1, 2. Paano ginapasundayag sang adlaw ang gahom ni Jehova sa pagpanuga?

NAEKSPERIENSIAHAN mo na bala nga magtindog malapit sa kalayo sa isa ka matugnaw nga kagab-ihon? Ayhan gingaang mo ang imo mga kamot nga hustuhan lamang ang distansia gikan sa kalayo agod magpainit-init. Kon magpalapit ka pa, indi na maagwanta ang init. Kon mag-isol ka naman, nagadapya ang mabugnaw nga hangin sang kagab-ihon kag natugnawan ka.

² May “kalayo” nga nagapainit-init sa aton panit kon adlaw. Ina nga “kalayo” nagadabdab sa kalayuon nga mga 150 milyones kilometros! * Pat-od nga daku gid ang gahom sang adlaw, amo nga mabatyagan mo pa ang init sini walay sapayan sina nga distansia! Apang, nagalibot ang duta sa sinang makapulunaw nga thermonuclear nga hurno sa hustuhan lamang nga distansia. Kon mas malapit pa, ang tubig sang duta magaalisngaw; kon mas malayo naman, ang tubig sang duta magayelo. Ang bisan diin sini nga kasobrahan magahimo sang aton planeta nga walay kabuhi. Wala labot nga kinahanglan gid sang kabuhi sa duta ang silak sang adlaw, matinlo man ini kag epektibo, kag makalilipay pa.—Manugwali 11:7.

3. Ang adlaw nagapamatuod sa anong importante nga kamatuoran?

³ Walay sapayan, madamo ang nagapasapayan sa adlaw, bisan pa nagadepende sa sini ang ila kabuhi. Sa amo, nawasi nila ang sarang matudlo sang adlaw sa aton. Ang Biblia nagasiling tuhoy kay Jehova: “Ikaw . . . ang naghanda sang kasanag, bisan ang adlaw.” (Salmo 74:16) Huo, ang adlaw nagapadungog kay Jehova, “ang Magbubuhat sang langit kag sang duta.” (Salmo 19:1; 146:6) Isa lamang ini sang di-maisip nga mga butang sa langit nga nagatudlo sa aton  tuhoy sa daku nga gahom ni Jehova sa pagpanuga. Usisaon naton sing dugang pa ang pila sini antes naton iliso ang aton igtalupangod sa duta kag sa kabuhi nga nagabugana sa sini.

4, 5. Daw ano ka gamhanan kag daw ano ka daku ang adlaw, apang ano ini kon ipaanggid sa iban pa nga mga bituon?

⁴ Subong mahimo nahibaluan mo, ang aton adlaw isa ka bituon. Mas daku ini tulukon sa mga bituon nga makita naton kon gab-i bangod, kon ipaanggid sa ila, mas malapit ini. Daw ano ka gamhanan ini? Sa tunga-tunga sini, ang adlaw mga 15,000,000°C. Kon makakuha ka sing isa ka bahin sang sentro sang adlaw nga subong kadaku sa ulo sang sibit-yano kag ibutang ini sa duta, indi ikaw makatindog nga indi mapaso sa sulod sang 140 kilometros sining diutay lamang nga bahin nga ginahalinan sang init! Kada segundo, nagapaguwa ang adlaw sing katumbas sa paglupok sang ginatos ka milyon ka bomba nuklear.

⁵ Tuman kadaku ang adlaw nga kapin sa 1,300,000 sang aton duta ang makaigo sa sini. Tumalagsahon bala ang kadakuon sang adlaw? Indi, ginatawag ini sang mga astronomo nga yellow dwarf. Si apostol Pablo nagsulat nga “ang isa ka bituon tuhay sa isa ka bituon sa  himaya.” (1 Corinto 15:41) Wala sia sing paagi nga mahibaluan kon daw ano ka matuod yadtong gin-inspirar nga mga pulong. May isa ka bituon nga tuman gid kadaku nga kon ibutang ini sa nahamtangan sang adlaw, ang aton duta mangin sa sulod sini. Ang isa pa ka higante nga bituon nga ipahamtang man sa sini magalab-ot sa Saturn—bisan pa ini nga planeta tuman kalayo sa duta amo kon ngaa apat ka tuig nga naglakbay ang isa ka salakyan pangkahawaan antes makalab-ot sa sini, sa kadasigon nga kapin sa 40 ka beses sang kadasigon sang isa ka bala gikan sa isa ka de-kalibre nga pusil!

