Ajawule pa ndandanda

Ajawule pa ndandanda wa yindu

MTWE 4

“Ambuje . . . Ali Ŵamachili Mnope”

“Ambuje . . . Ali Ŵamachili Mnope”

1, 2. Ana Eliya ŵaliji ali ayiweni yindu yakusimonjesya yapi pa umi wakwe? Nambi ni yindu yakutesya lung’wanu yapi yaŵayiweni pa Litumbi lya Holebe?

ELIYA ŵaliji ali ayiweni kala yindu yakusimonjesya. Jwalakwe ŵagawonaga makungulu gali mkwika ni yakulya kaŵili pa lisiku, pandaŵi jiŵatamaga ni umi wakutilatila. Pakwaliji sala, ŵagawenisoni mawuta gali ngagakumala mwibotolo soni utandi uli ngawukumala m’chiŵiga. Yehofa paŵajangaga lipopelo lyakwe, jwalakwe ŵauweni moto uli mkutyochela kwinani. (1 Ayimwene, chaputala 17, 18) Nambope jwalakwe jwaliji mkanayiwone yiliyose yakulandana ni yaŵayiweni panyuma pa yeleyi.

2 Paŵajineme kuti ajinjile pamlango wambanga pa Litumbi lya Holebe, jwalakwe ŵayiweni yakusimonjesya yakulekanganalekangana. Chandanda patendekwe mbungo. Jaliji mbungo jamachili mwamti jatendega masegwe mnope. Ligongo lya machiliga, matumbi soni maganga gakasikaga. Patendekwesoni chifomelesi chamachili mnope chachakopwesye machili ga pachilambo chapasi. Kaneko pakopweche moto. Motowo pawapitaga pamalopo, Eliya jwapikene mtukuta mnope wa motowo.—1 Ayimwene 19:8-12.

“Mlole! Yehofa jwapitaga”

3. Ana Eliya ŵawuweni umboni wa ndamo japi ja Mlungu, nambi umboni wa ndamoji mpaka tuwupate kwapi?

3 Yindu yosope yaŵayiweni Eliyayi yakwete chindu chimo chakulandana. Yalosyaga machili gekulungwa ga Yehofa. Nambo ngatukusasosekwa kuyiwona yakusimonjesya kuti tumanyilile kuti Mlungu akwete machili. Machili gakwe gakusawoneka mwangasawusya. Baibulo jikusatusalila kuti yaŵapanganyisye Yehofa yikusapeleka umboni wa “machili gakwe gangamala nambo soni umlungu” wakwe. (Aloma 1:20) Kwende tuganichisye ya kuŵala kwakukusapagwa ligongo lya kumesya kwa njasi soni kulindima kwakwe, kusangalasya kwa mesi pagakugwila pamalo gamo kutyochela pamalo gakwela, nambosoni kwinani kulimkuwoneka ndondwa syejinji. Ana ngatukusagawona machili ga Mlungu mu yindu yeleyi? Nambo ŵandu ŵamnono masiku agano ni ŵakusamanyilila ya machili ga Mlungu. Soni ŵamnono mwa jemanjaji ni ŵakusagawona machiliga mwakuŵajilwa. Nambo kupikanichisya ndamo ja Mlunguji kukusatupa magongo gamajinji gakututendekasya kumŵandichila Yehofa. Mu mbali ajino chitulijiganye mwakupikanika chenene ya machili ga Yehofaga.

Ndamo Jakusosekwa Mnope ja Yehofa

4, 5. (a) Ana ni kukamulana kwapi kwakupali pasikati pa lina lya Yehofa ni machili gakwe? (b) Ligongo chichi yili yakuŵajilwa kuti Yehofa ŵasagwile ng’ombe kwimila machili gakwe?

