1, 2. Ovina vipi vi komõhisa Eliya a muile ale, pole, ovolandu api a komõhisa a muila puvelo weleva liomunda Horeve?

 ELIYA wa muile ale ovina vi komõhisa. Ndeci, ovikuamanga vio nenela okulia olonjanja vivali veteke eci a kala veleva limue omo lioku tila ovanyãli vaye. Vokuenda kuotembo yimue yonjala yalua, vasanga avali osema lulela, ka mua puile. Handi vali, kilu kua tunda ondalu ya lekisa etambululo liohutililo ya Eliya. (1 Olosoma ocipama 17, 18) Pole, Eliya lalimue eteke a muile ocina cimue ndeci ci kuãimo.

² Osimbu a kala puvelo weleva limue a salamele liomunda Horeve, eye wa mola ovolandu a likuama a komõhisa calua. Ocina catete, ofela yonupi. Omo okuti ofela yaco ya koka onjuela yalua kuenda ya luile, ya ‘nyõla olomunda kuenje ya nyanyõla ovawe.’ Noke kueya ocilemawe cimue cinene calua. Kuenje kueya ondalu. Osimbu ya kala oku taima, citava okuti Eliya wa yeva owuya walua wondalu yaco.—1 Olosoma 19:8-12.

3. Eliya wa mola ovovangi ocituwa cipi ca Suku? Pi tu pondola oku muila ovovangi ocituwa caco?

³ Ovolandu osi a litepa Eliya a mola, a kuata ocimãho cimuamue okuti, a kala ovindekaise viunene walua wa Suku. Ocili okuti, ka tu sukila oku mola ocikomo cimue oco tu kuate elomboloko liokuti Suku o kuete ocituwa eci. Ocituwa caco, ci limbukiwa kuosi tu kasi. Embimbiliya li tu sapuila okuti ovina viosi via lulikiwa, vi eca uvangi ‘wunene waye ka u pui okuti eye muẽle Suku’ Yehova. (Va Roma 1:20) Sokolola koviliakulo lovikẽlu viombela, kolomupa via posoka viovava kuenda koku tanda kuovailu eyuka olombungululu! Vovindekaise viaco ku limbukilamo hẽ unene wa Suku? Pole, omanu valua koloneke vilo, ka va yongola oku kũlĩha catiamẽla kunene wa Suku. Handi vali, va tenda unene waco lonjila yimue ka ya sungulukile.  Oku kuata elomboloko liocituwa eci ca Suku, ci tu ĩha asunga alua oku kuata ukamba wa pama la Yehova. Omo liaco, vonepa yilo tu konomuisa lutate catiamẽla kunene ka u sokisiwa wa Yehova.

4, 5. (a) Nye Embimbiliya li popia catiamẽla konduko ya Yehova? (b) Momo lie ca sungulukila Yehova oku nõla ongombe ndondimbukiso yunene waye?

⁴ Yehova ka sokisiwa kunene. Yeremiya 10:6 hati: “Lomue wa li soka love, A Yehova. Ove wunene kuenda onduko yove yinene haiyo ya pama.” Limbuka okuti, onduko ya Yehova ya tukuiwa okuti yinene haiyo ya pama. Ivaluka okuti onduko eyi yi lomboloka okuti, “Eye o Koka Okuti Cimue ci Kala.” Nye ci kuatisa Yehova oku lulika ovina viosi eye a yongola kuenda oku kala cosi eye a yongola oku kala? Esunga limue, unene waye. Ocili okuti, Yehova o kuete uloño ka u sulila woku linga ovina, oco a tẽlise ocipango caye. Unene waco owo umue pokati kovituwa u kuete esilivilo lialua.

⁵ Etu nda lalimue eteke tua kuata elomboloko lia suapo liunene waye, omo liaco Yehova o talavaya lovindekaise oco vi tu kuatise. Ndomo tua lilongisa ale, eye o setahãisa ongombe ndocindekaise cunene. (Esekiele 1:4-10) Ocindekaise eci ca sunguluka, momo ongombe yina ya pokuisiwa ciwa, ociluvo cimue cinene haico ca pama. Kosimbu ka ca siatele omanu vo ko Palestina oku li sanga locinyama cimue ca pama calua. Pole, va kũlĩhĩle ongombe yimue ya pamele calua okuti—yo vusenge ya tukuiwile okuti auroke, pole, koloneke vilo ka yi kasiko vali. (Yovi 39:9-12) Júlio César ombiali yo Roma onjanja yimue wa popia hati, olongombe vio vusenge via pandele oku pitĩla vutunga wolonjamba. Wa sonehavo ndoco: “Ongusu yavio yalua calua” kuenda “vi lupuka calua.” Sokolola ndomo nda wa liyeva okuti wutito kuenda wa hongua poku kala ocipepi lociluvo caco!