6. Paano ginapakita sang Biblia nga ang kadamuon sang mga bituon daku gid gikan sa pagtamod sang tawo?

⁶ Ang labi pa nga makahalawhaw sa kadakuon sang mga bituon amo ang ila kadamuon. Sa katunayan, ang Biblia nagapahangop nga ang mga bituon daw indi maisip, subong kabudlay isipon sa “balas sa dagat.” (Jeremias 33:22) Ini nga pinamulong nagapahangop nga madamo pa nga bituon ang indi kitaon sang mata.  Kay man, kon ang isa ka manunulat sang Biblia, subong ni Jeremias, nagtangla lamang sa langit sa kagab-ihon kag nagtinguha sa pag-isip sang kitaon nga mga bituon, mga tatlo ka libo lamang ang iya maisip, kay amo sini nga kadamuon ang sarang makita sang mata sang tawo nga wala nagagamit sing bisan ano nga instrumento sa isa ka matin-aw nga kagab-ihon. Mahimo subong ini kadamo sa binilog sang isa lamang ka hakop nga balas. Apang, ang matuod, makahalawhaw gid ang kadamuon sang mga bituon, subong sang balas sa dagat. * Sin-o ang makaisip sini nga kadamuon?

7. (a) Mga pila ang bituon sa aton Milky Way nga galaksiya, kag daw ano kadaku ini nga kadamuon? (b) Ngaa talalupangdon nga nabudlayan ang mga astronomo sa pag-isip sa mga galaksiya, kag ano ang ginatudlo sini sa aton tuhoy sa gahom ni Jehova sa pagpanuga?

⁷ Ang Isaias 40:26 nagasabat: “Itangla ang inyo mga mata sa hitaas kag tan-awa. Sin-o ang nagtuga sining mga butang? Amo ang Isa nga nagapaguwa sang ila kasuldadusan suno sa kadamuon sini, nga sila tanan ginatawag niya sa ngalan.” Ang Salmo 147:4 nagasiling: “Ginaisip niya ang kadamuon sang mga bituon.” Pila “ang kadamuon sang mga bituon”? Indi ini mahapos nga pamangkot. Ginabulubanta sang mga astronomo nga may yara kapin sa 100 bilyones ka bituon sa aton Milky Way nga galaksiya lamang. * Apang ang aton galaksiya isa lamang sang madamo nga galaksiya, kag madamo sini ang may mas madamo pa nga mga bituon. Pila ang galaksiya? Ginbulubanta sang iban nga mga astronomo nga may yara 50 ka bilyon. Ginbulubanta sang iban pa gid nga mahimo 125 ka bilyon ang kadamuon sini. Gani kon indi mahibaluan sang tawo ang kadamuon sang mga galaksiya, ano pa ayhan ang eksakto nga kabilugan sang tanan nga binilyon ka bituon sa sini. Apang, nahibaluan ni Jehova ang kadamuon sini. Dugang pa, ginhingalanan niya ang tagsa ka bituon!

8. (a) Paano mo ipaathag ang kadakuon sang Milky Way nga galaksiya? (b) Sa anong paagi ginagiyahan ni Jehova ang mga hulag sang mga butang sa langit?

