Ajawule pa ndandanda

Ajawule pa ndandanda wa yindu

MTWE 5

Machili Gakupanganya Yindu ga Mkupanganya jwa “Kwinani ni Chilambo Chapasi”

Machili Gakupanganya Yindu ga Mkupanganya jwa “Kwinani ni Chilambo Chapasi”

1, 2. Ana lyuŵa likusalosya chamtuli machili gakupanganya ga Yehofa?

ANA YIKUSATENDEKWA yamtuli patukota moto ligulo mundaŵi jakusisima? Tukusawuŵandichila motowo kuti tupikaneje mtukuta. Nambo naga tukuwuŵandichila mnope, tukusapikana kocha. Nambosoni naga tukutalichila mnope tukusapikana kusisima.

2 Pana “moto” wine watukusajotaga musi. Kutyochela patuli, kuja kwika pawuli “motowo,” pana lutando lwa makilomita 150 miliyoni. * Tukusapikana mtukuta wa lyuŵa atamose kuti lili kwakutalika mnope. Yeleyi yikulosya kuti lyuŵa likwete machili mnope. Nambope chilambochi chikusasyungulila ng’anjo ja motoji mwakutalichilana chenene. Yikaŵe kuti chilambochi chiŵandichile mnope ku lyuŵa ni kuti mesi gosope gakajumilile. Nambosoni yikaŵe kuti chitalikangene mnope ni kuti mesi gosope gakakamulene. Soni pakaliji pangali chaumi chilichose pachilambo chapasi. Kuŵala kwa lyuŵa kukusakamuchisya kuti pachilambo chapasi paŵe yaumi. Kupwatika pelepa, kuŵalaku kwangajonanga chilichose.—Jwakulalichila 11:7.

Yehofa ‘jwaŵisile mwesi ni lyuŵa’

3. Ana lyuŵa likusatukamuchisya kusimichisya usyesyene wapi?

3 Atamose kuti umi wa ŵandu ukusadalila lyuŵa, nambope ŵajinji ngakusayamichila. Ŵangamanyilila kuti lyuŵali mpaka litujiganye kanekakwe. Pakwamba ya Yehofa, Baibulo jikusati, “Ŵaŵisile mwesi ni lyuŵa m’malo gakwe.” (Salimo 74:16) Yisyene, lyuŵa likusapeleka uchimbichimbi kwa Yehofa, “Mkupanganya jwa chilambo cha kwinani ni chilambo chapasi.” (Salimo 19:1; 146:6) Lyuŵali ligambile kuŵa chindu chimo mwa yindu yejinji yakwinani yayikusatujiganya yakwamba machili gakupanganya yindu ga Yehofa. Kwende tulijiganye mwakusokoka panandi yine mwa yindu yakwinani kaneko chitulole yakwamba chilambo chapasi ni yaumi yayili mwelemo.

“Mlole Kwiwunde”

4, 5. (a) Ana lyuŵa lili lyekulungwa soni lyamachili chamtuli? (b) Nambope pakulandanya ni ndondwa sine lyuŵa lili lyamtuli?

4 Mpela mwatukumanyililila, lyuŵa lyetuli lili ndondwa. Lyuŵali likusawoneka lyekulungwa kupunda ndondwa sine syatukusasiwona chilo ligongo lyakuti liŵandichile chilambo chapasi. Ana lyuŵa likwete machili gamtuli? Pasikati pa lyuŵa, pakusajochaga chiŵandika madigili 15,000,000. Naga tuli tujigele kambali kamwana ka pasikati pa lyuŵa ukulu wakwe mpela kambeju ja linyololo, ni kukaŵika pa chilambopa, kuti tukapya mpaka tusosekwe kukatalichila pa lutando lwa makilomita 140. Pa sekandi jilijose, lyuŵa likusakoposya machili gakulandana ni gampaka gakopoche pagawuliche mabomba gamachili mamiliyoni gejinji.

