Skip to content

Skip to table of contents

CIBALO 4

“Jehova . . . Ulaanguzu Zinji Kapati”

“Jehova . . . Ulaanguzu Zinji Kapati”

1, 2. Nzintu nzi zigambya nzyaakabwene kale Elija mubuumi bwakwe, pele ino nzintu nzi zikankamanisya nzyaakabona kali mumpangala yabbwe ku Cilundu ca Horebu?

 KULI zintu zigambya zinji Elija nzyaakabonede musyule. Wakalibwene bacikwangala kabamutolela cakulya ziindi zyobile abuzuba eelyo naakayubide. Wakalibonena ziyobwedo zyobile zyabusu alimwi amafwuta kazitamani kwaciindi cilamfwu canzala. Alimwi mane wakalibonena mulilo kauloka kuzwa kujulu mukwiingulwa kwamupailo wakwe. (1 Bami, zyaandaano 17, 18) Nokuba boobo, Elija kunyina naakayinabona cintu cigambya mbuli ceeci.

2 Kalipetede munsi aamulyango wampangala yabbwe mu Cilundu ca Horebu, wakalibonena ameso zintu zigambya kazicitika cakutobelana. Kusaanguna kwakali muwo. Kulangilwa kuti muwo wakabbubbula kapati, nkaambo wakali aanguzu kapati cakuti wakakolomona malundu akupwayaula mampangala aamabwe. Mpoonya kwakatobela muzuzumo wanyika, iwakajisi nguzu zinji kapati kuzwa aakati eeni-eeni aanyika. Mpoonya kwakatobela mulilo. Mbowakali kuyaabutambukila mulilo mucilawo mwaakabede Elija, kulangilwa kuti ikkumbi lyakupya kwamulilo lyakamusika.​—1 Bami 19:8-12.

3. Ino Elija wakalibonena citondezyo cabube bwa Leza ibuli, alimwi ino nkukuli nkotukonzya kubona citondezyo cabube oobu?

3 Zintu eezyi zyoonse ziindene-indene nzyaakalibonena Elija zyakajisi kaambo komwe kaziswaanganya​—zyoonse eezyi zyakali zitondezyo zyanguzu zipati izya Jehova Leza. Ee, tatuyandiki kulibonena maleele amwi buya ikutegwa tuzyibe kuti Leza ujisi bube oobu. Bulalibonya muzintu zinji. Ibbaibbele litwaambila kuti zintu zya Jehova zilenge, zipa bumboni ‘bwanguzu zyakwe zitamani akuti ngu Leza ncobeni.’ (Baroma 1:20) Amweezeezye buyo zyakumweka kwandabo zitowa kapati alimwi akuzuma kwamvwula ikufwelusya mwida, imavwuumina aaboneka kabotu alimwi aajisi nguzu kapati, ibupati bugambya bwamulengalenga uuzwide nyenyeezi! Sena tamuziboni nguzu zya Leza muzintu eezyi? Pele mbasyoonto buyo bantu munyika sunu ibazibikkila maanu ncobeni inguzu zya Leza. Alimwi mane mbasyoonto kwiindaawo ibazilanga munzila yeelede. Pele ikubumvwisya bube oobu bwa Leza kutupa twaambo tunji ncotweelede kuba acilongwe a Jehova. Mucibeela eeci, tulatalika kwiiya cakusitikila kujatikizya nguzu zya Jehova zitakonzyi kweelanisyigwa azimbi.

“Lino Jehova wakainda”

Ibube bwa Jehova Buyandika

4, 5. (a) Ino zina lya Jehova lipandulwidwe buti? (b) Nkaambo nzi ncoceelela kuti Jehova wakasala musune ikwiiminina nguzu zyakwe?

4 Jehova ulilibedelede munguzu. Ibbuku lya Jeremiya 10:6 lyaamba kuti: “Kunyina uuli mbuli nduwe, O Jehova. Uli mupati, alyalo zina lyako ndipati alimwi lilaanguzu.” Amubone kuti zina lya Jehova lyaambwa kuti ndipati alimwi lilaanguzu. Cakutadooneka izina eeli lyaamba kuti “Upa Kuti Kube.” Ino ncinzi cipa kuti Jehova alenge cintu cili coonse ncayanda alimwi kaba kufwumbwa mbwayanda? Inguzu nzyezimupa kucita boobo. Inzya, inguzu nzyajisi Jehova zyakucita kufwumbwa ncayanda ikutegwa azwidilizye kuyanda kwakwe tazyeeli pe. Inguzu zili boobo mbube bomwe akati kabube bwakwe buyandika.