 ⁸ Nagadugang lamang ang aton kapunaw kon binagbinagon naton ang kadakuon sang mga galaksiya. Ang Milky Way nga galaksiya ginbulubanta nga nagatakus sing mga 100,000 ka lightyear patabok. Handurawa ang isa ka silak sang kapawa nga nagalakbay sa daku nga kadasigon nga 300,000 kilometros kada segundo. Ini nga silak magahinguyang sing 100,000 ka tuig sa pagtabok sa aton galaksiya! Kag ang iban nga galaksiya madamo nga beses ang kadakuon sangsa aton galaksiya. Ang Biblia nagasiling nga “ginahumlad” ni Jehova ining malapad nga kalangitan nga daw tela lamang ini. (Salmo 104:2) Ginagiyahan man niya ang mga hulag sining mga tinuga. Gikan sa pinakamanipis nga yab-ok sa kabituunan tubtob sa pinakadaku nga galaksiya, ang tanan nagahulag suno sa pisikal nga kasuguan nga ginhimo kag ginapatuman sang Dios. (Job 38:31-33) Sa amo, ginpaanggid sang mga sientipiko ang sibu nga mga hulag sang mga butang sa langit sa koreograpiya sang isa ka marikot nga saot! Hunahunaa, nian, ang Isa nga nagtuga sining mga butang. Wala ka bala nagabatyag sing kapunaw sa Dios nga subong sini kadaku ang gahom sa pagpanuga?

9, 10. Paano dayag ang gahom ni Jehova may kaangtanan sa posisyon sang aton sistema solar, sang Jupiter, sang duta, kag sang bulan?

⁹ Ang gahom ni Jehova sa pagpanuga dayag sa aton puluy-an, ang duta. Mahalungon gid nga ginpahamtang niya ang duta sa sining malapad nga uniberso. Nagapati ang iban nga mga sientipiko nga madamo nga galaksiya ang mahimo indi mapuy-an kon ipaanggid sa may kabuhi nga planeta subong sang aton. Mahimo gid nga ang daku nga bahin sang aton Milky Way nga galaksiya wala gindesinyo para sa kabuhi. Ang sentro sini puno sing mga bituon. Mataas ang radiasyon kag kinaandan na ang halos pagbungguanay sang mga bituon. Ang panghigaron sang galaksiya wala sing madamo sang mga elemento nga importante sa kabuhi. Ang aton sistema solar nahamtang sa maayo gid nga duog sa tunga sini nga mga kahimtangan.

¹⁰ Nagabenepisyo ang Duta gikan sa malayo apang higante nga manug-amlig—ang planeta nga Jupiter. Linibo ka beses ang  kadakuon sangsa Duta, ang grabidad sang Jupiter tuman kabaskog. Ang resulta? Ginabutong ukon ginapalisa sini ang mga butang nga nagasibad sa kahawaan. Ginahaumhaum sang mga sientipiko nga kon wala ang Jupiter, ang pag-ulan sang dalagku nga mga butang nga nagatupa sa duta mangin 10,000 ka beses ang kabaskugon sangsa karon. Malapit sa Duta, nagabenepisyo ang aton puluy-an nga duta sa isa ka tumalagsahon nga satelayt—ang bulan. Luwas nga ini matahom kag isa ka “suga sa gab-i,” ginapunggan sang bulan ang duta agod magpabilin ini nga nagahilay. Ini nga paghilay nagahatag sa duta sing wala nagabag-obag-o kag sarang mahibaluan sing abanse nga mga panahon—isa pa ka importante nga benepisyo para sa kabuhi diri.

11. Paano gindesinyo ang atmospera sang duta agod mangin isa ka pangamlig nga taming?

¹¹ Ang gahom ni Jehova sa pagpanuga dayag sa tagsa ka bahin sang desinyo sang duta. Binagbinaga ang atmospera, nga isa ka pangamlig nga taming. Ang adlaw nagapaguwa sing makapapagros kag makamamatay nga mga silak. Kon ang makamamatay nga mga silak magtupa sa naibabaw nga atmospera sang duta, ang ordinaryo nga oksiheno ginahimo nga ozone. Nian, ginasuyop sang resulta nga ozone ang laban sini nga silak. Gani, gindesinyo ang aton planeta nga may kaugalingon nga tabon subong pangamlig!

