1, 2. Kumbi lumwi lilongo wuli nthazi zakulenga zaku Yehova?

 KUMBI ntchinthu wuli cho chichitika asani muwotha motu ndi usiku nyengu yakuzizira? Panyaki mujaku pataliku kuti chifundizi cha motu chikufikeningi umampha. Asani mwaja nawu pafupi ukongwa mungavwa so kotcha ukongwa, ndipu asani mwaja nawu so patali ukongwa mungavwa kuzizira ukongwa.

² Pe “motu” unyaki wo ufundisa maliŵavu ngidu nyengu ya musana. “Motu” wenuwu we pa mtunda wa makilomita 150 miliyoni kutuliya panu pacharu chapasi! a Motu wenuwu ndi lumwi. Lumwi le ndi nthazi ukongwa. Chinanga kuti le kutali ukongwa, tituvwa mbwenu kotcha kwaki! Charu chapasi che pamtunda wakwenere kutuliya po pe lumwi. Tikamba viyo chifukwa, asani charu chingaja pafupi ukongwa ndi lumwi, maji ngosi ngangaphwa pacharu. Ndipu asani chingaja so kutali ukongwa, maji ngosi pacharu chapasi ngangakhoma. Kweni, asani charu chingaja kutali ukongwa ndi lumwi pamwenga kufupi ukongwa, ndikuti pangaŵavi chamoyu chechosi pacharu chapasi. Mwaviyo, ukweru wa lumwi ngwakukhumbika ukongwa kuti pacharu paje vamoyu. Ukweru wenuwu ukondwesa kuwuwona kweniso utovya kuti charu chiwonekengi chakutowa.—Wakutawula 11:7.

3. Kumbi lumwi lititisambizanji?

³ Kweni ŵanthu anandi atilitoliyaku kanthu cha lumwi chinanga kuti umoyu wawu uthemba lumwi lenili. Ndichu chifukwa chaki yiwu aziŵa cha vo tingasambira ku lumwi. Pakukamba vaku Yehova, Bayibolu likamba kuti: “Ndimwi mukupanga ukweru ndipuso lumwi.” (Salimo 74:16) Kukamba uneneska, lumwi lipereka unkhankhu kwaku Yehova, “yo wakupanga kuchanya ndi charu chapasi.” (Salimo 19:1; 146:6) Kweni lumwi ndimoza mwa nyenyezi zambula  kuŵerengeka kuchanya, zo zititisambiza vakukwaskana ndi nthazi zikulu zakulenga zaku Yehova. Tiyeni sonu tikambiskani vinyaki mwa vinthu venivi vo Yehova wakulenga, pavuli paki tikambiskanengi vakukwaskana ndi charu chapasi ndi vamoyu vo ve mwenimo.

4, 5. Kumbi lumwi ndikulu wuli kweniso ndanthazi wuli, nanga lipambana wuli ndi nyenyezi zinyaki?

⁴ Tikayika cha kuti muziŵa kuti lumwi nalu ndi nyenyezi. Liwoneka likulu kuphara nyenyezi zo tiwona ndi usiku chifukwa ilu le kufupiku ndi charu chapasi kuyeruzgiya ndi nyenyezi zinyaki zosi. Kumbi lumwi ndanthazi wuli? Pakatikati pa lumwi patotcha ukongwa pafufupi madigiri 15 miliyoni seshasi. Asani mungato kachibanthu ka lumwi kakuyanana ndi kanje ka mpiru ndi kukaŵika pacharu chapasi, kuti muleki kufya, mungakhumbika kuma pa mtunda wa makilomita 140 kutuliya penipo mwakaŵika! Pa sekondi yeyosi, lumwi lituzga nthazi zakuyanana ndi nthazi za mabomba mamiliyoni nganandi nga nyukiliya ngo ngaphulika.

