Bai na kontenido

Bai na kontenido

KAPÍTULO 5

Poder pa Krea—“E Kreadó di Shelu i Tera”

Poder pa Krea—“E Kreadó di Shelu i Tera”

1, 2. Kon solo ta demostrá e poder ku Yehova tin pa krea?

BO A yega di para banda di un kandela riba un anochi friu? Kisas bo a pone bo man nèt n’e distansia korekto for di e vlamnan pa disfrutá di e kayente ku nan ta produsí. Si bo a yega muchu serka, e kalor lo a bira insoportabel. Si bo a hala muchu leu, lo bo a sinti e aire friu di anochi i tembla.

2 Tin un “kandela” ku ta kalentá nos durante dia. E “kandela” ei ta kimando rònt di 150 mion kilometer leu for di nos! * Solo lo mester ta sumamente poderoso pa bo por sinti su kalor for di un distansia asina grandi! No opstante, tera ta drei rònt di e fòrnu tèrmonuklear kolosal ei na nèt e distansia korekto. Si tera tabata muchu serka, su awanan lo a evaporá; si e tabata muchu leu su awanan lo a fris. Na niun di e dos ekstremonan ei nos planeta lo no por a sostené bida. Lus di solo ta esensial pa bida riba tera. E ta limpi, efisiente i hopi agradabel.—Eklesiastés 11:7.

Yehova “a prepará lus i solo”

3. Solo ta duna testimonio di ki bèrdat importante?

3 No opstante, ounke bida ta dependé di solo, mayoria hende no ta para ketu na kon importante e ta. Dor di esei, nan ta pèrdè for di bista loke nos por siña for di solo. Beibel ta bisa di Yehova: “Abo a prepará lus i solo.” (Salmo 74:16) Sí, solo ta onra Yehova, “e Kreadó di shelu i tera.” (Salmo 19:1; 146:6) Pero solo ta djis un dje inkontabel kuerponan selestial ku ta revelá e poder inmenso ku Yehova tin pa krea. Laga nos analisá algun di esakinan mas di aserka. Despues nos ta dirigí nos atenshon na tera i n’e bida ku e ta sostené.

“Hisa Bo Wowo Wak Ariba i Mira”

4, 5. (a) Kuantu potensia solo tin i kon grandi e ta? (b) Kon e ta na komparashon ku otro strea?

4 Manera lo bo sa, nos solo ta un strea. E ta parse mas grandi ku e streanan ku nos ta mira anochi pasobra, kompará ku nan, e ta hopi mas serka di nos. Kuantu potensia e tin? Su núkleo ta alkansá temperaturanan di 15.000.000 grado Celsius. Si bo por a saka un pida di e núkleo di solo, tamaño di un kabes di feneta, i pon’é aki riba tera, lo bo tin ku para mas ku 140 kilometer leu for di dje pa bo no sufri daño! Kada sekònde, solo ta saka un energia ku ta ekivalente n’e eksploshon di sentenáres di miónes di bòm nuklear.

5 Solo ta asina enorme ku nos planeta tera lo por pas den dje mas ku 1.300.000 biaha. Pero, solo ta un strea eksepshonalmente grandi? Nò, astrónomonan ta yam’é un enano hel. Apòstel Pablo a skirbi ku “esun strea ta diferente di e otro strea den gloria.” (1 Korintionan 15:41) Pablo no tabatin ningun manera di sa kon sierto e palabranan inspirá ei ta. Tin un strea asina inmenso ku si bo pon’é nèt kaminda solo ta awor aki, nos tera lo keda situá paden di dje. Un otro strea gigante poné na lugá di solo lo yega te Saturno, ounke e planeta ei ta asina leu for di tera ku a tuma kuater aña pa un nave espasial—ku a bula 40 biaha mas lihé ku un bala tirá for di un revòlver potente—yega ei!