5 Lyuŵa lili lyekulungwa mnope mwamti mpaka mujinjile mapulaneti gakwana 1,300,000, ukulu wakwe mpela chilambo chapasichi. Ana mpaka tujile kuti lyuŵa jili ndondwa jekulungwa mnope? Iyayi, ligongo ŵakulola yakwinani akusalikolanga kuti jili ndondwa jamwana jakale. Ndumetume Paulo jwalembile kuti “ndondwasyo sikusalekangana uŵale wakwe.” (1 Akolinto 15:41) Jwalakwe nganamanyililaga kuti maloŵe gakusalilidwaga galiji gasyesyene. Pana ndondwa jine jekulungwa, mwamti naga jili jiŵichidwe palili lyuŵa, nikuti chilambochi mpaka chiŵe mkati mwa ndondwajo. Panasoni ndondwa jine jekulungwa mnope. Nombenajo naga jili jiŵichidwe palili lyuŵa mpaka jikayiche kwajili pulaneti jine jakolanjidwa kuti Satani. Nambotu pulanetiji jili kwakutalika mnope kutyochela pa chilambopa. Chombo chakwenda mwinani chajigele yaka mcheche kuti chikayiche kweleko atamose kuti chawutukaga mnope kupunda kuwutuka kwa chipolopolo cha wuti jamachili.

6. Ana Baibulo jikusalosya chamtuli kuti ndondwa sipali syejinji mnope mwamti mundu nganaŵa akombwele kusiŵalanga?

6 Chindu chine chakutesya lung’wanu ni ndondwasi chili winji wakwe. Baibulo jikusaŵecheta kuti ndondwa sipali syejinji mnope mpela “mchenga mungulugulu nyasa,” mwamti ngaŵa mkusikombola kusiŵalanga. (Yelemiya 33:22) Yeleyi yikulosya kuti ndondwa sipali syejinji mnope kupunda syampaka tusiwone ni meso getu pangakamulichisya masengo chida chilichose. Sonitu Yelemiya akaŵe kuti alolite kwinani ni kulinga kuŵalanga ndondwa syaŵasiwonaga, akagambile kuŵalanga ndondwa 3000 basi kapena kupunda pelepa panandi. Ndondwa syelesi ni syampaka mundu akombole kuŵalanga chilo kusa kuli mkuwoneka chenene. Mpaka tulandanye nambala jeleji ni mchenga wagumbala mwigasa. Yisyene yakwe yili yakuti ndondwa sipali syejinji mnope mpela mchenga wamungulugulu nyasa. * Ŵani ŵampaka akombole kusiŵalanga syosopesyo?

“Syosope akusipa mena”

7. (a) Ana likuga lya ndondwa lya uchinga usiku wetuwu likwete ndondwa silingwa, soni ana nambalaji jili jekulungwa chamtuli? (Alole maloŵe gamwiŵanda.) (b) Ana chichi chakulosya kuti ŵalijiganye yakwinani nganaŵa amanyilile winji wa makuga ga ndondwa? (c) Ana yeleyi yikutujiganya chichi pakwamba ya machili gakupanganya yindu ga Yehofa?

7 Lilemba lya Yesaya 40:26 likusajanga kuti, “Mlole kwiwunde. Ana ŵani uŵapanganyisye ndondwa simkusiwona? Ŵalakwe akusasilongolela mpela likuga lya ngondo, nipo jilijose akusajikolanga ni lina lyakwe.” Pa Salimo 147:4 pakusati, “Akusiŵalanga ndondwa syosope mwasiŵelele.” Ana “ndondwa syosope” sipali silingwa? Chiwusyochi chili chakusawusya. Ŵandu ŵalijiganye yakwinani akusaganisya kuti mu likuga lya ndondwa lya uchinga usiku wetuwu mwana ndondwa syakupunda 100 biliyoni. * Nambo likuga lya ndondwa lya uchinga usiku wetuwu lili limo mwa makuga gejinji gagapali. Gane mwa makuga gelega mwana ndondwa syejinji. Ana makuga ga ndondwa gapali galingwa? Ŵalijiganye yakwinani ŵane akusati gapali makuga 50 biliyoni. Nambo ŵane akusati gapali 125 biliyoni. Myoyo ŵandu akulepela kumanyilila winji wa makuga ga ndondwa gagapali. Naga akulepela kumanyilila yeleyi ni kuti nganaŵa akombwelesoni kumanyilila winji wa ndondwa. Nambotu Yehofa akusamanyilila winji wakwe soni akusajipa jilijose lina lyakwe.

8. (a) Ana likuga lya ndondwa lya uchinga usiku wetuwu lili lyekulungwa chamtuli? Alondesye. (b) Ana Yehofa akusalamulila chamtuli kajende ka yindu yakwinani?