5 Akaambo kakuti tatukonzyi kuziteelela kabotu nguzu zyakwe zyoonse, Jehova ulatugwasya kwiinda mukubelesya zikozyanyo. Mbubwenya mbotwabona kale, ubelesya musune kwiiminina nguzu zyakwe. (Ezekieli 1:4-10) Ikusala ooko kuleelela, nkaambo awalo musune uuvwubidwe mupati alimwi ulaanguzu kapati. Ibantu bakali kukkala ku Palesitaini kuciindi ca Bbaibbele kunyina banyama banji bambi mbobakazyi kuti bakalaanguzu kwiinda musune. Pele kuli musune ngobakazyi uuyoosya kapati​—musune wamusyokwe uulangilwa kuti musyobo wabanyama baitwa kuti aurochs, balo ibatako mazuba aano. (Jobu 39:9-12) Mwami waba Roma, Julius Caesar cimwi ciindi wakaamba kuti, ibanyama aaba bakaleelene-elene abazovwu kukomena. Wakalemba kuti: “Balaanguzu alimwi mbaasiluno kapati.” Amweezeezye mbomunga mwaboneka kuceya akulimvwa kubula nguzu ikuti mwaima munsi amunyama uuli boobo!

6. Nkaambo nzi Jehova alikke ncaambwa kuti ngu “Singuzuzyoonse”?

6 Mbubwenya buyo, muntunsi ulikompeme ceetezya alimwi unyina nguzu ziyakoomoonga eelyo nayezyanisyigwa a Leza uujisi nguzu, Jehova. Kulinguwe, naaba masi aalaanguzu kapati ali mbuli kasuko kali aacipimyo. (Isaya 40:15) Mukwiimpana acilenge cili coonse, Jehova teeli munguzu zyakwe, nkaambo alikke nguwaambwa kuti ngu “Singuzuzyoonse.” a (Ciyubunuzyo 15:3) Jehova ‘ngusinguzu zinji kapati alimwi zigambya.’ (Isaya 40:26) Inguzu zyakwe tazimani pe. Kunyina busena bumbi nkwajana nguzu, akaambo kakuti “nguzu nzizya Leza.” (Intembauzyo 62:11) Pele ino Jehova uzibelesya buti nguzu zyakwe?

Mbwazibelesya Nguzu Zyakwe Jehova

7. Ino muuya uusalala wa Jehova ninzi, alimwi ino muzeezo nzi uupegwa amabala aamumwaambo wakusaanguna aabelesyedwe mu Bbaibbele?

7 Muuya uusalala uupegwa lyoonse kuzwa kuli Jehova, taweeli pe. Ninguzu zya Leza zibeleka. Masimpe ngakuti, kubbuku lya Matalikilo 1:2, bupanduluzi buyungizyidwe, muuya ooyu waambwa kuti ‘ninguzu zya Leza.’ Imabala mataanzi aa Chihebrayo alimwi a Chigiriki aakasandululwa kuti “muuya” mumagwalo aambi alakonzya kusandululwa kuba “muwo,” “moya,” “muya” alimwi ‘akubbubbula kwaguwo.’ Kweelana abahaazibwene bamabbuku aapandulula mabala, imabala aamumwaambo mutaanzi apa muzeezo wakuti ninguzu zitalibonyi zibeleka. Mbubwenya mbuli muwo, imuuya wa Leza tatukonzyi kuubona pe, pele nzyoucita nzyabwini alimwi zilalibonya.

8. Ino muuya uusalala wiitwa kuti ninzi mumwaambo wakwiiminina uubelesyedwe mu Bbaibbele, alimwi ino nkaambo nzi zikozyanyo eezyi ncozyeelela?

8 Muuya wa Leza ulakonzya kubelesyegwa kucita mulimo uuli woonse. Jehova ulakonzya kuubelesya kucita kufwumbwa mulimo ngwayanda kuti ucitwe. Aboobo cakweelela mu Bbaibbele, imuuya wa Leza mumwaambo wakwiiminina wiitwa kuti “munwe,” ‘ijanza lyakwe lili anguzu,’ naa “janza lyanguzu litandabede.” (Luka 11:20; Deuteronomo 5:15; Intembauzyo 8:3) Mbubwenya muntu mbwakonzya kubelesya maanza aakwe kubeleka milimo yiindene-indene iiyandika nguzu aluzyibo mukwiicita, awalo Leza ulakonzya kubelesya muuya wakwe kucita kufwumbwa ncayanda​—mbuli ikwaanza kabeela kacintu ikaniini kapati, ikwaandaanya Lwizi Lusalala naa kugwasya Banakristo bamumwaanda wamyaka wakusaanguna ikukanana mumyaambo myeenzu.