⁵ Lumwi ndikulu ukongwa mwakuti mukhoza kusere mapulaneti ngakulungakulu nge pulaneti la charu chapasi ngakujumpha 1,300,000. Kweni, kumbi lumwi ndilu nyenyezi yikulu ukongwa? Awa,  veviyo chifukwa asayansi akamba kuti lumwi ndi nyenyezi yimana ukongwa pakuyeruzgiya ndi nyenyezi zinyaki. Wakutumika Paulo wangulemba kuti “unkhankhu wa nyenyezi zakupambanapambana ngwakupambanapambana so.” (1 Akorinto 15:41) Kwambula kuwovyeka ndi mzimu wakupaturika, Paulo watingi waziŵengi cha uneneska wa mazu ngenanga. Pe nyenyezi yinyaki yo njikulu ukongwa, yo asani yingaŵikika pamalu po pe lumwi, charu chidu chapasi chingasere mukati mwa nyenyezi yeniyo. Kweniso pe nyenyezi yinyaki yo njikulu ukongwa, yeniyo asani yingaŵikika so pa malu ngenanga, yingajumpha charu chapasi mpaka kuchifika ku pulaneti lo lidanika kuti Saturn. Pulaneti lenili le kutali ukongwa ndi charu chapasi mwakuti mu vyaka vo vajumpha, chombu chakulutiya ku mapulaneti nganyaki cho ŵanthu akwera, chingwenda kwa vyaka vinayi kuti chikafiki ku pulaneti yeniyi chinanga kuti chatchimbiyanga ukongwa, kujumpha maulendu 40 nga sipidi ya mpholopolu ya futi yanthazi ukongwa!

6. Kumbi Bayibolu lilongo wuli kuti nyenyezi zilipu zinandi ukongwa kuphara zo masu ngidu ngawona?

 ⁶ Chinthu chinyaki so chakukondwesa ukongwa kusazgiyapu pa kukuwa kwa nyenyezi zenizi, ntchakuti zilipu zinandi ukongwa. Bayibolu lilongo kuti nyenyezi zilipu zinandi ukongwa mwakuti tingafiska cha kuziŵerenga nge mo tingatondeke kuŵerenga “mchenga wa munyanja.” (Yeremiya 33:22) Fundu yeniyi yilongo kuti nyenyezi zilipu zinandi ukongwa kuluska zo masu ngidu ngangawona kwambula kugwiriskiya ntchitu chipangizu chinyaki chechosi. Mwakuyeruzgiyapu, asani wakulemba Bayibolu nge mo wenge Yeremiya wakalereskengi kuchanya ndi kuŵerenga nyenyezi, watingi wafiskengi kuŵerenga ŵaka nyenyezi 3,000 pe pamwenga kujumphiyaku kamanavi chifukwa ndizu masu ngidu ngangafiska kuwona usiku. Nambala yeniyi yingayanana ŵaka ndi mchenga wo munthu wangafiska kusunga kujanja. Chinanga kuti veviyo, uneneska ngwakuti nyenyezi zilipu zinandi ukongwa nge mo ulili mchenga wamunyanja. b Ndiyani yo wangafiska kuŵerenga nyenyezi zosi zenizi?

7. Kumbi asayansi asachizga kuti mumulalagomba widu wa Milky Way mwe nyenyezi zilinga, nanga kuchanya kwe milalagomba yilinga?