6. Kon Beibel ta mustra ku for di e punto di bista humano e kantidat di strea ta inmenso?

6 Mas impreshonante ainda ku e tamaño di strea ta nan kantidat. Por sierto, Beibel ta indiká ku e streanan ta práktikamente inkontabel, mes difísil pa konta ku “santu di laman.” (Jeremias 33:22) For di e deklarashon aki nos ta saka afó ku tin hopi mas strea ku esnan ku hende por mira ku wowo so. Al fin i al kabo, si un eskritor di Beibel, manera Jeremias, a hisa kara wak shelu anochi i purba konta e streanan visibel, lo el a yega apénas un tres mil asina, pasobra esei ta e kantidat ku wowo humano sin yudansa di nada otro por mira riba un anochi kla. E sifra ei lo ta komparabel ku e kantidat di pipita di santu den djis un man yen di santu. Pero, en realidat, e kantidat di strea ta inkreiblemente grandi, manera santu di laman. * Ken lo por ta kapas di konta nan?

“E ta yama nan tur na nan nòmber”

7. (a) Mas o ménos kuantu strea nos galaksia Via Láktea ta kontené, i kon grandi e sifra ei ta? (Mira e nota na pia di página.) (b) Pakiko ta relevante ku astrónomonan tin problema pa konta e galaksianan, i kiko esaki ta siña nos tokante e poder ku Yehova tin pa krea?

7 Isaias 40:26 ta kontestá: “Hisa bo wowo wak ariba i mira ta ken a krea e streanan aki; Esun ku ta guia nan ehérsito segun nan kantidat, ta e ta yama nan tur na nan nòmber.” Salmo 147:4 ta bisa: “E ta determiná e kantidat di e streanan.” Kuantu strea tin? Esei no ta un pregunta simpel. Astrónomonan ta kalkulá ku den nos galaksia Via Láktea so tin mas ku 100 mil mion strea. * Pero fuera di esun di nos tin hopi mas galaksia, i den hopi di esakinan tin asta mas strea ainda. Kuantu galaksia tin na tur? Algun astrónomo a kalkulá ku tin 50 mil mion. Otronan ta kere ku lo por tin 125 mil mion. Pues hende no por determiná ni e kantidat di galaksia, pa no papia mes di e kantidat eksakto di tur e míles di miónes di streanan ku nan ta kontené. Pero Yehova sí sa kuantu nan ta. Es mas, e ta duna kada strea un nòmber!

8. (a) Kon lo bo splika e tamaño di nos Via Láktea? (b) Pa medio di kiko Yehova ta regulá e movementu di kuerponan selestial?

8 Nos temor respetuoso pa Dios ta krese mas ainda ora nos pensa riba e tamaño di e galaksianan. Por ehèmpel, segun kálkulonan nos Via Láktea ta midi 100.000 aña lus (lichtjaar) di un ekstremo pa otro. Purba visualisá un rayo di lus ku ta biaha ku un tremendo velosidat di 300.000 kilometer pa sekònde. Lo tuma e rayo ei 100.000 aña pa krusa nos galaksia! I tin algun galaksia muchu mas grandi ku esun di nos. Beibel ta bisa ku Yehova ta “span” e shelunan inmenso manera un simpel tela. (Salmo 104:2) Tambe e ta regulá e movementu di e kreashonnan aki. For di e partíkula di stòf di mas chikitu den universo te n’e galaksianan di mas grandi, tur kos ta move segun e leinan físiko ku Dios a establesé i pone na vigor. (Jòb 38:31-33) Sientífikonan a kompará e movementunan eksakto di kuerponan selestial ku e koreografia kompliká di balèt! Pensa anto riba Esun ku a krea e kosnan aki. Bo no ta sinti un gran atmirashon p’e Dios ku tin e poder inmenso ei pa krea?

“El A Traha Tera ku Su Poder”

9, 10. Kon Yehova su poder ta bisto en konekshon ku e manera ku nos sistema solar, Júpiter, Tera i luna ta posishoná?