9. Ino nguzu zya Jehova zyabweendelezi nzipati buti?

9 Kunze lyaboobo, Jehova ulazibelesya nguzu kali Mwami Wakujulu Aansi. Sena inga mweezeezya ikuba ababelesi basimaanu ibatabaliki ibacibwene kucita kufwumbwa nzyomubalailila? Jehova mbwazibelesya oobo inguzu zyakwe zyabweendelezi. Ulijisi babelesi bantunsi, mu Magwalo kanji-kanji balakozyanisyigwa ankamu mpati. (Intembauzyo 68:11; 110:3) Pele muntunsi ncilenge cikompeme kapati ikuti weezyanisyigwa amungelo. Kayi, eelyo impi yabana Asuri noyakasaala bantu ba Leza, imungelo omwe buyo wakajaya basikalumamba bampi eeyo ibali 185,000 mubusiku bomwe buyo! (2 Bami 19:35) Bangelo ba Leza ‘mbaasinguzu.’​—Intembauzyo 103:19, 20.

10. (a) Nkaambo nzi Singuzuzyoonse ncaitwa kuti ngu Jehova wamakamu? (b) Nguni uuyinda munguzu akati kazilenge zya Jehova zyoonse?

10 Ino kuli bangelo bongaye? Imusinsimi Daniele wakapegwa cilengaano cakujulu oomo mwaakabona zilenge zyamuuya kumbele lyacuuno cabwami ca Jehova iziinda kutuulunzuma tuli mwaanda, pele kunyina bumboni bwakuti wakababona bangelo boonse Jehova mbaakalenga. (Daniele 7:10) Kulakonzya kakuli myaanda-myaanda yatuulunzuma yabangelo. Aboobo, Leza waambwa kuti ngu Jehova wamakamu. Izina eeli lyabulemu lipandulula cuuno cipati ncajisi kali Mweendelezi wabangelo basinguzu batalivwulili alimwi beendelezyegwa cabulondo. Akati kazilenge zyamuuya eezyi zyoonse, wabikka Mwanaakwe ngwayandisya kuba mweendelezi, ooyo “imutaanzi kuzyalwa kuzilenge zyoonse.” (Bakolose 1:15) Mbwali ngomungelo mupati​—imupati kwiinda bangelo boonse, ibaserafi alimwi abakerubi​—Jesu nguuyinda munguzu akati kazilenge zya Jehova zyoonse.

11, 12. (a) Muunzila nzi jwi lya Leza molili anguzu? (b) Mbuti Jesu mbwaakapa bumboni bwambozivwulide kapati nguzu zya Jehova?

11 Jehova ulijisi nzila aimbi mbwazibelesya nguzu zyakwe. Ibbuku lya Bahebrayo 4:12 lyaamba kuti: “Jwi lya Leza lilaabuumi alimwi lilaanguzu.” Sena kuli nomwakazibona kale mbozibeleka inguzu zigambya zyajwi lya Leza naa mulumbe wakasololelwa amuuya uuyobodwe mu Bbaibbele? Ulakonzya kutukulwaizya, ikuyumya lusyomo lwesu alimwi akutugwasya kucinca bukkale bwesu cakumaninina. Imwaapostolo Paulo wakabacenjezya basyominyina ikujatikizya bantu ibatakali kulilemeka kapati mubukkale bwabo. Mpoonya wakayungizya ategwa: “Oobo mbobakabede bamwi akati kanu.” (1 Bakorinto 6:9-11) Inzya, “jwi lya Leza” lyakalibelekede mulimbabo alimwi lyakabagwasya kucinca.

12 Inguzu zya Jehova nzipati kapati alimwi inzila mbwazibelesya nguzu eezyi zilazwidilila kapati cakuti kunyina cinga cazicinca pe. Jesu wakati: “Kuli Leza zintu zyoonse zilakonzyeka.” (Matayo 19:26) Nkuumakanze aali Jehova nkwagamika nguzu zyakwe?