⁷ Lemba la Yesaya 40:26 limuka kuti: “Yunuskiyani masu nginu kuchanya ndipu wonani. Ndiyani yo wakulenga vinthu venivi? Ndi Mweniyo walongozga magulu nga vinthu venivi ndi kuviŵerenga; Vosi watividana mazina.” Lemba la Salimo 147:4 likamba kuti: “Iyu waŵerenga nyenyezi.” Kumbi “nyenyezi zilipu zilinga”? Fumbu lenili ndipusu cha kulimuka. Asayansi wo afufuza vinthu vakuchanya asachizga kuti mumulalagomba wo udanika kuti Milky Way mwe nyenyezi zakujumpha 100 biliyoni. c Anyaki awona kuti zijumpha penapa. Kweni mulalagomba widu wa Milky Way ngumoza mwa milalagomba yinandi yo ye kuchanya, ndipu yinandi mwa milalagomba yeniyi ye ndi nyenyezi zinandi ukongwa kuphara zo ze mumulalagomba  wa Milky Way. Kumbi milalagomba yilipu yilinga? Asayansi asachizga kuti pe milalagomba pafufupi mabiliyoni nganandi pamwenga so matililiyoni. Venivi vilongo kuti munthu wangaziŵa cha unandi wa milalagomba kweniso unandi wa nyenyezi zo ze mumilalagomba yeniyi. Kweni Yehova waziŵa unandi waki. Kusazgiyapu yapa, nyenyezi yeyosi watiyidana zina laki!

8. (a) Kumbi mulalagomba wa Milky Way ngukulu wuli? (b) Kumbi Yehova wativilongozga wuli vinthu vakuchanya?

⁸ Tingayamba kumutumbika ukongwa Chiuta asani tingaŵanaŵaniya kukuwa kwa milalagomba yo ye kuchanya. Ŵanthu anyaki asachizga kuti mulalagomba wa Milky Way ngutali ndipu ungayanana waka ndi mtunda wo ukweru ungayenda pa vyaka 100,000. Tikamba viyo chifukwa ukweru utenda pa sipidi ya makilomita 300,000 pa sekondi yeyosi. Venivi vilongo kuti ukweru ungato vyaka 100,000 kuti umalizi kwenda mu mulalagomba widu wa Milky Way! Ndipu milalagomba yinyaki njikulu ukongwa kuphara mulalagomba widu. Bayibolu likamba kuti Yehova watambasuwa “kuchanya” nge mo munthu watambasuliya salu. (Salimo 104:2) Kweniso Iyu ndiyu walongozga mo vinthu venivi vitenere kwende. Kwambiya pa kanthu kamana ukongwa nge fuvu, mpaka pa mulalagomba ukulu ukongwa, chechosi chitenda mwakukoliyana ndi marangu nga mu chilengedu ngo Chiuta wakujalikiska. (Yobu 38:31-33) Mwaviyo, asayansi anyaki ayeruzgiya mo nyenyezi kweniso milalagomba vitende mwandondomeku ndi mo aviniya masaza nganyaki ngakunozga ukongwa mwandondomeku. Sonu aŵanaŵaniyani ŵaka va munthu Yo wakulenga vinthu venivi. Tikayika cha kuti muzukuma ukongwa ndi nthazi zikulu zakulenga zo Chiuta wenazu.

9, 10. Ntchifukwa wuli tingakamba kuti Yehova wakuŵika charu chapasi pamalu ngamampha ukongwa, nanga kumbi venivi vititisambizanji vakukwaskana ndi iyu?

⁹ Nthazi zakulenga zaku Yehova ziwoneke umampha ukongwa pa charu chapasi po tija. Iyu wakujalikiska charu pa malu ngakwenere. Asayansi anyaki agomezga kuti mumilalagomba yinandi yo yilipu, mungasanirika cha pulaneti lo mungaja vinthu vamoyu mwakuyanana ndi pulaneti lidu la charu chapasi. Mwakuyeruzgiyapu, chigaŵa chikulu cha mulalagomba widu wa Milky Way chikupangikiya kuti mujengi vamoyu cha. Ve viyo chifukwa pakati pa mulalagomba  wenuwu pe nyenyezi zinandi, patotcha ukongwa ndipu kanandi nyenyezi zija nge zimwanyanengi. Mumphepeti mwa mulalagomba wenuwu mulivi vinthu vinandi vo vingawovya kuti vamoyu vilutirizgi kuja ndi umoyu. Lumwi kweniso vinthu vinyaki vo vikuzunguliya lumwi lenili vikuŵikika pa malu ngakwenere ukongwa.

