbisha eshina diaye diselele ku bukuashi bua Bufumu bua Mesiya, na kulesha’shi mushindo waye wa kukunkusha ndio ukile buwa. Takwi kintu su nkimune kikumbeene kukutshisha mpango yaaye bwa kukitshika.

15. Yehowa atumika na bukome bwaye bwa kukita kinyi pabitale bafubi baaye, na mushindo kinyi ubaadi mwibileshe kwi Eliya?

15 Yehowa kwete dingi kutumika na bukome bwaye bwa kukwasha ooso a kwatudi. Tala abyamba 2 Myanda 16:9: “Yehowa amonaa abikitshika mbalo yooso pa nsenga ishima, bwa kunyingisha bano batuule lukulupilo lwabo mwadi.” Mwanda wa Eliya, watwikalanga bamone ku mbangilo, aulesha uno mwanda kalolo. Bwakinyi Yehowa baadi mumuleshe bi bukome bw’Efile Mukulu? Mwanda Yesabele, nfumu mukashi e bubi baadi mutshipe’shi akyebe kwipa Eliya. Mutemuki baadi musuukye, akafwama bwa kupaasha muwa waaye. Baadi apusha bushiye, na moo, na eshimba dibaadi dimubofule​—anka bu’shi mudimo waaye ooso ubende bisumanga. Bwa kumunyingisha kwishimba, Yehowa baadi mumuleshe bino byooso bwa kumutentekyesha bi bukome bw’Efile Mukulu. Kipapi, kutshinkatshinka kwa nsenga, na kaalo bibaadi bileshe shi Yaawa e bukome kukila bwi kunundu kwa byooso e pamune na Eliya. Bwakinyi baadi mulombeene kutshiina Yesabele, aku Efile Mukulu sha bukome booso e naaye?​—1 Banfumu 19:1-12. b

16. Bwakinyi kunangusheena pabitale bukome bukata bwa Yehowa akwitunyingisha?

16 Sunga mbyabidi shi ano ta mmafuku a kukita bipaso, Yehowa ta mushintulukye kubanga mu mafuku a Eliya. (1 Beena-Kodinto 13:8) E nka na lukalo lwa kutumika na bukome bwaaye bwa kukwasha baaba bamufule. Eyendo shi mmushaale mwiyilu, kadi te kula na ooso a kwatudi nya. Bukome bwaaye tabwi na nfudiilo, byabya takwi bula kampanda bulombeene kumukutshisha kukita kyakyebe nya. Aku namu, “Yehowa e pepi na booso abamwididi.” (Misambo 145:18) Dingi efuku, pabaadi mutemuki Danyele mwidile eshina dya Yehowa bwashi amukwashe, mwikeyilu ubafikile kumpala kwa’ye kupudisha luteko! (Danyele 9:20-23) Takwi kintu su nkimune kikumbeene kukutshisha Yehowa bwashi takwashanga na kunyingisha baaba baadi mufule nya.​—Misambo 118:6.

Bukome bw’Efile Mukulu abwitukutshisha kwifubwila pepi naaye su?

17. Mushindo kinyi wi bukome bwa Yehowa abwitutumu mu kumutshina, kadi nkutshiina kwa mushindo kinyi kwabushi bulombeene kwitupa?

17 Bu bi Efile Mukulu mmukile bukome, abitungu tumutshine su? Twi kwamba shi oolo sunga shi nya. Oolo, mwanda bukome bwaaye abwitulesha bwakinyi twi na kya kutshiina Efile Mukulu, kaneemo na kutshiina kwatwikalanga bamone mu shapitre mukile. Bible etulungula shi kutshiina kwi byabya nyi “mbangilo a binangu.” (Misambo 111:10) Kadi, atwamba dingi shi nya, mwanda bukome bw’Efile Mukulu ta mbulombeene kwitupa moo waye sunga kwitutshinyisha kwifubwila pepi naaye nya.

18. (a) Bwakinyi bantu bebungi tabakulupilaa bantu baasha bufumu? (b) Mushindo kinyi watuuku shi Yehowa tamulombeene kulwishibwa na bufumu nya?

18 Lord Acton, mwina Angleterre afundaa myanda ya kala bafundjile mu 1887 shi: “Nsaa ibungi bufumu abulwishaa bantu, bufumu bukile bukata abulwishaa dingi kukila.” Bantu bebungi abalondaa ano mayi aaye mwanda abapwandjikishaa pangi shi ng’eyendo. Nsaa ibungi bantu bakutwe kupwidika abatumikaa bi bubi na bufumu bwabadi nabo, anka abilesha myanda ikitshikye pa nsenga. (Mulungudi 4:1; 8:9) Pa wawa mwanda, bantu bebungi tabakulupilaa baaba basha bufumu na tabefubwilaa pepi naabo nya. Kadi, Yehowa e na bufumu bukile bukata. Mmulwishibwe mu mushindo kampanda su? Nya! Anka bu byatwikalanga bamone, aye e selele, tamulombeene kulwishibwa nya. Yehowa mwilekeene na bantu bakutwe kupwidika baasha bufumu mu ino nsenga ilwile. Kasha tatumikile bibubi na bufumu bwaye, na tanebikite nya.

19, 20. (a) Yehowa atumikaa na bukome bwaye muyiile abitekye ingi ngikashi yaaye kinyi, na bwakinyi bino abitunyingisha ku mashimba? (b) Nkileshesho kinyi kyoodi mulombeene kutuusha bwa kulesha lwishinko lwa Yehowa, na bwakinyi alukusankisha?