8 Kuganichisya ukulu wa makuga ga ndondwa mpaka kututendekasye kumjogopa mnope Mlungu. Ŵandu akusaŵecheta kuti likuga lya ndondwa lya uchinga usiku wetuwu lili lyekulungwa mpela lutando lwampaka lilanguka lijende kwa yaka 100,000. Lilanguka likusawutuka mnope pa lutando lwakwana makilomita 300,000 pa sekandi jilijose. Ni agambe ganichisya, lilanguka mpaka lijigale yaka 100,000 kuti lipite mu likuga lya ndondwa lya uchinga usiku wetuwu lili mkuwutuka myiyi. Makuga ga ndondwa gane gali gekulungwa mnope kupunda likuga lya ndondwa lyetuli. Baibulo jikusasala kuti Yehofa “atambasukwile” kwinani mpela chakuwala. (Salimo 104:2) Jwalakwe akusalamulilasoni kajende ka yindu yaŵapanganyisyeyi. Chilichose chikusajenda mwakuya malamusi gaŵaŵisile Mlungu, chinga luwundu lwamwana lwalukusasimanikwa pasikati pa ndondwa kapena makuga ga ndondwa gekulungwa mnope. (Yobu 38:31-33) Ŵasayansi akusaŵecheta kuti kwenda kwa yindu ya kwinani mwadongosolo kweleku kuli mpela kaŵine ka ung’asi wakusawusya mnope. Sambano kwende tuganichisye ya Mundu juŵapanganyisye yindu yeleyi. Ana ngatukusamjogopa Mlungu jwakwete machili gakupanganya yinduga?

‘Ŵapanganyisye Chilambo Chapasi ni Machili Gakwe’

9, 10. Ana pamalo papali Jupita, chilambo chapasi mwesi soni lyuŵa ni mapulaneti yikusalosya chamtuli machili ga Yehofa?

9 Machili ga Yehofa gakupanganya yindu gakusawonechelasoni pa chilambo chapasichi. Jwalakwe jwaŵisile chilambo chapasichi pamalo gakwenelela. Ŵasayansi ŵane akusakulupilila kuti m’makuga ga ndondwa gejinji ngaŵa mkutamamo chaumi chilichose. Mbali jine ja likuga lya ndondwa lya uchinga usiku wetuwu jikulosya kuti nganajilinganya kuti patameje yaumi. Pakatikati pa likuga lya ndondwali pana ndondwa syejinji. Mtukuta wawukusakopoka pelepa ukusaŵa wakogoya mnope, soni ndaŵi syejinji ndondwa sikusasigala panandi kugundana. Mumbali mwa likuga lya ndondwali mwangali yindu yejinji yakamuchisya paumi. Lyuŵa ni mapulaneti nganayiŵika papakusakopoka mtukuta wakogoya pala kapena mumbali mwa likuga lya ndondwa. Nambo ŵayiŵisile pakatikati.

10 Pulaneti jine jakolanjidwa kuti Jupita jajili kwakutalika mnope ni chilambo chapasi jikusakamuchisyaga chilambochi. Pulanetiji jili jekulungwa mnope kupunda chilambochi, mwamti chilambochi mpaka chijinjile mwelemo kupunda kasawusande. Pulanetiji jikusawuta yindu mwamachili. Yakuyichisya yakwe yili yakuti jikusawuta yiliyose yayikusasyungulila mwinanimu. Ŵasayansi akusaŵecheta kuti yikaŵe kuti kwangali pulaneti jeleji ni kuti yindu yakutyochela mwinanimu yayikusagwila pachilambopa yikagwaga mwamachili mnope kupunda mwayikutendela apano. Mwesi ukusakamuchisyasoni chilambo chapasi. Konjechesya pakuŵa chakusalalisya soni “chakumulichila chilo,” mwesi ukusakamuchisya kuti chilambo chijime pamalo gamo mwakupendamika. Kupendamikaku kukusakamuchisya kuti pachilambo chapasi paŵeje nyengo syakutamilichika, syasikusakamuchisyasoni kuti pachilambopa papagwe yaumi.

11. Ana m’malele mukusakamula masengo chamtuli mpela chakuchinga?

11 Machili gakupanganya yindu ga Yehofa gakusawonechela ni yaŵatite pakuchipanganya chilambochi. Kwende tuganichisye ya m’malelemu. Mukusakamula masengo mpela chakuchinga. Lyuŵa likusakoposya machili gambone ni gakuwulaga. Pandaŵi jagakopweche machili gakuwulaga, m’malelemu mukusachenga mpweya wa okusijini (oxygen) nikuŵa osoni (ozone). Kaneko osoniju akusakwemba machili gakuwulaga gala. Myoyo, mpaka tujile kuti pulaneti jetuji ŵajipanganyichisye ambulela.

