Konttenttiyaa bessa

Kesuwaa bessa

SHEMPPO 5

‘Saluwaanne Saˈaa Medhdhido’ Wolqqaa

‘Saluwaanne Saˈaa Medhdhido’ Wolqqaa

1, 2. Yihooway medhdhanawu goˈettiyo wolqqaa awa ayfee waati qonccissii?

MEEGGIYA qamman neeni tamaa achchan uttiyo wode waatay? Ne kusheta tamay hoˈettana danddayiyoogaa keenaa lacuwaappe haassada tamaakko shiishshaasa. Neeni yaa loytta shiiqikko, hoˈˈoy keehi darees. Neeni tamaappe keehi haakkikko, nena meeggees.

2 Nu bollay gallassi hoˈˈanaadan oottiya “tamay” deˈees. He tamay 150 miiloone kilo meetire gidiyaagaa keenaa haakkiya sohuwan eexxees! * Hegaa keena haaho sohuwaappe nena hoˈˈiya awaa wolqqay ay keena giteeshsha! SHin, maalaalissiya niyukileeriyaa hobbiyaa cooce mala awaappe biittay bessiyaagaa keena haakkidi yuuyees. Biittay awaakko keehi shiiqiyaakko biittan deˈiya haattay penttuwaadan pude denddana; qassi awaappe keehi haakkiyaakko saˈaa haatta ubbay shachcha gidana. Keehi shiiqiyoogeekka keehi haakkiyoogeekka deˈoy biittan xayanaadan oottees. Saˈan deˈuwawu keehi koshshiya awaa poˈoy ufayssiyoogaa xalla gidennan, moorettidabi aybinne baynna geeshshaa.—Eranchchaa 11:7.

Yihooway ‘awaanne aginaa eta sohuwan wottiis’

3. Awa ayfee qonccissiyo keehi koshshiya tumay aybee?

3 Asay deˈuwan deˈanawu away keehi koshshiyaaba gidikkonne, daro asay awaa goˈˈaa nashshenna. Yaatiyo gishshawu, eti awaappe tamaarana danddayiyoobaa akeekokkona. Geeshsha Maxaafay Yihoowabaa hagaadan gees: “Awaanne aginaa eta sohuwan wottidaagee nena.” (Mazamure 74:16) Ee, away ‘saluwaanne saˈaa medhdhida’ Yihooway bonchchettanaadan oottees. (Mazamure 19:1; 146:6) Yihooway medhdhanawu goˈettiyo wolqqaabaa tamaarissiya qoodin wurenna saluwaa meretatuppe awa ayfiyaa issinno. Saˈaaninne A bollan deˈiyaaban nu xeelaa wottanaappe kase saluwaa meretatuppe amaridaageeta ane loytti pilggoos.

“Intte Aifiyaa Xoqqu Oottidi, Saluwaa Xeellite”

4, 5. (a) Awa ayfee ay keena wolqqaameenne ay keena gitee? (b) Hara xoolinttetuura geeddarssiyo wode I ay keenee?

4 Neeni eriyoogaadan, awa ayfee xoolintte. Awa ayfee matasan deˈiyo gishshawu, nuuni qammi beˈiyo xoolinttetuura geeddarssiyo wode, keehi gita milatees. A wolqqay ay keenee? Awa ayfiyaa hoˈˈoy humˈˈuwan 15,000,000 digiri senttigireede gidees. Neeni awa ayfiyaa humˈˈuwaappe gaashe ayfe keenaa ekkada saˈan wottiyaakko, he guutta hoˈˈuwaakko 140 kilo meetiriyaappe matatta eqqana danddayakka! Daro xeetu miilooniyan qoodettiya niyukileere bombbee xuuqqin kiyiyaagaa keena wolqqay sokonddiyan sokonddiyan awa ayfiyaappe kiyees.