4 Yehofa akwete machili gapajika. Lilemba lya Yelemiya 10:6 likusati, “Ambuje, pangali jwalijose jwampaka alandane ni ŵalakwe, Ŵalakwe ali ŵakulungwa mnope, soni lina lyawo lili lyamachili mnope.” Lilembali likukamulanya machili ni lina lya Yehofa. Kutyochela pa yakuwungunya, pana umboni wakupikanika wakulosya kuti lina lyakuti Yehofa likusagopolela kuti “Akusatendekasya.” Ana chichi chachikusamkamuchisya Yehofa kupanganya chilichose chakusaka soni kuŵa chilichose chakusaka? Chimo mwa yindu yeleyi, chili machili. Yisyene, machili ga Yehofa gakutendela yindu pakusaka kwanilisya yakulinga yakwe, gali gangali malile. Machiliga gali jimo mwa ndamo syakwe syakusosekwa mnope.

5 Ligongo lyakuti nganituŵa tukombwele kupikanichisya mwagaŵelele machili gakwe gosope, Yehofa akusakamulichisya masengo yiwanichisyo kuti tupikanichisye. Mpela mwatuyiwonele kala, jwalakwe akusakamulichisya masengo ng’ombe ja mkambako kwimila machili gakwe. (Esekiele 1:4-10) Jwalakwe jwasagwile chinyama chakuŵajilwa, ligongo ng’ombe ja mkambako jikusaŵa jekulungwa soni jamachili mnope. Mundaŵi ja m’Baibulo, ŵandu ŵa ku Palesitina chinyama chamachili chaŵachiwonaga kaŵilikaŵili chaliji ng’ombe. Jemanjaji ŵasimanyililaga ng’ombe sine syakwe (aurochs) syakogoya mnope syasyawonekaga mpela njati syele pandaŵi ajino kwangaliko. (Yobu 39:9-12) Mwenye jwa ku Loma, Julius Caesar jwasasile kuti ng’ombe syelesi syalekanganaga panandi ni ndembo ukulu wakwe. Jwalakwe jwalembile kuti, “Sili syamachili mnope soni syakuwutuka mnope.” Kusala yisyene, kwima pakuŵandikana ni yinyamayi tukaliwonaga kuŵa ŵamwana soni ŵangali machili.

6. Ligongo chichi Yehofa jika akusakolanjikwa kuti “Jwamachiligosope”?

6 Mwakulandana ni yeleyi, mundu ali jwamwana soni jwangali machili pakulandanya ni Yehofa Mlungu jwamachili. Kwa jwalakwe, mitundu ja ŵandu ja machili mnope jili mpela luwundu chabe pa sikelo. (Yesaya 40:15) Mwakulekangana ni chakupanganyidwa chilichose, Yehofa akwete machili gangali malile, ligongo jwalakwe jika ni jwakusaŵilajidwa kuti “Jwamachiligosope.” * (Chiwunukuko 15:3) Yehofa ali ‘jwakulimbangana’ soni ‘jwamachili.’ (Yesaya 40:26) Machili gakwe gali ngamala soni kwa jwalakwe ni kwakukusatyochela machili. Jwalakwe jwangadalila machili gakutyochela kwinekwakwe, ligongo “machili gali kwa jwalakwejo.” (Salimo 62:11) Nambope, ana Yehofa akusakamulichisya masengo machili gakwe m’matala gamtuli?

Yakusati Yehofa Pakamulichisya Masengo Machili Gakwe

7. Ana msimu weswela wa Yehofa uli chichi, soni ana maloŵe ga m’Baibulo gachiŵecheto chandanda gakusapeleka ngopolelo sine syapi?

7 Yehofa akusapeleka msimu weswela mwakoloŵa magasa. Msimu uli machili ga Mlungu gakamula masengo. Soni Baibulo jikusasala kuti gali “machili gakamula masengo ga Mlungu.” (Genesesi 1:2, NWT) Maloŵe gakala ga Chihebeli soni Chigiliki gaŵagagopolele kuti “msimu,” mungani sine mpaka gagopoleledwe kuti “mbungo” soni “mpweya.” Mwakamulana ni ŵakugopolela maloŵe ŵane, maloŵega mu chiŵecheto chandanda gakusagopolela machili gangawoneka gakukamula masengo. Mwakulandana ni mbungo, msimu wa Mlungu nganituŵa tuwuweni ni meso getu. Nambo yawukusatendekasya yikusaŵa yisyene soni yikusawoneka.