¹⁰ Charu chapasi chivikilirika ndi pulaneti linyaki lo ndikulu ukongwa kweniso le kutali ukongwa lo lidanika kuti Jupiter. Pulaneti la Jupiter ndikulu ukongwa maulendu ngakujumpha 1,000 kuluska charu chapasi ndipu le ndi nthazi zakuguza vinthu. Chifukwa cha venivi, pulaneti lenili liguza vinthu vikuluvikulu vo vitenda kuchanya. Asayansi akamba kuti kukaŵengevi pulaneti la Jupiter, mphanyi kutunya vuwa yakofya ukongwa maulendu 10,000 kujumpha mo yinyiya pasonu panu. Chinthu chinyaki so ntchakuti charu chapasi, che kufupi ndi mwezi. Kusazgiyapu pa kutowa kwaki kweniso ukweru wo upereka ndi “usiku,” mwezi utovya kuti charu chapasi chije mwakuyegama pamalu ngamoza kwambula kutuwamu mumalu ngaki. Kuja mwakuyegama kwenuku ndiku kuchitiska kuti nyengu zisinthengisinthengi pacharu chapasi, vo vitovya kuti umoyu ujengi wakukondwesa.

11. Kumbi mphepu yo ye mude yikupangika wuli kuti yitivikiriyengi?

¹¹ Nthazi zakulenga zaku Yehova ziwoneke so ukongwa pa mo wakulenge charu chapasi. Ŵanaŵaniyani vakukwaskana ndi mphepu yinyaki ya mude, yo yititivikiliya ku vinthu vakofya. Mwakuyeruzgiyapu, lumwi lituzga malazi ngamampha kweniso ngo ngangabaya vamoyu. Asani malazi ngakubaya vamoyu ngenanga ngafika mude, ngasintha mphepu ya okusijini kuja mphepu yo yidanika kuti ozoni. Venivi vitovya kuti pacharu chapasi paleki kufika malazi ngakofya ukongwa. Mwaviyo, tingakamba kuti charu chapasi chikupangika munthowa yakuti chijivikiriyengi chija.

12. Kumbi mo maji ngatende vilongo wuli nthazi zakulenga zaku Yehova?

¹² Mude ndimu mutuwa mphepu yo tikhumbikiya kweniso mwe vinthu vinandi vo vitovya kuti pacharu paje vamoyu. Chimoza mwa vinthu vakukondwesa vo ve mude ndi mo vuwa yipangikiya. Chaka chechosi, lumwi lichitiska kuti maji nganandi ukongwa (400,000 cu km) ngayupukiyengi kuchanya. Chifukwa cha mphepu yo yisanirika mude, maji ngenanga ngapanga mitambu. Ndipu maji ngenanga ngo ngaŵavi chiheni chechosi, ngatuwa pacharu nge vuwa, sinoo kweniso maji ngakukhoma ndipu ngazaza mumisinji kweniso munyanja. Venivi viyanana waka ndi vo lemba la Wakutawula 1:7 likamba kuti: “Misinji yosi yidira maji munyanja, kweni nyanja yizaza cha. Pavuli  paki, misinji yiwere ko yituliya kuti yikayambi so kwenda.” Ndi Yehova pe yija yo wangachitiska kuti maji ngazunguliyengi viyo.