9 Yehova su poder pa krea ta bisto tambe den nos hogar, Tera. El a posishoná Tera ku masha kuidou den e universo grandísimo aki. Algun sientífiko ta kere ku den hopi galaksia no tin e kondishonnan ku lo por permití eksistensia di un planeta ku bida manera esun di nos. Ta bisto ku gran parti di nos Via Láktea no tabata diseñá pa sostené bida. Den e sentro di nos galaksia tin hopi strea riba otro. Ei e nivel di radiashon ta haltu, i hopi bes e streanan ta kasi dal den otro. N’e ekstremonan di nos galaksia ta falta hopi di e elementonan esensial pa bida. Nos sistema solar ta okupá un lugá ideal meimei di e ekstremonan ei.

10 Tera ta bou di protekshon di un gigante masha leu for di nos: planeta Júpiter. E planeta aki ta mas ku mil biaha mas grandi ku Tera i e ta ehersé un tremendo forsa di gravedat. Ku ki resultado? E ta apsorbé òf desviá ophetonan ku ta pasa dor di espasio na gran velosidat. Sientífikonan ta kalkulá ku si no ta pa Júpiter, e áwaseru di proyektilnan masivo ku ta dal den tera lo ta 10.000 biaha mas tantu. Mas serka kas, nos tera ta bendishoná ku un satélite ekstraordinario: luna. Fuera di ku e ta un bunita “lus di anochi,” luna ta sòru pa tera mantené su inklinashon. E inklinashon ei ta duna tera su temporadanan stabil i fásil pa pronostiká—otro benefisio importante pa bida aki riba.

11. Kon e atmósfera di tera ta diseñá pa sirbi komo un kapa di protekshon?

11 Yehova su poder di krea ta bisto den tur faseta dje diseño di tera. Tuma por ehèmpel e atmósfera ku ta sirbi komo un eskudo di protekshon. Solo ta emití tantu rayonan saludabel komo rayonan fatal. Ora e rayonan mortal dal den e regionnan mas ariba di atmósfera, nan ta kombertí oksígeno komun den ozon. Na su turno, e kapa di ozon ta apsorbé mayoria di e rayonan ei. Na moda di papia, nos planeta tin su mes parasòl pa protekshon!

12. Kon e siklo di awa den atmósfera ta ilustrá e poder ku Yehova tin pa krea?

12 Esei ta djis un aspekto di nos atmósfera, ku ta un meskla kompliká di gas ku ta ideal pa sostené e kriaturanan ku ta biba riba tera òf serka di e superfisie di dje. Otro maravia di atmósfera ta e siklo di awa. Tur aña solo ta evaporá mas di 400.000 kilometer kúbiko di awa for di e oséanonan i lamannan. E awa ta forma nubianan, i bientunan atmosfériko ta pone esakinan sirkulá na tur parti di e planeta. E awa aki, ku awor ta filtrá i purifiká, ta kai komo áwaseru, sneu i eis, i reabastesé e depósitonan di awa. Ta manera Eklesiastés 1:7 ta bisa: “Tur riu ta kore bai laman, tòg laman no ta yena. Na e lugá for di unda riunan ta bin, aya nan ta bolbe bai.” Ta Yehova so por a krea un siklo asina.

13. Ki muestra di e poder di e Kreadó nos ta mira den vegetashon di nos planeta i den tera?

13 Unda ku nos mira bida, nos ta mira evidensia di e poder di e Kreadó. For di e enorme palunan di sekoya ku ta mas haltu ku edifisio di 30 piso te na e matanan mikroskópiko ku tin na abundansia den e oséanonan i ku ta produsí gran parti di e oksígeno ku nos ta inhalá, Yehova su poder pa krea ta bisto. E tera bou di nos pia mes ta yen di bida; tin entre otro bichi, beskein i mikrobio, i tur ta traha huntu na un manera kompliká pa yuda matanan krese. Ku rason bèrdè Beibel ta bisa ku tera tin forsa.—Génesis 4:12.

14. Ki potensial di energia asta un atom sumamente chikitu tin?

14 Sin duda, Yehova “a traha tera ku su poder.” (Jeremias 10:12) E poder di Dios ta bisto asta den e kosnan di mas chikitu ku el a krea. Pa bo haña un idea, ni ora bo pone un mion atom banda di otro, nan lo no bira mes diki ku un drachi di kabei di hende. I asta si bo span un atom i hasié mes haltu ku un edifisio di 14 piso, su núkleo lo ta mes chikitu ku un pipita di salu situá riba e di shete piso. Sin embargo, e núkleo sumamente chikitu ei ta e fuente di e energia asombroso ku un eksploshon nuklear ta produsí!