8. Ana msimu wa Mlungu m’Baibulo, akusawukolanga kuti uli chichi mwakuwanichisya, soni ligongo chichi kuwanichisyaku kuli kwakuŵajilwa?

8 Msimu weswela wa Mlungu ukusakamula masengo gakulekanganalekangana. Yehofa akusakamulichisya masengo msimuwu pakutenda yiliyose yakusaka. Myoyo, yili yakupikanika kuti Baibulo mwakuwanichisya, jikusasala kuti msimu wa Mlungu uli “chala” chakwe, “ligasa” lyakwe kapena “mkono” wakwe. (Esekiele 20:33; Detulonomo 9:10) Mundu akusakamulichisya masengo mkono wakwe pakutenda masengo gakulekanganalekangana mwakamulana ni ukulu wa masengogo. Myoyosoni, Mlungu akusakamulichisya masengo msimu wakwe pakukwanilisya chakulinga chakwe chilichose. Pakamulichisya masengo msimuwu, jwalakwe jwapanganyisye tuyindu twamwanamwana twangawoneka ni meso. Jwagaŵenyesoni mesi pa Nyasa Jechejewu soni jwatendekasisye Aklistu ŵa mu yaka 100 yandanda kuŵecheta yiŵecheto yachilendo.

9. Ana machili gakulamula ga Yehofa gali gekulungwa chamtuli?

9 Yehofa mpela Jwakulamulila jwa Yakupanganyikwa Yosope akusakamulichisya masengo machili gakwe kupitila mu ulamusi wakwe. Agambe kuwanichisya kuti wawojo akwete ŵandu ŵajinji ŵalunda ŵali ŵakusachilila kutenda yiliyonse yampaka ŵalamule. Yehofa akwete machili gakulamulila gelega. Jwalakwe akwete ŵandu ŵakumtumichila ŵele m’Baibulo akusaŵalandanya ni asilikali. (Ekisodo 7:4) Nambope mundu ali jwangali machili pakulandanya ni lilayika. Mwachisyasyo, pandaŵi jele asilikali ŵa Asiliya ŵajimuchile ŵandu ŵa Mlungu, lilayika limo lyawuleje asilikali ŵakwana 185,000 chilo chimo. (2 Ayimwene 19:35) Malayika ga Mlungu gali “gamachili.”—Salimo 103:19, 20.

10. (a) Ligongo chichi Mlungu akusakolanjidwa kuti Yehofa jwamakuga? (b) Ana jwamachili mnope pa yakupanganyikwa ya Yehofa ali ŵani?

10 Ana malayika gapali galingwa? Jwakulochesya Daniele ŵagaweni mesomkulola gakwinani kuŵayiweni yakupanganyikwa yausimu yakupunda 100 miliyoni yili yijimi chiŵandika ni chitengu chauchimwene cha Yehofa. Nambo nganagawona malayika gosope gaŵagapanganyisye Yehofa. (Daniele 7:10) Myoyo, komboleka kuti pana mamiliyoni gakwana mahandiledi ga malayika. Ni ligongo lyakwe Mlungu akusakolanjidwa kuti Yehofa jwamakuga. Lina lyaudindoli likusalosya udindo wakwe mpela Jwamkulungwa jwa likuga lyekulungwa lya malayika gamachili mnope. Pa malayika gosopega, jumo amŵisile kuŵa jwakulamulila malayika gane gosope. Jwalakwe ali Mwanache jwakwe jwakunonyelwa, “mwanache jwandanda kupagwa.” (Akolose 1:15) Yesu akwete machili pa yakupanganyikwa yosope ya Yehofa ligongo jwalakwe ali jwamkulungwa jwa malayika. Jwalakwe akusalamulila malayika, aselafi soni akelubi.