12. Ana kajende ka mesi m’malelemu kakulosya chamtuli machili gakupanganya yindu ga Yehofa?

12 Aji jigambile kuŵa mbali jimo ja m’malelemu mwamuli mpweya wakulekanganalekangana, wawukusakamuchisya kuti pachilambopa paŵe yaumi. Chindu chine chakutesya lung’wanu ni m’malelemu chili kajende ka mesi. Chaka chilichose lyuŵa likusatendekasya kuti mesi gajawuleje kwinani kutyochela m’nyasa syamwanamwana soni syekulungwakulungwa sya pachilambo chapasi. Winji wa mesi gagakusajawula kwinaniga gakusaŵa gejinji kupunda mesi gagali mu nyasa syosope syamwanamwana sya pachilambo chapasi. Mesi gelega pagapite kwinani, gakusachenga ni kuŵa mawunde. Mawundega gakusajigalika ni mbungo ni kugumbala kwinani kosope. Mesiga gakusaŵa gangali yiswani. Kaneko gakusagwa mpela mesi gekamulane soni ula, gagakusagumbala m’nyasa ni m’lusulo. Yikusatendekwa mpela mwalikusaŵechetela lilemba lya Jwakulalichila 1:7. Lilembali likusati, “Sulo syosope sikusaja kutaga mesi m’nyasa, nambo nyasa jangagumbala, kugatyochele mesi gakusawujila kukoko.” Pangali mundu jwakakombwele kutenda yeleyi, nambo Yehofa jika.

13. Ana yakumela soni litaka yikusalosya chamtuli machili gakupanganya yindu ga Yehofa?

13 Palipose patukusachiwona chindu chaumi, tukusawuwona umboni wa machili gakupanganya yindu ga Yehofa. Pana mtundu wine wa yitela yelewu mnope (redwoods) yayikusalewupa kupunda majumba gakusajikana 30. Panasoni yakumela yamwana mnope yanganituŵa tuyiweni ni meso getuga, yayikusamela m’nyasa, yayikusapanganya mpweya wa okusijini watukusapumulagawu. Yosopeyi yikusalosya machili gakupanganya yindu ga Yehofa. Litaka likwetesoni tuyindu twaumi twamwanamwana mpela nyongolosi soni tulumbo twine. Tosopetu tukusakamula masengo gakulenganalekangana gakamuchisya kuti yakumela yikuleje chenene.

14. Ana mu atomu mwana machili gamtuli?

14 Mwangakayichila, Yehofa ni “ŵiŵapanganyisye chilambo chapasi ni machili gakwe.” (Yelemiya 10:12) Machili ga Mlungu gakusawonechelasoni atamose mu yindu yamwanamwana yaŵapanganyisye. Mwachisyasyo, atamose ali ajigele ma atomu mamiliyoni ni kugasajikanyasajikanya, kakandapale kakwe nganikaŵa kalandene ni luwumbo lwa mundu. Nambosoni, atamose kuti pakatikati pakwe pali pamwana, pakusakoposya machili ga bomba ja nyukiliya pajiwuliche.

“Chindu Chilichose cha Chijumi”

15. Ana Yehofa ŵamjiganyisye chichi Yobu kupitila pakuyilondesya yinyama?

15 Yinyama yejinji ya pachilambo chapasi yikusapeleka umboni wine wa machili gakupanganya ga Yehofa. Lilemba lya Salimo 148 likusasala yindu yejinji yayikusamchimbichisya Yehofa. Mu ndime 10 akusapwatikapo “nyama sya mwitinji ni syakulanga syosope.” Pakusaka kulosya ligongo lyakwe mundu akusosekwa kumjogopa juŵapanganyisye yosopeyi, Yehofa jwaŵechetene ni Yobu pakwamba ya lisimba, bulu jwa mwitinji, njati, ndomondo soni ngwena. Ana pelepa Yehofa jwasakaga kugombelechesya ya chichi? Naga mundu akusatenda woga ni yinyama yamachili, yakutesya woga soni yangasyowelechekayi, ana nganaŵa atesile woga mnope ni juŵapanganyisye yinyamayi?—Yobu, machaputala 38-41.