12. Paano ang siklo sang tubig sa atmospera nagailustrar sang gahom ni Jehova sa pagpanuga?

¹² Isa lamang ini ka bahin sang aton atmospera, isa ka masibod nga timplada sang mga gas nga nagakaigo gid sa pagsakdag sang mga tinuga nga nagakabuhi sa duta ukon malapit sa kadaygan sang duta. Lakip sa mga kalatingalahan sang atmospera amo ang siklo sang tubig. Kada tuig ang adlaw nagabatak paagi sa alisngaw sing kapin sa 400,000 kilometros kubikos sang tubig gikan sa kalalawran kag kadagatan sang duta. Ang tubig nagaporma nga panganod, nga ginalapta sang hangin sa atmospera. Ini nga tubig, sa tapos masala kag mapadalisay, nagakahulog subong ulan, niebe, kag yelo, agod islan ang suplay nga tubig. Subong gid ini sa ginasiling sang Manugwali 1:7: “Ang tanan nga suba sa tigtulugnaw nagailig pakadto sa dagat, apang ang dagat wala nagakapuno. Sa duog diin nagapadulong ang mga suba sa tigtulugnaw, didto nagabalik ini.” Si Jehova lamang ang may ikasarang sa pagpahikot sini nga siklo.

13. Ano nga ebidensia sang gahom sang Manunuga ang makita naton sa pananom sang duta kag sa duta mismo?

 ¹³ Bisan diin man kita makakita sing kabuhi, makakita kita sing ebidensia sang gahom sang Manunuga. Gikan sa higante nga mga redwood nga mataas pa sa 30 ka panalgan nga mga tinukod tubtob sa miskroskopiko nga mga tanom nga dagaya sa kalalawran kag nagaaman sang daku nga bahin sang oksiheno nga ginahaklo naton, dayag ang gahom ni Jehova sa pagpanuga. Ang duta mismo puno sing buhi nga mga tinuga—mga lago, fungi, kag mga mikrobyo, tanan nagapanghikot sa masibod nga mga paagi nga nagabulig sa mga tanom sa pagtubo. Sing nagakaigo, ang Biblia nagahambal nga ang duta may gahom.—Genesis 4:12.

14. Ano nga kusog ang yara bisan sa diutay nga atomo?

¹⁴ Indi maduhaduhaan nga si Jehova amo ang “Magbubuhat sang duta paagi sa iya gahom.” (Jeremias 10:12) Ang gahom sang Dios dayag bisan sa iya pinakadiutay nga mga tinuga. Halimbawa, kon tuluparon ang isa ka milyon ka atomo, wala pa ini sa kadamulon sang isa ka buhok sang tawo. Kag bisan gani kon pasangkaron ang isa ka atomo tubtob magataas ini sing subong sa 14 ka panalgan nga tinukod, ang nucleus sini mangin subong lamang kadaku sang isa ka bilog nga asin nga makita sa ikapito nga panalgan. Apang, ining tama ka gamay nga nucleus amo ang ginhalinan sang mabaskog gid nga kusog sang isa ka nuklear nga paglupok!

15. Paagi sa pagbinagbinag sa nanuhaytuhay nga ilahas nga mga sapat, ano nga leksion ang gintudlo ni Jehova kay Job?

¹⁵ Ang isa pa ka maathag nga pamatuod sang gahom ni Jehova sa pagpanuga yara sa madamo nga kasapatan sa duta. Ginlista sang Salmo 148 ang madamo nga butang nga nagadayaw kay Jehova, kag ang bersikulo 10 nagalakip sang “kamo nga ilahas nga kasapatan kag kamo tanan nga anta nga kasapatan.” Agod ipakita kon ngaa dapat magbatyag sing kapunaw ang tawo sa Manunuga, nagpamulong anay si Jehova kay Job tuhoy sa mga sapat subong sang leon, zebra, ilahas nga toro nga baka, Behemot (ukon, hippopotamus), kag Leviatan (mahimo gid, isa ka buaya). Ano ang punto? Kon ang tawo nagabatyag sing kapunaw sa sining makusog, makahaladlok, kag indi maanta nga mga sapat, indi bala dapat labi  pa nga magbatyag sing kapunaw ang tawo sa Manunuga sining mga sapat?—Job, kapitulo 38-41.