“Tur Loke Tin Rosea”

15. Ki lès Yehova a siña Jòb ora el a papia di vários bestia feros?

15 E abundansia di bida di animal riba tera ta otro prueba bibu di Yehova su poder pa krea. Salmo 148 ta menshoná hopi di e kosnan ku ta alabá Yehova, i versíkulo 10 (BPK) ta inkluí “bestianan feros i di kunuku.” Pa mustra pakiko hende mester tin un temor respetuoso di e Kreadó, na un okashon Yehova a papia ku Jòb tokante animalnan manera leon, zebra, toro feros, Behemot (òf, hipopótamo) i Leviatan (aparentemente krokodel). Kiko tabata e lès? Si hende tin miedu di e kriaturanan poderoso, feros i indomabel aki, nan no mester tin asta mas temor respetuoso ainda di esun ku a krea nan?—Jòb, kapítulo 38-41.

16. Kiko ta impreshoná bo tokante algun di e paranan ku Yehova a krea?

16 Salmo 148:10 ta papia tambe di “para ku ta bula.” Djis pensa riba kuantu variedat di para tin! Yehova a konta Jòb di abestrus, ku ta “hari e kabai i su koredó.” I en bèrdat, e para di dos meter i mei haltu aki no por bula, pero e por kore na un velosidat di 65 kilometer pa ora. Un solo salto di dje por alkansá kuater meter i mei! (Jòb 39:13, 18) Di otro banda, albatros ta pasa mayoria di su tempu bulando riba laman. Ora e span su alanan, esakinan ta alkansá kasi 3 meter, lokual ta permitié zueif pa oranan largu sin bati su alanan ni un solo biaha. Na kontraste ku e para aki, blenchi di abeha, di apénas 5 centimeter, ta e para mas chikitu na mundu. E por bati su alanan 80 biaha pa sekònde! Blenchi ta lombra manera pèrla chikitu ku ala, i por tene nan mes na haltu meskos ku un helikòpter i asta bula bai patras.

17. Kon grandi bayena blou ta, i na ki konklushon lógiko nos mester yega ora nos pensa riba e kreashon animal di Yehova?

17 Salmo 148:7 ta bisa ku asta “mònster di laman” ta alabá Yehova. Pensa riba loke hopi hende ta kere ta e animal di mas grandi ku a yega di biba riba e planeta aki: bayena blou. E “mònster” aki di awa hundu por bira 30 meter largu òf asta mas, i pisa mes tantu ku un trupa di 30 olefante adulto. Su lenga so ta pisa mes tantu ku un olefante. Su kurason ta mes grandi ku un outo chikitu. E órgano inmenso aki ta bati solamente 9 biaha pa minüt—na kontraste ku kurason di un blenchi, ku por bati rònt di 1.200 biaha pa minüt. Por lo ménos un dje adernan di bayena blou ta asina grandi ku un mucha lo por gatia dor di dje. Nos kurason siguramente ta impulsá nos pa ripití e yamada ku e buki di Salmo ta konkluí kuné: “Laga tur loke tin rosea alabá SEÑOR.”—Salmo 150:6.

Lèsnan Ku Nos Ta Siña for di Yehova Su Poder pa Krea

18, 19. Kuantu diversidat tin den e kosnan ku Yehova a krea riba e tera aki, i kiko kreashon ta siña nos tokante su soberania?

18 Kiko nos ta siña for di e manera ku Yehova ta usa su poder pa krea? E diversidat ku tin den naturalesa ta laga nos keda asombrá. Un salmista a sklama: “O SEÑOR, ki numeroso bo obranan ta! . . . Tera ta yen di loke bo a krea.” (Salmo 104:24) Esei ta un gran bèrdat! Biólogonan a identifiká mas ku un mion sorto di kriatura bibiente riba tera; ounke tin ta opiná ku lo por tin 10 mion, 30 mion, òf mas mes. Un artista humano por sinti tin biaha ku el a yega n’e límite di su kreatividat. Na kontraste, e kreatividat di Yehova—su poder pa inventá i krea kosnan nobo i distinto—ta klaramente inagotabel.