13. Kumbi vakume kweniso vinthu vo visanirika mudongu vilongo wuli nthazi zakulenga zaku Yehova?

¹³ Vamoyu vosi vo tiwona vilongo nthazi zakulenga zo Mlengi widu wenazu. Mwakuyeruzgiyapu, pe vimiti vinyaki vikuluvikulu vo vidanika kuti redwoods vo vitalika ukongwa kujumpha nyumba 30 zakuyerekana, ndipuso pe mitundu yinyaki ya vakume vimanavimana ukongwa vo vingawoneka mwakugwiriskiya ntchitu mayikulosikopu pe, vo visanirika munyanja zikuluzikulu ndipu vituzga mphepu yinandi ya okusijini yo tituta. Vinthu venivi vilongo nthazi zakulenga zo Yehova wenazu. Mudongu namu mwe vamoyu vinandi vimanavimana nge nyongu, tividononu tinyaki timanatimana kweniso vinthu vinyaki, ndipu vosi vigwira ntchitu mwakukoliyana kuwovya kuti vakume vikuwi umampha. Mphaki kuti Bayibolu likamba kuti dongu le ndi nthazi.—Genezesi 4:12, mazu ngamumphata.

14. Kumbi ka atomu kamana ukongwa ke ndi nthazi wuli?

¹⁴ Vinthu vosi venivi vilongore limu kuti Yehova ndiyu “wakupanga charu chapasi ndi nthazi zaki.” (Yeremiya 10:12) Nthazi zaku Chiuta ziwoneke chinanga ndi mu tinthu timanatimana ukongwa to wakulenga. Mwakuyeruzgiyapu, asani tinthu tinyaki to tidanika kuti atomu takukwana 1 miliyoni mungatiŵika pamoza, tingayanana cha ndi ukulu wa sisi la munthu. Pakati pa atomu pe kanthu kanyaki kamana ukongwa. Kanthu kenaka nkhanthazi ukongwa mwakuti ŵanthu atikagwiriskikiya ntchitu pakupanga mabomba nganthazi ukongwa nga nyukiliya!

15. Kumbi Yehova wangumusambiza fundu wuli Yobu po wakambiskananga nayu vakukwaskana ndi vinyama vamudondu?

¹⁵ Ukaboni unyaki wo ulongo pakweru nthazi zakulenga zaku Yehova, mbunandi wa vamoyu vakupambanapambana vo ve pacharu chapasi. Lemba la Salimo 148 likonkhoska vinthu vinandi vo vithamika Yehova, ndipu pa vesi 10 pakamba va “nyama zamudondu ndipuso . . . nyama zosi zakuŵeta.” Kuti walongo chifukwa cho munthu wakhumbikiya kumuwopa Mlengi, nyengu yinyaki Yehova wangulongoro ndi Yobu vakukwaskana ndi nyama zinyaki nge nkharamu, bulu wamudondu, njati, Behemoti (pamwenga kuti Boku) ndipuso Leviyatani (viwoneka kuti mwenuyu ndi mung’ona). Kumbi Yehova wakhumbanga kumusambiza fundu wuli Yobu? Fundu yaki njakuti,  asani munthu wachita mantha ndi vinyama vanthazi venivi, vakofya kweniso vo ŵanthu angaviŵeta cha, wangatondeka wuli kumuwopa Mlengi?—Yobu, machaputala 38-41.

16. Ntchinthu wuli chitikukondweskani ndi viyuni vinyaki vo Yehova wakulenga?

¹⁶ Lemba la Salimo 148:10 likonkhoska so vakukwaskana ndi “viyuni.” Aŵanaŵaniyani mitundu yakupambanapambana ya viyuni! Mwakuyeruzgiyapu, Yehova wangukambiya Yobu vakukwaskana ndi chiyuni cha nthiŵatiŵa cho “chiseka hachi ndi yo wakwerapu.” Chiyuni ichi ntchitali mamita ngaŵi ndi hafu ndipu chiphululuka cha, kweni chingatchimbiya mtunda wa makilomita 65 pa ora limoza, ndipuso kutuwa pa sitepu yinyaki kufika pa yinyaki patalika mamita 4.5. (Yobu 39:13, 18) Pe so chiyuni chinyaki cho chiwoneka nge chibaka cho chidanika kuti albatross, chenicho nyengu yinandi ya umoyu waki chiphululuka pachanya pa maji munyanja. Mapapa nga chiyuni ichi ngatali mamita ngatatu ndipu chingaphululuka kwambula kukhupizga mapapa ngaki kwa maora nganandi. Mwakupambana ndi viyuni venivi, pe kayuni kanyaki kakuwoneka nge ka msonkhu ko kadanika kuti bee hummingbird. Kayuni kenaka nkhatali masentimita 5 pe, ndipu ndiku kamana ukongwa pa tiyuni tosi pacharu chapasi. Kangakhupizga mapapa ngaki maulendu 80 pa sekondi yimoza! Tiyuni ta hummingbird nthakung’anima nge timwa timanatimana takuzirwa, ndipu tingaphululukiya kuvuli kweniso kuma muchanya nge mo yichitiya ndegi ya helokopita.