5 Awa ayfee 1,300,000ppe dariya saˈaa A giddon wottana danddayiyoogaa keena keehi gita. Awa ayfee zawi baynna gitee? Akkay, saluwaa meretatubaa xannaˈiyaageeti awa ayfee guutta xoolintte gidiyoogaa yootoosona. Kiitettida PHawuloosi ‘issi xoolinttiyaa bonchchoy haraagaappe dummatiyoogaa’ yootiis. (1 Qoronttoosa 15:41) Geeshsha ayyaanay kaalettin xaafettida he qofay ay keena tumakko I eriyoobi baawa. Awaa sohuwan deˈiyaakko, saˈay A giddon deˈiyoogaa keena keehi gita xoolinttee deˈees. Awaa sohuwan deˈiyaakko, Saatern giyo pilaaneetee deˈiyoosaa gakkiya issi keehi gita xoolinttee deˈees. He keehi gita xoolinttee awaa sohuwan deˈiyaakko, wolqqaama zayyiyaa xuussin kiyiya xiitiyaappe 40ppe dariya kushiyaa eesotiyaabay saˈaappe denddidi oyddu layttan yaa gakkiyoogaa keenaa haakkidi deˈiya Saatern giyo pilaaneetee deˈiyoosaa gakkees!

6. Xoolintteti asi qoodi danddayennaagaa keena keehi cora gidiyoogaa Geeshsha Maxaafay waati qonccissii?

6 Xoolinttetu qooday eta yesuwaappe aaruwan garamissiyaaba. ‘Abbaa shafiyaa’ qoodana danddayennaagaadan, xoolinttetakka qoodana danddayennaagaa Geeshsha Maxaafay yootees. (Ermmaasa 33:22) Ha qofay nuuni ayfiyan beˈana danddayiyoogaappe keehi cora xoolintteti deˈiyoogaa qonccissees. Qassi, issi asi harabaa goˈettennan ba ayfiyan qammi saluwaa xeelliyaakko beˈana danddayiyo xoolintteti heezzu shaˈaappe darenna gishshawu, Ermmaasa mala Geeshsha Maxaafaa xaafee qammi saluwaa xeelliyaakko qoodana danddayiyoy hegaa keena. He qooday issi zolle shafiyaappe darenna. Gidoppe attin, xoolinttetu qooday abbaa shafiyaadan zawi baynnaagaa. * Hegaa ooni qoodana danddayii?

“I eta ubbaakka eta sunttan sunttan xeesees”

7. (a) Milkkiwey gaalakisiyan ay keena xoolintteti deˈiyoonaa, qassi he qooday ay keena daroo? (Tohossa qofaa xeella.) (b) Saluwaa meretatubaa xannaˈiyaageeti gaalakisetu qoodaa eranawu metootiyoogaa nuuni akeekana koshshiyoy aybissee, qassi hegee Yihooway medhdhanawu goˈettiyo wolqqaabaa nuna ay tamaarissii?

7 Isiyaasa 40:26y zaaruwaa hagaadan gees: “Intte aifiyaa xoqqu oottidi, saluwaa xeellite; he xoolintteta medhdhidai oonee? I eta olanchchaadan kaalettees; eta qoodaakka erees. I eta ubbaakka eta sunttan sunttan xeesees.” Mazamure 147:4y, ‘I xoolinttetu qoodaa likkiyan wottiis’ yaagees. ‘Xoolinttetu qooday’ aappunee? Hegee deexo oysha. Saluwaa meretatubaa xannaˈiyaageeti Milkkiwey gaalakisiyaa xallan 100 biilooneppe dariya xoolintteti deˈiyoogaa yootoosona. * SHin Milkkiwey gaalakisee daro gaalakisetuppe issuwaa; qassi he gaalakisetuppe darotu giddon yaa haa biya xoolintteti ubba keehi daro. Aappun gaalakiseti deˈiyoonaa? Saluwaa meretatubaa xannaˈiya amaridaageeti gaalakisetu qooday 50 biiloone gidana giidosona. Harati qassi gaalakiseti 125 biilooneppe darana danddayiyoogaa yootoosona. Hegaa gishshawu, gaalakisetu giddon deˈiya biilooniyan qoodettiya xoolinttetu likke qoodaa yootiyoogee atto shin, gaalakiseti aappunakkokka asi erana danddayenna. Gidoppe attin, Yihooway eta qoodaa erees. Qassi, I ubba xoolinttetuyyo sunttaa sunttiis!

8. (a) Neeni Milkkiwey gaalakisiyaa aahotettaa waata qonccissuutee? (b) Yihooway saluwaa meretatu qaattaa aybin kaalettii?