6. Momo lie Yehova eye lika o tukuiwa hati, “Ukuonene Wosi”?

 ⁶ Cimuamue haico okuti, omunu utito calua haeye wa hongua poku u sokisa la Suku ukuonene Yehova. Ku Yehova ndaño muẽle olofeka vina via pama, vi sokisiwa ndoneketela kombalãsa. (Isaya 40:15) Ca litepa loviluvo viosi ceci okuti, unene wa Yehova ka u kuete ongave, momo eye lika o tukuiwa hati, “Ukuonene Wosi.” a (Esituluilo 15:3) Yehova ‘ongusu yaye yalua kuenda unene waye wa piãla.’ (Isaya 40:26) Yehova eye lika Ono ka yi pui yongusu kuenda yunene. Eye ka sukila oku tambula ongusu komunu ale kocina cimue, momo “ongusu ya tiamẽla ku Suku.” (Olosamo 62:11) Yehova o talavaya ndati lunene waye?

7. Nye ci lomboloka espiritu sandu lia Yehova kuenda ovisimĩlo vipi vi pitiya olondaka vialimi atete ndomo ca sonehiwa Vembimbiliya?

⁷ Espiritu Sandu lia Yehova, ka li kuete ongave. Eci ci lomboloka okuti, unene wa Suku u kasi oku talavaya. Embimbiliya Kefetikilo 1:2, li tukula espiritu sandu okuti “ongusu ya pama ya Suku.” Olondaka viatete vio Heveru kuenda vio Helasi via pongoluiwa vioku tukula “espiritu,” vovolandu akuavo vi pondola oku pongoluiwa okuti “ofela,” “efuimo liomuenyo” kuenda “epepelelo.” Ndomo ca lekisiwa la vakuakukonomuisa olondaka, olondaka vialimi atete, vi eca elomboloko liongusu yimue yi kasi oku talavaya okuti ka yi muiwa. Ndeci ka tu pondola oku mola ofela, cimuamue haico ci pita lespiritu lia Suku okuti, tu mola lika ovina olio li linga.

8. Olondaka vipi viupopi wocindekaise Embimbiliya li tukula oco vi tiamisiwile kespiritu lia Suku kuenda momo lie via sungulukila?

⁸ Espiritu sandu lia Suku otembo yosi li linga ovina via liyekaila. Lespiritu liaco, Yehova o pondola oku tẽlisa ocipango cosi ci kasi vovisimĩlo viaye. Ca sunguluka vupopi wocindekaise Embimbiliya oku tukula espiritu sandu okuti, ‘omuine,’ ‘eka lia pama,’ ale ‘okuokuo kuolõha.’ (Luka 11:20; Esinumuĩlo  5:15; Olosamo 8:3) Ocili okuti omunu o pondola oku talavaya lovaka aye oco a linge ovopange a litepa ana a sukila ongusu kuenda uloño. Cimuamue haico okuti, Suku o pondola kuenda o talavaya lespiritu liaye oco a tẽlise ovina viosi—ndeci oku lulika o átomo, oku tepa Okalunga Kakusuka, ale oku kuatisa Akristão vo kocita catete oku vangula alimi a litepa.

9. Lonjila yipi yikuavo Yehova a talavaya lunene waye?

⁹ Yehova o talavayavo lunene waye konjila ndomo a lekisa omoko yaye yoku viala nda Tõlo wa Velapo Kovailu Kuenda Kilu Lieve. Ove o tẽla hẽ oku sokolola ndomo Yehova a songuila olohuluwa lolohuluwa viafendeli va loñoloha haivo va lekisa onjongole yoku tẽlisa ovina viosi a va handeleka? Yehova o kuete unene waco woku va songuila. Eye o kuete omanu vaye okuti, Ovisonehua olonjanja vialua vi va sokisa ndolohoka. (Olosamo 68:11; 110:3) Ocili okuti, omunu ociluvo cimue ca hongua oku ci sokisa lungelo umue. Momo eci olohoka vio ko Suria via ñualelapo afendeli va Suku, ungelo umosi wa Yehova, wa ponda 185.000 kasualali vuteke umosi! (2 Olosoma 19:35) Ovangelo va Suku va ‘pama kunene.’—Osamo 103:19, 20.

10. (a) Momo lie Ukuonene Wosi a tukuiwila okuti Yehova ukualohoka? (b) Pokati koviluvo viosi via Yehova, helie o kuetepo vali unene?

