1, 2. Letsatsi le bonahatsa matla a Jehova a ho bōpa joang?

NA U kile ua ema pel’a mollo bosiu ho bata? Mohlomong u ne u eme sebakeng se loketseng hantle u omositse matsoho mollong hore u futhumale hamonate. Haeba u o athamela haholo, mocheso o ne o u tlabola. Haeba u emella thōko haholo, moea o batang oa bosiu o ne o u puputla, u be u qhaqhasele.

² Ho na le “mollo” o re futhumatsang motšehare. “Mollo” oo o tuka bohōle ba lik’hilomithara tse ka bang limilione tse 150! * E tlameha ebe letsatsi le na le matla a makaakang, kaha u khona ho utloa mocheso oa lona le le hōle hakaalo! Leha ho le joalo, lefatše le potoloha sebōpi seo se hlollang sa mocheso oa matla a nyutlelie le le hōle ka ho lekaneng. Haeba le ne le le haufi haholo, metsi a teng lefatšeng e ne e tla ba mouoane; haeba le ne le le hōle haholo, a ne a tla fetoha leqhoa kaofela ha ’ona. Boemo leha e le bofe maemong ao a feteletseng bo ne bo tla etsa hore lefatše la rōna le hloke bophelo. Khanya ea letsatsi ea hlokahala bakeng sa bophelo lefatšeng, hape e hloekile ’me e hlahisa liphello tse molemo, ho sa thoe letho ka ho rateha ha eona.—Moeklesia 11:7.

3. Letsatsi le paka ’nete efe ea bohlokoa?

³ Leha ho le joalo, batho ba bangata ba nka letsatsi e se la bohlokoa hakaalo, le hoja bophelo ba bona bo itšetlehile ka lona. Kahoo, ha ba utloisise seo letsatsi le ka re rutang sona. Bibele e re ka Jehova: “U ile ua lokisa mohloli oa leseli, esita le letsatsi.” (Pesaleme ea 74:16) E, letsatsi le tlotlisa Jehova, “Moetsi oa leholimo le lefatše.” (Pesaleme ea 19:1; 146:6) E mpa e le se seng feela sa lihloliloeng tsa leholimo tse se nang palo tse re rutang ka boholo ba matla a Jehova a ho bōpa. A re ke re  hlahlobisiseng tse ling tsa tsona ebe joale re lebisa tlhokomelo ho lefatše le lintho tse phelang ho lona.

4, 5. Letsatsi le matla ebile le leholo hakae, empa le bapa joang le linaleli tse ling?

⁴ E ka ’na eaba ua tseba hore letsatsi la rōna ke naleli. Le bonahala le le leholo ho feta linaleli tseo re li bonang bosiu hobane, ha le bapisoa le tsona, le batla le le haufi. Le matla hakae? Mocheso oa letsatsi e ka ba likhato tse 15 000 000 tsa Celsius khubung ea lona. Haeba u ne u ka nka phatsanyana ea khubu ea letsatsi e lekanang le hloohoana ea nalete, ’me ua e beha mona lefatšeng, u ne u ke ke ua ema u sireletsehile lik’hilomithara tse ka tlaase ho 140 thōko le mohloli oo o monyenyane oa mocheso! Ka motsotsoana o mong le o mong, letsatsi le ntša matla a lekanang le a ho qhoma ha libomo tsa nyutlelie tse limilione tse makholo.

⁵ Letsatsi le leholo hoo lipolanete tse 1 300 000 tse lekanang le lefatše la rōna li ka fellang ka har’a lona. Na letsatsi ke naleli e khōlō ka ho sa tloaelehang? Che, litsebi tsa linaleli li le bitsa naletsana e tšehla. Moapostola Pauluse o ile a ngola hore “naleli e  fapana le naleli ka khanya.” (1 Bakorinthe 15:41) O ne a sa tsebe hore na mantsoe ao a bululetsoeng ke ’nete hakae. Ho na le naleli e ’ngoe e khōlōhali hoo haeba e ne e ka behoa moo letsatsi le leng teng, lefatše la rōna le neng le tla ba ka har’a eona. Naleli e ’ngoe e khōlōhali haeba e ne e ka behoa moo letsatsi le leng teng e ne e tla fihla ho Saturn—le hoja polanete eo e le hōle le lefatše hoo sefofa-sebakeng se mathang ka lebelo le fetang la kulo e betsoang ka sethunya se matla ka makhetlo a fetang a 40, se ileng sa nka lilemo tse ’nè ho fihla ho eona!