8 Gaalakiseti keehi aaho gidiyoogaa nuuni wotti dentti qoppiyo wode, Xoossaa kaseegaappe aaruwan bonchchoos. Pooˈoy keehi eesuwan, issi sokonddiyan 300,000 kilo meetiriyaa bees. Hegaa keena eesuwan biiddi, poˈoy Milkkiwey gaalakisiyaa kanttanawu 100,000 gidiya layttaa wurssiyoogaa ane qoppa. Qassi hara amarida gaalakiseti Milkkiwey gaalakisiyaappe keehi daroosona. Geeshsha Maxaafay Yihooway saluwaa dunkkaaniyaadan ‘tolidoogaa’ yootees. (Mazamure 104:2) Hegaa bollikka, he meretati A azazuwan qaaxxoosona. Xoolintettuppe gidduwan deˈiya baana mala guuttabaappe doommidi wolqqaama gaalakisiyaa gakkanawu deˈiya ubbabay qaaxxiyoy Xoossay etawu kessido higgiyaadaana. (Iyyooba 38:31-33) Hegaa gishshawu, saynisiyaa eranchchati saluwaa meretati bali baynnan qaaxxiyo qaattaa maalaaliya durssaara geeddarssoosona! Ane qassi hegeeta medhdhidaagaa qoppa. Xoossay medhdhanawu goˈettiyo zawi baynna wolqqan neeni maalaalettikkii?

‘Ba Wolqqan Saˈaa Medhdhidaagaa’

9, 10. Awa ayfenne A yuuyiyaabati, Jupiteree, saˈaynne aginay deˈiyo sohoy Yihoowa wolqqaa waati qonccissii?

9 Yihooway medhdhanawu goˈettiyo wolqqaa nuuni deˈiyo saˈay bessees. I yuushshi qoppidi, ha aaho salo gufantton saˈaa likke sohuwan wottiis. Daro gaalakiseti deˈuwan deˈiyaabawu saˈaadan injjetennaagaa amarida saynttistteti yootoosona. Milkkiwey gaalakisiyaappe dariya baggay paxa deˈiyaabay deˈanaadan merettibeennaagee qoncce. He gaalakisiyawu giddo heeran xoolintteti kumidosona. Hegan wolqqaama woraajjiyaabay (radiation) kumiis, qassi darotoo xoolintteti xoolinttetuura domˈˈettiichchi attoosona. Deˈuwawu keehi koshshiya darobay he gaalakisiyawu bolla baggan baawa. Deˈuwawu keehi koshshiyaabay baynna sohuwaappe gidduwan awa ayfeenne A yuuyiyaabati keehi giiga sohuwan deˈoosona.

10 Jupiter giyo keehi gita pilaaneetee haahuwan deˈikkonne, saˈay qohettennaadan keehi naagees. Jupiteree yesuwan saˈaappe shaˈu kushe dariyo gishshawu, A dafuwaa wolqqay keehi daro. Hegee ay kaalettidee? Saluwan xonggettidi eesuwan biyaabaa he pilaaneetee ba giddo mittees woy hara ginaa baanaadan oottees. Saluwaappe yiya gitabati saˈaa bolli gattiyo qohoy, Jupiteree baynnaakko, ha wodiyaagaappe 10,000 kusheppe darana giidi saynttistteti qoppoosona. Saˈaayyo satalayte mala gidida aginay keehi maaddees. Aginay loˈˈiyoogaanne “qammi poˈiyoogaa” xalla gidennan, saˈay geddi giido likkee laamettennan deˈanaadan oottees. Saˈay geddi giido likkee deˈuwawu keehi maaddiya, laamettenna wodeti deˈanaadan oottiis.

11. Saˈaa yuushuwan deˈiya carkkoy waanidi qohiyaabaa teqqiyaaba gididi giigidee?

11 Yihooway medhdhanawu goˈettiyo wolqqay saˈay merettido oge ubban qoncciis. Qohiyaabaa teqqiya, saˈaa yuushuwan deˈiya carkkuwaabaa qoppa. Awa ayfiyaappe kiyidi woraajjiyaabatun (rays) maaddiyaageetinne woriyaageeti deˈoosona. Woriya woraajjiyaabati saˈaa yuushuwan deˈiya carkkuwawu bolla baggaa shociyo wode, okisijjinee oozone giyoobawu laamettanaadan oottoosona. Hegaadan merettida oozonee he woriya daro woraajjiyaabata ba giddo mittees. Saˈay yanxxila malaban kamettidi giigiis gaana danddayettees.