¹⁰ Kuli ovangelo vañami? Uprofeto Daniele vocinjonde cimue a kuata co kilu, wa mola eci ci pitahãla 100 colohuluwa vioviluvo viespiritu via kala kovaso yocalo ca Yehova. Pole, lacimue ci lekisa okuti eye wa mola ovangelo vaco vosi. (Daniele 7:10) Citava okuti kuli ovita violohuluwa viovangelo. Eli olio esunga lieci Suku a tukuiwila okuti Yehova Ukualohoka. Onduko eyi yi lekisa omangu yaye ya velapo yoku kala Usongui wocisoko cimue cinene ca liongotiya ciwa covangelo vakuonene. Eye wa eca ocikele coku songuila oviluvo viaco viosi viespiritu Komõlaye o soliwe “uveli woviluvo viosi.” (Va Kolosai 1:15) Omo okuti Yesu eye ungelo unene, wa velapo ovangelo vosi, va serafi, va keruvi kuenda eye ociluvo ci kuete vali unene ca Yehova.

11, 12. (a) Volonjila vipi ondaka ya Suku yi kuete unene? (b) Nye Yesu a popia catiamẽla kunene wa Yehova?

¹¹ Yehova handi wa siata oku talavaya lunene waye lolonjila  vikuavo. Va Heveru 4:12 hati: “Ondaka ya Suku yi kasi lomuenyo kuenda yi kuete unene.” Wa limbuka ale hẽ unene u komõhisa Wondaka ya Suku okuti esapulo lia sonehiwa levetiyo liespiritu lia Yehova okuti cilo li sangiwa Vembimbiliya? Olio li pondola oku tu pamisa, oku kolisa ekolelo lietu kuenda oku tu kuatisa oku linga apongoloko a sukiliwa komuenyo wetu. Upostolo Paulu wa lungula Akristão vakuavo catiamẽla komanu vana vambatele omuenyo umue wa vĩha calua. Kuenje wamisako hati: “Vamue pokati kene va kuatele ovituwa viaco.” (1 Va Korindo 6:9-11) Ocili okuti, “ondaka ya Suku” ya talavayele lunene vokuavo kuenda ya va kuatisa oku linga apongoloko.

¹² Unene wa Yehova wa piãla calua kuenda olonjila a talavaya lunene waco vi eca onima yiwa okuti, lacimue cu tateka. Yesu wa popia hati: “Ku Suku ovina viosi vi tẽliwa.” (Mateo 19:26) Oco hẽ locimãho cipi Yehova a talavaya lunene waye?

13, 14. (a) Momo lie tu popela okuti Yehova hanoko lika yunene? (b) Yehova o talavaya ndati lunene waye?

¹³ Espiritu lia Yehova lia velapo calua okuti, ka li sokisiwa longusu yomunu umue; handi vali Yehova hanoko lika yunene, pole, o kuetevo ovisimĩlo kuenda otembo yosi o pokuisa lonjila ya lipua unene waye. Oco hẽ nye cu vetiya oku talavaya lunene waco?

¹⁴ Ndomo tu ka ci lilongisa, Suku o talavaya lunene waye oco a lulike, oku kundula, oku teyuila, oku tumbulula kuenda oku teta onimbu oco a linge ovina viosi vi li kuata locipango caye ca lipua. (Isaya 46:10) Olonjanja vimue, Yehova o talavaya lunene waye oco a tu situluile ovina via velapo viatiamẽla kokuaye levi a lavoka kokuetu. Ca velapo vali ceci okuti, eye o talavaya lunene waye oco a tẽlise ocipango caye poku kemãlisa onduko yaye pocakati Cusoma wa Mesiya, loku lekisa okuti onjila yaye yoku viala, oyo ya velapo. Lacimue cu tateka oku tẽlisa ocipango caye.