6. Bibele e bontša joang hore palo ea linaleli e khōlō haholo ho ea ka pono ea batho?

⁶ Ho bileng ho hlollang le ho feta boholo ba linaleli ke palo ea tsona. Ha e le hantle, Bibele e bontša hore linaleli li ngata hoo li se nang le palo, joalokaha ho le thata ho bala “lehlabathe la leoatle.” (Jeremia 33:22) Polelo ena e bontša hore ho na le linaleli tse ling tse ngata ho feta tseo mahlo a ka li bonang. Etsoe,  haeba mongoli oa Bibele, ea kang Jeremia, a ne a ile a talima sepakapaka bosiu ’me a leka ho bala linaleli tseo a li bonang, o ne a ka bala tse likete tse tharo feela kapa ho feta-feta moo, hobane ke tsona tseo mahlo a motho a ka li bonang a sa sebelise sebonela-hōle bosiu ha ho elile. Palo eo e ka ’na ea bapisoa le ea lehlabathe le tletseng seatla feela. Leha ho le joalo, ’nete ea taba ke hore palo ea linaleli e khōlō haholo, e tšoana le ea lehlabathe la leoatle. * Ke mang ea ka balang palo eo?

7. (a) E ka ’na eaba ho na le linaleli tse kae sehlopheng sa rōna sa linaleli sa Milky Way, hona palo eo e khōlō hakae? (b) Ke hobane’ng ha e le habohlokoa hore ebe litsebi tsa linaleli li fumana ho le thata ho bala lihlopha tsa linaleli, hona see se re ruta’ng ka matla a Jehova a ho bōpa?

⁷ Esaia 40:26 ea araba: “Phahamisetsang mahlo holimo ’me le bone. Ke mang ea bōpileng lintho tsee? Ke Ea hlahisang lekhotla la tsona ka palo, e ’ngoe le e ’ngoe o e bitsa le ka lebitso.” Pesaleme ea 147:4 e re: “O bala palo ea linaleli.” “Palo ea linaleli” e kae? Eo ke potso e thata. Litsebi tsa linaleli li hakanya hore ho na le linaleli tse fetang limilione tse likete tse 100 sehlopheng sa rōna feela sa linaleli sa Milky Way. * Empa sehlopha sa rōna e mpa e le se seng sa lihlopha tse ngata tsa linaleli, ’me bongata ba tsona li na le linaleli tse ngata le ho feta. Ho na le lihlopha tse kae tsa linaleli? Litsebi tse ling tsa linaleli li hakanya hore li ka ba limilione tse likete tse 50. Tse ling li hakanya hore li ka ’na tsa e-ba limilione tse likete tse 125. Kahoo motho o sitoa le ho lekanya palo ea lihlopha tsa linaleli, ho se ho sa thoe letho ka palo e tobileng ea linaleli tsohle tse teng ho tsona tse limilione tse likete. Empa Jehova o tseba palo eo. Ho feta moo, o reha naleli e ’ngoe le e ’ngoe lebitso!

8. (a) U ka hlalosa boholo ba sehlopha sa linaleli sa Milky Way joang? (b) Jehova o laola motsamao oa lihloliloeng tsa leholimo ka mokhoa ofe?