12. Saˈaa yuushuwan deˈiya carkkuwan haattay yuuyiyo hanotay Yihooway medhdhanawu goˈettiyo wolqqaa waati qonccissii?

12 Saˈan woy saˈaa heeran deˈiya meretatussi maaddiya daro gaazee deˈiyo, saˈaa yuushuwan deˈiya carkkuwaa xeelliyaagan hegee issi macara xalla. Haattay yuuyidi ba sohuwaa simmiyoogee saˈaa yuushuwan deˈiya carkkuwaaban garamissiyaabaappe issuwaa. Away abbaappe layttan layttan 400,000 kilo meetire kiyubeppe daro haattay penttuwan pude kiyanaadan oottees. Saˈaa yuushuwan deˈiya carkkoy carkkidi daro sohuwaa efiyo shaaray haattaappe merettees. Gacetti xillida he haattay iranne shachcha gidi wodhdhidi, ba sohuwaa simmees. Eranchchaa 1:7y hagaadan gees: “Goggiya haattai ubbai abban gelees; shin abbai kumi erenna. He haattai qassikka simmidi gogganau, guyye ba pulttiyo sohuwaa bees.” Hegaa malabaa oottana danddayiyay Yihoowa xalla.

13. Saˈaa bollan mokkiya doliyaabatinne biittay Medhdhidaagaa wolqqaa qonccissiyoobaa ay akeekiyoo?

13 Nuuni paxa deˈiyaabaa beˈiyo soho ubban, Medhdhidaagaa wolqqaa beˈoos. Redwud giyo 100 meetireppe aduqqiya mittaappe biidi nu shemppiyo okisijiiniyaappe dariya baggaa giigissiya, ano abban kumida, ayfiyan beettenna mokkiyaabata gakkanawu deˈiyaabati Yihooway medhdhanawu goˈettiyo wolqqaa bessoosona. Paxa deˈiya guxuneti, morssatinne ayfiyan beettennabati biitta giddon kumidosona. Mokkiyaabati diccanaadan maaddanawu he ubbati maalaalissiya ogiyan issippe oottoosona.

14. Ayfiyan beettenna atomiyan geemmi uttida wolqqay ay keenee?

14 Yihooway ‘ba wolqqan saˈaa medhdhidoogee’ aynne sirissenna. (Ermmaasa 10:12) Xoossaa wolqqay I medhdhido ubbaban keehi guuttabatunkka qonccees. Leemisuwawu, keehi guutta mereta gidida miiloone atometa miyyiyan miyyiyan issippe wottiyaakko asa binnaanaappe orddokkona. Hegaa bollikka, he atomiyaassi humˈˈuwan deˈiyaabay keehi wolqqaama gidiyo gishshawu, gita xuussa xuussanawu A goˈettidosona.

‘Paxa SHemppiya Ubbata’

15. Yihooway Iyyoobawu dumma dumma doˈatubaa yootiyoogan A ay tamaarissidee?

15 Yihooway medhdhanawu goˈettiyo wolqqaa loytti qonccissiya harabay saˈan deˈiya keehi daro mehiyaanne doˈaa. Yihoowa galatiya darobata qonccissiya Mazamure 148n, paydo 10y ‘mehetanne doˈata’ yootees. Asay Medhdhidaagan maalaalettidi A bonchchana bessiyoy aybissakko qonccissanawu, Yihooway Iyyoobawu gaammuwaa, harddiidaa, menttaa, Bihemoota (woy xadiyaa), qassi Lewaataana (hegee hawulaashuwaa gidennan waayi aggana) mala doˈatubaa yootiis. Yihooway odana koyidobay aybee? Aadissana danddayenna he wolqqaama meretatun maalaalettidi issi uri keehi yayyiyaaba gidikko, eta Medhdhidaagan hegaappe aaruwan maalaalettidi yayyana koshshiyoogee qoncce.—Iyyooba, shemppo 38-41.