11, 12. (a) Ana maloŵe ga Mlungu gakusakamula masengo m’matala gapi? (b) Ana Yesu jwapeleche umboni wamtuli pakwamba ya ukulu wa machili ga Yehofa?

11 Panasoni litala line lyakusakamulichisya masengo Yehofa machili gakwe. Pa Ahebeli 4:12 pakusati, “Maloŵe ga Mlungu gali ga umi soni gakusakamula masengo mwamachili.” Ana agaweni machili gapajika ga maloŵe ga Mlungu gagakusasimanikwa m’Baibulo? Utengawu mpaka utulimbikasye, kutukamuchisya kukusya chikulupi chetu soni kutukamuchisya kuchenga umi wetu. Ndumetume Paulo jwakalamwisye ŵakulupilila achimjakwe ya ŵandu ŵa ndamo syakusakala. Jwalakwe jwatitesoni kuti, “Ŵane mwa jemanja mwaliji myiyi kala.” (1 Akolinto 6:9-11) Yisyene, “maloŵe ga Mlungu” gakamwile masengo pa jemanjaji soni gakamuchisye kuchenga umi wawo.

12 Machili ga Yehofa gali gekulungwa mnope. Jwalakwe akusagakamulichisya masengo machiliga m’litala lyambone, mwamti pangali jwampaka amlekasye kukamulichisya masengo machiliga. Yesu jwatite, “Ni Mlungu yindu yosope yili yakomboleka.” (Mateyu 19:26) Ana Yehofa akusakamulichisya masengo machili gakwe pa yakulinga yapi?

Chakulinga cha Machiliga

13, 14. (a) Ligongo chichi mpaka tujile kuti Yehofa akusakamulichisya masengo machili gakwe mwakuŵajilwa? (b) Ana Yehofa akusakamulichisya masengo machili gakwe m’matala gamtuli?

13 Msimu wa Yehofa uli wamachili kupunda machili gane galigose. Yehofa nganagamba kuŵa kwakutyochela machilipe basi. Nambo akusakamulichisya masengo machili gakwe mwakuŵajilwa. Jwalakwe akusakombola kulamulila machili gakwe. Ana chichi chachikusamtendekasya kuti akamulichisye masengo machili gakwega?

14 Mpela mwachituwonele kusogoloku, Mlungu akusakamulichisya masengo machili gakwe pakupanganya, konanga, kuchenjela soni kulinganya. Mwakata mpaka tujile kuti akusakamulichisya masengo machili gakwe pakwanilisya yakulinga yakwe. (Yesaya 46:10) Mu yakutendekwa yine, Yehofa akusamulichisya masengo machili gakwe pakusaka kutumanyikasya mbali sine sya ndamo syakwe. Kupunda pa yosopeyi, jwalakwe akusakamulichisya masengo machili gakwe pakukwanilisya chakulinga chakwe. Akusatenda yeleyi pakusaka kutusimichisya kuti jwalakwe ali jwakuŵajilwa kulamulila soni kuswejesya lina lyakwe kupitila mu Uchimwene wa Mesiya. Pangali champaka chilekasye chakulinga chakwechi.

15. Kwa ŵandumetume ŵakwe, ana Yehofa akusakamulichisya masengo chamtuli machili gakwe, soni ana yeleyi yawonechele chamtuli kwa Eliya?