 ⁸ Ho hlolloa ha rōna ho eketseha le ho feta ha re nahana ka boholo ba lihlopha tsa linaleli. Ho ’nile ha hakanngoa hore ho haola sehlopha sa linaleli sa Milky Way ho ka nka lilemo tse ka bang 100 000 tsa ho tsamaea ha leseli. Nahana ka khanya ea leseli e tsamaeang ka lebelo le phahameng la lik’hilomithara tse 300 000 ka motsotsoana. E ne e tla nka lilemo tse 100 000 ho haola sehlopha sa rōna sa linaleli! ’Me lihlopha tse ling tsa linaleli li feta sa rōna ka boholo ka makhetlo a mangata. Bibele e re Jehova o “otlolla” maholimo ana a maholo joalokaha eka ke lesela feela tjee. (Pesaleme ea 104:2) O laola le motsamao oa lintho tsena tse bōpiloeng. Ho tloha thōlenyaneng e teng linaleling ho isa sehlopheng se seholohali sa linaleli, ntho e ’ngoe le e ’ngoe e tsamaea ho ea ka melao ea tlhaho eo Molimo a e behileng le eo a e sebelisang. (Jobo 38:31-33) Kahoo, bo-rasaense ba ’nile ba bapisa motsamao o phethahetseng oa lihloliloeng tsa leholimo le tlhophiso ea tantši e khahlehang! Joale, ak’u nahane ka Ea bōpileng lintho tsena. Na ha u tleloe ke tšabo e nang le tlhompho ha u nahana ka Molimo ea nang le matla a maholohali joalo a ho bōpa?

9, 10. Matla a Jehova a bonahala joang mabapi le boemo boo setsi sa rōna sa lipolanete tse potolohang letsatsi, Jupiter, lefatše le khoeli li leng ho bona?

⁹ Matla a Jehova a ho bōpa a bonahala lehaeng la rōna, e leng lefatše. O behile lefatše ka hloko bokahohleng bona bo boholohali. Bo-rasaense ba bang ba lumela hore lihlopha tse ngata tsa linaleli li ne li ka ’na tsa se ke tsa lumella hore bophelo bo be teng ho tsona ha li bapisoa le polanete e nang le lintho tse phelang e kang ena ea rōna. Karolo e khōlō ea sehlopha sa rōna sa linaleli sa Milky Way e bonahala e ne e sa etsetsoa hore e be le bophelo. Khubu ea eona e tletse linaleli. E na le mahlaseli a mangata a kotsi, ’me linaleli li atisa ho batla li thulana. Meeli ea sehlopha sena sa linaleli ha e na lintho tsa motheo tse hlokahalang bakeng sa bophelo. Setsi sa rōna sa lipolanete tse potolohang letsatsi se sebakeng se loketseng pakeng tsa maemo ao a feteletseng.

 ¹⁰ Lefatše le rua molemo ho mosireletsi oa sefonthoane ea hōle—e leng Jupiter. Jupiter e fetang Lefatše ka makhetlo a sekete, e ntša matla a hlollang a khoheli. Ka phello efe? E hula le hona ho khelosa lintho tse haolang ka lebelo sepakapakeng. Bo-rasaense ba bolela hore ha e ne e se ka Jupiter, lethala la lintho tse khōlō tse tsoibiloang sebakeng le ne le tla ruthutha lefatše ho feta hona joale ka makhetlo a 10 000. Haufi le lona, lefatše la rōna le rua molemo sathelaeteng e ’ngoe e ikhethang—e leng khoeli. Ntle le hore khoeli e ntle le hore e “khantša bosiu,” e boloka lefatše le sekame ka linako tsohle. Ho sekama hona ho etsa hore lefatše le be le linako tsa selemo tse tsitsitseng, tse ka tsejoang esale pele—e leng molemo o mong oa bohlokoa bakeng sa bophelo mona.

11. Sepakapaka sa lefatše se etselitsoe ho ba thebe e sireletsang joang?

¹¹ Matla a Jehova a ho bōpa a bonahala tšobotsing e ’ngoe le e ’ngoe pōpong ea lefatše. Nahana ka sepakapaka, seo e leng thebe e sireletsang. Letsatsi le ntša mahlaseli a phelisang le a bolaeang. Ha mahlaseli a kotsi a fihla karolong e ka holimo ea sepakapaka sa lefatše, a fetola oksijene e tloaelehileng ozone. Ka lehlakoreng le leng, lera leo la ozone le monya boholo ba mahlaseli ao. Ha e le hantle, polanete ea rōna e entsoe e e-na le sekhele sa eona se e sireletsang!