16. Ano ang ginadayaw mo sa pila ka pispis nga gintuga ni Jehova?

¹⁶ Ang Salmo 148:10 nagasambit man sang “mga pispis nga may pakpak.” Hunahunaa lamang ang nanuhaytuhay nga mga sahi sini! Ginsugiran ni Jehova si Job tuhoy sa avestruz, nga ‘nagakadlaw sa kabayo kag sa nagasakay sa sini.’ Sa pagkamatuod, ining 2.5 metros kataas nga pispis mahimo nga wala nagalupad, apang makadalagan ini sing 65 kilometros kada oras, nga nagakobre sing tubtob sa 4.5 metros sa isa lamang ka lak-ang! (Job 39:13, 18) Sa pihak nga bahin, ang albatros nagahinguyang sang laban nga tion sang iya kabuhi sa kahanginan sa ibabaw sang kadagatan. Ining natural magsurip nga pispis may pakpak nga ang kalaparon mga 3 metros. Mahimo ini magpatimbuok sing duludiretso sa sulod sang inoras nga wala nagakapaykapay sang iya mga pakpak. Kon ipaanggid, ang bee hummingbird, nga nagalaba lamang sing 5 sentimetros, amo ang pinakamagamay nga pispis sa kalibutan. Mahimo sini ikapaykapay ang iya mga pakpak sing tubtob sa 80 ka beses sa isa ka segundo! Ang mga hummingbird, nga nagainggat nga daw magamay nga mga hiyas nga may pakpak, mahimo maglupadlupad kaangay sang mga helikopter kag makalupad pa gani sing paisol.

17. Daw ano ka daku ang blue whale, kag ano ang natural lamang nga dapat naton ihinakop sa tapos mabinagbinag ang kasapatan nga gintuga ni Jehova?

¹⁷ Ang Salmo 148:7 nagasiling nga bisan ang “dalagku nga mga tinuga sa dagat” nagadayaw kay Jehova. Binagbinaga ang masami ginahunahuna nga amo ang pinakadaku nga sapat nga nabuhi sa sini nga planeta, ang blue whale. Ining ‘daku nga tinuga’ sa kadadalman mahimo makalab-ot sa kalabaon nga 30 metros ukon kapin pa. Mahimo ini magbug-at sing subong kabug-at sa isa ka panong sang 30 ka adulto nga elepante. Ang dila lamang sini may kabug-aton sang isa ka elepante. Ang tagipusuon sini subong kadaku sa isa ka gamay nga awto. Ining daku nga organo nagapitik sing 9 ka beses lamang kada minuto—kon ipaanggid sa tagipusuon sang hummingbird, nga mahimo magpitik sing mga 1,200 ka beses kada minuto. Sa di-magkubos ang isa ka ugat sang blue whale tuman kadaku nga ang isa ka bata sarang makakamang sa sulod sini. Sa pagkamatuod ginapahulag gid ang aton tagipusuon nga  ipalanog ang laygay nga nagahinakop sa tulun-an sang Mga Salmo: “Ang tagsa ka butang nga may ginhawa—magdayaw kay Jah.”—Salmo 150:6.

18, 19. Daw ano ka nanuhaytuhay ang buhi nga mga butang nga gintuga ni Jehova sa sini nga duta, kag ano ang ginatudlo sa aton sang pagpanuga tuhoy sa iya pagkasoberano?

¹⁸ Ano ang matun-an naton gikan sa paggamit ni Jehova sang iya gahom sa pagpanuga? Nahayanghag kita sa nanuhaytuhay nga mga tinuga. Ang isa ka salmista nagtuaw: “Kadamo sang imo mga binuhatan, O Jehova! . . . Ang duta puno sang imo mga binuhatan.” (Salmo 104:24) Matuod gid ini! Nakilala na sang mga biologo ang kapin sa isa ka milyon ka espesyi sang buhi nga mga butang sa duta; apang lainlain ang mga opinyon sa kon bala 10 ka milyon, 30 ka milyon, ukon kapin pa ang kadamuon sini. Ang isa ka tawhanon nga manugdibuho mahimo magbatyag nga daw naubusan na sang iya pagkamatugahon kon kaisa. Sa kabaliskaran, ang pagkamatugahon ni Jehova—ang iya gahom sa pag-imbento kag sa pagtuga sing bag-o kag nanuhaytuhay nga mga butang—maathag nga wala nagakaubos.