15 Yehofa akusakamulichisyasoni masengo machili gakwe pakumkamuchisya jwalijose pajika. Lilemba lya 2 Mbili 16:9 likusati, “Ambuje akusachilolela chilambo chosope soni akusapeleka machili kwa ŵandu wosope ŵakusampikanila jwalakwe.” Yaŵayiweni Eliya, yatuyisasile kundanda kwa nganiji, chili chisyasyo chimo cha yeleyi. Ligongo chichi Yehofa jwamlosisye Eliya machili gakwega? Mwenye jwamkongwe,Yesebele, jwasimichisye yakumwulaga Eliya. Jwakulochesyaju jwatandite kutila pakusaka kukulupusya umi wakwe. Jwalakwe jwaliwonaga kuti asigele jika soni wamkamwile woga mwamti jwatengwiche paganisya kuti masengo gosope gajwakamwile gapite m’mesi. Pakusaka kumlimbikasya, Yehofa jwamkumbwisye Eliya pakwamba ya machili gakwe. Jwalakwe ŵamlosisye mbungo, chifomelesi soni moto. Yeleyi yalosisye kuti mundu jwine jwakwe jwamachili mnope pachilambopa ali ni Eliya. Pakuŵa Mlungu jwamachiligosope jwaliji ni Eliya, ana pelepa Eliya akamjogwepesoni Yesebele?—1 Ayimwene 19:1-12. *

16. Ligongo chichi kuganichisya ya machili gekulungwa ga Yehofa mpaka kutulimbikasye?

16 Atamose kuti masiku agano Yehofa jwangatenda yakusimonjesya, nambo jwalakwe nganachenga kutyochela mundaŵi ja Eliya. (1 Akolinto 13:8) Jwalakwe ali jwakusachilila kamulichisya masengo machili gakwe pakwakamuchisya ŵandu ŵakusamnonyela. Yili yisyene kuti jwalakwe akusatama kwinani, nambo nganaŵa kutali ni mŵeji. Machili gakwe gangali malile. Myoyo, kutama kwakwe kwakutalichila nganikuŵa chakusawusya. Mmalo mwakwe “Ambuje ali pakuŵandichila mundu jwalijose jwakwaŵilanga.” (Salimo 145:18) Pandaŵi jele jwakulochesya Daniele jwapopelaga kwa Yehofa, mkanaŵe kumalisya lipopelolyo lilayika lyawonechele. (Daniele 9:20-23) Pangali champaka chimlepekasye Yehofa kwakamuchisya soni kwalimbikasya ŵandu ŵakwe ŵakusiŵanonyela.—Salimo 118:6.

Ana Machili ga Mlungu Gakusatendekasya Kuti Yiweje Yakusawusya Kumŵandichila?

17. Ana machili ga Yehofa gakusatundekasya kola woga wamtuli nambo ngatukusakola woga wapi?

17 Ana tukusosekwa kumjogopa Mlungu ligongo lyakuti jwalakwe ali jwamachili? Mpaka tujanje kuti elo soni iyayi. Tukwanga kuti elo ligongo lyakuti ndamoji jikusatutendekasya kola ligongo lyakupikanika lyakumjogopela Mlungu. Mpela mwawuŵechetele mtwe wawupite ula, wogawu ukusaŵa wakuŵajilwa. Baibulo jikusatusalila kuti wogawu, “niko kutanda kwa lunda.” (Salimo 111:10) Mpaka tujanjesoni kuti iyayi, ligongo lyakuti machili ga Mlungu gangatutendekasya kuti tumjogopeje jwalakwe mpela chindu chakogoya mwamti ni kulepelaga kumŵandichila.

18. (a) Ligongo chichi ŵajinji ŵangakulupilila ŵandu ŵakwete machili? (b) Tukumanyilila chamtuli kuti Yehofa nganaŵa akamulichisye masengo machili gakwe mwakulemwechekwa?