12. Potoloho ea metsi sepakapakeng e bontša matla a Jehova a ho bōpa joang?

¹² Eo e mpa e le tšobotsi e ’ngoe feela ea sepakapaka sa rōna, seo e leng motsoako o rarahaneng oa meea e loketseng ho tšehetsa libōpuoa tse phelang lefatšeng kapa tse haufi le lona. Har’a limakatso tsa sepakapaka ke potoloho ea metsi. Selemo le selemo letsatsi le nyolla metsi a fetang li-cubic kilometer tse 400 000 e le mouoane maoatleng a lefatše. Metsi ao a bōpa maru, ao meea ea sepakapaka e a isang hōle le haufi. Metsi ana, ao joale a seng a sefiloe le ho hloekisoa, a theoha e le pula, lehloa le leqhoa, a boela a tlatsa phepelo ea metsi. Ho joalo feela kaha Moeklesia 1:7 e re: “Melapo eohle e phoroselang ea mariha e phallela leoatleng, empa leha ho le joalo leoatle ha le tlale. Sebakeng seo melapo e phoroselang ea mariha e phallelang ho sona, e khutlela ho sona e le hore e ka phalla.” Ke Jehova feela ea neng a ka qalisa potoloho e joalo.

13. Re bona bopaki bofe ba matla a ’Mōpi limeleng le mobung oa lefatše?

 ¹³ Kae le kae moo re bonang bophelo teng, re bona bopaki ba matla a ’Mōpi. Ho tloha ho li-redwood tse telele ho feta mehaho e phahameng ea mekato e fetang 30 ho isa ho limela tse nyenyane haholo tse runyang maoatleng le tse fanang ka karolo e khōlō ea oksijene eo re e hemang, matla a Jehova a ho bōpa aa bonahala. Mobu ka booona o tletse lintho tse phelang—libōkō, hlobo, le likokoanyana tse nyenyane hoo li sa bonahaleng, tsohle li sebetsa hammoho ka tsela e rarahaneng ho thusa limela ho hōla. Ka ho loketseng, Bibele e re mobu o na le matla.—Genese 4:12.

14. Athomo e nyenyane e na le matla a makae?

¹⁴ Ntle ho pelaelo, Jehova ke “Moetsi oa lefatše ka matla a hae.” (Jeremia 10:12) Matla a Molimo a bonahala esita le linthong tse nyenyane ka ho fetisisa tseo a li bōpileng. Ka mohlala, liathomo tse milione tse pakiloeng nģa e le ’ngoe ha li lekane le moriri oa motho ka botenya. Esita leha athomo e ne e ka sarolloa ho fihlela e lekana le mohaho o mekato e 14 ka bolelele, khubu ea eona e ne e tla lekana le thollo ea letsoai feela e mokatong oa bosupa. Leha ho le joalo, khubu eo e nyenyane haholo ke oona mohloli oa matla a hlollang a lokolloang ha nyutlelie e phatloha!

15. Ka ho bua ka liphoofolo tse sa tšoaneng tse hlaha, Jehova o ile a ruta Jobo thuto efe?

¹⁵ Bopaki bo bong bo hlakileng ba matla a Jehova a ho bōpa bo liphoofolong tse ngata tse phelang lefatšeng. Pesaleme ea 148 e thathamisa lintho tse ngata tse rorisang Jehova, ’me temana ea 10 e akarelletsa “lōna liphoofolo tse hlaha le lōna liphoofolo tsohle tse ruuoang.” Ha a bontša hore na ke hobane’ng ha motho a lokela ho tšaba ’Mōpi ka tšabo e nang le tlhompho, Jehova o ile a bua le Jobo ka liphoofolo tse kang tau, qoaha, poho e hlaha, Behemothe (kapa kubu) le Leviathane (e leng koena, kamoo ho bonahalang kateng). E le ha a bontša’ng? Hore haeba motho a hlolloa ke libōpuoa tsena tse matla, tse tšabehang le tse sa thapeng, o lokela ho ikutloa joang ka ’Mōpi oa tsona?—Jobo, khaolo ea 38-41.