17. Kumbi chisomba cha blue whale ntchikulu wuli, nanga mutuvwa wuli mumtima asani muŵanaŵaniya vinyama vo Yehova wakulenga?

¹⁷ Lemba la Salimo 148:7 likamba kuti chinanga ndi “vamoyu . . . va munyanja” vithamika Yehova. Aŵanaŵaniyani za nyama yo ŵanthu anandi akamba kuti njikulu ukongwa kuluska nyama zosi pacharu chapasi, yo yidanika kuti blue whale. Chisomba chenichi chisanirika munyanja zikuluzikulu. Chingatalika mamita 30 pamwenga kujumpha ndipu uzitu waki ungayanana waka ndi uzitu wa njovu 30 zikuluzikulu. Uzitu wa lilimi laki ungayanana waka ndi uzitu wa njovu yimoza. Mtima waki ngukulu ukongwa ndipu ungayanana waka ndi galimotu yimana, kweniso ututa maulendu 9 pe pa miniti yeyosi. Venivi vakupambana ndi mtima wakayuni ka hummingbird, ko katuta maulendu 1,200 pa miniti yeyosi. Umoza mwa misipi ya chisomba cha blue whale, ngukulu ukongwa mwakuti mwana munamana wangakwaŵamu umamphaumampha. Kukamba uneneska, mitima yidu yititichitiska kuwereza kukamba mazu ngo nge muchaputala chakumaliya  cha buku la Salimo ngakuti: “Chinthu chechosi cho chituta chithamiki Ya.”—Salimo 150:6.

18, 19. Kumbi vinthu vamoyu vo Yehova wakulenga ndi vinandi wuli, nanga kumbi chilengedu chititisambizganji vakukwaskana ndi ulamuliru waki?

¹⁸ Kumbi tisambiranji pa mo Yehova wagwiriskiya ntchitu nthazi zaki zakulenga? Tizukuma ukongwa ndi vinthu vakupambanapambana vo Iyu wakulenga. Munthu munyaki yo wangulembaku buku la Masalimo wangukamba kuti: “Ntchitu zinu zinandi ukongwa yimwi Yehova! . . . Charu chapasi chazaza ndi vinthu vo yimwi mukupanga.” (Salimo 104:24) Mazu yanga ngauneneska nadi! Asayansi wo afufuza vinthu vamoyu akusaniya kuti pacharu chapasi pe mitundu yakujumpha 1 miliyoni ya vinthu vamoyu, kweni anyaki aŵanaŵana kuti pe mitundu yambula kuŵerengeka ya vinthu vamoyu. Munthu yo we ndi lusu lakujambula vithuzi pamanja, nyengu zinyaki vakuti wajambuli vingamusoŵa. Mwakupambana ndi munthu walusu mwenuyu, lusu lakupanga vinthu lo Yehova wenalu, kung’anamuwa nthazi zaki zakuŵanaŵana kweniso kupanga vinthu vinyaki vasonu, limala cha.