16. Yihooway medhdhido amarida kafota xeelliyaagan nena keehi garamissiyaabay aybee?

16 Mazamure 148:10y ‘paalliya kafotubaakka’ yootees. Eti dumma dumma gidiyoogaa ane qoppa. Yihooway ‘paraa bollinne paraawaa bolli miicciya’ Yanchchabaa Iyyoobawu yootiis. A geesay 2.5 meetire gidiyo he kafoy paallennaba gidikkokka, issitoo 4.5 meetire tanggiyoogan issi saatiyan 65 kilo meetiriyaa woxxana danddayees! (Iyyooba 39:13, 18) SHin albatros giyo kafoy ba deˈo layttaappe dariya baggaa abbaa bollan aallanttiyoogan aattees. He kafuwaa qefee 3 meetire gidiyaagaa keena adussa. He kafoy ba qefeta miccidi qaattennan daro saatiyaa carkkuwan takkana danddayees.[24] Ichchashu sentti meetire xallaa aduqqiya bii hamingberd giyo kafoy alamiyan deˈiya kafotu ubbaappe guutta. I issi sokonddiyan ba qefiyaa 80too qaattana danddayees! Alleeqodan phooliya hamingberd giyo kafoti helikoptteretudan aallanttananne ubba qassi guyye gutti paallana danddayoosona.

17. Bilu weyil giyo doˈay ay keena gitee, qassi Yihooway medhdhido doˈatubaa wotti dentti qoppi simmidi nuuni waatana koshshii?

17 Mazamure 148:7y (NW), ‘abbaa giddon deˈiya gita doˈatikka’ Yihoowa galatiyoogaa yootees. Ha saˈan deˈida doˈatu ubbaappe keehi gita giidi daro asay qoppiyo bilu weyil giyo doˈaa ane qoppoos. Ano abbaa giddon deˈiya he wolqqaama doˈay 30 meetire woy hegaappe daruwaa adussa gidana danddayees. I 30 gita danggarssatu wudiyaa keena deexxana danddayees. A inxxarssay issi danggarssaa keena deexxees. A wozanay issi guutta kaame keena. Issi daqiiqan 1,200too diddiqana danddayiya hamingberd giyo kafuwaa wozanaara geeddarssiyo wode, he gita wozanay issi daqiiqan 9too xallaa diddiqees. He wolqqaama doˈaa suuttaa xaphoti issi guutta naˈay A giddon zuummana danddayiyoogaa keena gita. Mazamure maxaafaa wurssettan deˈiya zoriyaadan nuunikka, “Paxa shemppiya ubbati GODAA galatona” yaaganaadan nu wozanay denttettiyoogee qoncce.—Mazamure 150:6.

Yihooway Medhdhanawu Goˈettiyo Wolqqaappe Tamaariyoogaa

18, 19. Yihooway saˈan medhdhido deˈon deˈiyaabati ay keena coree, qassi merettidabati I ubbaa hariyo maataabaa nuna ay tamaarissiyoonaa?

18 Yihooway medhdhanawu goˈettiyo wolqqaappe nuuni ay tamaariyoo? Meretati dumma dumma gidiyoogee nuuni keehi garamettanaadan oottiyaaba. Issi mazamuraawee hagaadan giis: “Abeet GODAU, ne oosoi ai keena daroo! . . . sa7ai neeni medhdhidoban kumiis.” (Mazamure 104:24) Hegee tuma! Deˈon deˈiyaabaa xannaˈiyaageeti saˈan miilooniyaappe dariya paxa deˈiya meretatu sheeshshay deˈiyoogaa eridosona; shin muleera 10 miiloone, 30 miiloone, woy hegaappe daro gidennan aggenna giidi dumma dumma qofaa yootoosona. Misiliyaa medhdhiya asi kaseegaadan oorattabaa medhdhiyo eray bawu baynnaagaa issi issitoo akeekana danddayees. SHin, Yihooway dumma dumma oorattabaa medhdhiyo wolqqay awudenne wurenna.