16. Ke’ng se u khahlang ka tse ling tsa linonyana tseo Jehova a li bōpileng?

 ¹⁶ Pesaleme ea 148:10 e boetse e bua ka “linonyana tse nang le mapheo.” Ak’u nahane feela ka mefuta ea tsona e sa tšoaneng! Jehova o ile a bolella Jobo ka mpshe, e ‘tšehang pere le mopalami oa eona.’ Ka sebele, le hoja e ka ’na eaba nonyana ena e bolelele ba limithara tse 2,5 ha e khone ho fofa, e khona ho matha lik’hilomithara tse 65 ka hora, e namalatsa limithara tse 4,5 ka nako e le ’ngoe! (Jobo 39:13, 18) Ka lehlakoreng le leng, nonyana e bitsoang albatross e qeta boholo ba nako ea eona ea bophelo e fofa holim’a maoatle. Nonyana ena eo ha e otlolotse mapheo a etsang bophara ba limithara tse tharo, e khona ho lelemela feela ha e fofa. E ka ’na ea qeta lihora e fofa e phukalalitse mapheo e sa a uputse. Ka lehlakoreng le leng, bee hummingbird ke nonyana e nyenyane ka ho fetisisa lefatšeng, e bolelele ba lisenthimithara tsa hlano feela. E ka ’na ea uputsa mapheo ka makhetlo a isang ho a 80 ka motsotsoana! Li-hummingbird tse phatsimang tse kang mahakoe a manyenyane a nang le mapheo, li ka ōkaōka joaloka liroala-nkhoana esita le ho fofa ka santhao.

17. Leruarua le leholo hakae, hona re lokela ho etsa qeto efe e utloahalang ka mor’a ho nahana ka liphoofolo tseo Jehova a li bōpileng?

¹⁷ Pesaleme ea 148:7 e re esita le “liphoofolo tsa litonanahali tsa leoatle” li rorisa Jehova. Ak’u nahane ka phoofolo eo ba bangata ba lumelang hore ke eona e khōlō ka ho fetisisa e kileng ea phela polaneteng ena, e leng leruarua le leputsoa. “Phoofolo [ena] ea tonanahali” e phelang leoatleng e ka ’na ea e-ba bolelele ba limithara tse 30 kapa ho feta. Ka boima e ka ’na ea lekana le mohlape oa litlou tse 30 tse khōlō. Leleme la eona feela le lekana le tlou e le ’ngoe ka boima. Pelo ea eona e lekana le koloi e nyenyane. Setho sena se seholohali se otla ka makhetlo a 9 feela ka motsotso—ho fapana le pelo ea hummingbird, e ka ’nang ea otla ka makhetlo a ka bang 1 200 ka motsotso. Bonyane o mong oa methapo ea mali ea leruarua le leputsoa o moholo hoo ngoana a ka khasang ka har’a oona. Ka sebele lipelo tsa rōna li re susumelletsa ho arabela khothatsong e qetellang bukeng ea Lipesaleme: “Ntho e ’ngoe le e ’ngoe e phefumolohang—e ke e rorise Jah.”—Pesaleme ea 150:6.

18, 19. Lintho tse phelang tseo Jehova a li entseng lefatšeng li entsoe ka mefuta e fapa-fapaneng hakae, hona pōpo e re ruta eng ka bobusi ba hae?

¹⁸ Re ithuta eng tšebelisong ea Jehova ea matla a hae a ho bōpa? Re hlolloa ke mefuta e sa tšoaneng ea pōpo. Mopesaleme e mong o ile a hooa: “Jehova, mesebetsi ea hao e mengata hakaakang! . . . Lefatše le tletse lihlahisoa tsa hao.” (Pesaleme ea 104:24) Seo ke ’nete hakaakang! Litsebi tsa baeloji li fumane mefuta e fetang milione ea lintho tse phelang lefatšeng; leha ho le joalo, maikutlo a tsona aa fapana tabeng ea hore na ebe mohlomong ho ka ba le e meng e limilione tse 10, e limilione tse 30, kapa ho feta. Motho ea etsang litšoantšo a ka ’na a iphumana ka nako e ’ngoe a feletsoe ke likhopolo tsa ho qapa. Ho fapana le hoo, likhopolo tsa Jehova tsa ho qapa—matla a hae a ho qapa le ho bōpa lintho tse ncha tse fapa-fapaneng—ka ho hlakileng ke tse ke keng tsa fela.