19 E manera ku Yehova ta usa su poder pa krea ta siña nos algu di su soberania. E palabra mes, “Kreadó,” ta distinguí Yehova for di tur loke tin den universo; tur otro kos ta su “kreashon.” Ni sikiera Yehova su Yu unigénito, kende a fungi komo “trahadó eksperto” durante kreashon nunka ta wòrdu yamá Kreadó òf ko-Kreadó den Beibel. (Proverbionan 8:30; Mateo 19:4) Mas bien, e ta “e primogénito di henter kreashon.” (Kolosensenan 1:15) E posishon ku Yehova ta okupá komo Kreadó ta dun’é e derecho inherente pa e so ehersé poder soberano riba henter universo.—Romanonan 1:20; Revelashon 4:11.

20. Den ki sentido Yehova a sosegá for di tempu ku el a kompletá su kreashon di tera?

20 Yehova a stòp di ehersé su poder pa krea? Wèl, Beibel ta bisa ku ora Yehova a kaba ku su obra di kreashon riba e di seis dia di kreashon, “riba e di shete dia el a sosegá di tur su trabou ku el a hasi.” (Génesis 2:2) Apòstel Pablo a indiká ku e di shete “dia” aki ta míles di aña largu, pues den Pablo su tempu ainda e dia aki tabata transkuriendo. (Hebreonan 4:3-6) Pero e palabra “sosegá” ta nifiká ku Yehova a stòp di traha kompletamente? Nò, Yehova no ta stòp di traha nunka. (Salmo 92:4; Juan 5:17) E echo ku el a sosegá anto ta nifiká simplemente ku el a stòp ku su trabounan di kreashon material riba tera. Sin embargo, su obra di kumpli ku su propósito a sigui sin interupshon. Un di e labornan ei tabata inspirashon di e Skritura Santu. Su obra a inkluí tambe formashon di ‘kriaturanan nobo,’ manera nos lo mira den Kapítulo 19.—2 Korintionan 5:17.

21. Ki influensia Yehova su poder pa krea lo tin pa eternidat riba hende fiel?

21 Ora Yehova su dia di sosiegu yega na su fin, lo e por bisa ku henter su obra riba tera ta “masha bon,” meskos ku el a bisa na final di e seis dianan di kreashon. (Génesis 1:31) Ainda nos tin ku mira kon lo e ehersé su poder ilimitá di krea despues di esei. En todo kaso nos por ta sigur ku e manera ku Yehova lo usa su poder pa krea lo sigui fasiná nos. Pa eternidat nos lo keda siña mas tokante Yehova pa medio di su kreashon. (Eklesiastés 3:11) Mas nos siña di dje, mas profundo nos temor respetuoso di dje lo bira—i mas serka nos lo hala na nos Magnífiko Kreadó.

^ par. 2 Pa bo haña un idea kon enorme e distansia ta, pensa riba esaki: Si bo mester kore e distansia ei ku outo, asta si ta na un velosidat di 160 kilometer pa ora, 24 ora pa dia sin para, lo e tuma bo mas ku shen aña!

^ par. 6 Tin hende ta pensa ku e hendenan den tempu bíbliko lo mester tabata usa teleskopnan primitivo. Segun nan, di ki otro manera anto e hendenan di e tempu ei por tabata sa ku, for di un punto di bista humano, e kantidat di strea ta asina inmenso i inkontabel? E teorianan infundá ei ta laga Yehova, e Outor di Beibel, kompletamente afó.—2 Timoteo 3:16.

^ par. 7 Pensa kuantu tempu lo tuma bo pa djis konta 100 mil mion strea. Si bo por konta na un ritmo di un strea pa sekònde—i keda konta asina 24 ora pa dia—lo e tuma bo 3.171 aña!