Inguzu Zyeendelezyegwa Amakanze

13, 14. (a) Nkaambo nzi ncotunga twaamba kuti Jehova tabuli busena buyo bunyina bube ikuzwa nguzu? (b) Muunzila nzi Jehova mwabelesya nguzu zyakwe?

13 Imuuya wa Jehova ninguzu zipati kapati kwiinda nguzu zimbi zili zyoonse; alimwi nguzu zya Jehova tazili zyabuyo pe, tabuli busena buyo ikuzwa nguzu. Ngu Leza uujisi bube alimwi weendelezya nguzu zyakwe mwini. Pele ino ncinzi cimupa kuti azibelesye?

14 Mbubwenya mbotutiibone, Leza ulazibelesya nguzu zyakwe mukulenga, mukunyonyoona, mukukwabilila, mukubukulusya​—atwaambe kuti mukucita kufwumbwa ciyandika kujatikizya makanze aakwe aalondokede. (Isaya 46:10) Muziindi zimwi, Jehova ubelesya nguzu zyakwe ikuyubununa mbazu zimwi ziyandika zyabube mbwajisi alimwi azyeelelo zyakwe. Kwiinda zyoonse, ulazyeendelezya nguzu zyakwe kuzuzikizya kuyanda kwakwe​—kusalazya izina lyakwe lisalalisya kwiinda mukubelesya Bwami bwabu Mesiya, kutondezya kuti nzila yakwe yakweendelezya nimbotu kwiinda. Kunyina cintu cinga cacinca makanze aakwe aayo.

15. Ino Jehova uzibelesya kuzuzikizya makanze nzi inguzu zyakwe kujatikizya babelesi bakwe, alimwi ino eeci cakatondezyegwa buti mumakani aajatikizya Elija?

15 Alimwi Jehova ulazibelesya nguzu zyakwe kutegwa agwasye umwi aumwi wesu. Amubone ncolyaamba bbuku lya 2 Makani 16:9 kuti: “Meso aa Jehova alalanga-langa munyika yoonse kutegwa atondezye nguzu zyakwe ikugwasya baabo bamusyoma camoyo woonse.” Icakacitikila Elija, icaambwa kumatalikilo ncikozyanyo caceeci. Nkaambo nzi Jehova ncaakamutondezya nguzu zyakwe eezyo zigambya? Mwami mukaintu mubyaabi Jezebeli wakakonkede kuti wakali kuyoomujaya Elija. Musinsimi ooyo wakali kuyaabutija, wakapola kayoowa kujayigwa. Wakalimvwa kuti unyina mugwasyi, wakayoowa alimwi wakatyompwa​—kalimvwa mbuli kuti milimo yakwe njaakabeleka cabusungu yakali yabuyo. Ikutegwa amuumbulizye mwaalumi ooyo wakapengede, Jehova wakayeezya Elija munzila njaakali kukonzya kubona kujatikizya nguzu zyakwe. Imuwo, muzuzumo wanyika alimwi amulilo zyakatondezya kuti Muntu uujisi nguzu kapati mububumbo wakali aa Elija. Ino ncinzi ncaakeelede kumuyoowela Jezebeli mbwaanga wakali aa Leza singuzuzyoonse iwakumugwasya?​—1 Bami 19:1-12. b

16. Nkaambo nzi ncotuumbulizyigwa eelyo notutelaika nguzu zya Jehova zinji?

16 Nokuba kuti ecino tacili ciindi cakwe cakucita maleele, Jehova tacincide pe kuzwa kuciindi ca Elija. (1 Bakorinto 13:8) Ucisungweede mbubwenya buyo ikubelesya nguzu zyakwe mukugwasya baabo bamuyanda. Masimpe, ukkala mubusena bwamyuuya busumpukide, pele tali kulamfwu andiswe. Inguzu zyakwe tazyeeli, aboobo kulampa kwamusinzo nkwabede tacili cisinkilizyo pe. Muciindi caboobo, “Jehova ulaafwaafwi abaabo boonse bamwiita.” (Intembauzyo 145:18) Cimwi ciindi eelyo musinsimi Daniele naakaita Jehova kalomba lugwasyo, imungelo wakasika kulinguwe kacipaila! (Daniele 9:20-23) Kunyina cinga camukasya Jehova ikubagwasya akubayumya aabo mbayanda.​—Intembauzyo 118:6.

Sena Nguzu Nzyajisi Leza Zimupa Kuti Kali Muntu Uukatazya Kubandika Anguwe?