¹⁹ Ho sebelisa ha Jehova matla a hae a ho bōpa ho re ruta ho hong ka bobusi ba hae. Lentsoe “’Mōpi” ka bolona le khetholla Jehova ho ntho e ’ngoe le e ’ngoe bokahohleng, tseo kaofela ha tsona e leng “pōpo.” Esita le Mora oa Jehova ea tsoetsoeng a ’notši, ea ileng a sebeletsa e le “mosebetsi ea hloahloa” nakong ea pōpo, ha ho mohla a bitsoang ’Mōpi kapa ’Mōpi-’moho ka Bibeleng. (Liproverbia 8:30; Matheu 19:4) Ho e-na le hoo, ke “letsibolo la pōpo eohle.” (Bakolose 1:15) Boemo ba Jehova e le ’Mōpi bo mo fa tokelo ea motheo ea ho  sebelisa matla a bobusi ka ho feletseng bokahohleng bohle.—Baroma 1:20; Tšenolo 4:11.

20. Jehova o phomotse ka kutloisiso efe ho tloha ha a qeta pōpo ea hae ea lefatšeng?

²⁰ Na Jehova o khaolitse ho sebelisa matla a hae a ho bōpa? Ha e le hantle, Bibele e bolela hore ha Jehova a qeta mosebetsi oa hae oa pōpo ka letsatsi la botšelela la pōpo, o ile “a phomola ka letsatsi la bosupa mosebetsing oohle oa hae oo a o entseng.” (Genese 2:2) Moapostola Pauluse o ile a bontša hore “letsatsi” lena la bosupa le bolelele ba lilemo tse likete, kaha le ne le ntse le tsoela pele mehleng ea hae. (Baheberu 4:3-6) Empa na ho “phomola” ho bolela hore Jehova o khaolitse ho sebetsa ka ho feletseng? Che, ha ho mohla Jehova a khaotsang ho sebetsa. (Pesaleme ea 92:4; Johanne 5:17) Kahoo, e tlameha ebe ho phomola ha hae ho mpa ho bolela ho emisa mosebetsi oa hae oa ho bōpa lintho tse bonahalang lefatšeng. Leha ho le joalo, mosebetsi oa hae oa ho phetha merero ea hae o tsoetse pele o sa sitisoe ke letho. Mosebetsi oo o ne o akarelletsa ho bululeloa ha Mangolo a Halalelang. Mosebetsi oa hae o bile oa akarelletsa ho hlahisoa ha “pōpo e ncha,” e tla tšohloa Khaolong ea 19.—2 Bakorinthe 5:17.

21. Matla a Jehova a ho bōpa a tla ama batho ba tšepahalang joang ka ho sa feleng?

²¹ Ha letsatsi la Jehova la phomolo le fela qetellong, o tla khona ho phatlalatsa mosebetsi oohle oa hae lefatšeng e le o “molemo haholo,” feela joalokaha a ile a phatlalatsa qetellong ea matsatsi a tšeletseng a pōpo. (Genese 1:31) Hore na a ka khetha ho sebelisa matla a hae a se nang moeli a ho bōpa ka tsela efe ka morao ho moo, ha re tsebe. Boemong leha e le bofe, e se eka re ka kholiseha hore re tla ’ne re hlolloe ke tsela eo Jehova a sebelisang matla a ho bōpa ka eona. Re tla ithuta ka Jehova ka ho eketsehileng pōpong ea hae, ka ho sa feleng. (Moeklesia 3:11) Ha re ntse re ithuta ka ho eketsehileng ka eena, tšabo ea rōna e nang le tlhompho e tla teba haholoanyane—’me re tla atamela haholoanyane ho ’Mōpi oa rōna e Moholo.