15. Yehova o talavaya ndati lunene waye oco a kuatise afendeli vaye kuenda ca lekisiwa ndati kulandu wa Eliya?

 ¹⁵ Yehova o talavayavo lunene waye oco a kuatise omunu lomunu. Kũlĩhĩsa eci elivulu 2 Asapulo 16:9, li popia: “Ovaso a Yehova a kasi oku lavulula lutate kilu lieve liosi oco a lekise ongusu yaye koku kuatisa vana okuti, utima wavo wa sunguluka kokuaye.” Ndomo ca lekisiwa kefetikilo, ulandu wa lipita la Eliya owo ocindekaise cimue. Momo lie Yehova o lekisila ovindekaise viaco vi komõhisa viunene waye? Momo ondingaĩvi Nasoma Isevele wa likuminyile oku ponda Eliya. Uprofeto wa kala loku tila oco a popele omuenyo waye. Eye wa liyevele ulika, wa kala lusumba kuenda wa sumuile momo wa simĩle okuti upange waye wa kala ño wolivova. Oco a lembeleke ulume waco wa kuatele ovitangi, Yehova wo wivaluisa unene waye wa piãla. Ofela yonupi, ocilemawe kuenda ondalu, via lekisa okuti omunu wa velapo vali voluali, wa kala oku kuatisa Eliya. Omo okuti Suku Ukuonene Wosi wa kala konele ya Eliya, ka sukilile oku kuatela usumba Isevele.—1 Olosoma 19:1-12. b

16. Poku sokolola kunene wa piãla wa Yehova, momo lie ci tu lembelekela?

¹⁶ Ndaño okuti yilo hayoko otembo yaye yoku linga ovikomo, Yehova ka pongolokele tunde koloneke via Eliya. (1 Va Korindo 13:8) Ndeci tunde kosimbu toke cilo, eye o kuete onjongole yalua yoku talavaya lunene waye oco a kuatise vana vo sole. Ocili okuti, eye o kasi kovailu a lepa, pole, ka kasi ocipãla letu. Omo okuti unene waye ka u kuete ongave, ka kuli upãla u pondola oku u tateka. Handi vali, “Yehova o kasi ocipepi la vosi vana vo vilikiya.” (Olosamo 145:18) Onjanja yimue eci uprofeto Daniele a likutilila ku Yehova oku pinga ekuatiso, ungelo umue wa moleha kokuaye osimbu ka malele oku likutilila! (Daniele 9:20-23) Lacimue ci tateka Yehova oku kuatisa loku pamisa vana eye a sole.—Olosamo 118:6.

17. Konepa yipi unene wa Yehova u tu vetiya oku kuata usumba, pole, unene waco ka u tu vetiya oku kuata usumba upi?

¹⁷ Anga hẽ unene wa Suku u tu kokela oku u kuatela usumba? Tu pondola oku tambulula okuti, oco kuenda sio. Tu tambulula okuti oco, konepa yokuti ocituwa caco ci tu ĩha asunga alua oku lekisa esumbilo liocili kokuaye ndomo tua lilongisa kocipama ca pita. Embimbiliya li tu sapuila okuti, usumba waco owo “efetikilo liolondunge.” (Olosamo 111:10) Tu pondolavo oku tambulula okuti sio, konepa yokuti unene wa Suku ka u tu ĩha esunga lioku u lulumĩla okuti ka tu kala akamba vaye.

18. (a) Momo lie valua ka va kolelela komanu vakuonene? (b) Ekolelo lipi tu kuete liokuti unene wa Yehova ka u vĩhisua?

¹⁸ Ukuovolandu Lord Acton kunyamo 1887, wa soneha ndoco: “Unene u pondola oku nyõla; unene wa suapo u nyõla lonjila ya suapo.” Olondaka evi via pituluiwa olonjanja vialua omo okuti, pamue omanu valua va siata oku limbukamo ocili cimue ka ci patãliwa. Omanu ka va lipuile va siata oku talavaya lãvi lunene va kuete, ndomo ca siata oku lekisiwa Vovolandu. (Ukundi 4:1; 8:9) Eli olio esunga lieci valua ka va kolelela kuava va kuete unene kuenda va li amũha lavo. Ndaño okuti Yehova o kuete unene wa suapo, anga hẽ owo wo vetiya oku linga eci cĩvi? Sio, hacoko! Ndomo tua lilongisa, eye o kola kuenda lalimue eteke a vĩhisua. Yehova wa litepa calua lalume kuenda lakãi ka va lipuile vakuonene voluali lulo luovitukiko. Eye kala talavaya lãvi lunene waye kuenda lalimue eteke a ka ci linga.

19, 20. (a) Yehova otembo yosi o talavaya ndati lunene waye ndomo ci likuata lovituwa vikuavo kuenda momo lie ci lembelekela? (b) Ove nda wa sokisa ndati oku likandangiya kua Yehova kuenda momo lie ci ku vetiyila?

¹⁹ Ivaluka okuti unene hawoko lika ocituwa ca Yehova. Handi tu ka lilongisa esunga liaye, olondunge viaye kuenda ocisola caye. Pole, ku ka sime okuti ovituwa via Yehova vi lekisiwa lonjila yimue okuti, ocituwa locituwa lonjanja yaco. Pole, vovipama  vi kuãimo tu ka lilongisa okuti, Yehova otembo yosi o talavaya lunene waye ndomo ci likuata lesunga, lolondunge kuenda locisola caye. Handi kũlĩhĩsavo ocituwa cikuavo ca Suku cina ka ca siatele kolombiali violuali lulo okuti—oku likandangiya.