17. Muunzila nzi nguzu zya Jehova mozitupa kuyoowa, pele ino nkuyoowa kuli buti nkozitakulwaizyi?

17 Sena nguzu nzyajisi Leza zyeelede kutupa kumuyoowa? Tweelede kwiingula kuti inzya alimwi akuti peepe. Inzya, mukuti oobu bube butupa twaambo tumaninide ncotweelede kuyoowa kumubisizya, ikuyoowa kwabulemu alimwi abulemu mbotwabandika kale mubufwaafwi mucibalo cainda. Ikuyoowa kuli boobo Ibbaibbele litwaambila kuti, “ngamatalikilo aabusongo.” (Intembauzyo 111:10) Pele alimwi twiingula kuti peepe, nkaambo inguzu zya Leza tazitupi kuti katumuyoowa akaambo kabukandu naa kutupa kuleka kupaila kulinguwe.

18. (a) Nkaambo nzi ibanji ncobatabasyomi bantu bajisi nguzu zyabweendelezi? (b) Ino tuzyi buti kuti Jehova takonzyi kunyonganizyigwa anguzu nzyajisi?

18 “Inguzu zyabweendelezi zilanyonganya alimwi ikuba anguzu zyabweendelezi cakumaninina kunyonganizizya limwi.” Oobo mbwaakalemba sikuluula makani aansiku umwi Mukuwa iwazina lya Lord Acton mu 1887. Ikaambo kakwe kalaindulukwa kwaambwa ziindi zinji, ambweni nkaambo mbanji bantu ibakabona kuti kaliluzi kapati. Bantu batalondokede ziindi zinji tabazibelesyi kabotu pe nguzu nzyobajisi mbubwenya makani aakaindi mbwaatondezya lyoonse. (Mukambausi 4:1; 8:9) Akaambo kaceeci, ibanji tababasyomi pe bantu bajisi nguzu zyabweendelezi alimwi balalitantamuna kuli mbabo. Pele Jehova ujisi nguzu zimaninide. Sena kuli mbazu zili zyoonse mozyamunyonganya? Peepe! Mbubwenya mbotwabona kale, ulasalala, unyina kampenda nokaceya. Jehova uliimpene kapati kubaalumi abamakaintu batalondokede ibajisi nguzu zyabweendelezi munyika ino iizwide bumpelenge. Kunyina nabelesya nguzu zyakwe munzila mbyaabi, alimwi kunyina buzuba naya kucita boobo.

19, 20. (a) Nkweendelana abube bumbi buli mwabelesya nguzu zyakwe Jehova lyoonse, alimwi ino nkaambo nzi eeci ncocikatalusya? (b) Ncikozyanyo nzi ncomunga mwapa citondezya mbwalyeendelezya Jehova, alimwi ino nkaambo nzi ncokumukonda?

19 Amuyeeye kuti, inguzu tabuli mbobube bulikke Jehova mbwajisi. Tuciyandika kwiiya bululami bwakwe, busongo bwakwe alimwi aluyando lwakwe. Pele tatweelede kuyeeya kuti ibube bwa Jehova butondezyegwa munzila yalunya, iitanyoneki, mbuli kuti ubelesya bube bomwe buyo ciindi aciindi. Muciindi caboobo, tulabona muzibalo zitobela kuti Jehova lyoonse utondezya nguzu zyakwe mukweendelana abululami bwakwe, busongo bwakwe alimwi aluyando lwakwe. Amuyeeye bube bumbi mbwajisi Leza, oobo butajaniki-janiki mubeendelezi banyika​—ikulyeendelezya.

20 Amweezeezye kuswaangana amuntu mupati alimwi singuzu cakuti wamuyoosya kapati. Pele mukuya kwaciindi mwabona kuti mubombe. Ulilibambilide lyoonse alimwi ulayandisisya kubelesya nguzu zyakwe ikugwasya akukwabilila bantu, ikapati aabo ibatakwabilidwe kumapenzi. Kunyina nazibelesya munzila mbyaabi nguzu zyakwe. Ulakonzya kubejelezyegwa kakunyina kaambo, nokuba boobo ulabeendelezya bantu munzila iigaminide alimwi yaluyando, munzila yabulemu ayalubomba. Mwatelaika, sena inga mulakonzya kuba amoyo mutete akulyeendelezya boobo, ikapati ikuti kamujisi nguzu mbuli mwaalumi ooyo! Mbomuyaabumuzyibila mwaalumi ooyo, sena inga tamuyandi kuba acilongwe anguwe? Tujisi twaambo tunji kapati ncotweelede kuba acilongwe a Jehova singuzuzyoonse. Amulange-lange kaambo koonse ikwazwa mutwe wacibalo ecino ikakuti: “Jehova ulamuka kunyema alimwi ulaanguzu zinji kapati.” (Nahumu 1:3) Jehova tafwambi kubelesya nguzu zyakwe zyabukali kubantu bakwe, nokuba kuli basizibi. Mubombe alimwi uleetela. Watondezya kuti “ulamuka kunyema” nokuba kuti wanyemezyegwa ziindi zinji.​—Intembauzyo 78:37-41.