¹⁹ Ang paggamit ni Jehova sang iya gahom sa pagpanuga nagatudlo sa aton tuhoy sa iya pagkasoberano. Ang tinaga mismo nga “Manunuga” nagapain kay Jehova gikan sa tanan nga butang sa uniberso, nga ini tanan “tinuga.” Bisan gani ang bugtong nga Anak ni Jehova, nga nag-alagad subong “batid nga manugpangabudlay” sa  tion sang pagpanuga, wala gid ginatawag nga Manunuga ukon kaupod nga Manunuga sa Biblia. (Hulubaton 8:30; Mateo 19:4) Sa baylo, sia “ang panganay sang tanan nga tinuga.” (Colosas 1:15) Ang posisyon ni Jehova subong Manunuga nagahatag sa iya sing duna nga kinamatarong nga maggamit sing eksklusibo nga gahom subong soberano sa ibabaw sang bug-os nga uniberso.—Roma 1:20; Bugna 4:11.

20. Sa anong kahulugan nagpahuway si Jehova sugod sang matapos niya ang iya pagpanuga sa duta?

²⁰ Nag-untat bala si Jehova sa paggamit sang iya gahom sa pagpanuga? Ang Biblia nagasiling nga sang matapos ni Jehova ang iya hilikuton sa pagpanuga sang ikan-om nga adlaw sang pagpanuga, “nagpahuway sia sa ikapito nga adlaw gikan sa tanan niya nga buluhaton nga ginhimo niya.” (Genesis 2:2) Ginpakita ni apostol Pablo nga ining ikapito nga “adlaw” nagalawig sing linibo ka tuig, kay wala pa ini matapos sang iya adlaw. (Hebreo 4:3-6) Apang nagakahulugan bala ang ‘pagpahuway’ nga si Jehova bug-os nga nag-untat sa pagpanghikot? Wala, wala gid nagauntat si Jehova sa pagpanghikot. (Salmo 92:4; Juan 5:17) Kon amo, ang iya pagpahuway nagapatuhoy lamang sa pag-untat niya sang iya pisikal nga pagpanuga may kaangtanan sa duta. Apang, ang iya hilikuton nga tumanon ang iya mga katuyuan nagapadayon gihapon. Ini nga hilikuton naglakip sang pag-inspirar sa Balaan nga Kasulatan. Ang iya hilikuton naglakip pa gani sang pagpatubas sing isa ka ‘bag-o nga tinuga,’ nga binagbinagon sa Kapitulo 19.—2 Corinto 5:17.

21. Paano ang gahom ni Jehova sa pagpanuga magaapektar sa matutom nga mga tawo tubtob sa walay katubtuban?

²¹ Kon matapos na sa ulihi ang adlaw sa pagpahuway ni Jehova, masiling man niya nga “tama gid kaayo” ang tanan niya nga binuhatan sa duta, subong sang nasiling niya sang matapos ang anom ka adlaw sang pagpanuga. (Genesis 1:31) Indi pa mahibal-an kon paano niya gamiton ang iya walay latid nga gahom sa pagpanuga sa tapos sini. Kon ano man, ginapasalig kita nga padayon kita nga mawili sa paggamit ni Jehova sang iya gahom sang pagpanuga. Tubtob sa walay katubtuban, magatuon kita sing dugang pa tuhoy kay Jehova paagi sa iya gintuga. (Manugwali 3:11) Sa dugang nga pagtuon naton tuhoy sa iya, dugang pa nga magadaku ang aton kapunaw—kag labi pa nga magasuod kita sa aton Daku nga Manunuga.