¹⁹ Mo Yehova wagwiriskiya ntchitu nthazi zaki zakulenga, vititisambiza vakukwaskana ndi ulamuliru waki. Mazu ngakuti “Mlengi,” ngalongo kupambana pakati paku Yehova ndi chinthu chinyaki  chechosi muchilengedu cho chiziŵika kuti “chakulengeka.” Ndipu chinanga ndi Mwana waki wakwanjiwa yo wenga nge “mumisili walusu” pa nyengu yo charu chalengekiyanga, mu Bayibolu wakudanikapu cha kuti Mlengi. (Nthanthi 8:30; Mateyu 19:4) Mumalu mwaki, iyu ndiyu “wakwamba kuwaku pa chilengedu chosi.” (Akolose 1:15) Chifukwa chakuti Yehova ndiyu wakulenga chechosi, iyu pe ndiyu we ndi nthazi zakulamuliya weyosi kweniso chechosi.—Aroma 1:20; Chivumbuzi 4:11.

20. Kumbi mazu ngakuti Yehova wangupumuwa wati wamaliza kulenga charu ngang’anamuwanji?

²⁰ Kumbi Yehova wakuleka kugwiriskiya ntchitu nthazi zaki zakulenga? Bayibolu likamba kuti Yehova wati wamaliza ntchitu yaki yakulenga pa zuŵa la 6, “pa zuŵa la 7 wangwamba kupumuwa ku ntchitu yaki yosi yo wachitanga.” (Genezesi 2:2) Wakutumika Paulo wangulongo kuti “zuŵa” la 7 lenili nditali vyaka masauzandi nganandi, chifukwa mu nyengu yaki, zuŵa ili lenga leche kulutiriya. (Aheberi 4:3-6) Kweni kumbi mazu ngakuti ‘kupumuwa’ ngang’anamuwa kuti wakuleke limu kugwira ntchitu yeyosi? Awa, Yehova waleka cha kugwira ntchitu. (Salimo 92:4; Yohane 5:17) Mwaviyo, kupumuwa uku kutenere kuti kung’anamuwa kuti wakuleka kugwira ntchitu yakulenga vinthu pacharu chapasi. Kweni wakuleka cha kugwira ntchitu pakukhumba kufiska chilatu chaki. Mwakuyeruzgiyapu, iyu wakuchitiska kuti Malemba Ngakupaturika ngalembeki. Kweniso wawunganiska vinthu vo Bayibolu likamba kuti “chakulengeka chifya,” cho chazamukonkhoskeka umampha mu mutu 19.—2 Akorinto 5:17.

21. Pa nyengu yo tazamuja ndi umoyu kwamuyaya, kumbi tazamukuvwa wuli mumtima pakuŵanaŵaniya nthazi zakulenga zaku Yehova?

²¹ Asani zuŵa lakupumuliya laku Yehova lazifika kukumaliya, ndipu wazamukamba kuti ntchitu yaki yosi pacharu chapasi ‘yenga umampha ukongwa,’ nge mo wangukambiya pakumaliya pa zuŵa la 6 lakulenge vinthu. (Genezesi 1:31) Kweni tiziŵa cha mo wazamugwiriskiya ntchitu nthazi zaki zakulenga kunthazi asani zuŵa laki lakupumuliya lazimala. Kweni mwemosi mo vazamuŵiya, tisimikiza kuti nyengu zosi tazamulutirizga mbwenu kukondwa ndi mo Yehova wagwiriskiya ntchitu nthazi zaki zakulenga. Ndipu pa nyengu yosi yo tazamuja ndi umoyu kwamuyaya, tazamulutirizga kusambira vinandi vaku Yehova kuziya mu vinthu vo iyu wakulenga. (Wakutawula 3:11) Mwaviyo, po tisambira vinandi vaku iyu, ndipu tisambira so mo tingamupaskiya ulemu ukulu ndipu venivi vazakutiwovya kuti tindere kufupi ndi Mlengi widu Mura.