19 Tatulubanga shi, ta nkapenda bukome nyi eyikashi dikata dya Yehowa nya. Atulongo dingi bululame bwaye, kinangu kyaaye, na kifulo kyaaye. Kadi, tabitungu tupwandjikishe shi ngikashi ya Yehowa ngilombeene kumweneka mu mushindo umune, ushy’aushintuluka bu’ye e na eyikashi dimune nya. Kadi atukyebe kumona mu ma shapitre aalondo shi nsaa yooso Yehowa alesha bukome bwaaye muyiile abitekye bululame bwaye, kinangu kyaaye, na kifulo kyaaye. Tubande kutala dingi eyikashi dy’Efile Mukulu, dyabadi bakutwe kwi banfumu ba pano pa nsenga: lwishinko.

20 Banda kupwandjikisha shi bofumankana na kipambe na bobanga kutshiina. Kadi, kunyima bomono shi mmuntu a bantu. Nsaa yooso akimbaa mushindo wa kutumika na bukome bwaaye bwa kukwasha na kukalwila bantu, bikishekishe baaba bashi bukome. Tatumikaa na bukome bwaaye bibubi nya. Bomono abamudimbiila myanda, kadi esamba na butaale na kaneemo kooso kushi kulwa na muntu. Pangi obanga kwiyipusha su obe namu we mulombeene kwikala na kalolo na lwishinko lwi byabya, bikishekishe su we bukome bwi byabya! Pofiki mu kuuka uno muntu, tomono shi okyebe kubanga kwifubwila pepi naaye? Kwi myanda ibungi ayilesha bwakinyi twi na kya kwifubwila pepi na Yehowa, Efile sha bukome booso. Tubande kutala mulongo ushima wa mu verse amufiki mutwe wa mwanda wa uno mwisambo: “Yehowa t’akwatâ nsungu bukidi, anka e na bukome bukata.” (Naume 1:3EEM) Yehowa tatuushaa bukome bwaaye bukidi bwa kulwa na bantu nya, sunga bantu babi. E na lwishinko na kalolo. Mmuleshe shi “t’akwatâ nsungu bukidi” mpa na nsaa yabamukitshina myanda ikile bubi.​—Misambo 78:37-41.

21. Bwakinyi Yehowa tatumaa bantu bwabadya kumufubila pa bukopo, na bino abitulongyesha kinyi?

21 Tubande kutala lwishinko lwa Yehowa mu ungi mushindo. Su we na bukome bushi na nfudiilo, opwandjikisha shi we mulombeene, ingi nsaa, kutuma bantu bwashi bakite myanda muyiile mushindo okumiina? Yehowa, sha bukome booso, takwete kutuma bantu bwa kumufubila pa bukopo nya. Sunga mbyabidi shi kufubila Efile Mukulu nyi mmushindo penda umune wa kupeta muwa wa looso, Yehowa tetutumu bwa kumufubila pa bukopo nya. Anka, mmupe muntu ooso bulungantu bwa kwisangwila kyakumiina kukita. Etulesha kikumbeene kwitufwila su tubasangula kukita myanda ibubi na kwitulesha efuto dyatupete mu kukita kwa myanda ibuwa. Kadi mmulekyele ooso a kwatudi bwa kwiatshila kitshibilo. (Miiya Ikituulwe 30:19, 20) Yehowa takumiina apamufubila muntu pa bukopo sunga pamwanda wa moo bwa bukome bwaye bukata nya. Akimbi baaba abamufubila mwanda mbamufule.​—2 Beena-Kodinto 9:7.

22, 23. (a) Nkinyi akilesha shi Yehowa ekalaa na muloo wa kupa bangi bukome? (b) Nkinyi kyatukyebe kumona mu shapitre alondo?

22 Tutale binobino mwanda wa nfudiilo aulesha shi tatwi na kya kwikala na moo wa Efile Mukulu Sha bukome booso. Bantu baasha bufumu abatshinaa kupa bangi kipindji kya matalwa aabo na bukome. Kadi, Yehowa ekalaa na muloo wa kupa bafubi baaye basha kululama matalwa na bukome. Mmupe matalwa akile bukata kwi bangi, bu kileshesho kwi Mwana aaye. (Mateo 28:18) Yehowa mmupe bafubi baaye bukome mu ungi mushindo. Bible amba shi: “Obe Yehowa, we mukata, sha-bukome, nkumo, kineemo na ntumbo, mwanda byooso bii mwiyilu na pa nsenga mbyoobe. . . . Mwiyaasa dyoobe ngi mwi bukome na kunyinga; mwiyaasa dyoobe mwi matalwa a kuneemesha na a kukankamika.”​—1 Myanda 29:11, 12.

23 Eyendo, Yehowa ekala na muloo wa nkupa bukome. Apeeya ooso akumiina kumufubila “bukome bushii bwa kupwandjikisha nabo kintu.” (2 Beena-Kodinto 4:7) Twe na lukalo lwa kwifubwila pepi na uno Efile Mukulu e na bukome, na atumikaa na bukome bwaye kalolo muyile miiya ilulame su? Mu shapitre alondo, atukyebe kutaluula mushindo autumikaa Yehowa na bukome bwaye bwa kupanga.

a Kishima kya kina Greke kyabadi baluule bu “Sha bukome booso” akilesha “Mukunkushi a booso; Sha matalwa ooso.”

b Bible amba shi “Yehowa tabaadi mu kipapi . . . , [mu] kutshinka kwa nsenga . . . , [sunga mu] kaalo.” Mu kwilekeena na balangwidi ba b’efile ba madimi, bafubi ba Yehowa tabamukimbaa mu makome e mu bipangwa nya. Tamulombeene kwikala mu kintu kampanda kyaadi mupangye nya.​—1 Banfumu 8:27.