19 Yihooway medhdhanawu goˈettiyo wolqqay I ubbaa haariyo maataabaa nuna tamaarissees. “Medhdhidaagaa” giya qaalay saluwan saˈan deˈiya ubbabaappe, hegeekka “merettida” ubbaappe Yihooway dummatiyoogaa bessees. Meretaa medhdhiyo wode “waanna oosanchcha” gididi oottida, Yihoowawu mexi issi Naˈaykka, Medhdhidaagaa woy issippe Medhdhidaagaa geetettidi Geeshsha Maxaafan mule xeesettibeenna. (Leemiso 8:30; Maatiyoosa 19:4) I “merettidabaa ubbaappe aadhdhiya baira.” (Qolasiyaasa 1:15) Yihooway ubbabaa Medhdhidaagaa gidiyoogaadan saluwan saˈan ubbaa haariyo maatay deˈiyoy A xalaalaassa.—Roome 1:20; Ajjuutaa 4:11.

20. Yihooway saˈaa meretaa medhdhiyoogaa wurssi simmidi shemppidoy ayba ogiyaanee?

20 Yihooway ba wolqqan medhdhanawu goˈettiyoogaa aggidee? Usuppuntta meretaa gallassi Yihooway meretaa medhdhi wurssido wode, “ba oottido ooso ubbaappe laappuntta gallassi [shemppidoogaa]” Geeshsha Maxaafay yootees. (Doomettaabaa 2:2) Kiitettida PHawuloosi ha laappuntta ‘gallassay’ A wode gakkanaassi takkido gishshawu shaˈan qoodettiya laytta gidiyoogaa qonccissiis. (Ibraawe 4:3-6) Gidoppe attin, “shemppiis” giyoogee Yihooway oottiyoogaa muleera aggiis giyoogee? CHii, Yihooway oottiyoogaa mule aggenna. (Mazamure 92:4; Yohaannisa 5:17) Yaatiyo gishshawu, I shemppidoogee saˈan meretaa medhdhiyoogaa essidoogaa bessiyaaba milatees.[28] SHin, I ba halchchoy polettana gakkanaassi oottiyoogaa mule aggibeenna. Ayyaanay kaalettin Geeshsha Maxaafaa xaafissiyoogee he oosotuppe issuwaa. Nuuni SHemppo 19n beˈana, ‘ooratta meretaa’ medhdhiyoogeekka A ooso.—2 Qoronttoosa 5:17.

21. Yihooway medhdhanawu goˈettiyo wolqqay ammanettida asaa merinawu waati maaddanee?

21 Yihooway usuppuntta meretaa gallassay wurido wode yootidoogaadan, I saˈan medhdhido ubbabay “daro lo77o” gidiyoogaa ba shemppo gallassay wuriyo wode yootana. (Doomettaabaa 1:31) I medhdhanawu goˈettiyo zawi baynna ba wolqqaa hegaappe simmin waati goˈettanaakko he wode beˈana. Ay gidinkka, medhdhanawu ba wolqqaa Yihooway goˈettiyoogee nuna ubbatoo ufayssiyaaba gidanaagee qoncce. Yihooway medhdhido meretaa baggaara abaa nuuni meri merinawu tamaarana. (Eranchchaa 3:11) Nuuni abaa loytti tamaariyo wode, kaseegaappe aaruwan maalaalettidi A bonchchana; qassi nuna Medhdhidaagaakko loytti shiiqana.

^ MENT. 2 He keehi daro qoodaa qonccissanawu kaallidi deˈiya hanotaa qoppa: Neeni kaamiyaa issi saatiyan 160 kilo meetiriyaa, qassi galla galla 24 saatiyawu laaggaydda biyaakko he haaho sohuwaa gakkanawu 100ppe dariya layttaa wurssana!

^ MENT. 6 Issoti issoti beni wode asay zammaana gidenna teleskkoppiyaa goˈeettees giidi qoppoosona. ‘Hankkoode, xoolintteti qoodana danddayennaagaa keena daro gidiyoogaa he wode deˈiya asay waati erana danddayii?’ giidi he asati qoppoosona. Hegee Geeshsha Maxaafaa xaafissida Xoossaa bonchchennaagaa bessiyaaba.—2 Ximootiyoosa 3:16.

^ MENT. 7 Saluwaa meretatubaa xannaˈiya amaridaageeti Milkkiwey gaalakisiyaa xallan deˈiya xoolintteti 100 biilooneppe daranaagaa yootoosona. Neeni sokonddiyan sokonddiyan issi xoolinttiyaa qoodaydda, issi gallassi 24 saatiyawu qoodiyaakko, he qooday 3,171 layttaa wurssana!