²⁰ Sokolola oku li sanga lulume umue wa lepa calua haeye unene okuti, u kuatela usumba. Pole, vokuenda kuotembo o limbuka okuti, eye uwa. Otembo yosi eye o lekisa onjongole yoku talavaya lunene waye oco a kuatise loku teyuila omanu, ca piãla enene vana va hongua lava ka va kuete u o va teyuila. Eye lalimue eteke a talavayele lãvi longusu yaye. Noke ove o mola okuti o lundiliwa ndaño ka kuli esunga limue, pole, eye amamako oku lekisa ovituwa viwa ndeci, oku unjuka, oku koleliwa kuenda esunguluko. Pamue o sokolola nda ove nda wa tẽla oku lekisa umbombe lelikandangiyo ca piãla enene nda wa pamele vali okuti eye ci sule! Osimbu wamamako oku kũlĩha ciwa ulume waco, nda kua vetiyiwile hẽ oku kuata ukamba laye? Tu kuete asunga akuavo a tu vetiya oku kuata ukamba la Yehova ukuonene wosi. Kũlĩhĩsa olondaka viosi kua kunamẽla osapi yocipama cilo viokuti: “Yehova o livala konyeño kuenda o kuete unene walua.” (Nahumi 1:3) Yehova ka yayulako koku yambula omanu lunene waye, ndaño muẽle kolondingaĩvi. Eye womboka haeye ukuahenda. Eye wa lekisa okuti o “livala konyeño” eci vo seteka olonjanja vialua.—Olosamo 78:37-41.

21. Momo lie Yehova ka kisikila omanu oku linga ocipango caye kuenda eci ci tu longisa nye catiamẽla kokuaye?

 ²¹ Konomuisa oku likandangiya kua Yehova konepa yikuavo. Nda ove wa kuatele unene walua, anga hẽ olonjanja vimue nda wa setekiwa oku kisika omanu oku linga ovina ndomo o yongola? Yehova ndaño okuti o kuete unene walua, ka kisika omanu oku u vumba. Ocili okuti oku vumba Suku oyo lika onjila yi tuala komuenyo ko pui, pole, Yehova ka tu kisika oku u vumba. Eye lesunguluko lialua wa eca komunu lomunu elianjo lioku nõla. Eye o tu sapuila ovitangi viyilila koku nõla onjila ka ya sungulukile kuenda onima yoku nõla onjila ya sunguluka. Pole, etu muẽle tu nõla. (Esinumuĩlo 30:19, 20) Yehova ka yongola okuti afendeli vaye vo pokola omo liekisika, ale vo lulumĩla omo liunene waye u komõhisa. Eye o sandiliya vana va lieca olumue oco vo vumbe omo liocisola.—2 Va Korindo 9:7.

22, 23. (a) Ovovangi api a lekisa okuti Yehova o sanjukila oku eca unene ku vakuavo? (b) Nye tu ka konomuisa vocipama ci kuãimo?

²² Tu konomuisi vali esunga likuavo lieci ka tu sukilila oku kuatela ocinjoko Suku Ukuonene wosi. Omanu vakuonene olonjanja vimue, va kuete ohele yoku tepelako vakuavo unene wavo. Pole, Yehova, o sanjukila oku eca unene kafendeli vaye vakuekolelo. Eye o kundika ocikele cinene ku vakuavo, ndeci a linga Lomõlaye. (Mateo 28:18) Yehova ecavo unene kafendeli vaye lonjila yikuavo. Embimbiliya li lombolola ndoco: “A Yehova, unene, lupami, lunumbu, leposo kuenda ulamba viove, momo ovina viosi vi kasi kovailu kuenda posi viove. . . . Peka liove pali unene lupami kuenje eka liove li tẽla oku lingisa omunu wosi unene loku eca ongusu ku vosi.”—1 Asapulo 29:11, 12.

²³ Ocili okuti, Yehova o sanjukila oku ku ĩha ongusu. Handi vali, eye eca “unene wa piãla” kuava va yongola oku u vumba. (2 Va Korindo 4:7) Ku vetiyiwa hẽ oku kuata ukamba lo Suku eyi ukuangusu yalua okuti o talavaya lunene waye lonjila yiwa haiyo ya sunguluka? Vocipama ci kuãimo, tu ka tiamisila utima konjila ndomo Yehova a talavaya lunene waye oco a lulike ovina.