21. Nkaambo nzi Jehova ncatasinikizyi bantu kucita kuyanda kwakwe, alimwi ino eeci cituyiisya nzi kujatikizya nguwe?

21 Amulange-lange kulyeendelezya kwa Jehova munzila iimbi. Ikuti nomwalijisi nguzu ziteeli, sena muyeeya kuti zimwi ziindi nomwali kusinikizya bantu kucita zintu mbuli mbomuyanda? Jehova, nokuba kuti ulaanguzu kapati, kunyina nasinikizya bantu kumubelekela. Nokuba kuti ikubelekela Leza njenzila ilikke iisololela kubuumi butamani, kunyina Jehova natusinikizya kunjila mumulimo ooyu. Muciindi caboobo, calubomba ulapa muntu amuntu lwaanguluko lwakulisalila. Ulacenjezya kujatikizya zicitika ciindi notusala cabuyamba alimwi ulatwaambila bulumbu bujanwa notusala kabotu. Pele ulatulekela kuti tulisalile ncotuyanda. (Deuteronomo 30:19, 20) Jehova kunyina naukkomanina mulimo uucitwa cakusinikizyigwa naa akaambo kabukandu bwanguzu zyakwe zigambya. Uyandaula baabo ibayoomubelekela cakulisungula akaambo kaluyando.​—2 Bakorinto 9:7.

22, 23. (a) Ncinzi citondezya kuti Jehova ulakukkomanina kupa bamwi inguzu? (b) Ncinzi ncotutiilange-lange mucibalo citobela?

22 Atulange-lange kaambo kamamanino ncotuteelede kumuyoowa Leza Singuzuzyoonse. Bantunsi basinguzu balayoowa kwaabila nguzu zyabweendelezi mbobajisi kubantu bambi. Pele Jehova ulakkomana ciindi napa nguzu kubakombi bakwe basyomeka. Ulapa nguzu zili mbozibede kuli bamwi, mbuli Mwanaakwe. (Matayo 28:18) Alimwi Jehova ulabapa nguzu babelesi bakwe munzila iimbi. Ibbaibbele lipandulula kuti: “Yebo O Jehova, bupati, nguzu, bweebesi, lulemeko abulemu nzizyako, nkaambo zintu zyoonse kujulu alimwi aanyika nzizyako. . . Alimwi mujanza lyako mozibede nguzu abupati, alimwi janza lyako lilakonzya kusumpula akupa nguzu kuli boonse.”​—1 Makani 29:11, 12.

23 Inzya, Jehova uyookkomana kumuyumya. Alimwi mane buya ulapa “nguzu zigambya iziinda zyabantu” kulibaabo ibayanda kumubelekela. (2 Bakorinto 4:7) Sena tamulombozyi kuba balongwe ba Leza ooyu singuzu, uubelesya nguzu zyakwe mbuli zeezyo nzyotwalanga-langa, munzila yalubomba alimwi zyeendelezyegwa azyeelelo zisumpukide? Mucibalo citobela, tulabikkila maanu kujatikizya mbwabelesya nguzu zyakwe Jehova mukulenga.

a Ibbala lya Chigiriki lyakasandululwa kuti “Singuzuzyoonse” mubwini lyaamba “Mweendelezi Waboonse; Ooyo Uujisi Nguzu Zyoonse.”

b Ibbaibbele lyaamba kuti “Jehova tanaakali mumumuwo . . . mumuzumo . . . ; mumulilo.” Mukwiimpana abantu bakomba baleza bamumalende bakulengelezya buyo, babelesi ba Jehova kunyina nobasola kumuyandaula kwiinda munguzu zyacilengwaleza. Mupati kapati, eelyo takonzyi kuba mucintu cili coonse ncaakalenga.​—1 Bami 8:27.