16. Ana ni chichi chachikwatendekasya lung’wanu ni yijuni yine yaŵapanganyisye Yehofa?

16 Lilemba lya Salimo 148:10 likusasalasoni ya “yijuni yaguluka.” Kwende tuganichisye ya mitundu jakwe. Yehofa ŵamsalile Yobu ya ndiŵatiŵa kuti “jikusajipunda hachi ni jwakwesile pelepo jwakwe.” Yili yisyene kuti chijunichi chili chelewu mamita gaŵili ni hafu soni changaguluka, nambo chikusawutuka makilomita 65 pa awala chilimkutagaluka mamita mcheche ni hafu pa ndangulo. (Yobu 39:13, 18) Panasoni chijuni chine chakuwoneka mpela liŵata (albatross). Ndaŵi jejinji ja umi wakwe chikusaŵa chili mkuguluka pa nyasa. Chijunichi mpaka chikombole kuguluka kwa maawala gejinji chili ngachikutenganya mapapiko gakwe. Chikusakombola kutenda yeleyi ligongo mapapiko gakwe gali gelewu mamita gatatu. Mwakulekangana ni yijuni yeleyi, kasongwe kali kamwana mnope (5 cm) pa yijuni yosope ya pachilambo chapasi. Chijunichi chikusatenganya mapapiko gakwe ka 80 pa sekandi jimo. Chikusakombola kwima mwinani mpela ndege ja helokopita, nambosoni chikusakombola kuguluchila chakunyuma, kwineku chili mkunyesimila mpela maganga ga mtengo wapenani.

17. (a) Alondesye ukulu wa chimsomba chekulungwa mnope cha m’nyasa. (b) Ana kuganichisya ya yinyama yaŵapanganyisye Yehofa kukusosekwa kututendekasya kwitichisya maloŵe gapi?

17 Lilemba lya Salimo 148:7 likusala kuti atamose “yilombo ya m’nyasa” yikusamlumba Yehofa. Kwende tuganichisye ya chinyama chele ŵajinji akusati chili chekulungwa mnope pachilambo chapasi. Chinyamachi chili mtundu wa chimsomba chekulungwa mnope cha m’nyasa (blue whale). Chimsomba chekulungwachi, chachikusatama mu nyasa syakusokoka, mpaka chilewupe mamita 30 kapena kupunda pelepa. Usito wakwe mpaka ulandane ni usito wa ndembo syekulungwa 30. Usito wa lulumi lwakwe ukusalandana ni usito wa ndembo jimo. Mtima wakwe uli wekulungwa mpela galimoto jamwana. Mtimawu ukusagunda ka 9, pa miniti jimo. Yeleyi yikulekangana ni mtima wa kasongwe, ligongo ukusagunda chiŵandika ka 1,200, pa miniti jimo. Mtasi wa chimsombachi uli wekulungwa mnope mwamti mkati mwakwe mpaka mukwaŵe mwanache. Kusala yisyene, yeleyi yikusatutendekasya kwitichisya maloŵe gakulimbikasya gakuti, “Chindu chilichose cha chijumi chalumbe Ambuje.”—Salimo 150:6.

Yatukulijiganya Kutyochela ku Machili Gakupanganya Yindu ga Yehofa

18, 19. (a) Ana yindu yaumi yaŵapanganyisye Yehofa pachilambopa yili yejinji uli? (b) Ana yakupanganyikwayi yikusatujiganya chichi pakwamba ya ulamusi wakwe wekulungwa?

18 Ana tukusalijiganya chichi pa mwakusakamulichisya masengo Yehofa machili gakwe gakupanganya? Tukusatenda lung’wanu ni yakupanganyikwa yakwe yakulekanganalekangana. Jwamasalimo jwine jwatite, “Ŵalakwe Ambuje, masengo gawo gali gamajinji, . . . chilambo chapasi chigumbele ni yindu yiŵayipanganyisye.” (Salimo 104:24) Yeleyitu yili yisyene. Ŵasayansi akusaŵecheta kuti pachilambo chapasi pana mitundu ja yaumi jakupunda 1 miliyoni. Nambo yakuŵecheta yawoyi yikusalekangana. Ŵane akusati jipali 10 miliyoni, pele ŵane akusati 30 miliyoni kapena kupunda pelepa. Ŵandu ŵa yakwambulajambula ndaŵi sine akusasoŵa chakwambula. Mwakulekangana ni jemanjaji, lunda lya Yehofa soni machili gakwe gakupanganya yindu yasambano gangamalaga.