18 Ŵandu ŵangali umlama ndaŵi syejinji akusakamulichisya masengo machili gawo mwakulemwechekwa. Mwamti mbili ja ŵandu jisimichisye yeleyi. Yikuwoneka kuti machili gakusigatendekasya ŵandu kutenda yindu yakusakala, mwamti ŵandu pakukola machili ni pakusatendasoni yakusakala yejinji. (Jwakulalichila 4:1; 8:9) Pa ligongo lyeleli, ŵajinji alesile kwakulupilila ŵandu ŵakwete machili soni ngakusakamulana nawo. Sambano, pakuŵa Yehofa akwete machili gejinji, ana akusagakamulichisya masengo m’litala lyakusakala? Jwangatenda yeleyi amta panandi. Mpela mwatuyiwonele kala, jwalakwe ali jwamswela soni kwa jwalakwe kwangali chakusakala amta panandi. Yehofa nganaŵa mpela ŵandu ŵangali umlama ŵakusakamulichisya masengo machili gawo mwakulemwechekwa. Jwalakwe jwangatenda myoyo, soni ngasatenda yeleyi amta panandi.

19, 20. (a) Ana ndaŵi syosope Yehofa akusalosya machili gakwe mwakamulana ni ndamo syapi, soni ligongo chichi yeleyi yili yakulimbikasya? (b) Ana kulilekasya kwa Yehofa mpaka tukuwanichisye ni chichi, soni ligongo chichi yeleyi yili yakusangalasya?

19 Tukumbuchile kuti Yehofa nganagamba kola machilipe. Chitulijiganyesoni ya chilungamo chakwe, lunda lyakwe soni chinonyelo chakwe. Nambo tukaganisyaga kuti Yehofa akusalosya ndamo syakwesi pakwamba kusaka kuti siwonechele basi. Yili myoyo ligongo lyakuti jwalakwe jwangalosya ndamo jimo pandaŵi jimo. Mmalo mwakwe, m’mitwe jakusogoloku chitulole kuti Yehofa ndaŵi syosope akusalosya machili gakwe mwakamulana ni chilungamo chakwe, lunda lwake soni chinonyelo chakwe. Kwende tuganichisye ya ndamo jine jakwete Mlungu, jajili jakusoŵa kwa ŵakulamulila ŵa kuchilamboku. Ndamoji jili kulilekasya.

20 Aganichisye kuti asimene ni mundu jwamkulungwa mnope soni jwamachili mwati wawojo akumjogopa. Kaneko, mkupita kwandaŵi akumanyilila kuti mundujo ali jwakuwusimana mtima. Jwalakwe ndaŵi syosope ali jwakoseka soni jwakusachilila kukamulichisya masengo machili gakwe. Akusatenda yeleyi pakwakamuchisya soni kwachenjela ŵandu ŵangali machili soni ŵakuwoneka kuti ŵangali ŵakwakamuchisya. Jwalakwe jwangakamulichisya masengo machili gakwe mwangaŵajilwa. Atamose kuti ŵandu akuŵecheta yaunami ya mundujo pali pangali magongo gakupikanika chenene, nambope jwalakwe ngakuchenga ndamo syakwe. Jwalakwe akuŵape jwakuwusimana mtima soni jwachanasa. Akaŵe kuti akwete machili gakulandana ni munduju, ana akakombwele kuŵa jwachanasa soni jwakulilekasya? Pammanyilile munduju, ana ngayikwatendekasya kumŵandichila jwalakwe? Tukwete magongo gakupikanika chenene gakututendekasya kumŵandichila Yehofa jwamachiligosope. Aganichisye papatyochele mtwe wanganiji. Utyochele pa Nahumu 1:3, papakusati, “Ambuje ŵangatumbila mwachitema, nambo ali ŵamachili mnope.” (Maloŵega tugombelechesye m’weji.) Yehofa jwangajanguya kukamulichisya masengo machili gakwe pakusaka kwapa chilango ŵandu ŵakusakala. Jwalakwe ali jwakuwusimana mtima soni jwachanasa. Jwalakwe alosisye kuti ali “jwangatumbila chitema” kwa ŵandu ŵakusamtumbilikasya.—Salimo 78:37-41.

21. Ligongo chichi Yehofa jwangakanganichisya ŵandu kutenda yakusaka yakwe, soni ana yeleyi yikutujiganya chichi ya jwalakwe?

21 Yehofa akusalilekasya m’litala line. Yikaŵe kuti akwete machili gejinji, ana ndaŵi sine akaganisyaga yakwakanganichisya ŵandu kuti atendeje yindu mwakusachila wawojo? Yehofa jwali jwamachiligosope jwangakanganichisya ŵandu kuti amtumichileje. Atamose kuti kutumichila Mlungu kuchitukamuchisya kupata umi wangamala, nambope Yehofa jwangatukanganichisyaga kuti tumtumichileje. Mmalo mwakwe, jwalakwe mwachanasa ŵampele jwalijonse ufulu wakusagula yakutenda. Jwalakwe akusatukalamusya kuti tuchisimana ni yakusawusya naga tukusagula mwangali lunda. Nambo naga tukusagula mwalunda yakuyichisya yakwe yichiŵa yambone. Nambope jwalakwe akusatukunda kuti tusaguleje jika yakutenda. (Detulonomo 30:19, 20) Yehofa jwangasaka kuti tumtumichileje mwakulikanganichisya kapena ligongo lyakogopa machili gakwe. Jwalakwe akusasangalala ni ŵandu ŵakusamtumichila mwakusachilila soni ligongo lyakuti akusamnonyela.—2 Akolinto 9:7.

22, 23. (a) Ana chichi chachikulosya kuti Yehofa akusaŵa jwakusachilila kwapa ŵane machili? (b) Ana mu mtwe wakuyichisya tuchikambilana chichi?

22 Kwende sano tulole ligongo lyakumalisya lyangatusosechela kumjogopa Mlungu Jwamachiligosope. Ŵandu ŵamachili akusajogopa kugaŵana ni ŵane machili. Nambo Yehofa akusiŵapa ŵandu ŵakulupichika machili gakwe. Jwalakwe akusaŵaganichisya ŵane mwakwapa udindo, mpela muŵatendele ni Mwanache jwakwe. (Mateyu 28:18) Yehofa akusiŵapa machili ŵandumetume ŵakwe m’litala linesoni. Baibulo jikusasala kuti, “Wawo Ambuje ali ŵakulungwa, ali ŵamachili, ali ŵalumbili, ali ŵakupunda nipo soni ŵalakwe ali mwenye. Yindu yosope yakwinani ni pasi pano yili yawo Ambuje,  . . . soni wawo akusalamulila yosope ni machili gawo; nipo wawo jikape akukomboleka kumkwesya mundu jwalijose kuŵa jwamkulungwa ni kumpa machili.”—1 Mbili 29:11, 12.

23 Yisyene, Yehofa ali jwakusachilila kwapa wawojo machili. Jwalakwe akusapelekasoni “machili gekulungwa” kwa ŵandu ŵakusasaka kumtumichila. (2 Akolinto 4:7) Ana ngatukusalipikana kuŵa ŵakuŵandikana ni Mlungu jwamachili, jwakusakamulichisya masengo machili gakwe m’litala lyambone soni mwakulongoleledwa ni malamusi gakwe ga ndamo syambone? Mu mtwe wakuyichisya, tuchilola mwakusakamulichisya Yehofa masengo machili gakwe pakupanganya yindu.

^ ndime 6 Liloŵe lya Chigiliki lyaŵaligopolele kuti “Jwamachiligosope” likusagopolela “Jwakulamulila pa Yosope, Jwakwete Machili Gosope.”

^ ndime 15 Baibulo jikusasala kuti “Ambuje nginaŵa mu mbungojo . . . , mchisukunyacho . . . , m’motomo.” Mwakulekangana ni ŵandu ŵakusalambila milungu jakupanganyidwa, ŵandumetume ŵa Yehofa ŵangamsosa jwalakwe mu machili ga yakupanganyikwa. Jwalakwe ali jwamkulungwa mnope mwati nganaŵa asimanikwe mu yindu yaŵapanganyisye.—1 Ayimwene 8:27.