19 Yakusati Yehofa pakamulichisya masengo machili gakwe gakupanganya yindu, yikusatujiganya yakwamba ulamusi wakwe wekulungwa mnope. Maloŵe gakuti “Mkupanganya” gakusamlekanganya Yehofa ni yindu yosope “yaŵayipanganyisye” pachilambopa. Atamosesoni Mwanagwe jumopejo, juŵatumichilaga mpela “m’misili” pandaŵi jaŵapanganyaga chilambochi, jwangakolanjidwa m’Baibulo kuti ali Mkupanganya. (Misyungu 8:30; Mateyu 19:4) Mmalo mwakwe, jwalakwe ali “jwandanda kupagwa jwa yakupanganyikwa yosope.” (Akolose 1:15, NWT) Udindo wa Yehofa mpela jwakupanganya, ukumtendekasya kuŵa jwakuŵajilwa kulamulila chilambo chosope.—Aloma 1:20; Chiwunukuko 4:11.

20. Ana Yehofa jwapumwile m’litala lyapi, panyuma pakumalisya kupanganya yindu pachilambo chapasi?

20 Ana Yehofa alesile kukamulichisya masengo machili gakwe gakupanganya? Baibulo jikusasala kuti Yehofa ali amalisisye masengo gakwe gakupanganya yindu pa lisiku lyamsano ni limo, “ŵapumwile pa lisiku lyamsano ni gaŵili.” (Genesesi 2:2) Ndumetume Paulo jwasasile kuti “lisiku” lyamsano ni gaŵili lyeleli lili yaka masawusande gejinji ligongo lyaliji lili lipali mpaka mundaŵi jakwe. (Ahebeli 4:3-6) Nambo ana kupumulaku kukulosya kuti Yehofa jwalesile kukamula masengo? Iyayi. Yehofa jwangaleka kukamula masengo. (Salimo 92:4; Yohane 5:17) Myoyo, kupumula kwakweku kukugopolela kuleka kamula masengo gakupanganya yindu pachilambo chapasi. Nambope, masengo gakukwanilisya chakulinga chakwe nganigajima. Masengoga gakupwatikapo kwasalila ŵandu kuti alembe Baibulo gagali maloŵe gakwe soni kupanganyidwa kwa “chiwumbe chasambano” chachitulijiganya mu Mtwe 19.—2 Akolinto 5:17.

21. Ana machili ga Yehofa gakupanganya yindu gachakwaya chamtuli ŵandu ŵakulupichika mpaka kalakala?

21 Mpela muŵaŵechetele kumbesi kwa lisiku lyamsano ni limo lyakupanganya, lisiku lyakupumula lya Yehofa palichiyika kumbesi, jwalakwe chachisala kuti masengo gakwe gali ‘gambone mnope.’ (Genesesi 1:31) Pandaŵijo tuchiliwona litala lyachachisagula kuti akamulichisye masengo machili gakwe gangali malile gakupanganya yindu. Mulimose mwampaka yiŵele, tuli ŵakusimichisya kuti tupitilisye kutenda lung’wanu ni kakamulichisye masengo ka machili gakwe gakupanganya yindu. Tuchilijiganya yejinji yakwamba Yehofa kupitila mu yakupanganyikwa yakwe mpaka kalakala. (Jwakulalichila 3:11) Patukulijiganya mnope yakwamba jwalakwe ni patukusakola woga wejinji wakuŵajilwa soni tukusamŵandichila mnope Mkupanganya jwetu jwamkulungwa.

^ ndime 2 Kuti tupikanichisye ukulu wa nambala jeleji, tuwanichisye myi. Mundu kuti ajende lutando lwelelu pa galimoto, atamose ali mkuwutusya galimotojo pa makilomita 160 pa awala jimo pa lisiku, mpaka yimmalile yaka yakupunda 100 ali mkwendape.

^ ndime 6 Ŵane akusaganisya kuti ŵandu ŵakala ŵa mundaŵi ja m’Baibulo ŵakamulichisyaga masengo yida yachikala yakulolela yindu yayili kwakutalika. Jemanjaji akusati, ana ŵandu ŵa mundaŵi jelejo akamanyilile chamtuli kuti ndondwa sipali syejinji mwamti mundu nganaŵa akombwele kusiŵalanga? Kuganisya kweleku kwangalosya kuyamichila soni kwangachimbichisya Mlungu, juŵalembile Baibulo.—2 Timoteo 3:16.

^ ndime 7 Kwende tuganichisye ulewu wa ndaŵi jampaka jijigale kuti mundu amalisye kuŵalanga ndondwa syakwana 100 biliyoni. Naga pa sekandi jilijose akukombola kuŵalanga ndondwa jimo kwa lisiku lyamtundu mwangalechesya, mpaka yikwane yaka 3,171.